Download Hygiëne en infectiepreventie boek

Hygiëne
en infectiepreventie
SFEBDUJF
:.WBO0VXFSLFSL
45FSQTUSB
Y.M. van Ouwerkerk
S. Terpstra
Hygiëne en infectiepreventie
Onder redactie van :
Y.M. van Ouwerkerk
S. Terpstra
Hygiëne en
infectiepreventie
Deze uitgave is verschenen onder auspiciën van de
Vereniging voor Hygiëne en Infectiepreventie in de
Gezondheidszorg
Houten, 2016
Eerste druk, Uitgeverij De Tijdstroom, Utrecht 1990
Tweede gewijzigde druk, Uitgeverij De Tijdstroom, Utrecht 1995
Derde ongewijzigde druk, Elsevier/De Tijdstroom, Utrecht 1997
Vierde gewijzigde druk, eerste, tweede en derde oplage, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen
2000, 2004 en 2007
Vijfde herziene druk, eerste oplage, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2008
Vijfde herziene druk, tweede oplage, Reed Business, Amsterdam 2011
Zesde (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016
ISBN 978-90-368-1221-4
DOI 10.1007/978-90-368-1222-1
ISBN 978-90-368-1222-1 (eBook)
© 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).
Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en
andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave
te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en
andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 870
Omslagontwerp: Cube Vormgeving/Cees Brake, Enschede
Basisontwerp binnenwerk: Mariël Lam bno, ’s-Hertogenbosch
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Voorwoord bij de eerste druk
%FWFSIPHJOHWBOEFLXBMJUFJUWBOEF[PSHBBOQBUJqOUFOJO[JFLFOIVJ[FOFOBOEFSF
HF[POEIFJET[PSHJOTUFMMJOHFOTUBBUTUFFETNFFSJOEFCFMBOHTUFMMJOH1SFWFOUJFWBOJO
GFDUJFTLBOUPUEFLXBMJUFJUTWFSIPHJOHFFOCFMBOHSJKLFCJKESBHFMFWFSFO
*OEFBGHFMPQFOEFDFOOJB[JKOTUFFETNFFSWFSQMFFHLVOEJHFTQFDJBMJTBUJFTFOWFSTDIJM
MFOEFCFSPFQFO [PBMTGZTJPUIFSBQFVU F TUFSJMJTBUJFNFEFXFSLFS TUFS TQFMMFJEFS TUFS POUTUBBO;JKMFWFSFOBMMFFFOCJKESBHFBBOEFWFS[PSHJOHFOCFIBOEFMJOHWBOEFQB
UJqOU,FOOJTWBOJOGFDUJFQSFWFOUJFFOIZHJqOFJTWPPSBMMFNFEFXFSLFSTJOEFHF[POE
IFJET[PSHWBOHSPPUCFMBOH
%F MFFSTUPG IJFSPNUSFOU XPSEU OPH WFSTOJQQFSE BBOHFCPEFO FO WPSNU EJLXJKMT FFO
POEFSEFFMWBOBMMFSMFJWBLLFO CJKWPPSCFFME[JFLUFMFFS WFSQMFFHLVOEF JOGFDUJFMFFS
%F7)*( 7FSFOJHJOHWPPS)ZHJqOFFO*OGFDUJFQSFWFOUJFJOEF(F[POEIFJET[PSH WPOE
IFU XFOTFMJKL PN EF MFFSTUPG HFuOUFHSFFSE JO nnO TUVEJFCPFL BBO UF CJFEFO %F /7-
/FEFSMBOETF7FSFOJHJOHWBO-BCPSBUPSJVNBSUTFO POEFSTUFVOEFEJUJOJUJBUJFG7PPSEF
UPUTUBOELPNJOHWBOEJUCPFLIFFGUEF7)*(FFODPNNJTTJFTBNFOHFTUFME%F[F´MFT
TUPGDPNNJTTJFµTFMFDUFFSEFEFPOEFSXFSQFOFOWPOEFFOHSPPUBBOUBMBVUFVST FMLNFU
HSPUFEFTLVOEJHIFJEPQIFUFJHFOWBLHFCJFE CFSFJEEFIPPGETUVLLFOUFTDISJKWFO%JU
TUVEJFCPFLJTNFUOBNFHFTDISFWFOWPPSWFSQMFFHLVOEJHFFOQBSBNFEJTDIFPQMFJEJO
HFOPQICPOJWFBVFOWPSNUEBBSOBBTUFFOVJUTUFLFOEOBTMBHXFSL
)FUEPFMWBOEJUCPFLJTEBUNFOJO[JDIULSJKHUJOIFUIPFFOXBBSPNWBOWFMFNBBU
SFHFMFO UFO CFIPFWF WBO IZHJqOF FO JOGFDUJFQSFWFOUJF FO EBU NFO EF[F PPL [FMG JO
BMMFSMFJWFSTDIJMMFOEFTJUVBUJFTLBOUPFQBTTFO
/BEFJOMFJEJOHXPSEFOJOEFIPPGETUVLLFOUPUFONFUEFHFTDIJFEFOJTFOEFUIFP
SFUJTDIFHSPOETMBHFOWBOEFJOGFDUJFQSFWFOUJFCFTDISFWFO [PBMTEFNJDSPCJPMPHJF JN
NVOPMPHJFFOFQJEFNJPMPHJF*OIPPGETUVLXPSEUVJUHFCSFJEJOHFHBBOPQIFUWwwS
LPNFOWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTFOEFSJTJDPµTEJFEFQBUJqOUFOMPQFOWPPSIFULSJKHFO
WBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT*OEFIPPGETUVLLFO FOXPSEUEFCFTUSJKEJOHFOQSFWFOUJF
WBO [JFLFOIVJT JOGFDUJFTCFIBOEFME)JFSCJKXPSEFOWPMHFOTEFOJFVXTUFJO[JDIUFOEF
BOUJNJDSPCJqMFUIFSBQJF IFUSFJOJHFOFOEFTJOGFDUFSFOFOIFUTUFSJMJTFSFOCFTQSPLFO
*OEFEBBSPQWPMHFOEFIPPGETUVLLFOXPSEUEFQSBLUJKLWBOEFJOGFDUJFQSFWFOUJFJOIFU
BMHFNFFOFOUFOCFIPFWFWBOTQFDJ¾FLFBGEFMJOHFOTQFDJBMJTBUJFT[PBMT*OUFOTJWF$BSF
FOPQFSBUJFBGEFMJOHCFIBOEFME&SXPSEFOHFFOHFEFUBJMMFFSEFSJDIUMJKOFOFOQSPUPDPM
MFOCFTDISFWFO)JFSWPPSWFSXJK[FOXJKOBBSEFVJUHBWFOWBOEF4UJDIUJOH8FSLHSPFQ
*OGFDUJF1SFWFOUJF"MTIFLLFOTMVJUFSXPSEFOJOIPPGETUVLEFSPMWBOEFIZHJqOJTU
FOEFUBBLWBOEFJOGFDUJFDPNNJTTJFJOFFO[JFLFOIVJTCFTDISFWFO
%F7)*(EBOLUEFWFMFBVUFVSTWPPSIVOHSPUFJO[FUFOCJKESBHFXBBSEPPSEJUCPFL
NPHFMJKLXFSE5FWFOTXJMEF7)*(EFDPNNJTTJFMFEFOEBOLFOWPPSIVOWFMFXFSL
%F7)*(IPPQUEBUNFUEJUCPFLJOEFCFIPFGUFXPSEUWPPS[JFOBBOHFCVOEFMETUVEJF
NBUFSJBBMPQIFUHFCJFEWBOJOGFDUJFQSFWFOUJFFOIPVEU[JDIBBOCFWPMFOWPPSTVHHFT
UJFTFOBBOWVMMJOHFOEJFLVOOFOMFJEFOUPUWFSCFUFSJOHFO
*+.4FOHFST
;BBOEBN EFDFNCFS
Voorwoord bij de vierde druk
*OIFUKBBSCFSFJLFOXFBMXFFSEFWJFSEFESVL8JK[JKOWFSIFVHEEBUEJUCPFL
BBOFFOCFIPFGUFWPMEPFU*ONJEEFMT[JKOEFPOUXJLLFMJOHFOPQIFUHFCJFEWBOIZHJ
FOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJFOJFUTUJMCMJKWFOTUBBO8FEFSPN[JKOJOEF[FESVLEFOPEJHF
XJK[JHJOHFOBBOHFCSBDIU%FCBTJTTUSVDUVVSWBOIFUCPFLJTHFXJK[JHE%FUIFPSFUJTDIF
BDIUFSHSPOEFOWBOIZHJqOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJFXPSEFOJOIFUFFSTUFEFFMCFTDISFWFO
)JFSCJKXPSEUJOHFHBBOPQEFMBBUTUFPOUXJLLFMJOHFOJOEFJOGFDUJFQSFWFOUJF EFWFS
PPS[BLFSTWBOJOGFDUJFT EFWFSTQSFJEJOHTXFHFOFOIPFEBBSBBOXFFSTUBOEUFCJFEFO
FO EF WFSTDIJMMFOEF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT )FU UXFFEF EFFM SJDIU [JDI PQ EF QSBLUJKL
)JFSCJKJTEFCFTNFUUJOHTDZDMVTBMTVJUHBOHTQVOUHFOPNFO.BBUSFHFMFOPNJOGFDUJFT
UFWPPSLPNFO[JKOBMUJKEHFSJDIUPQIFUEPPSCSFLFOWBOEFCFTNFUUJOHTDZDMVT*OEJU
EFFMXPSEUJOHFHBBOPQEFNFFSTQFDJ¾FLFNBBUSFHFMFOPNNJDSPPSHBOJTNFOUFFMJ
NJOFSFOPGUFJTPMFSFO PNEFHBTUIFFSUFCFTDIFSNFOUFHFOJOGFDUJFTFOCFTNFUUJOHT
XFHFOUFCMPLLFSFO [PBMTBOUJNJDSPCJqMFUIFSBQJF SFJOJHJOH EFTJOGFDUJFFOTUFSJMJTB
UJF*OIPPGETUVLJOIFUUXFFEFEFFMXPSEUEJFQFSJOHFHBBOPQEFNBBUSFHFMFOPN
PWFSESBDIUWBONJDSPPSHBOJTNFOOBBSNFEFXFSLFSTFOQBUJqOUFOUFWPPSLPNFO*O
IFUMBBUTUFIPPGETUVLXPSEFOTQFDJ¾FLFNBBUSFHFMFOCJKWFSTDIJMMFOEFCFIBOEFMFO
[PSHQSPDFTTFOCFTQSPLFO
5PUTMPUXJMMFOXJKEFBVUFVSTPQOJFVXEBOLFOWPPSIVOJO[FUFOCJKESBHF
/BNFOTEFFJOESFEBDUJFFOEF7)*(
*+.4FOHFST
;BBOEBN IFSGTU
Voorwoord bij de vijfde druk
;FWFOKBBSOBEFWJFSEFESVL[JKOEFPOUXJLLFMJOHFOPQIFUHFCJFEWBOEFIZHJqOFFO
