Download for Dutch scroll down

(for Dutch scroll down)
Johann Sebastian Bach (Eisenach, 1685 – Leipzig, 1750)
Toccata in e minor BWV 914
The term toccata comes from the Italian word toccare, which means ‘to touch’. A
toccata, accordingly, is a piece of music written for keyboard or plucked instrument in
which a performer can show off virtuosity and dexterity: in other words, the way the
fingers touch the instrument. The form combines free improvisational sections with
one or several fugues (a fugue is a more complex type of canon). Bach wrote a total
of six toccatas, all around the year 1710. Bach was living in Weimar at the time,
where he worked as a court organist and chamber musician for duke Wilhelm Ernst.
He acquired fame because of his virtuosity both at the organ and the harpsichord.
Bach wrote this particular toccata in e minor when he was 22 or 23 years old. The
piece is made up of four movements. The first is a slow introduction that reminds the
listener of the sound of an organ. The second movement is a fugue that sounds like a
choral piece that would have been very suitable for a Mass: one can imagine the
words Kyrie eleison on the melodic lines. The third section is the true virtuosic
improvisation, combining a recitative style, reminiscent of Bach’s Passions and
cantatas, with surprising harmonic transitions. The last movement is also the longest:
a striking three-voice fugue with many build-ups of tension.
Frédéric Chopin (Żelazowa Wola, 1810 – Paris, 1849)
Fantaisie-Impromptu op. posth. 66
A fantasy is a free form that springs from the imagination of the composer. Appearing
for the first time in the Renaissance, one of the term’s connotations was composers’
freedom to express something unconnected to (religious) texts. Throughout the
centuries, the most important characteristics of the fantasy are freedom in rhythm and
tempo, writing over the bar lines, virtuosity and adventurous harmonies. The material
used in writing a fantasy often comes from improvisations. The same is true of the
impromptu, a term that first appears at the beginning of the 19th century and also
indicates a composition with a free form. Chopin wrote this particular piece in 1834,
shortly after he had moved to Paris. His fellow pianist and friend Julian Fontana had it
published posthumously, together with other previously unpublished works, ignoring
Chopin’s wish that all such compositions be burned after his death. Fontana also gave
the piece its title. The work is written in an ABA form. The A section is marked
allegro agitato and is characterised by the fast soaring right-hand melody. The B
section forms a sharp contrast with this, with its singing melody in moderato
cantabile: it is reminiscent of Chopin’s nocturnes. Then the A section returns,
followed by a coda that starts passionately and ends quietly.
Ludwig van Beethoven (Bonn, 1770 – Vienna, 1827)
Sonata in E flat major op. 27.1 Quasi una fantasia
I. Andante – Allegro – Andante II. Allegro molto e vivace III. Adagio con espressione
IV. Allegro vivace
Beethoven’s best-known sonata is op. 27.2 in c sharp minor, the Moonlight sonata.
The sounds of the first movement especially hold an important place in the collective
musical memory. Today, however, you will hear op. 27.1 in E flat major, the (entirely
undeservedly) neglected brother of the Moonlight sonata. Beethoven wrote a total of
thirty-two piano sonatas, of which this is the thirteenth. He wrote this piece in Vienna
in 1800-1801. In this period of Beethoven’s life, his deafness was already setting in
and the consequences of this affliction bothered him both on a professional and social
level: we know this from his diaries. The sonata is dedicated to Countess Josephine
von Lichtenstein. We do not know the exact nature of her relationship to Beethoven,
yet it need not have been a particularly intimate one. It was very normal in
Beethoven’s time to dedicate a work of art to a member of the aristocracy, as they
were an important source of many artists’ income. Beethoven was very occupied with
the renewal of traditional musical forms in his time, including that of the sonata.
Naming this sonata “like a fantasy” is both remarkable and contradictory. The
traditional sonata has a set form and structure, while the word fantasy implies
freedom. This sonata has four movements, none of which is written in sonata form,
and each movement pours seamlessly into the next. What is so revolutionary, is that
Beethoven uses the term quasi una fantasia to indicate that he unites multiple and
diverse movements to create a whole. The first movement starts with an idyllic theme
that is suddenly interrupted by a German country-dance. The second movement opens
with a spooky feel, yet this is also interrupted: this time by galloping horses. The third
movement is a melodious adagio followed by the fiery fourth movement, a rondo.
