Survey
* Your assessment is very important for improving the workof artificial intelligence, which forms the content of this project
Download Rozpoznanie i leczenie raka piersi
Document related concepts
no text concepts found
Transcript
Rozpoznanie i leczenie raka piersi POLISH Diagnosing and treating breast cancer Spis treÊci Wstðp 2 CzðÊç pierwsza — Skierowanie do kliniki leczenia chorób piersi Wizyta w klinice leczenia chorób piersi CzðÊç druga — Leczenie raka piersi Wstðp 8 Po rozpoznaniu 9 Rodzaje raka piersi 3 9 Stopieƒ złoÊliwoÊci i stopieƒ zaawansowania klinicznego 11 Dalsze badania 11 Czego oczekiwaç 3 Omówienie moÎliwoÊci leczenia 12 Mammografia 4 Czðsto zadawane pytania 13 Badanie ultrasonograficzne 5 Zespół terapeutyczny 14 Biopsja cienkoigłowa i biopsja chirurgiczna 5 Standardowe leczenie raka piersi Leczenie chirurgiczne Dalsze badania 6 Odbieranie wyników 7 Dodatkowe leczenie 15 16 23 Chemioterapia 23 Radioterapia 25 Leczenie hormonalne 26 Przeciwciała monoklonalne 28 Młodsze pacjentki 28 Badania kliniczne 29 Leczenie uzupełniajàce 29 Zmðczenie 30 Po leczeniu 31 Dodatkowe informacje 33 UÎyteczne adresy 33 Rozpoznanie i leczenie raka piersi 1 Wstðp W Wielkiej Brytanii rak piersi rozpoznawany jest u znacznej liczby kobiet i u niewielkiej liczby mðÎczyzn. Niniejsza broszura zawiera informacje na temat rozpoznawania i leczenia raka piersi. Składa sið ona z dwóch głównych czðÊci. Pierwsza czðÊç jest przeznaczona dla wszystkich osób skierowanych na wizytð u specjalisty w placówce leczenia raka piersi. Znajdujà sið w niej informacje dotyczàce tego, czego naleÎy oczekiwaç podczas wizyty oraz badaƒ, które mogà zostaç przeprowadzone. Etap ten moÎe wiàzaç sið z poczuciem zdenerwowania i niepokoju. Mamy nadziejð, Îe niniejsza broszura i towarzyszàca jej płyta CD dostarczà informacji potrzebnych do rozmowy ze swoim lekarzem rodzinnym lub specjalistà chorób piersi na temat wszelkich pytaƒ lub wàtpliwoÊci, jakie mogà sið pojawiç. Druga czðÊç broszury i płyty CD opisuje sposoby leczenia, które moÎe zaproponowaç lekarz, jeÎeli rozpoznany zostanie rak piersi. Informacje zawarte w tej czðÊci majà na celu przygotowanie pacjentki do rozmowy z lekarzami na temat zaproponowanego leczenia oraz poinformowanie jej o niektórych moÎliwych działaniach ubocznych. ChociaÎ w tekÊcie zwracamy sið do kobiet, wiðkszoÊç informacji zawartych w broszurze ma równieÎ zastosowanie w przypadku mðÎczyzn, u których rozpoznano raka piersi. 2 Rozpoznanie i leczenie raka piersi CzðÊç pierwsza — Skierowanie do kliniki leczenia chorób piersi Wizyta w klinice leczenia chorób piersi Od momentu skierowania do kliniki przez lekarza rodzinnego okres oczekiwania na wizytð wynosi od dwóch do dziesiðciu tygodni. (Czas oczekiwania zaleÎy od miejsca zamieszkania.) JeÎeli lekarz kierujàcy uwaÎa wizytð za pilnà, termin zostanie wyznaczony nie póêniej niÎ dwa tygodnie od wysłania skierowania. Nawet jeÊli lekarz wystawi skierowanie zakwalifikowane jako pilne, nie oznacza to, Îe zostanie rozpoznany rak piersi. Pacjentka moÎe zostaç skierowana do kliniki, jeÊli stwierdzono u niej nieprawidłowoÊci w badaniu mammograficznym (przeÊwietlenie rentgenowskie piersi), które zostało wykonane w ramach programu badania piersi NHS. W takim przypadku otrzyma Pani list kierujàcy na dalsze badania do najbliÎszej kliniki prowadzàcej program badania piersi. Czego oczekiwaç Najpierw spotka sið Pani z lekarzem lub wyspecjalizowanà pielðgniarkà, doÊwiadczonà w rozpoznawaniu i leczeniu chorób piersi. Mimo Îe nie cały personel kliniki moÎe byç płci Îeƒskiej, wszyscy jego członkowie majà doÊwiadczenie w postðpowaniu z chorobami piersi i uczynià oni wszystko, co w ich mocy, aby zapewniç Pani poczucie prywatnoÊci i godnoÊci. JeÎeli ma Pani trudnoÊci w porozumiewaniu sið w jðzyku angielskim, personel Rozpoznanie i leczenie raka piersi 3 kliniki moÎe zarezerwowaç dla Pani tłumacza. Najlepiej jest zadzwoniç przed wizytà i poprosiç o takà usługð. Lekarz/pielðgniarka zapyta Panià o objawy. MoÎe zostaç Pani poproszona o wypełnienie krótkiego formularza zawierajàcego pytania dotyczàce wystðpowania nowotworów piersi w rodzinie oraz przyjmowanych leków. Nastðpnie przeprowadzone zostanie badanie piersi. Lekarz/pielðgniarka zbada obie piersi w pozycji siedzàcej i leÎàcej. Po zbadaniu piersi zwykle badane sà równieÎ wðzły chłonne pod pachami. MoÎe zaistnieç potrzeba przeprowadzenia dalszych badaƒ. W ich skład zwykle wchodzi mammografia i/lub badanie ultrasonograficzne, po którym nastðpuje biopsja cienkoigłowa lub biopsja chirurgiczna. (Wiðcej informacji o tych badaniach podano poniÎej.) Badanie piersi, badania obrazowe (mammografia/ultrasonografia) i biopsja (cienkoigłowa/chirurgiczna) znane sà łàcznie jako badanie potrójne. Czasami wszystkie te badania sà wykonywane podczas pierwszej wizyty, a ich wyniki znane sà juÎ w tym samym dniu. Jest to nazywane klinikà „jednego przystanku”. W niektórych szpitalach niestety nie jest to moÎliwe i wówczas pacjentka umawiana jest na drugà wizytð w celu przeprowadzenia dalszych badaƒ lub odebrania wyników. Oczekiwanie na wyniki badaƒ moÎe potrwaç mniej wiðcej tydzieƒ. Okres ten róÎni sið w zaleÎnoÊci od kliniki. Mammografia Mammografia to przeÊwietlenie piersi. Technik (osoba przeszkolona w wykonywaniu przeÊwietleƒ piersi) poprosi Panià o rozebranie sið od pasa w górð i ustawienie sið przed urzàdzeniem do wykonywania przeÊwietlenia. Nastðpnie kolejno kaÎda pierÊ zostanie umieszczona pomiðdzy dwiema płytkami 4 Rozpoznanie i leczenie raka piersi urzàdzenia w celu ich ÊciÊniðcia i spłaszczenia. Zostanà wykonane po dwa przeÊwietlenia kaÎdej piersi, aby moÎna je było oceniç pod róÎnymi kàtami. Niektóre kobiety mogà uwaÎaç to badanie za niekomfortowe, a nawet bolesne, ale trwa ono tylko kilka sekund. Mammografia jest zwykle wykonywana u kobiet po 35. roku Îycia, poniewaÎ tkanka piersi u młodszych kobiet jest zazwyczaj zbyt gðsta, aby moÎliwe było uzyskanie dobrego obrazu. Badanie ultrasonograficzne W badaniu ultrasonograficznym wykorzystywane sà fale dêwiðkowe o duÎej czðstotliwoÊci w celu otrzymania obrazu piersi. Zostanie Pani poproszona o rozebranie sið od pasa w górð i połoÎenie sið na kozetce z rðkoma uniesionymi ponad głowð. Osoba wykonujàca badanie rozprowadzi na piersiach niewielkà iloÊç specjalnego Îelu, po którym nastðpnie bðdzie przesuwała głowicð urzàdzenia. Jest to taka sama technika jak ta wykorzystywana do oglàdania płodu w macicy u kobiet ciðÎarnych. Ultrasonografia jest bezbolesna i trwa tylko kilka minut. Jest bardziej odpowiednia dla kobiet przed 35. rokiem Îycia. NiezaleÎnie od wieku, ultrasonografia moÎe byç wykonana wraz z mammografià, jeÊli na zdjðciu rentgenowskim widoczny jest obszar, który wymaga dokładniejszego przyjrzenia sið. Biopsja cienkoigłowa i biopsja chirurgiczna JeÊli znaleziony zostanie guzek lub obszar wykazujàcy nieprawidłowoÊç, zostanie z niego pobrana próbka. Dokonuje sið tego za pomocà biopsji cienkoigłowej lub biopsji chirurgicznej. W trakcie kaÎdego z tych badaƒ lekarz moÎe uÎyç ultrasonografu w celu naprowadzenia igły. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 5 Biopsja cienkoigłowa Biopsja cienkoigłowa polega na pobraniu komórek za pomocà igły i strzykawki. Próbka jest nastðpnie wysyłana do laboratorium, gdzie jest analizowana pod mikroskopem. Wynik posłuÎy specjalistom do podjðcia decyzji o dodatkowych badaniach lub leczeniu. Biopsja chirurgiczna Podczas biopsji chirurgicznej uÎywa sið wiðkszej igły, aby uzyskaç fragment tkanki. Przed badaniem pacjentce podawany jest miejscowy Êrodek znieczulajàcy. Lekarz moÎe pobraç kilka próbek podczas jednego badania. Próbki tkanek sà wysyłane do laboratorium, gdzie oglàdane sà pod mikroskopem w celu postawienia diagnozy Gdy Êrodek znieczulajàcy przestanie działaç, odczuwalny bðdzie prawdopodobnie ból piersi i moÎe sið równieÎ pojawiç siniak. JeÊli miejsce pobrania próbki jest wraÎliwe i bolesne, konieczne moÎe byç zaÎycie Êrodka przeciwbólowego. Dalsze badania Potrójne badanie jest zazwyczaj wystarczajàce do postawienia diagnozy. Jednak w niektórych przypadkach mogà byç potrzebne dalsze badania. Aby dowiedzieç sið wiðcej na temat innych moÎliwych badaƒ, zachðcamy do skorzystania z linii zaufania organizacji Breast Cancer Care (w razie potrzeby dostðpna jest pomoc tłumacza). 6 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Odbiór wyników Po odbiór wyników warto udaç sið z innà dorosłà osobà. W razie potrzeby zapewni ona wsparcie. JeÊli rozpoznany zostanie rak piersi, moÎe Pani odczuwaç strach, gniew i bezsilnoÊç, a słuchanie tego, co mówi lekarz moÎe byç dla Pani trudne. ObecnoÊç drugiej osoby, która potrafi uwaÎnie słuchaç i zadawaç istotne pytania, moÎe byç wówczas bardzo pomocna. Zostanie Pani skierowana do pielðgniarki opiekujàcej sið osobami z chorobami piersi, która porozmawia z Panià na temat rozpoznania i leczenia. Im lepiej bðdzie Pani poinformowana, tym lepiej zrozumie Pani swojà chorobð. Po zapoznaniu sið z treÊcià tej broszury i dołàczonej do niej płyty CD moÎe Pani dowiedzieç sið wiðcej, dzwoniàc na linið zaufania organizacji Breast Cancer Care i rozmawiajàc (w swoim jðzyku) z pielðgniarkà lub osobà, która równieÎ chorowała na raka piersi. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 7 CzðÊç druga Leczenie raka piersi Wstðp Rak piersi nie jest jednà chorobà. Istnieje kilka rodzajów raka piersi. Rak moÎe zostaç wykryty w róÎnych stadiach rozwoju i moÎe rosnàç w róÎnym tempie. Wykrycie raka piersi nie oznacza wyroku Êmierci. Nie jesteÊmy w stanie przewidzieç, jak bðdzie przebiegała Pani choroba i jakiemu leczeniu zostanie Pani poddana. SpecjaliÊci ustalajàcy najlepszy dla Pani sposób leczenia, wezmà pod uwagð róÎne czynniki, takie jak Pani wiek i ogólny stan zdrowia. Leczenie moÎe obejmowaç leczenie chirurgiczne, chemioterapið, radioterapið lub leczenie hormonalne — kaÎde z nich moÎe byç stosowane osobno lub w dowolnej kombinacji i kolejnoÊci. W niniejszej broszurze uÎywamy okreÊlenia „Pani lekarze”. Wynika to z faktu, iÎ w przypadku raka piersi zalecane jest, aby leczenie prowadzane było przez róÎnych specjalistów współpracujàcych ze sobà (patrz strona 14). Jest wiðc istotne, aby pacjentki były od poczàtku kierowane przez lekarzy rodzinnych do jednostek wyspecjalizowanych w leczeniu raka piersi. JeÎeli dany regionalny szpital nie posiada pełnego zespołu specjalistów, moÎe Pani poprosiç o skierowanie do jednostki specjalistycznej leczàcej raka piersi w innym miejscu. W wiðkszoÊci szpitali pracuje pielðgniarka wyspecjalizowana w chorobach piersi, która jest bardzo waÎnym członkiem zespołu. Powinna mieç Pani moÎliwoÊç rozmawiania o róÎnych sposobach leczenia z takà pielðgniarkà lub lekarzem oraz wyjaÊniania wszelkich wàtpliwoÊci i obaw. JeÊli potrzebna jest pomoc tłumacza, szpital powinien jà zapewniç. MoÎna równieÎ poprosiç o tłumaczenie członka rodziny lub znajomà osobð. Uaktualniane na bieÎàco informacje oraz wsparcie ze strony przeszkolonego 8 Rozpoznanie i leczenie raka piersi personelu moÎna uzyskaç, dzwoniàc pod nasz bezpłatny numer zaufania — istnieje moÎliwoÊç skorzystania z pomocy tłumacza, aby porozmawiaç we własnym jðzyku. Osoby tam pracujàce nie powiedzà Pani, co zrobiç, ale pomogà rozwaÎyç róÎne