JOGFDUJFQSFWFOUJF[PEBOJHHFXFFTUEBUEJUFFOWJKGEFESVLSFDIUWBBSEJHU
;FMGTJOIFUJOUFSOFUUJKEQFSLJTFSOPHBMUJKECFMBOHTUFMMJOHWPPSFFOCPFLNFUWFFMJO
GPSNBUJFPWFSCBTJTIZHJqOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJF7PPSEFSFEBDUJFHFOPFHSFEFOPNEF
EJWFSTFBVUFVSTXFEFSPNUFCFOBEFSFOIFUEPPSIFOHFTDISFWFOIPPGETUVLUFXJMMFO
BBOQBTTFOBBOEFOJFVXTUFPOUXJLLFMJOHFOFOJO[JDIUFO%BUEJUJTHFTMBBHECFXJKTU
EF[FWJKGEFESVL
*O IFU CPFL JT BBOEBDIU WPPS EF NPMFDVMBJSF EJBHOPTUJFL XBBSCJK EPPS NJEEFM WBO
1$3UFDIOJFLFO UFHFOXPPSEJH TUFFET NFFS TPPSUFO NJDSPPSHBOJTNFO HFEFUFDUFFSE
LVOOFOXPSEFO XBBSEPPSFFOVJUTMBHTOFMCFTDIJLCBBSJT*OEFNJDSPCJqMFUIFSBQJF
[JKOPOEFSESVLWBOEFSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFL XBBSEPPSWFFMNJDSPPSHBOJTNFOPO
HFWPFMJH[JKOHFXPSEFOWPPSEFHBOHCBSFBOUJCJPUJDB OJFVXFBOUJCJPUJDBCFTDIJLCBBS
HFLPNFO
7FSEFSXPSEUCFTDISFWFOIPFEFXFSLJOHJTWBOPOTJNNVVOTZTUFFNFOEFSPMEJFIFU
TQFFMUCJKFFOJOGFDUJF
%BBSOBBTUJTIFUCFMFJECJKFFOBBOUBMSFTJTUFOUFNJDSPPSHBOJTNFOBBOHFTDIFSQU IFU
HFFO FFSTU CFQFSLU MFFL UPU .34" %JU LPNU BBO EF PSEF JO EF UXFFEF IFMGU WBO EJU
CPFL
"MTSFEBDUJFXJMMFOXJKEFBVUFVST POEFSXJFFOLFMFOJFVXF CFEBOLFOWPPSEFXJK[F
XBBSPQ[JKXFEFSPNIVONFEFXFSLJOHIFCCFOWFSMFFOE;POEFSIVOJO[FUXBTEJU
CPFLOPPJUUPUTUBOEHFLPNFO
:WBO0VXFSLFSL
45FSQTUSB
WPPSKBBS
Inhoud
Deel I Theoretische achtergronden
1
Inleiding
I.J.M. Sengers en Y.M. van Ouwerkerk
15
2
2.1
Ontwikkelingen in hygiëne eninfectiepreventie
Inleiding
I.J.M. Sengers
Historische ontwikkelingen
C.J. Oostlander-den Dekker en I.J.M. Sengers
Organisatorische en professionele ontwikkelingen
I.J.M. Sengers en R. Vissinga
19
19
Medische microbiologie
A.H. Brandenburg en J.H. van Zeijl
Inleiding
Systematiek van micro-organismen
Laboratoriumdiagnostiek in de medische microbiologie
Bacteriologie
Parasitologie
Mycologie
Virologie
29
Epidemiologie van infectieziekten
C.M.J.E. Vandenbroucke-Grauls en H.H.M. Meester
Inleiding
Doel van de epidemiologie
Infectieketen
Endemie, epidemie, pandemie
Epidemiologie van ziekenhuisinfecties
49
Weerstand en immuniteit
J.P. van de Merwe
Weerstand
De immunologische reactie op antigeen
Infectie en infectieziekten
57
2.2
2.3
3
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
5
5.1
5.2
5.3
20
24
24
29
31
33
36
41
44
45
49
49
49
51
52
57
64
71
5.4
Immunisatie
77
6
Ziekenhuisinfecties
A.J. Mintjes-de Groot en H.A. Verbrugh
Inleiding
Indeling van ziekenhuisinfecties
81
Antimicrobiële therapie
J.E. Degener
Inleiding
Begrippen
Soorten antibiotica
Omvang van het antibioticagebruik
Instellen van antimicrobiële therapie
Antimicrobiële profylaxe
Resistentie
Antibioticabeleid
95
6.1
6.2
7
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
Deel I I Infectiepreventie in de praktijk
81
82
95
96
97
103
103
104
106
107
109
8
Inleiding
S. Terpstra
111
9
Reinigen en desinfecteren
C.M. Taal en G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
Reinigen
Desinfectie
113
9.1
9.2
10
Steriel, steriliseren en steriliteit
W.J.V. van der Boon en H.J.A. Sonderkamp
10.1 Het begrip steriel
10.2 De verantwoording voor de steriliteit in
ziekenhuizen
10.3 Logistiek en de kwaliteit van steriele medische
hulpmiddelen
10.4 Kiemgetal, initiële contaminatie en kiemreductie
10.5 De centralisatie van het steriliseren in ziekenhuizen in een centrale sterilisatieafdeling
10.6 Sterilisatieverpakkingen
10.7 Sterilisatie-indicatoren
10.8 Sterilisatieprocessen
10.9 Good Manufacturing Practice (GMP) en validatie
10.10 Hersterilisatie of hergebruik van steriele
disposables
113
115
123
123
124
124
125
125
126
132
132
134
136
137
146
148
148
11
Preventieve maatregelen
Y.M. van Ouwerkerk en J.L. Paardekooper
11.1 Inleiding
11.2 Preventie van overdracht: medewerkers
11.3 Preventie van overdracht: patiënten
149
12 Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
12.1 Operatieve ingrepen
J.L. Paardekooper
12.2 Intensieve zorg
C.M. Taal
12.3 Wondverzorging
J.L. Paardekooper
12.4 Blaaskatheterisatie
Y.M. van Ouwerkerk
12.5 Hemodialyse en peritoneale dialyse
G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
12.6 Endoscopie
G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
12.7 Fysiotherapie
Th.A. Laarman-Trumpie
161
161
149
149
154
167
172
173
174
176
180
Literatuur
185
Over de auteurs
189
Register
191
Deel I Theoretische achtergronden
1
Inleiding
I.J.M. Sengers en Y.M. van Ouwerkerk
*FEFSFQBUJqOUEJFPQHFOPNFOXPSEUJOFFO[JFLFOIVJT MPPQULBOTPQIFULSJKHFOWBO
FFO[JFLFOIVJTJOGFDUJF
7FSTDIJMMFOEFGBDUPSFOLVOOFOFSUPFCJKESBHFOEBUQBUJqOUFOFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJF
LSJKHFO /JFU BMMF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT [JKO WFSNJKECBBS 1BUJqOUFO IFCCFO EPPS IVO
[JFLUFPGUFOHFWPMHFWBOEFJOHSFFQ CJKWPPSCFFMEEPPSPQFSBUJF TPOEF ESBJO LBUIF
UFS CJKOBBMUJKEFFOWFSNJOEFSEFXFFSTUBOE
%BBSOBBTU[JFUNFOEBUEPPSEFTUFFETUPFOFNFOEFNFEJTDIFNPHFMJKLIFEFOFOFS[JKET
WFFMQBUJqOUFONFUFFOIPHFMFFGUJKEFOBOEFS[JKETTUFFETKPOHFSFQBUJqOUKFT QSFNB
UVSFO PQHFOPNFOXPSEFOJOIFU[JFLFOIVJT0PLXPSEFOTUFFETNFFSHFBWBODFFSEF
JOWBTJFWFUFDIOJFLFOFOCFIBOEFMNFUIPEFOUPFHFQBTU
%F TDIBEVX[JKEF WBO EF[F TUFFET WFSEFSHBBOEF NFEJTDIF POUXJLLFMJOH JT EBU EJF
UFMLFOT XFFS OJFVXF SJTJDPµT TDIFQU WPPS IFU WFSLSJKHFO WBO FFO [JFLFOIVJTJOGFDUJF POEBOLTEFWPPSVJUHBOHJOIFUJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEFOEFCFTDIJLCBBSIFJEWBOBO
UJNJDSPCJqMFNJEEFMFO
0PLJOEFFFOFOUXJOUJHTUFFFVXWSBHFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTPO[FBBOEBDIU1SFWFOUJF
WBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJTFFOCFMBOHSJKLBTQFDUWBOEFHFHFWFO[PSHJOEF[JFLFOIVJ
[FOFO[PVWPPSJFEFS[JFLFOIVJTFFOTQFFSQVOUNPFUFO[JKO
7BOBMMFPQHFOPNFOQBUJqOUFOLSJKHUPOHFWFFSFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJF*OEFBG
HFMPQFOKBSFOJTJO/FEFSMBOEIFUPOEFS[PFLOBBS[JFLFOIVJTJOGFDUJFTHFuOUFOTJWFFSE
*OIFFGUEF(F[POEIFJETSBBEBBOCFWPMFOPNTZTUFNBUJTDI[JFLFOIVJTJOGFDUJFTUF
SFHJTUSFSFO XBUWFFM[JFLFOIVJ[FOPPLEPFO0PLEF*OTQFDUJFWPPSEF(F[POEIFJET