Johannes Brahms (Hamburg, 1833 – Vienna, 1897)
Scherzo in e flat minor op. 4
Johannes Brahms’ parents had financial difficulties, yet strove to provide their
children with a good education. The young Johannes proved to be an avid reader: his
library, which has been preserved at the Gesellschaft der Musikfreunde in Vienna,
comprises over 800 titles. Brahms also had piano lessons, and proved to be talented.
This talent enabled him to receive free piano and music theory lessons from pianist
and composer Eduard Marxsen, then one of the most important teachers in Hamburg.
Brahms’ first documented participation in a public concert was at the age of ten, and
he played his first two solo recitals, with works by Bach and Beethoven, at fifteen and
sixteen. Furthermore, he contributed to the family income by accompanying in the
theatre and by playing popular music at private venues and cafés. This is how he
came into contact with folk and popular music, which would influence his
compositions. The first piece he finished was this Scherzo op. 4 in 1851. In 18521853 Brahms completed his first two piano sonatas op. 1 en 2 and wrote the Sechs
Gesänge op. 3. In 1853, Brahms travelled to Weimar where he met Franz Liszt, who
played the Scherzo at first sight. On the 30th of September 1853, Brahms introduced
himself to Robert and Clara Schumann in their home in Düsseldorf, showing them his
first four opus numbers among other works. The Schumanns were very impressed:
Robert called Brahms a “young eagle”. After this meeting Brahms travelled to
Leipzig twice, where he performed the Scherzo and visited publishing houses. These
had already received glowing letters of recommendation from Robert Schumann, so
that by the time Brahms returned to Hamburg for Christmas his first four opus
numbers had been accepted for publication by Breitkopf & Härtel. The term scherzo
means “joke” in Italian. It arose with Haydn and Beethoven as a replacement of the
minuet in a classical sonata and later evolved into a free-standing ironic/comic
composition. The best description of this piece I’ve come across is by a friend of
mine. After I had played parts of the piece to him, he said: “It sounds like a capricious
monster stomping through the world.”
Felix Mendelssohn-Bartholdy (Hamburg, 1809 – Leipzig, 1847)
Etude in b flat minor op. 104.b nr. 1
From the beginning of the 19th century, the piano became an increasingly popular
instrument, played by an increasing number of people. At the same time, didactic
materials were being produced for amateurs and beginning professionals to learn the
techniques necessary to play. An etude, therefore, is a short piece that casts a
technical difficulty in a musically interesting form that provides an enjoyable listening
experience. Great composers, however, such as Chopin, Liszt and Schumann, who
were also the most distinguished pianists of their age, went further and wrote concert
etudes in which technique was incorporated into a musically interesting concept, with
challenging harmonies and structure. These etudes were meant for the concert stage
and were an opportunity for pianists to show off their virtuosity. Felix Mendelssohn
was, besides being a conductor, composer and organist, also one of the pre-eminent
pianists of his age. His biography provides an insight into musical life at the
beginning of the 19th century: Mendelssohn had a vibrant international career. Felix
and his sister Fanny were musical prodigies of the calibre of Mozart: his first
compositions were performed when he was only twelve years old. His style combines
the counterpoint of Bach with the structure of Haydn, the drama of Beethoven and the
lightness of Mozart. He wrote a great amount of music in many different genres,
including piano music. Mendelssohn however had an ambivalent attitude towards the
piano music of his contemporaries. For instance, he felt that the young Liszt had
“many fingers but not much intelligence” and he criticised virtuosity for its own sake:
he found it superficial, uninspired and manneristic. Mendelssohn wrote four etudes in
total, three of which, all from around 1836, make up op. 104. This etude combines a
bass line with a melody shared by the thumbs of both hands and a lightly flying upper
voice. The result is a lyrical and dramatic whole.
Béla Bartók (Nagyszentmiklós, 1881 – New York, 1945)
Allegro Barbaro
The Hungarian composer Béla Bartók received a scholarship for the academy in
Vienna. He decided, however, to go to Budapest: a decision that greatly influenced
the rest of his life. In Budapest, Bartók came into contact with the Hungarian
nationalist movement and heard a real Hungarian folk song for the first time in 1904.
Bartók is not only remembered as a pianist, composer and teacher, but also as a
collector of folk music. He is seen as one of the founders of ethnomusicology and folk
music had a large influence on his music, with that very first folk song as the starting
point. This can definitely be heard in Allegro Barbaro, which was composed in 1911
and first performed on the 27th of February 1921 in Budapest. Almost a year prior to
this composition, on the 12th of March 1910, Bartók played a concert in Paris where
he performed his own compositions as well as those of a number of his compatriots.