opcje i zasugerujà pytania, które moÎe Pani zadaç lekarzom. Pracownicy linii zaufania zaoferujà Pani wsparcie równieÎ w trakcie i po zakoƒczeniu leczenia. Po rozpoznaniu JeÎeli została postawiona diagnoza raka piersi, lekarze omówià z Panià róÎne moÎliwoÊci leczenia i przygotujà plan leczenia. Plan zostanie oparty na wynikach badaƒ przeprowadzanych po postawieniu diagnozy (patrz strona 4). Rodzaje raka piersi Istniejà dwa główne typy raka piersi — rak nieinwazyjny oraz rak inwazyjny. Nieinwazyjny rak piersi Termin ten oznacza, Îe w tkance piersi sà obecne komórki, które dzielà sið i rosnà nieprawidłowo. Sà one zlokalizowane tylko w przewodach gruczołu piersiowego lub w zrazikach gruczołu piersiowego i nie rozprzestrzeniajà sið ani w tkance piersiowej, ani do innych czðÊci ciała. Stan ten nazywany jest przez niektórych lekarzy rakiem nieinwazyjnym, a przez innych stanem przedrakowym. Ten stan nosi nazwð DCIS (rak przewodowy in situ) lub LCIS (rak zrazikowy in situ). Rozpoznanie i leczenie raka piersi 9 Inwazyjny rak piersi Ta nazwa okreÊla to, co jest powszechnie znane jako rak piersi. W raku inwazyjnym komórki rakowe nie sà juÎ ograniczone do przewodów i zrazików. Rozprzestrzeniajà sið one do otaczajàcej tkanki gruczołu piersiowego oraz majà zdolnoÊç do rozprzestrzeniania sið do innych czðÊci ciała. Rozpoznanie inwazyjnego raka piersi nie oznacza automatycznie, Îe zdàÎył sið on juÎ rozprzestrzeniç lub bðdzie sið rozprzestrzeniał. Oznacza to tylko, Îe moÎe do tego dojÊç. Zraziki Przewody Rak zrazikowy in situ (LCIS) Inwazyjny rak zrazikowy Rak przewodowy in situ (DCIS) Inwazyjny rak przewodowy 10 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Stopieƒ złoÊliwoÊci i stopieƒ zaawansowania klinicznego Podczas analizowania komórek rakowych pod mikroskopem okreÊlana jest ich zdolnoÊç do rozsiewu. Nazywamy to stopniem złoÊliwoÊci. ZłoÊliwoÊç raka piersi okreÊlana jest stopniem 1, 2 lub 3. NiÎszy stopieƒ (1) oznacza wolniej rosnàcy nowotwór, podczas gdy wyÎszy stopieƒ (3) oznacza szybciej rosnàcy nowotwór. Zakres szerzenia sið nowotworu i rozmiar guza znane sà jako stopieƒ zaawansowania klinicznego. Istniejà róÎne sposoby opisywania zaawansowania klinicznego, najlepiej jest wiðc poprosiç o wyjaÊnienia swojego lekarza. Dalsze badania Przeprowadzone mogà zostaç dalsze badania, które pozwolà dowiedzieç sið wiðcej o danym typie nowotworu w celu upewnienia sið, Îe zaproponowane leczenie jest najbardziej odpowiednie. Badanie receptorów hormonów Obecnie badanie to przeprowadza sið rutynowo na komórkach nowotworu po ich chirurgicznym usuniðciu. Wykonuje sið je, aby przekonaç sið, czy rak jest wraÎliwy na estrogeny i progesteron (hormony Îeƒskie) obecne w organizmie. JeÎeli wynik testu jest pozytywny oznacza to, Îe terapia hormonalna moÎe byç szczególnie pomocna w zapobieganiu nawrotowi choroby. (Terapia hormonalna jest objaÊniona na stronie 26.) Badanie HER2 Niektóre rodzaje komórek raka piersi dzielà sið i rosnà, kiedy proteina, zwana ludzkim nabłonkowym czynnikiem wzrostu, połàczy sið z innà proteinà, zwanà HER2, która znajduje sið na powierzchni komórek nowotworu. Około 25 % osób z rakiem piersi ma podwyÎszony poziom białka HER2 (mówi sið wówczas o raku piersi HER2 pozytywnym). Rozpoznanie i leczenie raka piersi 11 JeÎeli rak jest HER2 pozytywny, moÎe byç leczony lekami zwanymi przeciwciałami monoklonalnymi (patrz strona 28). Istniejà róÎne testy laboratoryjne mierzàce poziomy HER2 i, według zaleceƒ krajowych, wszystkie kobiety z pierwotnym rakiem piersi powinny mieç zmierzony poziom HER2. Badanie stadium rozwoju JeÎeli rak jest wysoce złoÊliwy lub rozprzestrzenił sið do wðzłów chłonnych pod pachami, mogà zostaç przeprowadzone dodatkowe badania sprawdzajàce, czy nie nastàpiły przerzuty do innych czðÊci ciała. Lekarz lub pielðgniarka wyjaÊnià, do czego potrzebne sà te badania i na czym polegajà. Omówienie moÎliwoÊci leczenia Gdy lekarze zbiorà wszystkie informacje, opracujà najlepszy dla Pani sposób leczenia. W tym właÊnie momencie moÎe Pani zdecydowaç, jak duÎy ma byç stopieƒ Pani zaangaÎowania. KaÎda pacjentka jest inna. Niektóre kobiety chcà wiedzieç wszystko o swojej chorobie i oczekujà, Îe bðdà w pełni zaangaÎowane w podejmowanie decyzji o leczeniu. Inne chcà byç dobrze poinformowane o tym, co sið dzieje, ale wolà, Îeby decyzje o sposobie leczenia podejmowali lekarze. Niektóre pacjentki chcà wiedzieç tak niewiele, jak to jest tylko moÎliwe, i zostawiç wszystkie decyzje specjalistom. NiezaleÎnie od tego, na co sið Pani zdecyduje, nie jest konieczny poÊpiech. Kilka dodatkowych dni na przemyÊlenie oraz moÎliwoÊç omówienia róÎnych opcji z mðÎem, rodzinà, przyjaciółkà czy lekarzem rodzinnym nie stanowi róÎnicy. 12 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Czðsto zadawane pytania Prawdopodobnie bðdzie Pani miała wiele pytaƒ. Ma Pani pełne prawo zadawaç wszelkie pytania, aby uzyskaç wszystkie potrzebne Pani informacje. Przykładowe pytania: • • • • • Dlaczego to leczenie jest dla mnie najlepsze? Czy sà jeszcze inne moÎliwoÊci leczenia? Jakie sà moÎliwe działania uboczne? Czy sà jakieÊ długotrwałe nastðpstwa leczenia? Jaki wpływ bðdzie miało to leczenie na moje Îycie codzienne? • Gdzie bðdð musiała udaç sið na to leczenie? Czy bðdð musiała daleko dojeÎdÎaç? Pani zespół specjalistów wytłumaczy Pani wszystko, co moÎe byç niezrozumiałe. O zaproponowanym leczeniu moÎe Pani porozmawiaç równieÎ z pracownikami telefonu zaufania organizacji Breast Cancer Care, w razie potrzeby korzystajàc z pomocy tłumacza. Mogà oni równieÎ skontaktowaç Panià z wolontariuszkà organizacji Breast Cancer Care, mówiàcà w Pani jðzyku, która chorowała na raka piersi. Nie musi Pani zaakceptowaç zaproponowanych moÎliwoÊci, ale proszð pamiðtaç, Îe sugerowane leczenie jest najlepszà opcjà w opinii zespołu leczàcego. Proszð to dobrze przemyÊleç oraz omówiç z osobami, których opinie uwaÎa Pani za pomocne. Proszð sið nie spieszyç z podjðciem decyzji. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 13 ProÊba o drugà opinið Na kaÎdym etapie moÎe Pani poprosiç o opinið drugiego specjalisty i nie powinno to dla nikogo stanowiç problemu. MoÎe Pani poprosiç albo lekarza rodzinnego, albo aktualnie zajmujàcego sið Panià specjalistð o skierowanie do innego konsultanta. NaleÎy pamiðtaç, Îe druga opinia nie musi róÎniç sið od tej juÎ wydanej. Czas potrzebny na wydanie drugiej opinii nie powinien mieç wpływu na wynik leczenia. Rezygnacja z leczenia Sporadycznie zdarza sið, Îe niektóre pacjentki rozwaÎajà rezygnacjð z jakiegokolwiek leczenia. Przyczynà moÎe byç przekonanie, Îe leczenie im nie pomoÎe lub powaÎnie wpłynie na jakoÊç ich Îycia. Mogà sið one równieÎ po prostu baç. Nawet jeÊli myÊli Pani o odrzuceniu jednego lub wszystkich zaproponowanych rodzajów leczenia, proszð dokładnie rozwaÎyç wszystkie moÎliwoÊci przed podjðciem ostatecznej decyzji. Pracownicy telefonu zaufania organizacji Breast Cancer Care mogà omówiç z Panià moÎliwoÊci leczenia oraz skierowaç do innych organizacji i êródeł informacji lub wsparcia. Zespół terapeutyczny W skład zespołu specjalistów na oddziale chorób piersi zwykle wchodzà: • • • • chirurg onkolog (specjalista leczenia chemioterapià) onkolog (specjalista leczenia radioterapià) radiolog (specjalista w diagnozowaniu chorób na podstawie zdjðç rtg i ultrasonografii) • pielðgniarka zajmujàca sið chorobami piersi (przeszkolona w udzielaniu informacji i wsparcia osobom z rozpoznanym rakiem piersi) • pielðgniarka zajmujàca sið chemioterapià (przeszkolona w podawaniu leków przeciwnowotworowych) 14 Rozpoznanie i leczenie raka piersi • histopatolog/cytolog (specjalista oceniajàcy tkanki i komórki pod mikroskopem) • technik radiologii (przeszkolony w wykonywaniu zdjðç rtg) • technik radioterapii (przeszkolony w wykonywaniu radioterapii). Na róÎnych etapach leczenia bðdzie sið Pani stykała z róÎnymi członkami zespołu. RównieÎ inni pracownicy medyczni mogà uczestniczyç w procesie leczenia, np. psycholodzy, chirurdzy plastyczni, fizjoterapeuci i farmakolodzy. Standardowe leczenie raka piersi JeÊli rak nieinwazyjny jest nieleczony, moÎe rozwinàç sið w raka inwazyjnego. Leczenie raka nieinwazyjnego ma wiðc na celu zapobieÎenie przekształceniu sið go w raka o zdolnoÊci do rozprzestrzeniania sið. Nie istnieje jedna metoda odpowiednia dla wszystkich pacjentów z rakiem nieinwazyjnym. Leczenie zaleÎy od czynników takich, jak stopieƒ złoÊliwoÊci, lokalizacja i zasiðg. Istnieje moÎliwoÊç, Îe jednoczeÊnie wykryty zostanie równieÎ rak inwazyjny, co wpłynie na zaproponowane moÎliwoÊci leczenia. W przypadku raka inwazyjnego leczenie ma na celu: • usuniðcie tkanki nowotworowej z piersi i wðzłów chłonnych w dole pachowym, • zniszczenie wszystkich komórek nowotworowych, które mogły juÎ rozprzestrzeniç sið z piersi do innych czðÊci ciała. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 15 Leczenie chirurgiczne W przypadku wiðkszoÊci pacjentek z rakiem piersi zabieg chirurgiczny jest pierwszym rodzajem leczenia. W niektórych przypadkach chemioterapia lub leczenie hormonalne moÎe byç zaproponowane jako pierwsze, w celu zmniejszenia masy guza, aby zabieg chirurgiczny obejmował mniejszy obszar. Nazywamy to terapià neoadjuwantowà. Rodzaje zabiegów Istniejà dwa główne rodzaje zabiegów: • Zabieg oszczðdzajàcy pierÊ. MoÎe on polegaç tylko na usuniðciu guzka, szerokim lokalnym wyciðciu (podczas którego rak usuwany jest z niewielkim marginesem otaczajàcej tkanki) lub kwadrantomii (podczas której usuwana jest mniej wiðcej jedna czwarta piersi). Ta ostatnia metoda nazywana jest równieÎ czðÊciowà mastektomià. • Mastektomia. Mastektomia ma miejsce wtedy, gdy usuwana jest cała tkanka gruczołowa piersi, łàcznie z brodawkà. Mastektomia prosta oznacza usuniðcie całej piersi, ale bez wðzłów chłonnych i miðÊni połoÎonych pod piersià. Zmodyfikowana radykalna mastektomia oznacza usuniðcie całej piersi wraz z niektórymi wðzłami chłonnymi w dole pachowym. Czasami usuwany jest równieÎ jeden z niewielkich miðÊni na Êcianie klatki piersiowej. U niektórych kobiet w tym samym czasie przeprowadza sið rekonstrukcjð piersi (patrz strona 19). W raku nieinwazyjnym (a czasami takÎe w raku inwazyjnym) zabieg oszczðdzajàcy pierÊ z nastðpujàcà po nim radioterapià jest czðsto wystarczajàcym leczeniem. Czasami jednak niezbðdna jest mastektomia. Lekarze wyjaÊnià Pani, dlaczego uwaÎajà oni, Îe poszczególne rodzaje leczenia sà dla Pani najlepsze. W raku inwazyjnym zwykle zaleca sið usuniðcie niektórych lub wszystkich wðzłów chłonnych dołu pachowego. 