[PSH POEFSTUSFFQU EF BBOEBDIU WPPS [JFLFOIVJTJOGFDUJFT EPPS EF SFHJTUSBUJF WBO [JF
LFOIVJTJOGFDUJFTJOPQUFOFNFOBMTQSFTUBUJFJOEJDBUPS
*OJTIFUMBOEFMJKLFSFHJTUSBUJFQSPKFDU13&;*&4 1SFWFOUJFWBO;JFLFOIVJTJOGFDUJFT
EPPS4VSWFJMMBODF WBOTUBSUHFHBBO*OIFUQSPKFDUXFSLFOEFEFFMOFNFOEF[JFLFOIVJ
[FO IFU,XBMJUFJUTJOTUJUVVUWPPSEF(F[POEIFJET[PSH$#0FOIFU3JKLTJOTUJUVVUWPPS
7PMLTHF[POEIFJEFO.JMJFV 3*7. OBVXNFUFMLBBSTBNFO7PPSEJUQSPKFDUXPSEFO
EFTVSWFJMMBODFHFHFWFOTWBOEFEFFMOFNFOEF[JFLFOIVJ[FOWFS[BNFME XBBSEPPSIFU
NPHFMJKLXPSEUJO[JDIUUFLSJKHFOJOBBOUBMFOUZQFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT5FWFOTLVO
OFOEF´FJHFOHFHFWFOTµHFTQJFHFMEXPSEFOBBOEFMBOEFMJKLFHFHFWFOT
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_1, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
16 Hygiëne en infectiepreventie
4UFFETNFFS[JFLFOIVJ[FOOFNFOEFFMBBOFFOPGNFFS13&;*&4NPEVMFT*OEFQFSJ
PEF IFFGU WBO EF [JFLFOIVJTPSHBOJTBUJFT EFFMHFOPNFO BBO FFO 13&
;*&4SFHJTUSBUJF
*ONJEEFMTJTHFCMFLFOEBUEPPSFFOHPFEFSFHJTUSBUJFWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTFOIFU
VJUWPFSFOWBOJOUFSWFOUJFTBBOEFIBOEWBOEFSFTVMUBUFO IFUBBOUBM[JFLFOIVJTJOGFD
UJFTNFUFFOEFSEFJTUFSVHUFCSFOHFO
%FHFWPMHFOWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT[JKOHSPPU [PXFMWPPSEFQBUJqOUBMTWPPSEFNBBU
TDIBQQJK)FU¾OBODJqMFWFSMJFTEBU[JKNFU[JDINFFCSFOHFOJTNPFJMJKL[JDIUCBBSUF
NBLFO7PMHFOTFFOHSPWFTDIBUUJOHEPPSFOLFMFBVUFVST XBBSCJKJTVJUHFHBBOWBO
[JFLFOIVJTJOGFDUJFTFOFFOWFSMFOHJOHWBOEFPQOBNFEVVSNFUWJKGEBHFOQFSJOGFDUJF LPTUFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJO/FEFSMBOEKBBSMJKLTNJMKPFOFVSP%BBSCJK[JKOOPH
OJFUEFLPTUFONFFHFOPNFOEJFPOUTUBBOBMTHFWPMHWBOHFCSVJLWBOFYUSBHFOFFTNJE
EFMFO WFSCBOENJEEFMFO OJFVXPOEFS[PFL IFSPQFSBUJFT IFSPQOBNFO PQOBNFOJO
WFSQMFFHIVJTPGSFWBMJEBUJFDFOUSVN POUUSFLLJOHBBOIFUBSCFJETQSPDFT TPDJBMFWFS[F
LFSJOHTLPTUFO IPOPSBSJB TQFDJBMJTUFO FO[PWPPSU /BBTU EJU ¾OBODJqMF WFSMJFT [JKO EF
HFWPMHFOWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTWPPSEFQBUJqOUOPHWFFMJOHSJKQFOEFS%F[FHFWPMHFO
LVOOFOWBSJqSFOWBOPOHFNBLUPUQJKO BOHTU [JDI[JFLWPFMFO TMFDIUFSPQFSBUJFSFTVM
UBBU IFSPQFSBUJFFOJOWBMJEJUFJU;FMGTLVOOFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT NFEF PPS[BBL[JKO
WBOIFUPWFSMJKEFOWBOFFOQBUJqOU*OEF74IFFGUNFOSFFETFJOEKBSFO[FWFOUJHWBO
EFWPSJHFFFVXCFSFLFOJOHFOHFNBBLUPQHSPOEWBOFFOTUVEJF 4&/*$1JMPU4UVEZ
4UVEZPOUIF&G¾DBDZPG/PTPDPNJBM*OGFDUJPO$POUSPM1SPKFDU XBBSVJUCMFFLEBUCJK
WBOEFPWFSMFEFOQBUJqOUFOFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFEFPPS[BBLXBTWBOIFUPWFS
MJKEFOFOEBUCJK FFOEFSHFMJKLFJOGFDUJFNFEFIFFGUCJKHFESBHFOUPUEFEPPEWBO
EFQBUJqOU
*OIFU[JFLFOIVJTMJHHFOWFFMQBUJqOUFONFUWFSTDIJMMFOEFJOGFDUJFT WFSPPS[BBLUEPPS
BMMFSMFJ [JFLUFWFSXFLLFOEF NJDSPPSHBOJTNFO 5FHFOXPPSEJH [JFO XF EBU NJDSPPS
HBOJTNFO TUFFET WBLFS POHFWPFMJH [JKO WPPS EF HFCSVJLUF BOUJCJPUJDB SFTJTUFOUJFWPS
NJOH %JLXJKMTJTEJUFFOHFWPMHWBOIFUWFFMWVMEJHFBOUJCJPUJDBHFCSVJL%F[FSFTJTUFO
UJFWPSNJOHWBOWFFMNJDSPPSHBOJTNFOWPSNUFFO[FFSFSOTUJHQSPCMFFN)FUHFWBBS
WBOWFSTQSFJEJOHWBOEF[FSFTJTUFOUFNJDSPPSHBOJTNFOCJOOFOIFU[JFLFOIVJTJTFFO
ESFJHFOESJTJDP%FCFIBOEFMJOHWBOCFQBBMEFJOGFDUJFTXPSEUIJFSEPPSNPFJMJKLFSFO
FSJTOJFUNFUFFO[JDIUPQOJFVXFHFOFSBUJFTBOUJNJDSPCJqMFNJEEFMFO
/JFVXFQSFWFOUJFWFTUSBUFHJFqONPFUFOXPSEFOPOUXJLLFME7FSEFSPOEFS[PFLOBBS
GBDUPSFOEJFIFUJOGFDUJFQFSDFOUBHFLVOOFOCFuOWMPFEFOJTOPPE[BLFMJKL*OEJFONFFS
PWFSEF[FGBDUPSFOCFLFOEJT LBONFOHFSJDIUNBBUSFHFMFOOFNFOUFSWPPSLPNJOH
WBOJOGFDUJFT&FONJOEFSIFJEWBOEF[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJTUIBOTEPPSSBUJPOFMFQSF
WFOUJFWFNBBUSFHFMFOUFWPPSLPNFO*OEJFOJOFFO[JFLFOIVJTFFOJOUFOTJFGJOGFDUJF
QSFWFOUJFQSPHSBNNB HFIBOUFFSE XPSEU LBO POHFWFFS FFO LXBSU UPU FFO EFSEF WBO
IFUBBOUBM[JFLFOIVJTJOGFDUJFTWPPSLPNFOXPSEFO%FHFHFWFOTWBOEFTVSWFJMMBODF
IFCCFOFFOTJHOBMFSFOEFGVODUJF;PJTWFSEFSPOEFS[PFLOPEJHBMTCMJKLUEBUEFJOGFD
UJFQFSDFOUBHFTBGXJKLFOWBOEFMBOEFMJKLFDJKGFST7BOCFMBOHIJFSCJKJTPNOBUFHBBO
PGEFHFMEFOEFQSPUPDPMMFOCFLFOE[JKOFOOBHFMFFGEXPSEFO%F[FQSPUPDPMMFO[JKOHF
Inleiding
17
CBTFFSEPQEFMBOEFMJKLFSJDIUMJKOFOWBOEF8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJF%F[FSJDIUMJK
OFOXPSEFOEPPSEF*OTQFDUJFWPPSEF(F[POEIFJET[PSHHFIBOUFFSEBMT´QSPGFTTJPOFMF
TUBOEBBSEFOµCJKUPFUTJOHWBO[JFLFOIVJ[FO CSJFG#PSTU&JMFST GFCSVBSJ 0PLBOEFSFLXBMJUFJUTCPSHJOHJOTUSVNFOUFOBMTPOEFSEFFMWBOFFOUPUBBMLXBMJUFJUTCF
MFJELVOOFOFFOCFMBOHSJKLFCJKESBHFMFWFSFO
0OEFS[PFLFOFFOJOUFOTJFGJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEWFSMFHHFOWPPSUEVSFOEEFHSFOT
UVTTFOEFJOGFDUJFTEJFUFWPPSLPNFO[JKOFOEFOJFUWFSNJKECBSFJOGFDUJFT&FOHPFE
PQHF[FUJOGFDUJFQSFWFOUJFQSPHSBNNBXBBSPOEFSFFOTUSJLUFTVSWFJMMBODFLBO[PFFO
HSPUFSPMTQFMFOCJKEFWFSCFUFSJOHWBOEFLXBMJUFJUWBOEFHFHFWFO[PSH
%JUCPFLCFPPHUOJFUBMMFFOFFOCFUFSCFHSJQCJKNFEFXFSLFSTJOEFHF[POEIFJET[PSH
UFCFXFSLTUFMMJHFOPWFSIFUIPFFOXBBSPNWBOEFNBBUSFHFMFOUFOCFIPFWFWBOIZHJ
FOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJF NBBSUFWFOTEBUNFEFXFSLFST[FMGFFOBDUJFWFCJKESBHFLVO
OFOMFWFSFOBBOIFUJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEEPPSWFSLSFHFOJO[JDIU
*O IFU FFSTUF EFFM WBO IFU CPFL XPSEFO EF UIFPSFUJTDIF BDIUFSHSPOEFO CFTDISFWFO
)JFSCJKXPSEUJOHFHBBOPQEFPOUXJLLFMJOHFOJOEFJOGFDUJFQSFWFOUJF EFWFSPPS[BLFST
WBOJOGFDUJFT IPF[F[JDIWFSTQSFJEFOFOIPFXFIJFSBBOXFFSTUBOECJFEFO5FOTMPUUF
XPSEFO EF WFSTDIJMMFOEF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT CFTQSPLFO )FU UXFFEF EFFM SJDIU [JDI
NFFSPQEFQSBLUJKL)JFSCJKXPSEUJOHFHBBOPQEFTQFDJ¾FLFNBBUSFHFMFOWBOJOGFDUJF
QSFWFOUJF#BTBMFNBBUSFHFMFOEJFNFOBMUJKEJOBDIUNPFUOFNFO BMTPPLNBBUSFHFMFO
CJKTQFDJ¾FLFCFIBOEFMFO[PSHQSPDFTTFOXPSEFOCFTQSPLFO
"MT BMMF NFEFXFSLFST EF JOGFDUJFQSFWFOUJFNBBUSFHFMFO POEFSTUFVOFO FO VJUWPFSFO LBOEJUMFJEFOUPUFFOTVDDFTWPMJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEXBBSNFFWFFMMFFECJKQBUJqO
UFOWPPSLPNFOLBOXPSEFO
2
Ontwikkelingen in hygiëne en
infectiepreventie
I.J.M. Sengers
2.1
Inleiding