A press commentary on this concert referred to the composers as “young barbarians
from Hungary”, and Bartók derived the piece and its title from this commentary. One
can hear the use of pentatonic scales in Allegro Barbaro, as well as a remarkable use
of the piano as a percussive instrument, contrasted with melodic intermezzi. The
audience is occasionally shaken up by means of sudden transitions and as a whole the
piece has a very dance-like character. A recording of Bartók playing the piece
himself, which is well worth listening to, can be found on YouTube. When a friend
heard me play the piece, he commented that it made him feel the urge to “smash
everything to bits”, a remark that would have pleased Bartók.
Johann Sebastian Bach (Eisenach, 1685 – Leipzig, 1750)
Toccata in e klein BWV 914
De term toccata komt van het Italiaanse woord toccare, wat aanraken betekent. Een
toccata is dan ook een muziekstuk geschreven voor toets- of tokkelinstrument waarin
de uitvoerder met zijn virtuositeit en supersnelle vingers kan pronken, oftewel, met de
manier waarop zijn vingers het instrument aanraken. De vorm combineert vrije,
improvisatorische gedeelten met een of meerdere fuga’s (een fuga is, kort gezegd, een
ingewikkeldere variant op de canon). Bach schreef in totaal zes toccata’s, alle rond
het jaar 1710. Bach woonde toen in Weimar, waar hij werkte als organist en
kamermusicus aan het hof van hertog Wilhelm Ernst. Hij verwierf in die tijd faam
door zijn virtuositeit op zowel orgel als klavecimbel. Deze toccata schreef hij op
22/23-jarige leeftijd. Het eerste van de vier delen is een langzame introductie dat de
klanken van een orgel oproept. Het tweede deel is een fuga die klinkt als een koorstuk
dat zo in een mis zou kunnen passen: de tekst Kyrie eleison kan bij de melodieën
gedacht worden. Het derde deel vormt de echte virtuoze improvisatie, waarin een
recitatieve stijl – die doet denken aan de Passies en cantates van Bach – wordt
gecombineerd met verrassende wendingen. Het vierde en tevens langste deel is een
spetterende driestemmige fuga met een sterke spanningsopbouw.
Frédéric Chopin (Żelazowa Wola, 1810 – Parijs, 1849)
Fantaisie-Impromptu op. posth. 66
Een fantasie is een vrije vorm die voortkomt uit de verbeelding van de componist. De
term duikt voor het eerst op in de renaissance en hield toen vooral in dat componisten
iets mochten uitdrukken wat geen connectie had met (religieuze) teksten. Door de
eeuwen heen kenmerkt de vorm zich door zijn vrijheid in ritme en tempo, over
maatstrepen heen schrijven, virtuositeit en avontuurlijke harmonieën. Het materiaal
voor de fantasie vloeit vaak voort uit improvisaties, net zoals dat van de impromptu.
De tweede term duikt voor het eerst op aan het begin van de negentiende eeuw en
duidt ook op een compositie met een vrije vorm. Chopin schreef dit stuk in 1834 aan
het begin van zijn leven in Parijs. Collega-pianist en vriend Julian Fontana liet het,
samen met andere onuitgegeven stukken, na de dood van Chopin publiceren, ondanks
het feit dat Chopin wilde dat ze verbrand zouden worden. De titel FantaisieImpromptu komt ook van Fontana. Het stuk heeft een ABA-vorm. De
tempoaanduiding van de A-sectie is allegro agitato en het gedeelte wordt gekenmerkt
door de snelle melodie in de rechterhand. De B-sectie heeft daarentegen een zangerige
melodie, is moderato cantabile en doet denken aan Chopins nocturnes. Vervolgens
komt het A’tje terug en wordt het stuk afgesloten met een coda dat verstild eindigt.
Ludwig van Beethoven (Bonn, 1770 – Wenen, 1827)
Sonate in Es groot op. 27.1 “Quasi una fantasia” I. Andante – Allegro – Andante
II. Allegro molto e vivace III. Adagio con espressione IV. Allegro vivace
Beethovens bekendste sonate is op. 27.2 in cis klein, de Mondscheinsonate, waarvan
u vooral het eerste deel zeker eens gehoord zult hebben. Vandaag zult u echter op.