16 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Usuniðcie guzka lub szerokie Kwadrantektomia lokalne wyciðcie Prosta mastektomia Zmodyfikowana radykalna mastektomia Rozpoznanie i leczenie raka piersi 17 Ocena wðzłów chłonnych W raku inwazyjnym dla lekarzy waÎne jest stwierdzenie, czy rak rozprzestrzenił sið do wðzłów chłonnych w dole pachowym, poniewaÎ ma to wpływ na dalsze leczenie. Liczba usuwanych wðzłów chłonnych zaleÎy od sposobu postðpowania operujàcego chirurga. W dole pachowym znajduje sið przeciðtnie 20 wðzłów. Albo tylko czðÊç nich zostanie usuniðta (od 4 do 10) i sprawdzona, albo usuniðte zostanà wszystkie. Istnieje nowa metoda sprawdzania wðzłów chłonnych, zwana biopsjà wðzła wartowniczego. Przy uÎyciu Êrodka kontrastowego i barwnika ocenia sið, czy któryÊ wðzeł chłonny został zajðty przez komórki rakowe. PoniewaÎ metoda ta wymaga specjalnego przeszkolenia chirurgów, nie jest jeszcze dostðpna we wszystkich oddziałach leczenia chorób piersi. Warto zapytaç, czy jest ona dostðpna w Pani szpitalu i czy jej zastosowanie jest uzasadnione w Pani przypadku. Jaki rodzaj operacji? Jednà z pierwszych powaÎnych decyzji, którà prawdopodobnie bðdzie Pani musiała podjàç, jest wybór rodzaju operacji. Pomocna moÎe okazaç sið rozmowa z przeszkolonà pielðgniarkà na temat dostðpnych opcji oraz ich skutków. Niektóre pacjentki stajà przed wyborem pomiðdzy zabiegiem oszczðdzajàcym pierÊ a mastektomià. Ponad połowa wczesnych stadiów raka piersi moÎe byç obecnie leczona za pomocà zabiegów oszczðdzajàcych pierÊ, zwykle z nastðpujàcà po nich radioterapià. Badania kliniczne wykazujà, Îe po zabiegu oszczðdzajàcym pierÊ z radioterapià długoÊç Îycia jest taka sama jak po mastektomii. 18 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Rodzaj zabiegu oszczðdzajàcego zaleÎy od rodzaju nowotworu, rozmiaru guza, jego lokalizacji w piersi oraz od tego, ile otaczajàcej tkanki naleÎy usunàç. Wybór zaleÎy równieÎ od wielkoÊci piersi. Chirurg bðdzie sið starał przeprowadziç najbardziej skuteczny zabieg, jednoczeÊnie osiàgajàc jak najlepszy efekt kosmetyczny. Oznacza to pozostawienie tak duÎej czðÊci piersi, jak to moÎliwe, i jednoczesne zminimalizowanie ryzyka nawrotu choroby. Czasami istniejà jednak podstawy do zalecenia mastektomii. MoÎe byç ona lepszym rozwiàzaniem, gdy: • pierÊ jest mała, a pozostawiona tkanka miałaby dziwny kształt po zabiegu oszczðdzajàcym, • rak zajmuje wiðkszy obszar piersi, • w piersi jest wiðcej niÎ jedno miejsce zaatakowane przez raka, • guz połoÎony jest centralnie w piersi lub bezpoÊrednio za brodawkà. Rekonstrukcja Celem rekonstrukcji jest stworzenie piersi, która by wyglàdała i była odczuwana w jak najwiðkszym stopniu jak naturalna. Pacjentkom, które muszà mieç wykonanà mastektomið zazwyczaj proponuje sið rekonstrukcjð piersi — albo razem z mastektomià, albo jakiÊ czas póêniej. ZaleÎy to miðdzy innymi od rodzaju raka i planowanego leczenia. JeÎeli wolałyby Pani poczekaç i mieç moÎliwoÊç podjðcia decyzji po zabiegu, proszð powiedzieç o tym lekarzowi. Niektóre kobiety decydujà sið na rekonstrukcjð póêniej. Inne twierdzà, Îe przywykły do Îycia bez piersi i noszenia protezy (sztucznej piersi, która jest umieszczana w biustonoszu) i ostatecznie rezygnujà z rekonstrukcji. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 19 Rekonstrukcja jest powaÎnym zabiegiem chirurgicznym i naleÎy dokładnie przemyÊleç swojà decyzjð. Istniejà róÎne rodzaje chirurgii rekonstrukcyjnej i wiele zagadnieƒ do rozwaÎenia. MoÎe Pani omówiç szczegóły z chirurgiem, który ma przeprowadziç zabieg i poprosiç go o pokazanie fotografii piersi po zabiegach przez niego wykonanych. MoÎe omówiç to Pani równieÎ z pielðgniarkà zajmujàcà sið chorobami piersi lub poprosiç o spotkanie z innà kobietà, która przeszła ten sam rodzaj rekonstrukcji. Protezy piersi Pacjentki po mastektomii, u których nie wykonano rekonstrukcji piersi, mogà nosiç protezð. NHS pokrywa koszty zarówno czasowej, jak i stałej protezy. Pielðgniarka opiekujàca sið chorymi na raka piersi lub inna pielðgniarka bàdê osoba zajmujàca sið protezami dopasujà czasowà protezð, zanim wyjdzie Pani ze szpitala po zabiegu chirurgicznym. Póêniej moÎe Pani wybraç i dopasowaç stałà protezð. (Powinna mieç Pani moÎliwoÊç wyboru spoÊród wielu protez, w tym takich, które odpowiadajà kolorowi Pani skóry). Po zabiegu operacyjnym KaÎdy reaguje inaczej, ale objawy tu opisane sà bardzo czðste. Niektóre kobiety majà po zabiegu nudnoÊci i wymiotujà. Spowodowane jest to działaniem Êrodka znieczulajàcego i powinno minàç po jednym lub dwóch dniach. JeÎeli wie Pani, Îe Êrodek znieczulajàcy powoduje u Pani takie objawy, proszð poinformowaç o tym anestezjologa, który moÎe zleciç odpowiednie leki. Prawdopodobnie zostanà Pani załoÎone dreny do rany pooperacyjnej. Sà to plastikowe rurki, które usuwajà krew i płyn z rany do butelki. Dreny pozostanà w ranie przez kilka dni, a nastðpnie zostanà usuniðte przez pielðgniarkð. Z drenami moÎna normalnie chodziç i poruszaç sið. 20 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Niektóre pacjentki mogà odczuwaç kłucie, sztywnoÊç lub uczucie rozdzierania w klatce piersiowej i wzdłuÎ ramienia po stronie operowanej. Jest to doÊç czðste i moÎe trwaç kilka tygodni, a nawet miesiðcy. Blizna moÎe byç odczuwana jako za ciasna i wraÎliwa. Dopóki takie uczucie potrwa, moÎe okazaç sið, Îe nie bðdzie Pani mogła nosiç stanika ani niczego, co wywoływałoby ucisk na tð okolicð. Kiedy rana stanie sið mniej wraÎliwa, moÎe Pani wybraç noszenie lekkiej protezy, która pozwoli odtworzyç kształt piersi do czasu, aÎ blizna zagoi sið całkowicie. Po zabiegu oszczðdzajàcym niektóre pacjentki noszà wspomagajàcy biustonosz, nawet w nocy podczas snu. Prawdopodobnie przez kilka tygodni bðdzie Pani odczuwała sztywnoÊç i ból w ramieniu i barku po operowanej stronie. Pani pielðgniarka, chirurg lub fizjoterapeuta zaproponujà çwiczenia, które pomogà odzyskaç pełnà ruchliwoÊç. Sà one czðÊcià procesu leczenia i naleÎy je kontynuowaç równieÎ po powrocie do domu. JeÎeli çwiczenia powodujà ból, pomocne mogà byç Êrodki przeciwbólowe. W przypadku pacjentek poddawanych radioterapii waÎne jest kontynuowanie tych çwiczeƒ w zmodyfikowanej formie — zazwyczaj przez co najmniej 2 lata. MoÎliwe, Îe otrzyma Pani równieÎ plakat/broszurð od organizacji Breast Cancer Care pod tytułem Exercises after breast surgery (åwiczenia po zabiegu operacyjnym piersi). Obrzðki limfatyczne Zabieg operacyjny usuwajàcy kilka lub wszystkie wðzły chłonne w dole pachowym moÎe mieç wpływ na układ limfatyczny. Skutkiem moÎe byç zablokowanie odpływu, co prowadzi do gromadzenia sið płynu w tkankach ramienia. Nazywane jest to obrzðkiem limfatycznym. Ryzyko obrzðku limfatycznego jest tym wiðksze, im wiðcej wðzłów zostało usuniðtych. Radioterapia dołu pachowego moÎe mieç podobny efekt. JeÎeli zauwaÎy Pani obrzðk rðki lub ramienia po stronie Rozpoznanie i leczenie raka piersi 21 operowanej, proszð jak najszybciej poinformowaç o tym lekarza lub pielðgniarkð zajmujàcà sið chorobami piersi, nawet jeÊli obrzðk wydaje sið niegroêny. MoÎe sið to zdarzyç miesiàce, a nawet lata po leczeniu. MoÎna zredukowaç ryzyko powstania obrzðku limfatycznego poprzez przestrzeganie pewnych Êrodków ostroÎnoÊci, takich jak unikanie zadrapaƒ lub naciðç rðki lub ramienia po operowanej stronie. W miarð moÎliwoÊci naleÎy unikaç pomiarów ciÊnienia i pobierania krwi z operowanego ramienia. 22 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Dodatkowe leczenie W zaleÎnoÊci od stopnia złoÊliwoÊci i zaawansowania nowotworu (patrz strona 11) konieczne moÎe byç dalsze leczenie po zabiegu. MoÎe to byç chemioterapia, radioterapia, leczenie hormonalne lub przeciwciałami monoklonalnymi. Lekarz doradzi Pani zastosowanie jednego lub wszystkich sposobów leczenia. Chemioterapia Chemioterapia leczy cały organizm za pomocà leków przeciwnowotworowych. Jej celem jest zniszczenie komórek rakowych, które mogły rozprzestrzeniç sið z piersi do układu kràÎenia. Leki te mogà byç podawane jako zastrzyki doÎylne, kroplówki lub jako tabletki. Dlaczego Chemioterapia moÎe zostaç zaproponowana w zaleÎnoÊci od róÎnych czynników, na przykład wieku pacjentki, jej ogólnego stanu zdrowia oraz stopnia złoÊliwoÊci i zaawansowania raka. Kiedy Najbardziej prawdopodobne jest podanie chemioterapii po zabiegu operacyjnym, ale przed radioterapià, jednak czasami kolejnoÊç moÎe byç odwrócona. W niektórych przypadkach kobiety mogà otrzymaç chemioterapið przed zabiegiem chirurgicznym w celu zmniejszenia duÎych guzów lub jeÎeli guz roÊnie zbyt szybko. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 23 Co sið zdarzy Zwykle pacjentki otrzymujà chemioterapið, podawanà przez przeszkolonà pielðgniarkð, w trybie ambulatoryjnym. Seria leków podawana jest co 3 lub 4 tygodnie przez zaplanowany okres. Działania uboczne Niektóre kobiety odczuwajà bardzo nieliczne efekty uboczne chemioterapii, inne nie majà takiego szczðÊcia. Leki majà róÎne działanie, a jednakowa ich dawka lub kombinacja moÎe inaczej oddziaływaç na róÎne osoby. Owrzodzenia jamy ustnej, nudnoÊci, zmðczenie, wymioty i utrata włosów to najczðÊciej spotykane działania uboczne. Niektóre z tych efektów moÎna zminimalizowaç. MoÎna na przykład przyjmowaç leki przeciwwymiotne. W celu ograniczenia utraty włosów pacjentce moÎe zostaç zaproponowane noszenie tzw. „chłodnego czepka” przed i po leczeniu. (Chłodny czepek zmniejsza przepływ krwi przez mieszki włosowe, co oznacza zmniejszenie iloÊci leku dopływajàcego do mieszków włosowych). Chemioterapia moÎe wpływaç na komórki krwi, czyniàc pacjentkð bardziej podatnà na zakaÎenia i anemið (niska liczba czerwonych krwinek). Z tego powodu przed kaÎdà serià leczenia zostanie wykonane badanie krwi. WaÎne, aby informowaç swojego lekarza lub pielðgniarkð o kaÎdym odczuwanym efekcie ubocznym leku. Mogà oni wówczas zmieniç dawkð bàdê kombinacjð leków lub podaç leki kontrolujàce te działania uboczne. 24 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Radioterapia Wykorzystuje ona małe dawki promieniowania w celu zniszczenia komórek rakowych, które mogły pozostaç w okolicy piersi po zabiegu operacyjnym. Dlaczego Radioterapia jest zwykle zalecana po kaÎdym rodzaju zabiegu oszczðdzajàcego, aby zredukowaç ryzyko nawrotu raka w tym samym miejscu. Jest ona czðsto prowadzona po mastektomii. MoÎe byç równieÎ stosowana w dole pachowym, jeÎeli niektóre z usuniðtych wðzłów chłonnych okazały sið zajðte przez komórki rakowe. JeÊli usuniðte zostały wszystkie wðzły chłonne, zwykle nie stosuje sið radioterapii na dół pachowy. Kiedy Leczenie rozpoczyna sið zwykle kilka tygodni po zabiegu, co daje czas na poprawð stanu pacjentki po zabiegu. Plany leczenia mogà byç róÎne, ale zwykle pacjentka musi przychodziç do szpitala na radioterapið codziennie — z reguły 5 dni w tygodniu przez 3–6 tygodni. WaÎne jest, aby nie opuÊciç Îadnej wizyty. Pacjentka moÎe jednak umówiç sið na godziny, które jej odpowiadajà, jeÊli ma, na przykład, inne obowiàzki lub pracuje. Co sið zdarzy Zanim rozpocznie sið radioterapia, specjalista wyjaÊni Pani, na czym polega leczenie, dlaczego jest ono prowadzone oraz w jaki sposób i kiedy bðdzie prowadzone. Nastðpnie, przy uÎyciu urzàdzenia zwanego symulatorem, radioterapeuta wymierzy obszar przyszłego leczenia i narysuje wokół niego linie, aby leczenie zawsze obejmowało ten sam obszar. Linie te nie sà trwałe. NaleÎy wiðc utrzymywaç skórð suchà w tym miejscu przez cały okres leczenia. JeÊli pacjentka wyrazi zgodð, obszar ten moÎe byç zaznaczony trwale za pomocà tatuaÎu. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 25 BezpoÊrednie działania uboczne KaÎda pacjentka reaguje inaczej, ale do najczðstszych działaƒ ubocznych radioterapii naleÎà reakcje skórne: zmiana koloru skóry, swðdzenie, bolesnoÊç i wraÎliwoÊç. Personel radioterapii doradzi, jak dbaç o skórð w zaleÎnoÊci od typu reakcji skórnej. Pod koniec cyklu leczenia odczuwalne moÎe byç silne zmðczenie. Uczucie zmðczenia jest powszechne i moÎe ono trwaç nawet miesiàcami. WaÎne wiðc, aby byç wyrozumiałym dla samej siebie. Regularne çwiczenia fizyczne, takie jak codzienny spacer, mogà pomóc zwalczyç zmðczenie. Patrz strona 30, aby uzyskaç wiðcej informacji na temat zmðczenia. Odległe skutki uboczne W dłuÎszym okresie leczenia u niektórych kobiet mogà pojawiç sið obrzðki limfatyczne (patrz strona 21). Inne problemy mogà uwidoczniç sið po wielu latach z powodu popromiennego uszkodzenia tkanek, nerwów lub koÊci, chociaÎ przy współczesnych metodach leczenia jest to rzadkie. Leczenie hormonalne Niektóre komórki raka piersi sà pobudzane do wzrostu przez estrogeny i progesteron. Test na receptory hormonów jest obecnie wykonywany rutynowo po zabiegu chirurgicznym, aby oceniç, czy rak jest wraÎliwy na te hormony (patrz strona 11). JeÎeli wynik jest pozytywny, oznacza to, Îe moÎna zastosowaç leczenie hormonalne, które zapobiega stymulowanemu przez hormony wzrostowi komórek nowotworowych. 26 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Dlaczego U pacjentek chorujàcych na raka hormono-wraÎliwego terapia hormonalna moÎe pomóc zapobiec nawrotowi choroby. Kiedy Terapia hormonalna zwykle zaczyna sið po zabiegu chirurgicznym. JeÎeli pacjentka poddawana jest równieÎ chemioterapii, leczenie hormonalne prawdopodobnie rozpocznie sið po jej zakoƒczeniu. Czasami stosuje sið terapið hormonalnà przed zabiegiem operacyjnym w celu zmniejszenia masy wiðkszych nowotworów. Co sið zdarzy Istnieje kilka róÎnych leków uÎywanych w terapii hormonalnej, spoÊród których specjalista wybierze najbardziej odpowiednie dla Pani. Zazwyczaj leki hormonalne przyjmuje sið przez kilka lat. Działania uboczne Wiele kobiet odczuwa działania uboczne prowadzonego leczenia hormonalnego. NaleÎà do nich objawy typowe dla menopauzy, takie jak uderzenia goràca, nocne pocenie sið oraz zaburzenia nastroju. Niektóre pacjentki przybierajà na wadze lub odczuwajà bóle stawów. W przypadku chðci zakoƒczenia leczenia hormonalnego z powodu działaƒ ubocznych naleÎy najpierw omówiç tð kwestið z zespołem leczàcym, poniewaÎ moÎe istnieç inny lek, który bðdzie Pani bardziej odpowiadał. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 27 Przeciwciała monoklonalne Przeciwciała monoklonalne sà jednym ze sposobów leczenia raka piersi. Najbardziej znanym lekiem tego rodzaju jest Herceptin (trastuzumab). UÎywa sið go do leczenia chorych z pierwotnym lub wtórnym rakiem piersi HER2 pozytywnym. Ten typ raka wykazuje szybszy wzrost niÎ nowotwory HER2 negatywne. Herceptin zatrzymuje, poprzez połàczenie sið z białkiem HER2 na powierzchni komórki nowotworowej, jeden ze sposobów, w jakie komórki rakowe dzielà sið i wzrastajà. Lek ten pomaga równieÎ układowi odpornoÊciowemu zniszczyç komórki nowotworowe. WiðkszoÊci pacjentek chorujàcych na raka piersi HER2 pozytywnego powinno zostaç zaproponowane leczenie Herceptinem jako metoda na zredukowanie ryzyka nawrotu lub rozprzestrzeniania sið nowotworu. Młodsze pacjentki Kobiety, które w momencie zdiagnozowania raka piersi nie weszły jeszcze w okres menopauzy, majà czðsto dodatkowe obawy przy podejmowaniu decyzji dotyczàcych leczenia. NiepewnoÊç co do zachowania płodnoÊci, moÎliwoÊci wchodzenia w nowe zwiàzki, Îycia rodzinnego i zawodowego moÎe mieç wpływ na decyzje. WaÎne jest, aby spokojnie przemyÊleç, czego oczekuje sið teraz i w przyszłoÊci. Tylko Pani moÎe dokonaç wyboru najodpowiedniejszego sposobu leczenia. Celem zespołu terapeutycznego jest wspomaganie Pani. Pomoc w omówieniu trudnych kwestii moÎna znaleêç równieÎ, dzwoniàc na linið zaufania organizacji Breast Cancer Care, gdzie moÎna porozmawiaç we własnym jðzyku. Pracownicy linii mogà równieÎ skierowaç Panià do innych êródeł informacji i pomocy. 28 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Badania kliniczne Naukowcy stale próbujà udoskonaliç metody leczenia raka piersi. Z tego powodu moÎe Pani zostaç poproszona o udział w badaniu klinicznym. Badania kliniczne przeprowadza sið w celu znalezienia najlepszego sposobu leczenia danego schorzenia. Mogà one testowaç nowe leki lub inne metody leczenia, na przykład typy zabiegów operacyjnych, róÎne dawki radioterapii oraz róÎnice miðdzy sposobami leczenia. Nie zostanie Pani włàczona do badaƒ klinicznych bez Pani wiedzy i podpisania Êwiadomej zgody. Âwiadoma zgoda oznacza całkowite zrozumienie celu badania, warunków udziału w badaniu oraz tego, co uczestnictwo w nim oznacza dla Pani. Powinna Pani otrzymaç szczegółowe informacje oraz mieç duÎo czasu na przedyskutowanie roÎnych moÎliwoÊci. JeÎeli zostanie Pani poproszona o udział w badaniu i odmówi Pani, proszð nie mieç poczucia winy oraz obaw, Îe lekarze bðdà leczyç Panià inaczej. Nadal bðdzie Pani otrzymywaç takie samo leczenie i opiekð jak wczeÊniej. Decyzja naleÎy tylko do Pani. Leczenie uzupełniajàce Istnieje wiele uzupełniajàcych metod leczenia, które mogà byç stosowane razem ze standardowym leczeniem. Sà to zazwyczaj metody delikatne i naturalne, które mogà przynosiç zarówno psychologiczne, jak i fizyczne korzyÊci. Czðsto pomagajà one osobom chorujàcym na nowotwory poczuç wiðkszy wpływ na własne Îycie. Aromaterapia, shiatsu oraz inne rodzaje delikatnego masaÎu mogà byç bardzo relaksujàce. Modlitwa i medytacja mogà pomóc w walce z emocjonalnym stresem. Akupunktura moÎe byç stosowana w celu złagodzenia złego samopoczucia, bólu i napiðcia. Niektóre z tych terapii mogà równieÎ pomóc przy Rozpoznanie i leczenie raka piersi 29 objawach menopauzy powodowanych przez terapið hormonalnà. WaÎne jest, aby zawsze informowaç pielðgniarkð lub lekarza o terapii uzupełniajàcej, którà zamierza sið zastosowaç, aby sið upewniç, Îe nie wpłynie ona negatywnie na inne stosowane leczenie. Zmðczenie Zmðczenie jest powszechnym — i zupełnie normalnym — efektem ubocznym leczenia. Pacjenci mogà odczuwaç zmðczenie lub wyczerpanie przez krótkie okresy lub przez cały czas, czðsto narzekajàc na brak energii do wykonywania nawet prostych codziennych zadaƒ. WiðkszoÊç pacjentów odzyskuje energið po 6 –12 miesiàcach po leczeniu, jednak u niektórych problem ten moÎe trwaç dłuÎej. Zmðczenie moÎe byç bardzo przygnðbiajàce. MoÎe ono wpływaç na koncentracjð, powodowaç złoÊç, zdenerwowanie i frustracjð. JeÎeli zmðczenie negatywnie wpływa na Pani Îycie, warto porozmawiaç o tym z pielðgniarkà lub lekarzem, poniewaÎ mogà oni pomóc poradziç sobie z tym problemem. Proszð mówiç rodzinie i przyjaciołom o swoim samopoczuciu i o tym, co oni mogà zrobiç, aby pomóc. W zmniejszeniu zmðczenia, polepszeniu snu i poprawie ogólnej jakoÊci Îycia pomóc mogà co najmniej 30-minutowe delikatne çwiczenia fizyczne trzy razy w tygodniu. 30 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Po leczeniu Zakoƒczenie leczenia moÎe byç trudnym momentem. Po poradzeniu sobie z fizycznymi i psychicznymi wyzwaniami stawianymi przez nowotwór i jego leczenie moÎe Pani odczuwaç pewnego rodzaju rozczarowanie, szczególnie, jeÎeli oczekiwała Pani uczucia ulgi i szczðÊcia, Îe wszystko sið skoƒczyło. Bðdzie Pani, a takÎe osoby w Pani otoczeniu, oczekiwaç, Îe wszystko wróci do normy. Jednak powrót do pracy czy ponowne zajmowanie sið rodzinà, jak gdyby nic sið nie wydarzyło, moÎe nie byç łatwe. Mogło nastàpiç wiele zmian i nie moÎna mieç poczucia winy, Îe wpasowanie sið z powrotem w dawne Îycie lub zaadaptowanie do nowej roli wymaga czasu. Po leczeniu bðdzie Pani miała czas na przemyÊlenie tego, co sið wydarzyło. JeÎeli nastàpiły trwałe zmiany w wyglàdzie lub samopoczuciu, bðdzie Pani prawdopodobnie odczuwała silny Îal z powodu strat. Przyzwyczajenie sið do zmian, które miały miejsce i dostosowanie swojego Îycia po leczeniu raka piersi moÎe zabraç duÎo czasu. Wielu ludzi obawia sið powrotu nowotworu. Odzyskanie zaufania do własnego ciała moÎe potrwaç. Nie wolno zakładaç, Îe kaÎdy ból oznacza nawrót choroby. Niektóre wydarzenia mogà byç szczególnie stresujàce — dni przed wizytami kontrolnymi lub informacje o tym, Îe ktoÊ znajomy zachorował na raka. Wszyscy radzimy sobie z takimi niepokojami w sobie właÊciwy sposób — nie ma na nie łatwych odpowiedzi. Skutki raka piersi mogà trwaç przez wiele lat, ale czas moÎe równieÎ przynieÊç lepsze zrozumienie tego, co nas dotknðło. Takie spojrzenie moÎe oznaczaç, Îe bðdzie Pani chciała poÊwiðciç wiðcej czasu na robienie waÎnych rzeczy, takich jak spðdzanie czasu z przyjaciółmi i rodzinà lub oddawanie sið przyjemnoÊciom. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 31 Z czasem rak piersi przestanie byç tak waÎny w Pani codziennym Îyciu, ale stanie sið doÊwiadczeniem, które ukształtowało Panià i Pani spojrzenie na rzeczywistoÊç. Ludzie potrafià spojrzeç w przyszłoÊç, snuç nowe plany i wracaç do tych, które musiały zostaç na jakiÊ czas odłoÎone. Rak piersi zmienia Îycie. MoÎe mieç zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ, ale wielu ludzi twierdzi, Îe dał im nowe spojrzenie na Êwiat i podejÊcie do Îycia. JeÎeli chciałaby Pani omówiç jakiekolwiek problemy podczas lub po leczeniu bàdê zasiðgnàç wiðcej informacji na temat usług oferowanych przez organizacjð Breast Cancer Care, proszð zadzwoniç pod bezpłatny numer 0808 800 6000 (moÎna skorzystaç z pomocy tłumacza, aby porozmawiaç w swoim ojczystym jðzyku). 32 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Dodatkowe informacje UÎyteczne adresy Cancerbackup 3 Bath Place Rivington Street London EC2A 3JR Biuro: 020 7696 9003 Bezpłatny numer telefonu, pod którym moÎna uzyskaç informacje na temat nowotworów w jðzyku polskim: 0808 800 0137 Linia bezpłatna (informacje dotyczàce nowotworów w kaÎdym jðzyku): 0808 800 1234 E-mail: [email protected] Strona internetowa: www.cancerbackup.org.uk Cancerbackup jest czołowà organizacjà charytatywnà w kraju, oferujàcà informacje i pomoc osobom cierpiàcym na nowotwory. DziałalnoÊç obejmuje telefon zaufania obsługiwany przez pielðgniarki wyspecjalizowane w dziedzinie nowotworów, stronð internetowà, ulotki informacyjne o nowotworach oraz lokalne centra informacyjne. Wszystkie rodzaje działalnoÊci sà bezpłatne dla osób dotkniðtych rakiem. Rozpoznanie i leczenie raka piersi 33 Macmillan Cancer Support 89 Albert Embankment London SE1 7UQ Telefon: 020 7840 7840 Macmillan CancerLine: 0808 808 2020 Faks: 0808 808 0121 E-mail: [email protected] Strona internetowa: www.macmillan.org.uk Organizacja Macmillan Cancer Support pomaga osobom chorujàcym na raka, oferujàc im natychmiastowe wsparcie, zarówno praktyczne, jak i emocjonalne. Specjalistyczne usługi organizacji Macmillan to usługi pielðgniarek i lekarzy, oÊrodki leczenia nowotworów, szeroki zakres informacji o raku oraz bezpoÊrednia pomoc finansowa. Dzwoniàc na linið zaufania Macmillan CancerLine, moÎna uzyskaç informacje i wsparcie psychiczne. Dostðpny jest telefon tekstowy. 