)FUXPPSE´IZHJqOFµJTBGLPNTUJHWBOEF(SJFLTFHPEJO)ZHFJB EFCFMBOHSJKLTUFWBOEF
WJKGEPDIUFSTWBOEFHPE"TLMFQJVT EFHPEWBOEFHFOFFTLVOTU;JKXBTEFHPEJOWBOEF
QTZDIJTDIFFOGZTJTDIFHF[POEIFJE
)ZHJqOFCFUFLFOUBMEBUHFOFXBUOPEJHJTWPPSFFOHPFEFHF[POEIFJE0OEFSHF[POE
IFJEXPSEUWFSTUBBOFFOUPFTUBOEWBOPQUJNBBMMJDIBNFMJKL HFFTUFMJKLFONBBUTDIBQ
QFMJKLXFM[JKO;PIFFGUIFUXPPSEIZHJqOFFFOCSFEFSFCFUFLFOJTEBOIFUXPPSEJOPOT
TQSBBLHFCSVJLBBOHFFGU
&FOCFMBOHSJKLPOEFSEFFMWBOIZHJqOFXBBSEF[JFLFOIVJTIZHJqOF[JDIWPPSOBNFMJKL
PQSJDIUJTIFUWPPSLPNFOWBOJOGFDUJFT
*OWFFMHFTDIJFEFOJTCPFLFOXPSEUWFSIBBMEEBUJOCFQBBMEFUJKEFOFOQMBBUTFOEFNFO
TFOHFUFJTUFSEXFSEFOEPPSCFTNFUUFMJKLF[JFLUFO[PBMTEFQFTU0PLWSPFHFSXJTUNFO
EBUCFQBBMEFNBBUSFHFMFOOPEJHXBSFOPNJOGFDUJF[JFLUFO[PBMTEFQFTUPGNFMBBUT
IFJEUFHFOUFHBBO0NEFWFSTQSFJEJOHWBOEFQFTUUFLFSFO XFSEFOJO-POEFOEF
CFTNFUUF IVJ[FO WBO FFO UFLFO WPPS[JFO %F CFXPOFST WBO [PµO IVJT NPDIUFO OJFU
CVJUFOLPNFO&FOBOEFSWPPSCFFMEXBSFOEFMFQSP[FOJOEF[FWFOUJFOEFFFVX EJF
NFOCVJUFOEFTUBEMJFUXPOFO%F[FWPSNFOWBO´JTPMBUJFµXFSEFOUPFHFQBTU[POEFS
EBUCFLFOEXBTXBBSEPPSPGIPFEF[JFLUFXFSEWFSTQSFJE
)FUEVVSEFMBOHWPPSEBUNFOCFHSFFQIPFJOGFDUJF[JFLUFOPOUTUPOEFO0PLOVJOEF
FFOFOUXJOUJHTUFFFVX[JKOJOGFDUJF[JFLUFOOJFUBMUJKEUFWPPSLPNFOFOTUBBOBMMFFOHF
SJDIUFJTPMBUJFNBBUSFHFMFOPOTUFSCFTDIJLLJOHPNWFSEFSFPWFSESBDIUUFWPPSLPNFO
&FOBBOUBMJO[JDIUFOFOPOUXJLLFMJOHFOVJUIFUWFSMFEFO[JKOWBOCFMBOHHFXFFTUWPPS
EFIVJEJHFNBBUSFHFMFOUFSCFTUSJKEJOHFOWPPSLPNJOHWBOJOGFDUJF[JFLUFO)PFXFM[F
LFSOJFUWPMMFEJHXPSEUJOEFWPMHFOEFQBSBHSBBGFFOBBOUBMWBOEF[FPOUXJLLFMJOHFO
UPFHFMJDIU%BBSOBXPSEUCFTDISFWFOIPFPQEJUNPNFOUEFJOGFDUJFQSFWFOUJFJONFU
OBNFEF[JFLFOIVJ[FOHFPSHBOJTFFSEJT
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_2, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
20 Hygiëne en infectiepreventie
2.2
Historische ontwikkelingen
C.J. Oostlander-den Dekker en I.J.M. Sengers
)FUCFHSJQNFEJTDIF[PSHXBTWwwSEF.JEEFMFFVXFOWBOXFJOJHCFUFLFOJT1BTUPFO
JO EF .JEEFMFFVXFO LMPPTUFST FO PSEFO PQLXBNFO EJF IFU BMT FFO WBO IVO UBLFO
CFTDIPVXEFO PN [JFLF NPOOJLFO SFJ[JHFST FO HBTUFO UF WFS[PSHFO POUTUPOEFO EF
[PHFOBBNEFHBTUIVJ[FO EFFFSTUF[JFLFOIVJ[FO)FUXBSFOWPPSBMEFBSNFNFOTFO
EJFWBOEF[JFLFOIVJ[FOHFCSVJLNBBLUFO EFSJKLFOXFSEFOUIVJTWFS[PSHE
/BEF.JEEFMFFVXFOHJOHEFMFJEJOHWBOEF[JFLFOIVJ[FOPWFSJOIBOEFOWBOMFLFO
%FQFSJPEFUVTTFOFOFJOEOFHFOUJFOEFFFVXOPFNUNFO´EFEPOLFSFUJKEWBO
EF [JFLFOWFSQMFHJOHµ *O EJF QFSJPEF XFSEFO EF [JFLFO BNQFS WFSQMFFHE 7FFMWVMEJH
LXBNIFUWPPSEBUWFSTDIFJEFOFQBUJqOUFOTBNFOFFOCFENPFTUFOEFMFO
)FUXBTTFOFOCBEFOWBO[JFLFOXFSEPQFFOHFHFWFONPNFOUHFIFFMOBHFMBUFO8BT
IFUEBBSWPPSOPHEFHFXPPOUFPNEF[JFLFCJKPQOBNFFFOSFJOJHJOHTCBEUFHFWFO OVIBENFOEFHSPPUTUFBOHTUWPPSXBUFSHFLSFHFO7PPSEJFUJKECBBEEFOIFMFHF[FM
TDIBQQFOOBNFMJKLHF[BNFOMJKLJOFFOCBE"BOHF[JFOIFUXBUFSFDIUFSOPPJUXFSE
WFSWFSTU XFSEFO EBBSEPPS BMMFSMFJ [JFLUFO WFSTQSFJE FO EBBSWBO HBG NFO EF TDIVME
BBOIFUXBUFS
.BBSQBTJOEF[FWFOUJFOEFFFVX [BHPO[FMBOEHFOPPU"OUPOJWBO-FFVXFOIPFL
WPPSIFUFFSTU[PHFOBBNEF´EJFSUHFOTµ CBDUFSJqO JOXBUFSVJUEF#FSLFMTFQMBTTFONFU
[JKO [FMGHFTMFQFO NJDSPTDPPQ )PFXFM 7BO -FFVXFOIPFL CBDUFSJqO LPO XBBSOFNFO
FOUBMWBOCFTDISJKWJOHFOIJFSPWFSOBMJFU EVVSEFIFUUPDIOPHUPUJOEFUXFFEFIFMGU
WBOEFOFHFOUJFOEFFFVXWPPSEBUEFSFMBUJFUVTTFONJDSPPSHBOJTNFOFO[JFLUFXFSE
HFMFHE/BEFEPPEWBO7BO-FFVXFOIPFLTMBBHEFNFOFSOJFUJOEFPCTFSWBUJFTEJF
7BO-FFVXFOIPFLIBEHFEBBOUFIFSIBMFO PNEBUNFOHFFONJDSPTDPQFOLPONBLFO
WBO EF[FMGEF LXBMJUFJU BMT EJF WBO 7BO -FFVXFOIPFL /BEBU 7BO -FFVXFOIPFL [JKO
´EJFSUHFOTµIBECFTDISFWFO HJOHNFOXFMOBEFOLFOPWFSIVOPPSTQSPOH%FFFVXFO
PVEFTUSJKEPWFSEF´HFOFSBUJPTQPOUBOFBµ EJFCFXFFSEFEBUMFWFOENBUFSJBBMTQPOUBBO
POUTUBBUVJUEPEFTUPG CSBOEEFPQOJFVXMPT
7FSMJFQFOEFPOUXJLLFMJOHFOOBEFPOUEFLLJOHWBO7BO-FFVXFOIPFLFFSTUUSBBH OB
DJSDBWFSMPQFOEFPOUXJLLFMJOHFOTOFMFOWBBLWJOEFO[FUFHFMJKLFSUJKEQMBBUTJO
WFSTDIJMMFOEFMBOEFO
)FUXBSFO-PVJT1BTUFVSFO3PCFSU,PDIEJFFSNFFCFHPOOFOCBDUFSJqOFYQFSJNFOUFFM
XFUFOTDIBQQFMJKLUFCFTUVEFSFO;JKPOUXJLLFMEFONFUIPEFOFOUFDIOJFLFOPNEF[F
NFUIFUCMPUFPPHOJFUXBBSOFFNCBSFXF[FOTUFCFTUVEFSFO
.FUCFIVMQWBOFYQFSJNFOUFOUPPOEF-PVJT1BTUFVS BBOEBUCBDUFSJqOCF
EFSG WFSPPS[BLFO IFUHFFO EF UPU EBO BBOHFIBOHFO UIFPSJF EBU CFEFSG WFSPPS[BBLU
XPSEUEPPS´JFUTµEBUTQPOUBBOPOUTUBBUJOCJKWPPSCFFMEWPFETFM PNWFSXJFSQ
#PWFOEJFOPOUEFLUF1BTUFVSXBUEFWFSXFLLFSXBTWBOEF[JFLUFNJMUWVVS)JFSEPPS
LPOFSJOFFOWBDDJOUFSWPPSLPNJOHWBONJMUWVVSCJKTDIBQFOHFNBBLUXPSEFO
%F[FWBDDJOBUJFWFSSJDIUUF1BTUFVSRVBWPSNOBBSIFUWPPSCFFMEWBOEFLPFQPLFOUJOH UFSWPPSLPNJOHWBOQPLLFO EJFEF&OHFMTNBO&EXBSE+FOOFS POUXJLLFME
IBE
Ontwikkelingen in hygiëne en infectiepreventie
21
Afbeelding 2.1 Microscoop zoals Antoni van Leeuwenhoek gebruikte. Tussen twee
metalen plaatjes is op gelijke hoogte een gaatje aangebracht. Daartussen is een
lensje geklemd.
Bron: © Museum Boerhaave, Leiden
.FU EF CFTUVEFSJOH WBO EF [JFLUF IPOETEPMIFJE FO EF POUXJLLFMJOH WBO IFU WBDDJO
IJFSUFHFO MFHEF1BTUFVSVJUFJOEFMJKLJOEFXFUFOTDIBQQFMJKLFCBTJTWPPSWBDDJOB
UJF
%F%VJUTFIVJTBSUT3PCFSU,PDI UPPOEFBBOEBULPPSUTWFSPPS[BBLULBOXPS
EFOEPPSEFBBOXF[JHIFJEWBO[JFLUFLJFNFOJOEFQBUJqOU)JKXBTEFFFSTUFEJFCMPFE
LXFFLUFFOEBBSOBIFU´CFEPSWFOµCMPFECJKFFOQSPFGEJFSJOTQPPU PNWFSWPMHFOTVJU
IFUCMPFEWBOIFUQSPFGEJFSWFSTDIJMMFOEFCBDUFSJqOUFJTPMFSFO)JKMFHEFEFCBTJTWPPS
EFMFFSWBOEFJOGFDUJF[JFLUFO
)PFXFM *HOB[ 4FNNFMXFJTT HFFOLFOOJTIBEWBOEFUIFPSJFqOWBO1BTUFVS
FO,PDI XBTIJKXFMFFOWBOEFFFSTUFOEJFFFOIZHJqOJTDIFNBBUSFHFMJOWPFSEF%F[F
)POHBBSTF WSPVXFOBSUT UPPOEF BBO EBU FS WFSCBOE CFTUPOE UVTTFO EF LSBBNWSPV
XFOLPPSUTFOEPLUFSTFOTUVEFOUFOEJFUVTTFOTFDUJFLBNFSFOLSBBNLBNFSIFFOFO
XFFSMJFQFO%PPSFFOIBOEFOXBTQSPDFEVSFJOUFTUFMMFONFUFFODIMPPSLBMLPQMPTTJOH
LXBNFSFFOFJOEFBBOEFNBTTBMFTUFSGUFWBOLSBBNWSPVXFOJOEFLMJOJFLXBBSIJK
XFSL[BBNXBT5PDILSFFHIJKFSHWFFMUFHFOXFSLJOHFOWFS[FU;JKOFSLFOOJOHLXBN
QBTWFFMMBUFS
0OHFWFFS JO EF[FMGEF UJKE EBU 4FNNFMXFJTT [JKO CFWJOEJOHFO SBQQPSUFFSEF XBT 'MP
SFODF /JHIUJOHBMF CF[JH NFU FFO DBNQBHOF WPPS NFFS IZHJqOF JO EF [JF
LFOIVJ[FO WFJMJHFSWPFETFMFOTDIPPOXBUFS&FOJOUFSFTTBOUGFJUXBTEBU[JKLFOOJT