27.1 in es groot horen, het (geheel onterecht) verwaarloosde broertje van de
Mondschein. Beethoven schreef in totaal 32 pianosonates, waarvan deze de 13e is. Hij
schreef het werk in Wenen in 1800-1801. In deze tijd begon Beethoven al doof te
worden en de consequenties daarvan zaten hem dwars, zowel op professioneel als op
sociaal vlak: dit blijkt uit zijn dagboeken. De sonate is opgedragen aan de aristocrate
Fürstin Josephine von Lichtenstein. We weten niet wat Beethovens verhouding tot
haar precies was, maar het was in zijn tijd heel normaal om werken aan een lid van de
adel op te dragen. Voor veel kunstenaars vormde dit de belangrijkste bron van
inkomsten. Beethoven was erg bezig met het vernieuwen van de traditionele muzikale
vormen, en dus ook met die van de sonate. De titel, “zoals een fantasie”, is al
opmerkelijk. De traditionele sonatevorm heeft namelijk een vaste opbouw en
structuur, terwijl ‘fantasie’ juist vrijheid suggereert. Deze sonate heeft dan ook vier
delen waarvan geen enkele conform de traditionele sonatevorm geschreven is, en
ieder deel loopt ook nog eens naadloos over in het volgende. Het revolutionaire is dat
Beethoven de term quasi una fantasia gebruikt om aan te geven dat hij vier delen met
elk een heel eigen karakter aan elkaar smeedt tot één geheel. Het eerste deel heeft een
idyllisch thema dat opeens wordt onderbroken door een Duitse boerendans. Het
tweede deel is spookachtig, maar wordt ook weer onderbroken door paarden in galop.
Het derde deel is een zangerig adagio waarop het vurige vierde deel, een rondo, volgt.
Johannes Brahms (Hamburg, 1833 – Wenen, 1897)
Scherzo in es klein op. 4
De ouders van Johannes Brahms vonden het belangrijk dat hun kinderen een goede
opleiding kregen, ondanks financiële moeilijkheden. Brahms bleek heel erg van lezen
te houden: zijn bibliotheek, bewaard gebleven bij de Gesellschaft der Musikfreunde in
Wenen, omvat meer dan 800 titels. Daarnaast kreeg hij pianoles. Toen hij een begaafd
pianist in wording bleek te zijn kreeg hij gratis piano- en muziektheorieles van pianist
en componist Eduard Marxsen, een van de belangrijkste docenten van Hamburg. Zijn
eerste (gedocumenteerde) deelname aan een openbaar concert was op tienjarige
leeftijd; zijn eerste twee solorecitals waren op vijftien- en zestienjarige leeftijd, met
werken van Bach en Beethoven. Brahms droeg bij aan het familie-inkomen door te
begeleiden in theaters en door populaire muziek te spelen op privé-gelegenheden en
in cafés. Hierdoor kwam hij in aanraking met volksmuziek en populaire muziek:
invloeden die in zijn composities terug te horen zijn. In 1851 werd dit Scherzo het
eerste stuk dat Brahms voltooide. In 1852-1853 maakte hij zijn eerste twee
pianosonates op. 1 en 2 af, en schreef hij ook de Sechs Gesänge op. 3. In 1853 reisde
Brahms naar Weimar en ontmoette daar Liszt, die zijn Scherzo prima vista (op het
eerste gezicht) speelde. Op 30 september 1853 stelde Brahms zichzelf voor aan
Robert en Clara Schumann in Düsseldorf en liet onder andere zijn eerste vier
opusnummers zien. De Schumanns waren erg onder de indruk: Robert noemde
Brahms een “jonge adelaar”. Na deze ontmoeting ging Brahms twee keer naar
Leipzig, waar hij onder andere het Scherzo uitvoerde en uitgeverijen bezocht. Deze
hadden al enthousiaste aanbevelingsbrieven van Robert Schumann ontvangen, dus
toen Brahms met Kerst terugkwam naar Hamburg waren zijn eerste vier
opusnummers voor publicatie geaccepteerd door Breitkopf & Härtel. De term scherzo
betekent ‘grapje’ in het Italiaans. Het ontstond bij Haydn en Beethoven als een
vervanging van het menuet in een klassieke sonate; later werd het een losstaande
ironisch/komische compositie. De beste beschrijving van dit Scherzo die ik ken komt
van een vriend. Nadat ik er stukjes voor hem uit had voorgespeeld zei hij: “Het klinkt
als een nukkig monster dat door de wereld banjert en heel wispelturig is.”