34 Rozpoznanie i leczenie raka piersi Centralne biuro Breast Cancer Care 5-13 Great Suffolk Street London SE1 0NS Telefon 0845 092 0800 Faks 0845 092 0820 E-mail [email protected] OÊrodki Breast Cancer Care Scotland Telefon 0845 077 1892 E-mail [email protected] Breast Cancer Care Cymru/Wales Telefon 0845 077 1894 E-mail [email protected] Breast Cancer Care North & Midlands Telefon 0845 077 1893 E-mail [email protected] Breast Cancer Care London & South Telefon 0845 077 1895 E-mail [email protected] W sprawie wszelkich kwestii zwiàzanych z rakiem piersi lub innymi chorobami piersi moÎna zadzwoniç pod nasz bezpłatny numer 0808 800 6000 (w celu rozmowy tekstowo-głosowej (Typetalk) naleÎy wybraç 18001 przed numerem linii) lub odwiedziç stronð internetowà: www.breastcancercare.org.uk. Organizacja Breast Cancer Care angaÎuje sið w zapewnianie równych szans i dostðpu do usług dla wszystkich. Organizacja charytatywna w Anglii i Walii zarejestrowana pod nr. 1017658 Organizacja charytatywna w Szkocji zarejestrowana pod nr. SC038104 Firma zarejestrowana w Anglii pod nr. 2447182 Spółka z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià (do wysokoÊci gwarancji) ISBN 1 870577 93 0 © Breast Cancer Care — czerwiec 2004. Niniejsze wydanie — paêdziernik 2007. Wszelkie prawa zastrzeÎone. Ðadna czðÊç niniejszej publikacji nie moÎe byç reprodukowana, zapisywana lub przesyłana, w Îadnej formie i w Îaden sposób, bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Ilustracje © Alexa Rutherford Projekt: Sue MacDonald Tłumaczenie na jðzyk polski i skład: Newcom UK Ltd Druk: Alpine Press Ltd Organizacja Breast Cancer Care Êwiadczy swoje usługi nieodpłatnie dziðki otrzymywanym datkom. Aby przekazaç pieniàdze na cele charytatywne, proszð wysłaç czek na adres: Breast Cancer Care, Freepost Lon 644, London SW6 4BR. MoÎna równieÎ wpłaciç pieniàdze w Internecie za poÊrednictwem bezpiecznej witryny: www.breastcancercare.org.uk. Diagnosing and treating Organizacja Breast Cancer Care jest czołowà brytyjskà organizacjà oferujàcà informacje, praktycznà pomoc i wsparcie psychiczne osobom chorujàcym na raka piersi. KaÎdego roku ponad dwa miliony osób zwracajà sið do nas po wsparcie i informacje na temat raka piersi lub innych chorób piersi. Wszystkie nasze usługi sà bezpłatne. JesteÊmy zaangaÎowani w kampanie na rzecz lepszego traktowania i wsparcia dla osób z rakiem piersi i ich rodzin. Na temat raka piersi i obaw z nim zwiàzanych moÎna porozmawiaç w jðzyku angielskim lub we własnym jðzyku, dzwoniàc na linið zaufania pod numer 0808 800 6000 (w celu rozmowy tekstowo-głosowej (Typetalk) naleÎy wybraç 18001 przed numerem linii). Rozmowy mogà byç monitorowane dla celów szkoleniowych. Pomiðdzy osobà dzwoniàcà a pracownikiem organizacji Breast Cancer Care zachowywana jest poufnoÊç. DuÎà wersjð tej broszury do wydruku moÎna pobraç z naszej strony internetowej: www.breastcancercare.org.uk. Na proÊbð dostðpna jest wersja w jðzyku Braille’a. Wiðcej informacji moÎna uzyskaç pod numerem telefonu 020 7384 4629. Diagnosing and treating breast cancer Contents Introduction 2 Part one – Referral to a breast clinic Breast clinic appointment Part two – Treating breast cancer Introduction 8 After diagnosis 9 3 Types of breast cancer What to expect 3 Grade and stage of the cancer 11 Mammogram 4 Further tests 11 Ultrasound scan 5 Discussing treatment options 12 Questions you may want to ask 13 5 The treatment team 14 Further tests 6 Getting your results 7 Standard treatment for breast cancer 15 Fine needle aspiration cytology (FNAC) and core biopsy Surgery Additional treatments 9 16 23 Chemotherapy 23 Radiotherapy 25 Hormone therapy 26 Monoclonal antibodies 28 Younger women 28 Clinical trials 29 Complementary therapies 29 Fatigue 30 After treatment 31 Finding out more 33 Useful addresses 33 Diagnosing and treating breast cancer 1 Introduction In the UK, breast cancer affects a significant number of women and a small number of men. This booklet is about diagnosing and treating breast cancer. It is divided into two main parts. The information in the first part is for anyone who has been referred to see a specialist at a breast clinic. It tells you what to expect at the clinic and talks about the different tests you may have. You may be feeling very worried and anxious at this stage. We hope the booklet and the CD that goes with it will give you enough information to be able to talk to your GP (local doctor) or breast specialist about any questions or concerns you may have. The second part of the booklet and CD describe the range of treatments you may be offered if you have been diagnosed with breast cancer. We hope the information in this part will enable you to discuss your treatment fully with your doctors, and be aware of some of the side effects that may occur. Although we refer to ‘women’ throughout the booklet, most of the information applies also to men who have been diagnosed with the disease. 2 Diagnosing and treating breast cancer Part one Referral to a breast clinic Breast clinic appointment Once your GP refers you to a breast clinic you can expect to wait between two and ten weeks for an appointment. (Waiting times will vary depending on where you live.) If your GP feels the referral is urgent you will be seen within two weeks of the referral letter being sent. Even if you are referred urgently, it is important to remember that the problem may still turn out not to be breast cancer. You may also be referred to the breast clinic if a problem has been picked up on a routine mammogram (breast x-ray) that you have had as part of the NHS breast screening programme. In this case you will be sent a letter asking you to attend your local breast clinic for further tests. What to expect A doctor or specialist nurse experienced in diagnosing and treating breast problems will see you first. The breast clinic staff may not all be female but they are all experienced in dealing with breast conditions and will do their best to ensure your privacy and dignity. If you have difficulty understanding English, the breast clinic staff may be able to book an interpreter for you. It is best to ring before your appointment and ask them to book someone. Diagnosing and treating breast cancer 3 The doctor/nurse will ask you about your symptoms. You may be asked to fill in a short form with questions about any family history of breast problems and any medicines you are taking. This will be followed by a breast examination. The doctor/nurse will check both your breasts while you are sitting and when you are lying down. After checking your breasts, they will usually examine the lymph nodes (glands) in your armpits. You may then need to have further tests. These will usually include a mammogram and/or an ultrasound scan followed by fine needle aspiration cytology (FNAC) and/or core biopsy. (See below for more information about these tests.) The breast examination, mammogram/ultrasound and FNAC/core biopsy are known as triple assessment. Sometimes all these tests can be done on your first visit with the results available later that day. This is known as a one-stop clinic. In some hospitals this isn’t possible and you may have to make another appointment for further tests or to get your results. You may have to wait for about a week for your test results. This will vary with each breast clinic. Mammogram A mammogram is a breast x-ray. The radiographer (expert in taking breast x-rays) will ask you to undress to the waist and stand in front of the mammography machine. She or he will then rest each breast in turn between two x-ray plates so that it is compressed and flattened. Two images of each breast will be taken so that it can be seen from two different angles. 4 Diagnosing and treating breast cancer Some women may find this uncomfortable or even painful, but it only lasts a few seconds. Mammograms are usually only done on women over the age of 35, as younger women’s breast tissue is generally too dense to produce a good image. Ultrasound scan An ultrasound scan uses high-frequency sound waves to produce an image of the breast. You will be asked to lie on a couch with your arm above your head. Some gel will be spread on your breast and a scanning probe will be moved around it. This is the same technique used to look at babies in the womb during pregnancy. An ultrasound scan is painless and only takes a few minutes to do. This is more suitable for women under the age of 35. Regardless of age, sometimes an ultrasound scan may be done as well as a mammogram when there is an area on the x-ray that needs to be looked at more closely. Fine needle aspiration cytology (FNAC) and core biopsy If a lump or an abnormal area is found a sample will be taken. This can be a fine needle aspiration (FNAC) or a core biopsy. Both these tests can be done with or without using ultrasound for guidance. Diagnosing and treating breast cancer 5 FNAC FNAC is where cells are drawn off using a fine needle and syringe. The sample is then sent to the laboratory where it is looked at under a microscope. The specialist will use the result to help decide what further tests or treatments are needed. Core biopsy A core biopsy uses a larger needle to obtain a sample of tissue. The specialist may take several samples at the same time. The tissue samples are sent to the laboratory where they are looked at under the microscope to confirm a diagnosis. You will be given a local anaesthetic to numb the area. Once this wears off you will probably find that your breast aches and it may also be bruised. You may need to take painkillers if the area is tender or painful. Further tests A triple assessment is usually all that is needed to make a diagnosis but sometimes you may need further tests. You can call Breast Cancer Care’s helpline (using an interpreter if you like) to find out more about any tests you may be having. 6 Diagnosing and treating breast cancer Getting your results It may be a good idea to have another adult with you when you get your results. That way you can be sure of support if you need it. If your results show that you have cancer you may feel all sorts of emotions such as fear, anger and helplessness, and you may find it hard to take in what you are being told. Having someone with you who can listen carefully or ask questions can be very helpful. You will also be put in contact with a breast care nurse who will talk to you about your diagnosis and treatment. Information can help you understand what is happening. As well as reading this booklet or listening to the CD that goes with it, you might find it helpful to call Breast Cancer Care’s helpline and talk in your own language to a nurse or someone who has had breast cancer. Diagnosing and treating breast cancer 7 Part two Treating breast cancer Introduction Breast cancer is not one single disease. There are several types of breast cancer. It can be found at different stages of development and can grow at different rates. But having breast cancer doesn’t automatically mean that you are going to die. It is difficult to predict what course the disease will take and what treatment you will have. Factors such as your age and your general health will all be considered by your specialists when they are working out the best treatment for you. This may involve surgery, chemotherapy, radiotherapy or hormone therapy, either given alone or in any combination or order. You will see that we refer throughout the booklet to ‘your doctors’. This is because it is recommended that breast cancer treatment is carried out by different specialists who work together as a team (see page 14). So it is important that your GP