NBBLUFNFU8JMMJBN'BSS FFOTUBUJTUJDVT4BNFONFU'BSSBOBMZTFFSEF[JKTUFSGUFDJKGFST
FOEPPETPPS[BLFOJONJMJUBJSF[JFLFOIVJ[FOBBOEF,SJNFOLPOEBBSNFFBBOUPOFO
EBUIFUIPHFTUFSGUFDJKGFSPOEFSNJMJUBJSFOFFOHFWPMHXBTWBOPWFSCF[FUUJOHWBOEF
[JFLFOIVJ[FOFOCFTNFUUFMJKLF[JFLUFO
;JKQVCMJDFFSEFJOIBBSCPFL/PUFTPO)PTQJUBMTTUFSGUFDJKGFST TBNFOHFTUFMEEPPS'BSS JOEFCFMBOHSJKLTUF&OHFMTF[JFLFOIVJ[FOFOEBBSJOEFFE[JKPQFFOHFHFWFONPNFOU
22 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 2.2
Een ziekenzaal omstreeks 1808
EFVJUTQSBBL´*OBMMQSPCBCJMJUZBQPPSTVGGFSFSXPVMEIBWFBNVDICFUUFSDIBODFPG
SFDPWFSZJGUSFBUFEBUIPNFµ
%F &OHFMTF DIJSVSH +PTFQI -JTUFS USPL VJU EF UIFPSJF WBO 1BTUFVS EF DPO
DMVTJF EBUJOEFMVDIUBBOXF[JHFLJFNFOWFSBOUXPPSEFMJKL[JKOWPPSXPOEJOGFDUJFT
%BBSPNMJFU-JTUFSJOEFPQFSBUJFLBNFSTFFODBSCPMPQMPTTJOHWFSTUVJWFOPNEFJOEF
MVDIUBBOXF[JHFLJFNFOUFEPEFO#PWFOEJFOCFIBOEFMEFIJKEFIVJEWBOEFUFPQF
SFSFOQBUJqOUFONFUDBSCPM)FUBBOUBMJOGFDUJFTEBBMEFTUFSL WPPSBMCJKBNQVUBUJFT
)JFSPQWPPSUCPVXFOEJTMBOH[BNFSIBOEEFIVJEJHFBTFQUJTDIFUFDIOJFLCJKPQFSBUJFWF
JOHSFQFOPOUXJLLFME
*OBOEFSFMBOEFOOBNNFO-JTUFSTJEFFqOPWFSBOUJTFQTJTPWFS%JUIBEUPUHFWPMHEBU
FSSPOEJOEFNFFTUF&VSPQFTFVOJWFSTJUFJUTLMJOJFLFOCJKPQFSBUJFTTUFSJFMFJOTUSV
NFOUFO NBTLFST IBOETDIPFOFOFOTDIPSUFOHFCSVJLUXFSEFO
3POE EF FFVXXJTTFMJOH XBSFO FS PPL BOEFSF POUXJLLFMJOHFO HBBOEF JO [JFLFOIVJ
[FO EJF UPU HFWPMH IBEEFO EBU EF IZHJqOJTDIF TJUVBUJF WFSCFUFSEF %JU LXBN POEFS
BOEFSF EPPS IFU JOWPFSFO WBO POEFSXJKT BBO NFEJTDIF TUVEFOUFO BBO IFU [JFLCFE XBBSEPPSCJKWPPSCFFMEEFCFETUFEFVJUIFU[JFLFOIVJTWFSEXFFO#PWFOEJFOXFSEEF
[JFLFOWFS[PSHJOHOJFUNFFSBBO[BBMLOFDIUFOFO[BBMNFJEFOUPFWFSUSPVXE NBBSBBO
KPOHFWSPVXFOVJUEFHFHPFEFCVSHFSTUBOE EJFFFOPQMFJEJOHNPFTUFOWPMHFOUPU´IFU
CFIPPSMJKLWFSQMFHFOWBO[JFLFOµ
Ontwikkelingen in hygiëne en infectiepreventie
23
*OCFTDISFFGEF&OHFMTNBO"MFYBOEFS'MFNJOH WPPSIFUFFSTUEFXFS
LJOHWBOQFOJDJMMJOF*OEFKBSFOEFSUJHWBOEFUXJOUJHTUFFFVXXFSEFOEFFFSTUFTVM
GPOBNJEFO POUXJLLFME 5JKEFOT EF 5XFFEF 8FSFMEPPSMPH XJTU NFO QFOJDJMMJOF WPPS
UIFSBQFVUJTDIHFCSVJLWSJKUFNBLFOFOXFSEEFBBO[FUHFHFWFOWPPSEFPOUEFLLJOH
WBOWFFMBOEFSFBOUJCJPUJDB
)JFSOBEBDIUNFOJOGFDUJFTEFCBBTUF[JKO*OGFDUJFTLXBNFOXFMWPPS NBBSNFOLPO
TFQTJTFOFSOTUJHFJOGFDUJFTWPPSLPNFO
*OEFKBSFOWJKGUJHFDIUFSWPSNEFOEFWFMFTUBGZMPLPLLFOJOGFDUJFTJOEF[JFLFOIVJ[FO
[PXFMJO"NFSJLBBMTJO&VSPQBFFOQSPCMFFN
&JOEKBSFOWJKGUJHNBBLUFOEFTLVOEJHFO[JDI[PSHFOPNIFUHSPUFBBOUBMLSVJTJOGFDUJFT
JOEF/FEFSMBOETF[JFLFOIVJ[FO.FOTUFMEFDPNNJTTJFTJO EFMBUFSFJOGFDUJFDPNNJTTJF FOFJOEKBSFO[FTUJH CFHJO[FWFOUJHLXBNFOEFFFSTUFIZHJqOJTUFOJOEF[JFLFOIVJ[FO
0OEFS[PFL OBBS [JFLFOIVJTJOGFDUJFT FO LFOOJT IJFSPWFS JT TJOETEJFO HFHSPFJE ;FFS
WFFMBBOEBDIUPOUTUPOEWPPSQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFOFOUBMWBO UFDIOJTDIF WFSOJFV
XJOHFOXFSEFOEPPSHFWPFSE;P[JKOFSOJFVXFEFTJOGFDUBOUJBPQEFNBSLUHFLPNFO
FO OJFVXF TUFSJMJTBUJFNFUIPEFO POUXJLLFME 7FFM EJTQPTBCMF NBUFSJBMFO [PBMT JOKFD
UJFOBBMEFO BMMFSMFJTPPSUFOLBUIFUFSTFOESBJOBHFTZTUFNFO [FMGTEJTQPTBCMFLMFEJOH
FO[PWPPSU XFSEFO HFuOUSPEVDFFSE %F[F CMFLFO OJFU BMMFFO WFJMJHFS NBBS PPL LPT
UFOCFTQBSFOE-BOEFMJKLFSJDIUMJKOFO[JKOEPPSEF(F[POEIFJETSBBEFOMBUFSEPPSEF
8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJFPOUXJLLFME
0OEBOLT BM EF[F NBBUSFHFMFO CMJKWFO [JFLFOIVJTJOGFDUJFT [JDI WPPSEPFO %PPS EF
WFMFNFEJTDIUFDIOJTDIFWFSOJFVXJOHFOFOCFIBOEFMJOHFOIFCCFOXFTUFFETWBLFSUF
NBLFONFUQBUJqOUFONFUTUFSLWFSNJOEFSEFBGXFFS5FWFOTXPSEFOXFSFHFMNBUJH
HFDPOGSPOUFFSENFUFFOUPFOFNFOEFSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLWBO[JFLUFWFSXFLLFSTWPPSBO
UJCJPUJDB
*O EF KBSFO UBDIUJH WBO EF WPSJHF FFVX XFSEFO XF HFDPOGSPOUFFSE NFU EF PQLPNTU
WBOEFNFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT .34" EJFUPUFQJEFNJFqOMFJEEFJO
EF[JFLFOIVJ[FO%PPSIFUOPHTUFFETUPFQBTTFOWBOFFO[FFSTUSJOHFOUJTPMBUJFCFMFJE
FODPOUBDUPOEFS[PFLPOEFSQFSTPOFFMFOQBUJqOUFO JTEF.34"OPHOJFUFOEFNJTDI
JOEF/FEFSMBOETF[JFLFOIVJ[FOFOLVOOFOEFFQJEFNJFqOJO[JFLFOIVJ[FOOPHUPU
TUBBOXPSEFOHFCSBDIU&DIUFSCJKCFQBBMEFCFSPFQTHSPFQFOJOEFWFUFSJOBJSFTFDUPS CJKWPPSCFFMEWBSLFOTCPFSFOFOLBMWFSNFTUFST LPNU.34"SFHFMNBUJHWPPS
)FMBBT PPLBOEFSFSFTJTUFOUFCBDUFSJqOWPSNFOWPPSEFUPFLPNTUFFOQSPCMFFN#F
IFFSTJOHWBOEF[FSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLCFTUBBUPQEJUNPNFOUVJUIFU[FFSTUSJOHFOU
VJUWPFSFOWBOEFCBTJTIZHJqOFWPPSBMMFSJTJDPIBOEFMJOHFO&OFFOWBOEFCFMBOHSJKLTUFJOGFD
UJFQSFWFOUJFNBBUSFHFMFOJTEFIBOEIZHJqOF [PBMTPPLCJKOBBOEFSIBMWFFFVXHFMFEFO
4FNNFMXFJTTPOUEFLUF(PFEIBOEFOXBTTFONFUXBUFSFO[FFQFOPGEFTJOGFDUFSFO
NFUFFOIBOEFOBMDPIPMJTFFOFFOWPVEJHVJUUFWPFSFOPQMPTTJOH IPFXFMJOEFQSBL
UJKLCMJKLUEBUEJUCJKSJTJDPIBOEFMJOHFOOPHXFMFFOT´WFSHFUFOµXPSEU
24 Hygiëne en infectiepreventie
2.3
Organisatorische en professionele ontwikkelingen
I.J.M. Sengers en R. Vissinga
;PBMTFFSEFSWFSNFME[BHNFOBBOIFUFJOEFWBOEFKBSFOWJKGUJHEFLSVJTJOGFDUJFTJO
EF [JFLFOIVJ[FO BMT FFO QSPCMFFN &S XFSEFO TZNQPTJB BBO HFXJKE FO EF (F[POE
IFJETSBBETUFMEFSBQQPSUFOPQ%JUSFTVMUFFSEFJOSJDIUMJKOFOFOBEWJF[FOJO[BLFQSF
WFOUJF FO CFTUSJKEJOH WBO [JFLFOIVJTJOGFDUJFT *O XFSE EPPS EF (FOFFTLVOEJHF
)PPGE*OTQFDUJF ()* OBBSBMMFEJSFDUJFTWBO/FEFSMBOETF[JFLFOIVJ[FOFFOTDISJKWFO
HFTUVVSE XBBSJONFUOBESVLHFBEWJTFFSEXFSEPNUPUEFJOTUFMMJOHWBOJOGFDUJFDPN
NJTTJFTFOBBOTUFMMJOHWBOFFO[JFLFOIVJTIZHJqOJTUPWFSUFHBBO
5FWFOTIFFGUEJUBMMFTFSVJUFJOEFMJKLUPFHFMFJEEBUJOIFUCFTMVJU´&JTFOWPPS&SLFOOJOH
;JFLFOIVJ[FOµBBOEBDIUXPSEUHFTDIPOLFOBBOIZHJqOF&FODJUBBUVJUEFFSLFO
OJOHCFTDIJLLJOHHFQVCMJDFFSEJOEF4UBBUTDPVSBOUWBOOPWFNCFS´IFU[JFLFO
IVJTESBBHUFSWPPS[PSHEBUFFOBDUJFGCFMFJEXPSEUHFWPFSEUFOBBO[JFOWBOIZHJqOF
FOUFOBBO[JFOWBOEFQSFWFOUJF PQTQPSJOHFOCFTUSJKEJOHWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTµ
%FEPFMTUFMMJOHWBOEFJOGFDUJFDPNNJTTJFJTIFUCFMFJETNBUJHCFWPSEFSFOWBOEFQSFWFOUJF
FOEFCFTUSJKEJOHWBOJOGFDUJFTJOIFU[JFLFOIVJT%FJOGFDUJFDPNNJTTJFLBOHFWSBBHE
PGPOHFWSBBHEBEWJFTHFWFOBBOEFEJSFDUJFFOBBOEFNFEJTDIFTUBGJO[BLFJOGFDUJFQSF
WFOUJF%FEJSFDUJFLBOEJUBEWJFTPWFSOFNFOFOCFLSBDIUJHFO