Felix Mendelssohn-Bartholdy (Hamburg, 1809 – Leipzig, 1847)
Etude in bes klein op. 104.b nr. 1
Vanaf het begin van de negentiende eeuw werd de piano een steeds populairder
instrument dat door steeds meer mensen bespeeld werd. In diezelfde tijd werd er ook
veel didactisch materiaal geproduceerd om amateurs en beginnende professionals te
helpen de moeilijke fysieke bewegingen van handen en vingers aan te leren die nodig
zijn om composities goed uit te voeren: techniek. Een etude is dan ook een kort stuk
dat een technische moeilijkheid in een muzikaal interessante en plezierige vorm giet.
Grote componisten die ook werden beschouwd als de voornaamste pianisten van hun
tijd – Chopin, Liszt en Schumann – gingen echter nog een stap verder en schreven
concertetudes, waarin techniek verwerkt werd in een muzikaal concept, met
uitdagende harmonieën en structuren. Deze etudes waren specifiek bedoeld voor het
concertpodium en waren een manier waarop de pianist virtuositeit kon laten zien.
Felix Mendelssohn was, naast dirigent, componist en organist, ook een van de
beroemdste pianisten van zijn tijd. Uit zijn biografie krijgt men een goed beeld van
het muziekleven in de eerste helft van de negentiende eeuw: Mendelssohn had een
internationale carrière van formaat. Hij en zijn zus Fanny waren muzikale
wonderkinderen van het kaliber van Mozart: toen Felix twaalf jaar oud was, werden al
composities van zijn hand uitgevoerd. Zijn stijl combineert het contrapunt van Bach
met de structuur van Haydn, het drama van Beethoven, en de lichtheid van Mozart.
Hij schreef veel muziek in veel verschillende genres, waaronder pianomuziek.
Mendelssohn stond echter zijn hele leven lang ambivalent tegenover de pianomuziek
van zijn tijdgenoten. De jonge Liszt had volgens hem “veel vingers” maar “weinig
intelligentie”. Mendelssohn was tegen virtuositeit als doel op zichzelf – dat vond hij
oppervlakkig, ongeïnspireerd en geaffecteerd. Hij componeerde in totaal vier etudes
waarvan drie in op. 104, geschreven rond 1836. Deze etude combineert een baslijn
met een melodie gedeeld door de duimen van beide handen en een lichte, vliegende
bovenstem. Het resultaat is een lyrisch en dramatisch geheel.
Béla Bartók (Nagyszentmiklós, 1881 – New York, 1945)
Allegro Barbaro
De Hongaarse componist Béla Bartók had met een beurs in Wenen kunnen studeren,
maar ging toch naar Boedapest, wat beslissend bleek voor zijn verdere leven. Hij
kwam daar in contact met de Hongaarse nationalistische beweging en hoorde in 1904
voor het eerst een echt Hongaars volksliedje. Bartók ontwikkelde zich dan ook niet
alleen tot pianist, componist en leraar, maar ook tot verzamelaar van volksmuziek. Hij
wordt wel gezien als een van de grondleggers van de etnomusicologie en volksmuziek
had een grote invloed op zijn composities. Dit is zeker te horen in het Allegro
Barbaro, dat hij componeerde in 1911 en voor het eerst werd uitgevoerd in Boedapest
op 27 februari 1921. Op 12 maart 1910 speelde Bartók in Parijs, waar hij eigen werk
en composities van andere Hongaren ten gehore bracht: een perscommentaar hierop
refereerde naar de “jonge barbaren” uit Hongarije. Aan dit commentaar zijn het stuk
en de titel ontleend. In Allegro Barbaro is veel pentatoniek te horen. Ook worden
episodes waarin de piano wordt gebruikt als percussie-instrument afgewisseld met
melodische intermezzo’s. Het publiek wordt af en toe de stuipen op het lijf gejaagd
door plotselinge wendingen; in zijn geheel genomen heeft het stuk een erg dansend
karakter. Op YouTube is een opname te vinden waarop Bartók het stuk zelf uitvoert:
zeer de moeite waard. Toen een vriend van mij het stuk had horen spelen, zei hij dat
hij zin kreeg “de tent af te breken”, een opmerking die Bartók vast deugd had gedaan.