refers you to a specialist breast unit from the start. If your local hospital doesn’t have such a complete team of specialists you can ask to be referred to a specialist breast unit elsewhere. Most hospitals have a breast care nurse who is a very important member of the team. There should be opportunities for you to discuss your treatment options with the breast care nurse or your doctors, and to raise any issues 8 Diagnosing and treating breast cancer or concerns. If you need an interpreter the hospital should provide one. Or you can take along a family member or friend to translate for you. You can also ring our free helpline to get up-to-date information and support from our specially trained team, using an interpreter if you want to talk in your own language. They won’t tell you what to do, but they will help you consider your options and suggest questions you may want to take back to your doctors. Similarly, during and after treatment our helpline team is there to discuss any concerns you may have. After diagnosis Once you have been diagnosed with breast cancer, your doctors will discuss your treatment options with you and prepare a treatment plan. The plan will be based on the results of the tests you had when you were being diagnosed (see page 4). Types of breast cancer There are two main types of breast cancer – non-invasive cancer and invasive cancer. Non-invasive cancer This means there are cancer cells in your breast tissue that are growing and dividing abnormally. They are only in the breast ducts (milk ducts) or lobules in the breast and have not spread into the surrounding breast tissue or to other parts of the body. Some doctors may describe it to you as a non-invasive (non-spreading) cancer while others may call it a pre-cancerous condition. These conditions are called DCIS (ductal carcinoma in situ) and LCIS (lobular carcinoma in situ). Diagnosing and treating breast cancer 9 Invasive cancer This is what is generally meant by the term ‘breast cancer’. With invasive cancer, the cancer cells are no longer confined to the breast ducts or lobules. They have spread to the surrounding breast tissue and have the potential to spread to other parts of the body. If you have invasive breast cancer it doesn’t automatically mean the cancer has or will spread, just that it could spread. Lobules Ducts Lobular carcinoma in situ (LCIS) Invasive lobular carcinoma Ductal carcinoma in situ (DCIS) Invasive ductal carcinoma 10 Diagnosing and treating breast cancer Grade and stage of the cancer The cancer cells’ potential to spread is measured by looking at them under a microscope. This is known as grading. Breast cancer is graded 1, 2 or 3. In general, a lower grade (1) means a slower-growing cancer while a higher grade (3) means a faster-growing cancer. The extent of the spread of a cancer and the size of a tumour is known as the stage of the disease. There are different ways of describing staging so if you want to know more about the stage of your cancer, ask your specialist to explain it to you. Further tests Further tests may be done to find out more about your particular cancer and to help make sure you get the most suitable treatment. Hormone receptor test This test is now routinely carried out on the cancer cells after surgery. It is done to find out whether a cancer is sensitive to oestrogen and progesterone (female hormones) in the body. If the test result is positive it means that hormone therapy may be particularly helpful in preventing the cancer coming back. (Hormone therapy is explained on page 26.) HER2 test Some breast cancer cells divide and grow when a protein called human epidermal growth factor attaches to another protein called HER2 that is found on the surface of breast cancer cells. Approximately 25 per cent of people with breast cancer have an increased amount of HER2 protein (known as HER2 positive breast cancer). Diagnosing and treating breast cancer 11 If your cancer is HER2 positive it may respond to drugs called monoclonal antibodies (see page 28). There are various tests to measure HER2 levels and national guidance states that all women with primary breast cancer should have their HER2 levels tested. Staging tests If your cancer is a high grade, or if it has affected the lymph nodes in your armpit, you may have other tests to check that the cancer hasn’t spread to other parts of the body. Your doctors or breast care nurse will explain what these tests are for and what will happen. Discussing treatment options Once your doctors have all the information together they will consider the best treatment for you. This is the point where you can decide how much, or how little, involvement you want. Everyone is different. Some women want to know everything they can about their disease and expect to be fully involved in making decisions about their treatment. Others may want to be well informed about what is going on but are happy to leave the treatment choices to their doctors. Some may want to know as little as possible and leave all the decisions to the specialists. Whatever you decide, you don’t have to be rushed into treatment. A few extra days to think about what you really want, and a chance to discuss your options with your husband, family, friends or GP will make no difference. 12 Diagnosing and treating breast cancer Questions you may want to ask You will probably have some questions and you should feel free to ask for as much information as you feel you need. Questions might include: • • • • • • Why is this the best treatment for me? Are there any other options? What are the possible side effects? Are there any long-term implications for me? How will these treatments impact on my everyday life? Where will I need to go for these treatments? Will I have to travel far? Your specialist team will be able to explain anything you don’t understand. Breast Cancer Care’s helpline staff can also talk to you about your proposed treatment, using an interpreter who speaks your own language if you wish. They may also be able to put you in touch with a Breast Cancer Care volunteer who speaks your language and has had breast cancer. You don’t have to accept the advice you are offered, but remember that the treatment recommended to you is the best option in the opinion of the treatment team. Think about it carefully and talk it over with other people if you feel this would help. Take as much time as you need before making a decision. Diagnosing and treating breast cancer 13 Asking for a second opinion You can ask for a second opinion at any stage and this shouldn’t be a problem. You can either ask your GP or your current specialist to refer you to another consultant. It is important to remember that the second opinion may not be different from the one you have already had. The time taken to get a second opinion should make no difference to the outcome of your treatment. Declining treatment Very occasionally someone may consider not having any treatment. This may be because they think the treatment will do them no good or that it will seriously affect their quality of life, or they may simply be scared. Even if you think you don’t want to accept one, or all, of the treatments being offered, do consider the alternatives carefully before making a final decision. Breast Cancer Care’s helpline staff can discuss your options and refer you to other organisations and sources of information and help. The treatment team The specialist team in a breast unit will usually include: • • • • consultant surgeon consultant medical oncologist (cancer drug specialist) consultant clinical oncologist (radiotherapy specialist) consultant radiologist (specialist in diagnosing disease through x-rays and scans) • breast care nurse (trained to give information and support to anyone diagnosed with breast cancer) • chemotherapy nurse (trained to give anti-cancer drugs) 14 Diagnosing and treating breast cancer • consultant histopathologist/cytologist (specialist in analysing tissue and cells under the microscope) • diagnostic radiographer (trained to do x-rays and scans) • therapy radiographer (trained to give radiotherapy treatment). You will see several members of the specialist team at different times during your treatment. Other professionals may also contribute to your care, such as psychologists, plastic surgeons, physiotherapists and pharmacists. Standard treatment for breast cancer If non-invasive cancer is not treated it may develop into invasive cancer. So treatment for non-invasive cancer aims to stop the cancer developing the ability to spread. There is no single approach suitable for everyone with non-invasive cancer. Your treatment will depend on factors such as the extent of the non-invasive cancer, the grade and where it is. It is possible for invasive cancer to be present too, which will also affect the treatment you are offered. For invasive cancer, treatment aims to: • remove the cancerous area in the breast and any affected lymph nodes in the armpit; and • destroy any cancerous cells that may have already spread from the breast into your body. Diagnosing and treating breast cancer 15 Surgery Surgery is usually the first treatment for most women with breast cancer. In some cases chemotherapy or hormone therapy may be offered first to shrink the tumour so that surgery can be less extensive. This is called neo-adjuvant treatment. Types of operation There are two main types: • Breast-conserving surgery. This can range from lumpectomy or wide local excision (where the tumour is removed with a small amount of surrounding tissue) to quadrantectomy (where approximately a quarter of the breast is removed). It is sometimes also called a partial mastectomy. • Mastectomy. This is where all breast tissue is removed, including the nipple. A simple mastectomy means the entire breast is removed but the lymph nodes and muscles underneath the breast are not affected. A modified radical mastectomy means the whole breast is removed together with some of the lymph nodes in the armpit. Occasionally, one of the small muscles on the chest wall is also removed. Some women also have a breast reconstruction at the same time (see page 19). For non-invasive cancer (and sometimes invasive cancer) breast-conserving surgery followed by radiotherapy is often sufficient treatment. Sometimes a mastectomy is necessary. Your doctors will explain why they think a particular treatment is best for you. For invasive cancer it is usually recommended that some or all of the lymph nodes in the armpit are removed. 