)FUGPSNFSFOWBOBMMFFOJOGFDUJFDPNNJTTJFTCMFFLJOEFQSBLUJKLXFJOJHFGGFDUUFTPS
UFSFO7FFMBMPOUCSBLEFBBOTMVJUJOHNFUEFQSBLUJKL EFCFHFMFJEJOHFOUPFUTJOHWBO
WFSBOEFSQSPDFEVSFT
*OWJOHFOJO/FEFSMBOEEFFFSTUFWJFS[JFLFOIVJTIZHJqOJTUFOIVOXFSLBBO
*OEFKBSFO[FWFOUJHXFSLUFOSFFETFOLFMFUJFOUBMMFOWFSQMFFHLVOEJHFOFOCBDUFSJPMP
HJTDIBOBMJTUFOBMT[JFLFOIVJTIZHJqOJTU
0OEFSJOWMPFEWBOEFPOUXJLLFMJOHFOFOEFWFSBOEFSFOEFJO[JDIUFOPQIFUHFCJFEWBO
EFJOGFDUJFQSFWFOUJFPOEFSHJOHPPLIFUUBLFOQBLLFUWBOEFIZHJqOJTUEFMBBUTUFKBSFO
HSPUFWFSBOEFSJOHFO.FOXJTTFMEFPOEFSMJOHFSWBSJOHFOVJUFOPOEFS[PFLTSFTVMUBUFO
WBOBOEFSF[JFLFOIVJ[FOLPOEFOHFCSVJLUXPSEFO*OUFSOBUJPOBBMLXBNFSNFFSLFO
OJTUFOBBO[JFOWBOEFFQJEFNJPMPHJFWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT&FOHSPPUEFFMWBOEF
IZHJqOJTUFOIFFGUEFPQMFJEJOH;JFLFOIVJTIZHJqOFHFWPMHE.FEFIJFSEPPSIFFGUIFU
CFSPFQ[JDIHFQSPGFTTJPOBMJTFFSE
%FIZHJqOJTUWBOWSPFHFS EJFEFPNHFWJOHFOEFNFEFXFSLFSTSFHFMNBUJHPQQBUIP
HFOFNJDSPPSHBOJTNFOPOEFS[PDIUFO[JKOCFWJOEJOHFOSBQQPSUFFSEFBBOEFJOGFDUJF
DPNNJTTJF JTWFSEXFOFO
%FIZHJqOJTUWBOOVCFTUFFEUBMTTUBGGVODUJPOBSJTJOUPFOFNFOEFNBUFUJKEBBOWPPS
MJDIUJOH ESBBHU[FMGTUBOEJH[PSHWPPSHFSJDIUFQJEFNJPMPHJTDIPOEFS[PFL JTCFMFJET
WPPSCFSFJEFSWBOEFJOGFDUJFDPNNJTTJFFOJT[JDITUFFETNFFSCFXVTUWBOEFLPTUFO
CBUFOBTQFDUFOWBOEFUFOFNFONBBUSFHFMFO5FWFOT[JFUNFOTUFFETWBLFSEBUWBOVJU
BOEFSF HF[POEIFJET[PSHJOTUFMMJOHFO [PBMT WFSQMFFHIVJ[FO EF IZHJqOJTU PN BEWJFT
XPSEUHFWSBBHENFUCFUSFLLJOHUPU[BLFOPQIFUHFCJFEWBOJOGFDUJFQSFWFOUJF
Ontwikkelingen in hygiëne en infectiepreventie
( , / /$1
&(
SUREOHHPVWHOOLQJ
9
85
UHVHDUFK
DQDO\VH
GRHOVWHOOLQJ
%
SURFHGXUHV
RSVWHOOHQ
(
/
Afbeelding 2.3
FRQWUROHRS
QDOHYLQJ
SURFHGXUHV
*
68
/
*
+<*,(1(
(1
,1)(&7,(35(9(17,(
7
+
&
LQIRUPDWLHYLD
EXOOHWLQ
SHUVRQHHOVEODG
LQWURGXFWLH
QLHXZHPHGHZHUNHUV
1
2 5 /,
FRQWDFWHQ
YDVWHRYHUOHJVLWXDWLHV
DGKRF
VFKROLQJYRRUOLFKWLQJ
NOLQLVFKHOHVVHQ
OHVVHQRSOHLGLQJ
LQWHUQH[WHUQ
VWDJLDLUHV
* ('5$*
5
92
GLYFRPPLVVLHV
VWHULOLVDWLH
PDWHULDDO
YHU ERXZ
HQ]
7(/
SURFHGXUHV
ELMVWHOOHQ
*
*(
/6
, 2/
2
,1
,
(0
' 2(
(3
'
,1
9
',
LQIHFWLHFRPPLVVLH
VHFUHWDULDDW
EHOHLGVYRRUEHUHLGLQJ
SURFHGXUHV
HYDOXHUHQ
,(
NHXULQJ
YDFFLQDWLH
SULNRQJHYDO
LQIHFWLHVYKSHUVRQHHO
NULQJRQGHU]RHN
WEFHG
,'
LQIHFWLHUHJLVWUDWLH
(
SURFHGXUHV
XLWYRHUHQ
,1
6
25
(
69
5
&
59
( , //$1
$
1
'
(
(
Werkzaamheden van een hygiënist (cirkelmodel Paardekooper)
%F IZHJqOJTU XFSLU NFFTUBM TBNFO NFU EF NJDSPCJPMPPH WBO IFU [JFLFOIVJT *O BG
CFFMEJOH[JKOTDIFNBUJTDIEFXFSL[BBNIFEFOWBOEFIZHJqOJTUXFFSHFHFWFO%F[F
LVOOFOQFS[JFLFOIVJTFOPGIZHJqOJTUJFUTWFSTDIJMMFO
*OEFHF[POEIFJET[PSHJTJOEFBGHFMPQFOKBSFOFFOUPFOFNFOEFBBOEBDIUWPPSLXBMJ
UFJUFOLXBMJUFJUTCFXBLJOHWBOEF[PSHWFSMFOJOHXBBSUFOFNFO#FMBOHSJKL[JKOEBBSCJKEF
XFUUFO[PBMTEF8FUCFSPFQFOJOEFJOEJWJEVFMFHF[POEIFJET[PSH EF8FUPQEFHF
OFFTLVOEJHFCFIBOEFMJOHTPWFSFFOLPNTUFOEF,XBMJUFJUTXFU[PSHJOTUFMMJOHFOµ 0PLWBOVJUEFNBBUTDIBQQJKXPSEUTUFFETNFFSCFMBOHHFIFDIUBBOUSBOTQBSBOUJFWBO
EF LXBMJUFJU WBO [PSH 7FFM JOTUFMMJOHFO JO EF HF[POEIFJET[PSH XFSLFO CJKWPPSCFFME
NFUCFIVMQWBO/*";BDDSFEJUBUJF */, 4JY4JHNB PGNFUIFUPOUXJLLFMFOWBOQSFTUB
UJFJOEJDBUPSFOBBOKVJTUEF[FUSBOTQBSBOUJF
)FUJTOVBMHFNFFOHFBDDFQUFFSEEBUIFUJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEPOEFSEFFMVJUNBBLUWBO
IFUJOEFJOTUFMMJOHHFWPFSEFLXBMJUFJUTCFMFJE)FUJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJEJTHFTUPFME
PQ LXBMJUFJUT[PSHQSJODJQFT %F ,XBMJUFJUTXFU [PSHJOTUFMMJOHFO HFFGU FOJHF CBTJTWPPS
XBBSEFO BBO NFU CFUSFLLJOH UPU EF XJK[F XBBSPQ EF WFSMFFOEF [PSH HFPSHBOJTFFSE
EJFOUUF[JKO IFUHFFODPOTFRVFOUJFTIFFGUWPPSIFUJOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJE
26 Hygiëne en infectiepreventie
)FU JOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJE XPSEU PQHFTUFME EPPS EF [JFLFOIVJTIZHJqOJTU JO TBNFO
XFSLJOHNFUEFJOGFDUJFDPNNJTTJFFOWBTUHFTUFMEEPPSEFEJSFDUJFJOEFWPSNWBOFFO
CFMFJETQMBO
)JFSJOEJFOFO OBBTUFFOWJTJFPQEFJOGFDUJFQSFWFOUJF CFMFJETEPFMTUFMMJOHFOUF[JKOHF
GPSNVMFFSE [PNPHFMJKLVJUHFESVLUJONBBUFOHFUBM PQEBUUPFUTJOHNPHFMJKLJT%F[F
UPFUTJOHLBOQMBBUTWJOEFOWJBFFOKBBSQMBOKBBSWFSTMBHDZDMVT*OIFUKBBSQMBOXPSEFO
EFDPODSFUFEPFMFOHFTUFME*OIFUKBBSWFSTMBHXPSEUHFSBQQPSUFFSEJOIPFWFSSFEFEPF
MFOHFSFBMJTFFSE[JKO
)ZHJqOJTUFOXFSLFOBMMBOHFSNFULXBMJUFJUTCPSHJOHTJOTUSVNFOUFO&FOCFMBOHSJKLJOTUSV
NFOUEBUEPPSEF[JFLFOIVJTIZHJqOJTUFOBMKBSFOXPSEUHFCSVJLU JTIFUTVSWFJMMBODFTZ
TUFFN4VSWFJMMBODFJTFFOEPPSMPQFOETZTUFFNWBOPQTQPSFOFONBBUSFHFMFOOFNFO
;PLVOOFOCJOOFOEFJOEFJOGFDUJFDPNNJTTJFBGHFTQSPLFOTVSWFJMMBODFSFHFMHSFO[FO
XPSEFOWBTUHFTUFME#JKWPPSCFFME JOEJFOIFUJOGFDUJFQFSDFOUBHFCJKTDIPOFPQFSBUJFT
CPWFOFFOWPPSBGWBTUHFTUFMEFXBBSEFTUJKHU EJFOUJOHFHSFQFOUFXPSEFO [PNPHFMJKL
PQFFOWPPSBGCFQBBMEFXJK[F
*O EF CPWFOHFOPFNEF XFSLXJK[F XPSEU IFU JOGFDUJFQFSDFOUBHF BMT FFO LXBMJUFJUTJO
EJDBUPSHF[JFO&FOJOEJDBUPSHFFGUFFOTJHOBBMCJKBGXJKLJOHFOWBOFFOBGHFTQSPLFO
OPSN [PEBOJHEBUUJKEJHFCJKTUVSJOHNPHFMJKLXPSEU
*OEJDBUPSFOEJFPQIFUTVSWFJMMBODFHFCJFE[PVEFOLVOOFOXPSEFOWBTUHFTUFME [JKO
JOGFDUJFQFSDFOUBHFCJKHFLBUIFUFSJTFFSEFQBUJqOUFO
QFSDFOUBHFMVDIUXFHJOGFDUJFTCJKCFBEFNJOHTQBUJqOUFO FO[PWPPSU
*OEJFONFOJOEJDBUPSFOIBOUFFSUPQBGEFMJOHTPGTQFDJBMJTNFOOJWFBV LVOOFOWPPS
WFSTDIJMMFOEFBGEFMJOHFO TQFDJBMJTNFO WFSTDIJMMFOEFJOEJDBUPSXBBSEFOXPSEFOWBTU
HFTUFME )FU JT CJKWPPSCFFME EFOLCBBS EBU NFO JO EF BMHFNFOF DIJSVSHJF FFO IPHFS
JOGFDUJFQFSDFOUBHFBDDFQUFFSUEBOCJKEFPSUIPQFEJF
&FOCFMBOHSJKLFJOEJDBUPSLVOOFOEFHFHFWFOT[JKOVJUEFMBOEFMJKLFCFTUBOEFOWBOEF
13&;*&4QSPKFDUFO EJFJOTBNFOXFSLJOHNFUEF[JFLFOIVJ[FOFOIFU$#0 ,XBMJUFJUT
JOTUJUVVUWPPSEF(F[POEIFJET[PSH FOIFU3*7. 3JKLTJOTUJUVVUWPPS7PMLTHF[POEIFJE
FO.JMJFV UPUTUBOE[JKOHFLPNFO
&FOBOEFSLXBMJUFJUTCPSHJOHTJOTUSVNFOUJTEFBVEJU&FOBVEJUJTFFOPOEFS[PFLOBBS
EF NBUF XBBSJO EF PSHBOJTBUJF WPMEPFU BBO EF FJTFO WBO CVJUFO NBBS PPL WBO CJO
OFOEFPSHBOJTBUJF*OFFOBVEJUXPSEUWBTUHFTUFMEJOIPFWFSSFEFJOUFSOFBGTQSBLFO
PQFMLBBS[JKOBGHFTUFNE PGIFUXFMHPFEFBGTQSBLFO[JKOFOJOIPFWFSSFJFEFSFFOEF
HFNBBLUFBGTQSBLFOOBLPNU)FUJTFFOTZTUFNBUJTDIFXJK[FWBOXFSLFOBBOFFOTUSVD
UVSFMFWFSCFUFSJOHFOCPSHJOHWBOQSPDFTTFOCJOOFOEFPSHBOJTBUJF)FUJTFFOJOTUSV