16 Diagnosing and treating breast cancer Lumpectomy or wide local excision Simple mastectomy Quadrantectomy Modified radical mastectomy Diagnosing and treating breast cancer 17 Checking the lymph nodes With invasive cancer it is important for your doctors to find out whether the cancer has spread to the lymph nodes in your armpit because this will influence your further treatment. The number of lymph nodes removed will vary depending on the practice of your surgeon. There are approximately 20 lymph nodes in the armpit. Either some of them can be removed (between four and ten) and checked or all of them can be removed. There is a new way of checking the lymph nodes called sentinel node biopsy. It uses radioactive material and coloured dye to see whether any lymph nodes have been affected. As surgeons have to be specially trained to use this technique it is not yet available in all breast units. You can ask whether it is available in your hospital and whether it is suitable for you. Which operation? One of the first big decisions you may have to make may be the type of operation you have. You may find it helpful to talk through your choices with your breast care nurse and discuss how each might affect you. Some women will be offered a choice between breast-conserving surgery and a mastectomy. More than half of early stage breast cancers can now be treated by breast-conserving surgery, usually followed by radiotherapy. Studies show that long-term survival is the same for breast-conserving surgery followed by radiotherapy as for mastectomy. 18 Diagnosing and treating breast cancer The type of breast-conserving surgery you have will be based on the type of cancer, the size of the tumour, where it is in the breast and how much surrounding tissue needs to be removed. It will also depend on how large your breasts are. The surgeon will want to give you the most effective surgery as well as the best cosmetic result possible. That means conserving as much as possible of your breast while minimising the risk of the cancer coming back. There are times when the surgeon will have good reasons for recommending a mastectomy. It can be the better option when: • the breast is small and the remaining tissue would look misshapen after breast-conserving surgery • the cancer occupies a large area of the breast • there is more than one area of cancer in the breast • the tumour is in the centre of the breast or directly behind the nipple. Reconstruction The aim of breast reconstruction is to make a breast that looks and feels as much like the natural breast as possible. If you are going to have a mastectomy you will usually be offered a breast reconstruction, either at the same time or later on. This will depend partly on the type of breast cancer you have and any future treatment you may need. If you prefer to wait a while and see how you feel after surgery, then tell your specialist. Some women decide later that they would like to have a reconstruction. Others find that they become used to living without a breast and wearing a prosthesis (a false breast shape that fits inside the bra) and eventually decide against a reconstruction. Diagnosing and treating breast cancer 19 Reconstruction is major surgery and should be considered carefully. There are different types of reconstructive surgery and many issues to consider. You can discuss the details with the surgeon who is going to do the operation and ask to see photographs of the operations she or he has done. You might like to talk it over with your breast care nurse or ask to meet a woman who has had the same type of reconstruction. Breast prostheses If you have a mastectomy and don’t have a reconstruction you may want to wear a prosthesis. On the NHS you are entitled to both a temporary and a permanent prosthesis without having to pay for them. Your breast care nurse, ward nurse or the hospital’s appliance officer can fit you with a temporary prosthesis before you go home after surgery. Later you can choose and be fitted with a permanent prosthesis. (You should have a choice of different prostheses, including ones that match your skin colour.) After your surgery Everyone reacts differently but the symptoms described here are very common. For instance, some women feel sick after their operation. This is due to the anaesthetic and should pass within a day or two. (If you know anaesthetics make you sick tell the anaesthetist first as extra anti-sickness drugs can be given.) You will probably have wound drains put in during the operation. These plastic tubes drain blood and fluid away from the wound into a bottle. The drains will stay in for a few days then be removed by a nurse. You can walk around and move quite normally with the drains in. 20 Diagnosing and treating breast cancer Some people may have pins and needles, burning, numbness or darting sensations in the chest area and down the arm on the operated side. This is quite common and can go on for weeks or even months. The scar may feel tight and tender. While this lasts you may not be able to wear a bra or anything that puts pressure on the area. As it becomes less sensitive you may choose to wear a lightweight prosthesis to help restore your shape until your scar heals completely. If you have had breast-conserving surgery you may find it more comfortable to wear a supportive bra, even in bed at night. Your arm and shoulder on the operated side are likely to feel stiff and sore for some weeks. Your breast care nurse, surgeon or physiotherapist will give you exercises to help you regain full movement. This is part of the healing process which you should continue after you go home. If doing the exercises is painful, painkillers may help. If you have radiotherapy it is important to continue these exercises in a modified form, probably for at least two years. You can also get a poster/booklet from Breast Cancer Care called Exercises after breast surgery. Lymphoedema Surgery to remove some or all of the lymph nodes under your arm may affect your lymphatic system. It can cause a blockage that results in a build-up of fluid in the tissue of your arm. This is called lymphoedema. The risk of lymphoedema is greater the more lymph nodes you have removed. Having radiotherapy to the armpit can have a similar effect. Diagnosing and treating breast cancer 21 If you notice any swelling of the hand or arm on the affected side, tell your specialist or breast care nurse as soon as possible, however trivial it may seem at the time. This can happen months, or even years, after treatment. You may reduce your risk of developing lymphoedema by taking some precautions, such as avoiding scratching or cutting your hand and arm on the affected side. If possible, avoid having your blood pressure or blood samples taken from your affected arm. 22 Diagnosing and treating breast cancer Additional treatments Depending on the grade and stage of your cancer (see page 11), you may need further treatment after your surgery. This may include chemotherapy, radiotherapy and hormone therapy or a monoclonal antibody. Your specialist may advise you to have one or all of these treatments. Chemotherapy Chemotherapy treats the whole body with a combination of anti-cancer drugs. The aim is to destroy cancer cells that may have spread from the breast into the bloodstream. The drugs may be given by injection into a vein, a drip or as tablets. Why Chemotherapy may be offered to you depending on different factors, for example your age, your general health and the grade and stage of your cancer. When You are most likely to be given chemotherapy after your surgery but before radiotherapy, although sometimes it may be the other way round. In some cases, women may be given chemotherapy before surgery to try to shrink large tumours, or if the tumour seems to be growing very fast. Diagnosing and treating breast cancer 23 What happens You will usually be given chemotherapy by a specialist chemotherapy nurse as an outpatient. You receive a course of drugs every three or four weeks for a specified period. Side effects Some women have few side effects from chemotherapy while others may not be so fortunate. Drugs have different effects and the same dosage and combination can affect women quite differently. Mouth ulcers, feeling sick, tiredness, vomiting and hair loss are some of the more common side effects. Some of these side effects can be minimised. For instance, you can be given drugs to control the sickness and vomiting. You may be offered a ‘cold cap’ to wear before and during your treatment to help reduce hair loss. (A cold cap reduces the blood flow to the hair follicles, which means that the amount of drugs that reaches the hair follicles is also reduced.) Chemotherapy can affect the healthy blood cells, making you more prone to infections and anaemia (low red blood cells). This is why you will be given a blood test before each treatment. Tell your specialist or chemotherapy nurse about any side effects you have as they may be able to change the dose or combination of drugs, or give you drugs to control the side effects. 24 Diagnosing and treating breast cancer Radiotherapy This uses radiation in small doses to destroy cancer cells that may remain in and around the breast area after surgery. Why Radiotherapy is usually recommended after any type of breast-conserving surgery to reduce the risk of the cancer coming back in the same breast. It is also sometimes given after a mastectomy. It may be given to the armpit if some lymph nodes have been removed and are affected. It will not usually be given to the armpit if all the lymph nodes have been removed. When Your treatment will usually start a few weeks after your operation, giving you time to recover from your surgery. Treatment plans vary but generally you will have to go to the hospital for radiotherapy each day, usually five days a week for three to six weeks. It is important not to miss your appointments but you can ask for a time that suits you, for example if you have family commitments or are working. What happens Before your radiotherapy begins your specialist or radiographer will explain the treatment, why you are having it, how it will be done and what your treatment plan will be. You will then spend some time in a simulator unit where the radiographer will measure the area to be treated and draw lines around it so that exactly the same area is treated each time. These lines are not permanent, so try to keep the skin in Diagnosing and treating breast cancer 25 that area dry during your treatment. Alternatively, if you agree, the area might be marked with a permanent pinprick tattoo. Short-term side effects Everyone is different, but a common side effect of radiotherapy is a skin reaction: a change in skin colour, itching, soreness or tenderness. The radiotherapy staff will advise you on how to take care of your skin according to the type of reaction you have. You may feel extremely tired towards the end of the course of treatment. This feeling of fatigue is common and can last for months, so be kind to yourself and try to ease up on your commitments. Regular exercise such as a daily walk can help with fatigue. See page 30 for more information about fatigue. Long-term side effects In the long term, some women may develop lymphoedema (see page 21). Other problems can appear years later because of radiation damage to the tissues, nerves or bones, although with modern treatment this is rare. Hormone therapy Some breast cancer cells are stimulated to grow by the hormones oestrogen and progesterone. So a hormone receptor test is now done routinely after surgery to find out whether your breast cancer is sensitive to these hormones (see page 11). If it is positive it means that you may be offered hormone therapy, which stops the hormones from stimulating the growth of breast cancer cells. 