NFOUXBBSNFFEFEPFMNBUJHIFJEFOFGGFDUJWJUFJUWBOEFWPPSBGHFGPSNVMFFSEFQVOUFO
XPSEFOHFUPFUTU0QEF[FXJK[FLBONFOBGEFMJOHFOJOFFOJOTUFMMJOH[FFSHFSJDIUPQ
IZHJqOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJFUPFUTFOFONBBUSFHFMFOFWBMVFSFO
0PL FFO HPFE WPPSCFFME WBO IFU IBOUFSFO WBO LXBMJUFJUT[PSHQSJODJQFT JT IFU [PHF
OBBNEF )"$$1TZTUFFN )"$$1 TUBBU WPPS )B[BSE "OBMZTJT $SJUJDBM $POUSPM 1PJOUT %F
Ontwikkelingen in hygiëne en infectiepreventie
27
Tabel 2.1 Voorbeeld HACCP-methodiek voor opslag van maaltijden in een koelkast
risicofactoren
(Hazard Analysis)
kritische beheerspunten
(Critical Control Points)
beheersmaatregelen
– herbesmetting opgeslagen
voedsel
– groei micro-organismen
– temperatuur
koelkast
– bewaarduur
– temperatuurmetingen
– controle FIFO
(first in first out principe)
– controle THT datum
(uiterste houdbaarheid)
– afdekken producten
– controle belading
– reiniging koelkast
volgens schema
)"$$1NFUIPEFJTBGLPNTUJHVJUEFSVJNUFWBBSUFOJTWPPSIFUFFSTUUPFHFQBTUCJKEF
CFSFJEJOHWBOIFUBTUSPOBVUFOWPFETFM%F[FNFUIPEJFLCMFFLVJUFSNBUFHFTDIJLUPN
BBOEF EPPSEF/"4"HFTUFMEF IPHFLXBMJUFJUTFJTFOUFLVOOFOWPMEPFO7PMHFOTEF[F
NFUIPEF XPSEU FFO QSPDFT FFSTU HFBOBMZTFFSE PQ NPHFMJKLF HFWBSFO FO XPSEFO EF
SJTJDPGBDUPSFOHFuOWFOUBSJTFFSE IB[BSEBOBMZTJT 7FSWPMHFOTXPSEFOEFLSJUJTDIFQVO
UFOJOIFUQSPDFTCFOPFNENFUIJFSBBOHFLPQQFMEEFCFIFFSTNBBUSFHFMFOPNEF[F
UFDPOUSPMFSFOFOUFCFXBLFO DSJUJDBMDPOUSPMQPJOUT %FNFUIPEJFLXPSEUJOEFHF
[POEIFJET[PSHUPFHFQBTUTJOETWPPSIFULVOOFOCFIFFSTFOWBOIFUQSPDFTWBO
WPFETFMCFSFJEJOHFOTJOETPNCFTNFUUJOHFOWBOIFUMFJEJOHXBUFSNFU-FHJPOFMMB
UFWPPSLPNFO
.FU EF POUXJLLFMJOH WBO EF LXBMJUFJUT[PSH JO EF [JFLFOIVJ[FO POUTUBBU FFO NFFS
HFTUSVDUVSFFSEF WPSN WBO JOTUSVDUJFCFMFJE %F[F POUXJLLFMJOH XBBSCJK ´[JFLFOIVJT
CSFFEµWFFMNFFSBBOEBDIUEBOUPUOVUPFXPSEUCFTUFFEBBOCFIFFS JNQMFNFOUBUJFFO
UPFUTJOHWBOJOTUSVDUJFT JT[FFSHVOTUJHWPPSEFJOGFDUJFQSFWFOUJF0OEFSJOTUSVDUJFCFMFJE
XPSEUIJFSWFSTUBBOEFHFIFMFSFHFMHFWJOHSPOEQSPUPDPMMFO XFSL WPPSTDISJGUFO QSP
DFTCFTDISJKWJOHFOFO[PWPPSU
%JU CFUFLFOU POEFS BOEFSF EBU CPWFOHFOPFNEF JOTUSVDUJFT PQ NFUIPEJTDI WFSBOU
XPPSEF XJK[F XPSEFO PQHFTUFME UFSXJKM WFSBOUXPPSEFMJKLIFEFO WPPS JOIPVE JOWPF
SJOHTQSPDFEVSFFOUPFUTJOHCFOPFNE[JKO5FWFOTCJFEUFFOEFSHFMJKLCFMFJEEFHBSBO
UJFEBUCFQBBMEFJOTUSVDUJFTXPSEFOHF[JFOEPPSDPOTVMFOUFOEJFCFQBBMEFBTQFDUFO
WBOEFJOTUSVDUJFEJFOFOUFCFPPSEFMFO [PBMTIZHJqOJTU BSCFJETIZHJqOJTU BQPUIFLFS NJMJFVEFTLVOEJHFFO[PWPPSU/BBTUEF[FWFSJ¾qSFOEFDPOTVMFOUFOUBBL[BMEF[JFLFO
IVJTIZHJqOJTU[JDICJOOFOFFOEFSHFMJKLTZTUFFNPQTUFMMFOBMTQSPDFTCFHFMFJEFS NFOUPS CJKJNQMFNFOUBUJFFOUPFUTJOHWBOJOGFDUJFQSFWFOUJF WPPSTDISJGUFOFOQSPUPDPMMFO
3
Medische microbiologie
A.H. Brandenburg en J.H. van Zeijl
3.1
Inleiding
5PUEFNJDSPPSHBOJTNFOXPSEFOBMMFPSHBOJTNFOHFSFLFOEEJFNJDSPTDPQJTDILMFJO
[JKO FOEVTOJFUNFUIFUCMPUFPPHLVOOFOXPSEFOXBBSHFOPNFO4MFDIUTFFOLMFJO
EFFM WBO BMMF NJDSPPSHBOJTNFO EJF JO EF OBUVVS WPPSLPNFO JT QBUIPHFFO WPPS EF
NFOT%FNFFTUFNJDSPPSHBOJTNFOMFWFOWSJKJOIFUNJMJFVFO[JKOOJFUJOTUBBUIFU
NFOTFMJKLMJDIBBNPGFOJHBOEFSMFWFOEMJDIBBNCJOOFOUFESJOHFO%FNFEJTDIFNJ
DSPCJPMPHJFIPVEU[JDICF[JHNFUBMMFBTQFDUFOWBO[JFLUFOEJFWFSPPS[BBLUXPSEFO
EPPSCBDUFSJqO TDIJNNFMT WJSVTTFOFOQSPUP[PqOFONFFSDFMMJHFQBSBTJFUFO FOCF
QFSLU[JDIUPUEJFNJDSPPSHBOJTNFOEJFEFNFOT[JFLLVOOFONBLFOPGBOEFST[JOT
WPPSEFNFOTWBOCFMBOH[JKO)PFXFMNFFSDFMMJHFQBSBTJFUFOEJFPQPGJOIFUNFOTF
MJKLMJDIBBNLVOOFOMFWFOJOTUSJLUF[JOHFFONJDSPPSHBOJTNFO[JKO CJKWPPSCFFMEEF
MJOUXPSN XPSEFO[FNFFTUBMXFMCJOOFOEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJFCFTUVEFFSE
Tabel 3.1 Locatie van de meest voorkomende commensalen bij de mens
huid
mond
neus
Corynebacterium
Propionibacterium
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus
saprophyticus
Streptococcus
agalactiae
Streptococcus
viridans
Actinomyces
Corynebacterium
Bacteroides
Neisseriae
Bifidobacterium
Staphylococcus
Corynebacterium
aureus
Enterococcus
Staphylococcus,
Fusobacterium
coagulasenegatieve
Lactobacillus
(CNS)
Peptococcus
Peptostreptococcus
Staphylococcus,
coagulasenegatieve
(CNS)
Streptococcus viridans
Veillonella
keel
darm
Corynebacterium
Fusobacterium
Haemophilus
Staphylococcus,
coagulasenegatieve
(CNS)
Streptococcus
pneumoniae
Streptococcus
viridans
Veillonella
Bacteroides
Clostridium
Corynebacterium
Enterobacteriaceae
Enterococcus
Eubacterium
Fusobacterium
Lactobacillus
Peptococcus
Peptostreptococcus
Propionibacterium
Pseudomonas
Staphylococcus
aureus
Staphylococcus,
coagulasenegatieve
(CNS)
Streptococcus
agalactiae
Streptococcus
viridans
Veillonella
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_3, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
30 Hygiëne en infectiepreventie
%FNFFTUFWSJKMFWFOEFNJDSPPSHBOJTNFOWPFEFO[JDINFUEPPEPSHBOJTDINBUFSJBBM
FOXPSEFOTBQSPGZUFOHFOPFNE&FOQBSBTJFUJTHFEF¾OJFFSEBMTFFONJDSPPSHBOJTNF
FFOPGNFFSDFMMJH EBUMFFGUJOPGPQFFOMFWFOEFHBTUIFFSFOUFOLPTUFWBOEJFHBTU
IFFS
&S[JKOWFFMNJDSPPSHBOJTNFOEJFOPSNBBMPQFOJOIFUHF[POEFMJDIBBNMFWFO&FO
HF[POEMJDIBBNIFFGUEF[FNJDSPPSHBOJTNFOPPLOPEJH%FNJDSPPSHBOJTNFOEJFEF
OPSNBMF¿PSBWBOEFNFOTWPSNFOXPSEFODPNNFOTBMFOHFOPFNE;JKMFWFOPQEF
IVJEFOPQEFTMJKNWMJF[FOWBOEFMVDIUXFHFO JOIFUNBBHEBSNLBOBBMFOIFUVSPHF
OJUBBMTZTUFFNFOWPFEFO[JDINFUTFDSFFUFOWPFEJOHTPWFSCMJKGTFMFOWBOEFHBTUIFFS
7PPSCFFMEFOWBODPNNFOTBMFOFOEFQMBBUTXBBS[JKWPPSLPNFOXPSEFOHFHFWFOJO
UBCFM
/PSNBBMESJOHFODPNNFOTBMFOXFFGTFMTPGCMPFEOJFUCJOOFO0OEFSCFQBBMEFPN
TUBOEJHIFEFO XBOOFFSEFBGXFFSNFDIBOJTNFOWBOIFUMJDIBBNWBOEFHBTUIFFSWFS
NJOEFSE[JKO LVOOFO[JKEFXFFGTFMTUPDICJOOFOESJOHFOFO[JFLUFWFSPPS[BLFO;JK
[JKOEBOPQQPSUVOJTUJTDIQBUIPHFFO)VOHSPFJJOXFFGTFMTFOQSPEVDUJFWBOUPYJOFO
HJGUJHFTVCTUBOUJFT CFTDIBEJHFOXFFGTFMFOWFSPPS[BLFO[JFLUF
.JDSPPSHBOJTNFOEJFWSJKXFMBMUJKEJOGFDUJFWFSPPS[BLFOBMT[JKFFOMJDIBBNCJOOFO
ESJOHFO XPSEFO PCMJHBBU QBUIPHFFO HFOPFNE%F[FPCMJHBBUQBUIPHFOFO[JKOWBBL
CFTNFUUFMJKLWBOQFSTPPOPQQFSTPPO
%BU [JFLUFO CFTNFUUFMJKL [JKO JT BM MBOH CFLFOE *O DJSDB XFSEFO EPPS 'SBDBT