26 Diagnosing and treating breast cancer Why If you have a hormone-sensitive cancer, hormone therapy can help stop the cancer from coming back. When Hormone therapy usually starts after surgery. If you are also having chemotherapy it will probably start once this is finished. Sometimes people are given hormone therapy before surgery to try to shrink larger tumours. What happens There are several different types of hormone therapy drugs and your specialist will consider which is the most suitable. You will usually take the drugs for several years. Side effects Many women have side effects from hormone treatment. These can include menopausal symptoms such as hot flushes, night sweats and mood swings. Some people gain weight or have painful joints. If you are tempted to stop hormone treatment because of side effects, discuss the situation first with your doctors and your breast care nurse, as there may be another drug that suits you better. Diagnosing and treating breast cancer 27 Monoclonal antibodies Monoclonal antibodies are a type of breast cancer drug. The best known of these drugs is Herceptin (trastuzumab). It is used to treat people with primary or secondary breast cancer that is HER2 positive. These types of breast cancer tend to grow faster than ones that are HER2 negative. Herceptin stops one of the ways that breast cancer cells divide and grow by sticking to a protein called HER2 on the surface of the cancer cells. It also helps the body’s immune system to destroy breast cancer cells. If your breast cancer is HER2 positive you should, in most cases, be offered Herceptin to reduce the chances of the breast cancer returning or spreading. Younger women Women who have not reached the menopause when they are diagnosed with breast cancer often have extra concerns when making treatment decisions. Uncertainty over fertility, new relationships, family life and career opportunities may all have an impact. Take time to think about what you want, now and in the future. Only you can decide on the treatment that is right for you. Your breast care team are there to support you, and Breast Cancer Care’s helpline staff can also help you discuss your options, in your own language if you prefer, and refer you to other sources of information and support. 28 Diagnosing and treating breast cancer Clinical trials Researchers are constantly trying to improve breast cancer treatments. This is why you may be asked to take part in a clinical trial. Clinical trials are studies to find out the best treatment for a particular condition. They may be to test new drugs or other treatments such as types of surgery, varying doses of radiotherapy and differences between treatments. You will not be put on a trial without your knowledge and without giving your informed consent. This means fully understanding the purpose of the trial, why you are considered suitable for it and what it will mean for you. You should be given detailed written information and plenty of time to discuss your options. If you have been asked to take part in a trial and you decide not to, don’t feel guilty or worried that your doctors will treat you differently. You will continue to have treatment and care as before. The decision is entirely up to you. Complementary therapies Complementary therapies include a wide range of approaches that can be used as well as standard medical treatment. The therapies are mainly gentle and natural and they can have psychological as well as physical benefits. They can often help people with cancer feel more in control of their lives. For example, aromatherapy, shiatsu and other types of gentle massage can be very relaxing. Prayer or meditation may help you cope with emotional stress. Acupuncture can be used to Diagnosing and treating breast cancer 29 ease sickness, pain and tension. Some of these therapies can also help with menopausal symptoms caused by hormone therapy. Always tell your breast care nurse or specialist about any complementary therapy you want to use to make sure it doesn’t affect any other treatment you are having. Fatigue Fatigue is a common – and perfectly normal – side effect of treatment. People may feel tired or exhausted some or all of the time, often without the energy to complete even simple everyday tasks. Most people get their energy back in six months to a year after treatment, but for some it can be a continuing problem. Fatigue can be very distressing. It can affect your concentration and make you feel angry, anxious and frustrated. If fatigue is affecting your life, do talk to your doctors or breast care nurse as they may be able to help you manage it. And let family and friends know how you are feeling and what they can do to help. You may also find that at least 30 minutes of gentle exercise three times a week reduces fatigue and improves your sleep and your general quality of life. 30 Diagnosing and treating breast cancer After treatment The end of treatment can be a difficult time. After coping with the physical and emotional demands of cancer and its treatment, it may seem a bit of an anticlimax, especially if you expected to feel relieved and happy it’s all over. You and the people close to you will be expecting things to get back to normal. But it may not be easy just to go back to work or to looking after the family as if nothing had happened. Some things may have changed, so don’t feel guilty about taking time to fit back into your old life or adapt to a different role. After treatment you will have time to think about what has happened to you. If there have been permanent changes in the way you look or feel you’ll probably need to grieve for what has been lost. It can take a long time to get used to the changes that have taken place and to adjust to life after breast cancer treatment. Many people worry about whether their cancer will come back. It may take time for you to regain trust in your body, and not to assume that every ache and pain is the cancer returning. Some events may be particularly stressful – the days leading up to your checkups, or finding out that someone you know has cancer. We all deal with such anxieties in our own way, and there are no easy answers. The effects of your breast cancer may continue for many years, but time may also bring a greater understanding of what has happened to you. This perspective may mean that you want to give more time to doing things that are important to you, like spending time with friends and family or treating yourself every now and then. Diagnosing and treating breast cancer 31 As time goes by, breast cancer will no longer be so important in your everyday life but an experience that has shaped you and your outlook. People do manage to look forward, make new plans and resume ones that had to be put on hold. Having breast cancer does change your life. It can have positive and negative effects but many people find that they come through it with a different outlook and a renewed feeling for life. If you would like to discuss any concerns during and after treatment, or would like more information on any of Breast Cancer Care’s services, call our free helpline on 0808 800 6000 (using an interpreter if you want to talk in your own language). 32 Diagnosing and treating breast cancer Finding out more Useful addresses Cancerbackup 3 Bath Place Rivington Street London EC2A 3JR Office: 020 7696 9003 Freephone helpline for cancer information in Bengali: 0808 800 0137 Freephone helpline (for cancer information in any language): 0808 800 1234 Email: [email protected] Website: www.cancerbackup.org.uk Cancerbackup is the leading national information and support charity for people affected by cancer. Services include a helpline staffed by specialist cancer information nurses, a website, cancer information booklets and local information centres. All Cancerbackup services are free to people affected by cancer. Diagnosing and treating breast cancer 33 Macmillan Cancer Support 89 Albert Embankment London SE1 7UQ Telephone: 020 7840 7840 Macmillan CancerLine: 0808 808 2020 Textphone: 0808 808 0121 Email: [email protected] Website: www.macmillan.org.uk Macmillan Cancer Support is helping people who are living with cancer through the provision of immediate practical and emotional support. Specialist services include Macmillan nurses and doctors, cancer centres, a range of cancer information and direct financial help. The Macmillan CancerLine provides information and emotional support. Textphone available. 34 Diagnosing and treating breast cancer Central Office Breast Cancer Care is committed Breast Cancer Care 5-13 Great Suffolk Street London SE1 0NS Telephone 0845 092 0800 Fax 0845 092 0820 Email [email protected] to equal opportunities and access Centres Breast Cancer Care Scotland Telephone 0845 077 1892 Email [email protected] Breast Cancer Care Cymru/Wales Telephone 0845 077 1894 Email [email protected] Breast Cancer Care North & Midlands Telephone 0845 077 1893 Email [email protected] Breast Cancer Care London & South Telephone 0845 077 1895 Email [email protected] for all. Registered charity in England & Wales No. 1017658 Registered charity in Scotland No. SC038104 Company registered in England No. 2447182 Company limited by guarantee ISBN 1 870577 93 0 © Breast Cancer Care June 2004. This edition October 2007. All rights are reserved. No part of this publication may be reproduced, stored or transmitted, in any form or by any means, without the prior permission of the publishers. Illustrations © Alexa Rutherford Design SMD Design For all breast cancer or breast health concerns, call our free, national helpline on 0808 800 6000 (to use Typetalk dial 18001 before dialling the helpline number) or visit www.breastcancercare.org.uk. Polish translation and typesetting Newcom UK Ltd Print Alpine Press Ltd Breast Cancer Care relies on donations from the public to provide its services free to clients. If you would like to make a donation, please send your cheque to: Breast Cancer Care, Freepost Lon 644, London SW6 4BR. Or donate online via our secure site at: www.breastcancercare.org.uk. Diagnosing and treating Breast Cancer Care is the UK’s leading provider of information, practical assistance and emotional support for anyone affected by breast cancer. Every year we respond to over two million requests for support and information about breast cancer or breast health concerns. All our services are free. We are committed to campaigning for better treatment and support for people with breast cancer and their families. If you have any breast cancer or breast health concerns you can talk to someone in English or in your own language by calling our helpline on 0808 800 6000 (to use Typetalk dial 18001 before dialling the helpline number). Calls may be monitored for training purposes. Confidentiality is maintained between callers and Breast Cancer Care. A large print version of this booklet can be downloaded from our website, www.breastcancercare.org.uk. It is also available in Braille on request. Call 020 7384 4629 for more information.