UFSP FFO*UBMJBBOTFHFMFFSEF WFSTDIJMMFOEFNBOJFSFOWBOPWFSCSFOHJOHWBO[JFLUFO
CFTDISFWFO)JKCFTDISFFGEJSFDUDPOUBDUNFUFFOQBUJqOU DPOUBDUNFULMFEJOHFOHPF
EFSFOWBOFFOQBUJqOUFODPOUBDUEPPSEFMVDIUBMTNBOJFSFOWBOPWFSESBDIU)JKWFS
LMBBSEFEFCFTNFUUJOHFOEPPSPWFSCSFOHJOHWBOLJFNFOWBOWFSTDIJMMFOEFBBSE EJF
WFSTDIJMMFOEF[JFLUFO WFSPPS[BBLUFO &FO FFVX MBUFS POUEFLUF 7BO -FFVXFOIPFL EF
NJDSPPSHBOJTNFOPOEFS[JKONJDSPTDPPQ)JKCSBDIUEF[FNJDSPPSHBOJTNFOFDIUFS
OPHOJFUJOWFSCBOENFUEF´LJFNFOµWBO'SBDBTUFSP1BTJOEFOFHFOUJFOEFFFVXPOU
EFLUFOHFMFFSEFOEFSFMBUJFUVTTFONJDSPPSHBOJTNFOFO[JFLUFPWFSCSFOHJOH*O
UPPOEF,PDIBBOEBUIFUNPHFMJKLJTBOUSBYCBDUFSJqOWBOIFUFOFEJFSOBBSIFUBOEFSF
EJFSPWFSUFCSFOHFOFOPQEJFNBOJFS[JFLUFUFWFSPPS[BLFO)JKUPPOEFPPLBBOEBU
EFCBDUFSJqOEFPPS[BBLWBOEF[JFLUFXBSFO)JKMJFU[FHSPFJFOJOSFJODVMUVSFOFO
CSBDIU[FBMTSFJODVMUVVSPWFSOBBSQSPFGEJFSFO EJFEBO[JFLXFSEFO0QEJFNBOJFS
CFXFFTIJKEBUFFOCFQBBMENJDSPPSHBOJTNFEFPPS[BBLWBOFFOCFQBBMEF[JFLUFXBT
FOEBUEJFPWFSHFCSBDIULPOXPSEFOWJBFFOCFQBBMEFCFTNFUUJOHTSPVUF ´QPTUVMBUFO
WBO,PDIµ 5PFOEFQBUIPHFOFSPMWBOCBDUFSJqOFFONBBMXBTIFSLFOE XFSEWSJKTOFM
EVJEFMJKLEBUFSPPLQBUIPHFOFQSPUP[PqOFOTDIJNNFMTCFTUPOEFO*OXFSEIFU
QSPUP[PzOWBONBMBSJBIFSLFOEEPPSEF'SBOTFMFHFSDIJSVSH-BWFSBO
7JSVTTFOXBSFOWFFMNPFJMJKLFSBBOUFUPOFO PNEBU[FEPPSFFOMJDIUNJDSPTDPPQOJFU
[JDIUCBBSXBSFOFONFOJOEJFUJKEOPHOJFUEFCFTDIJLLJOHIBEPWFSFFOFMFLUSPOFO
NJDSPTDPPQ#PWFOEJFOLPOOJFNBOE[FLXFLFOJOEFHFXPOFLXFFLNFEJB1BTUFVS
UPPOEFBBOEBUIPOETEPMIFJE SBCJqT WFSPPS[BBLUXFSEEPPSFFOPSHBOJTNFEBULPO
XPSEFOPWFSHFCSBDIUXBOOFFSIJKCFTNFUXFFGTFMWBOFFOIPOETEPMEJFSPWFSCSBDIU
Medische microbiologie
Afbeelding 3.1
31
Schematische weergave prokaryote cel (bacteriecel)
OBBSFFOHF[POEEJFS)JKEFFEEJUEPPSJOUSBDFSFCSBMFJOKFDUJFTUFHFWFONFUIFSTFO
XFFGTFMWBOFFOIPOETEPMEJFS)JKTVHHFSFFSEFEBUEFPPS[BBLWBOEFSBCJqTFFOPS
HBOJTNFXBTEBUUFLMFJOXBTPN[JDIUCBBSUFNBLFOPOEFSFFONJDSPTDPPQ0GIFU
IJFSHJOHPNFFOWJSVTPGFFO[FFSLMFJOFCBDUFSJFLPOIJKJOEJUFYQFSJNFOUOJFUVJU
NBLFO
%BUWJSVTTFOCFTUPOEFO XFSEEVJEFMJKLEPPSEFFYQFSJNFOUFOWBO*WBOPWTLZ JO EJFIFUUBCBLTNP[BuFLWJSVTLPOPWFSCSFOHFOWBOEFFOFQMBOUOBBSEFBOEFSFQMBOU
WJB FYUSBDU WBO FFO [JFLF QMBOU EBU FFSTU EPPSFFOCBDUFSJF¾MUFSHF¾MUSFFSEXBT7JB
EFQPSJqOWBOEJUCBDUFSJF¾MUFS EPPSTOFEF NV LPOEFOCBDUFSJqOPONPHFMJKL
QBTTFSFO1BTOBEF5XFFEF8FSFMEPPSMPH UPFOEFFMFLUSPOFONJDSPTDPQJFPOTJOTUBBU
TUFMEFWJSVTTFO[JDIUCBBSUFNBLFOFOLXFLFOWBOEJFSMJKLFFONFOTFMJKLFDFMMFOJO
IFUMBCPSBUPSJVNNPHFMJKLXFSE LXBNEFWJSPMPHJFUPUPOUXJLLFMJOH
3.2
Systematiek van micro-organismen
-FWFOENBUFSJBBMJTPQHFCPVXEVJUDFMMFO&FODFMJTEFLMFJOTUFPSHBOJTBUJFFFOIFJE
WBOMFWFO&FODFMCFTUBBUVJUFFOWJTDFV[FNBUFSJF DZUPQMBTNBHFOPFNE NFUEBBS
PNIFFOFFODFMNFNCSBBO#JKQMBOUFODFMMFOFOQSPLBSZPUFOXPSEUEFDFMNFNCSBBO
OPHPNHFWFOEPPSFFOTUVHHFDFMXBOE
*FEFSFDFMCFWBUFSGFMJKLNBUFSJBBMJOEFWPSNWBO%/"FO3/"$FMMFOXPSEFOPOEFS
TDIFJEFOJOQSJNJUJFWFDFMMFO EF[PHFOBBNEFQSPLBSZPUFOFOEFNFFSPOUXJLLFMEF
FVLBSZPUF DFMMFO 1SPLBSZPUF DFMMFO CFWBUUFO nnO DJSDVMBJS %/"NPMFDVVM EBU MPT JO
IFUDZUPQMBTNBMJHU [JFBGCFFMEJOH 32 Hygiëne en infectiepreventie
Dieren
Planten
Algen
1 Eukaryoten
Protozoën
Schimmels
Gisten
Bacteriën
Mycoplasmata
2 Prokaryoten
Rickettsiae
Chlamydiae
3 Virussen
Afbeelding
3.2
#JKFVLBSZPUFDFMMFOMJHUIFU%/"JODISPNPTPNFOJOEFDFMLFSONFUEBBSPNIFFOEF
LFSONFNCSBBO*OIFUDZUPQMBTNBWBOQSPLBSZPUFDFMMFOXPSEFOHFFOPGXFJOJHWFS
TDIJMMFOEFDFMDPNQBSUJNFOUFOHFWPOEFO&VLBSZPUFDFMMFOCFWBUUFOWFFM[PHFOBBNEF
DFMPSHBOFMMFO %JU [JKO EPPS NFNCSBOFO WBO FMLBBS BGHFTDIFJEFO DPNQBSUJNFOUFO
WBOIFUDZUPQMBTNBXBBSJOWFSTDIJMMFOEFDIFNJTDIFSFBDUJFTQMBBUTWJOEFO7PPSCFFM
EFOWBODFMPSHBOFMMFO[JKOEFSFFETHFOPFNEFLFSO EFNJUPDIPOESJqO IFUFOEPQMBT
NBUJTDISFUJDVMVN MZTPTPNFOFOQFSPYJTPNFO#FIBMWFEFWFSTDIJMMFOCFTUBBOFSPPL
PWFSFFOLPNTUFO UVTTFO QSPLBSZPUF FO FVLBSZPUF DFMMFO #FJEF CFWBUUFO SJCPTPNFO
WPPSEFFJXJUTUPGXJTTFMJOH FOEFCBTBMFTUPGXJTTFMJOHTQSPDFTTFOWFSMPQFOPQEF[FMGEF
XJK[F
1SPLBSZPUFOMFWFOBMUJKEBMTFFODFMMJHFPSHBOJTNFO&VLBSZPUFDFMMFOLVOOFOBMTFFO
DFMMJHPSHBOJTNFMFWFOPG[JDITBNFOWPFHFOUPUXFFGTFMTFONFFSDFMMJHFPSHBOJTNFO
1SPUP[PqO TDIJNNFMT QMBOUFOFOEJFSFOCFIPSFOUPUEFFVLBSZPUFO#BDUFSJqO XBBS
PPL[JFLUFWFSXFLLFSTBMT$IMBNZEJBF 3JDLFUUTJBFFO.ZDPQMBTNBUBUPFCFIPSFO [JKOQSP
LBSZPUFDFMMFO3JDLFUUTJBFFO$IMBNZEJBF[JKOQSPLBSZPUFDFMMFOEJFOJFUBMMFFO[ZNFO
CF[JUUFOEJFOPPE[BLFMJKL[JKOWPPSIFUDFMNFUBCPMJTNF;F[JKOEVTWPPSIVODFMNF
UBCPMJTNF BGIBOLFMJKL WBO FFO HBTUIFFSDFM FO [JKO EBBSEPPS PCMJHBBU JOUSBDFMMVMBJSF
NJDSPPSHBOJTNFO
7JSVTTFO [JKO [FFS LMFJOF JOGFDUJFV[F EFFMUKFT UVTTFO EF FO ON JO EJBNFUFS
;JK[JKOOJFU[JDIUCBBSNFUFFOMJDIUNJDSPTDPPQ NBBSBMMFFONFUFFOFMFLUSPOFONJ
DSPTDPPQ;JKCFTUBBOVJUBMMFFOFFOFJXJUNBOUFMNFUEBBSJOOVDMFuOF[VVSBMTFSGFMJKL
NBUFSJBBM%JUFSGFMJKLNBUFSJBBMCFTUBBUVJU%/"wG3/" NBBSOPPJUCFJEF7JSVTTFO
IFCCFOHFFOFJHFONFUBCPMJTNF[PBMTDFMMFO NBBSNBLFOPN[JDIUFWFSNFOJHWVM
Medische microbiologie
33
Tabel 3.2 Wijze van afnemen materiaal
materiaal
bacteriologie
serologie
virologie
moleculair
bloed
steriel,
in kweekmedia
steriel in buis
steriel in buis
tampon in
transportmedium
serumpaar
steriel
steriel
steriel
–
steriel
steriel in
transportmedium
liquor
punctaat, pus
urine
slijmvlies
sputum
huid/nasofarynx
weefsels
feces
‘gewassen’plas,
katheterplas of
blaaspunctie in
steriel potje
wattentampon,
eventueel in
transportmedium
vers sputum, liefst
via bronchoscoop
in steriel potje
tampon in
transportmedium
stukjes in potje,
eventueel in
transportmedium
vers in potje
–
vers in steriel potje
steriel
steriel in potje of
transportmedium
afhankelijk van de
gezochte verwekker
–
–
wattentampon in
transportmedium
wattentampon
droog verzenden
–
vers sputum
vers sputum
in transportmedium in steriel potje
–
wattentampon
in transportmedium
weefselstukje
in transportmedium
wattentampon
droog verzenden
weefselstukje
in steriel potje
vers in potje
vers in potje
–
–
NB Materiaal voor parasitologisch onderzoek in Triple Feces Test (verzendsetje met 3 buizen,
waarvan er twee gevuld zijn met SAF).
EJHFOHFCSVJLWBOEFNFUBCPMFGVODUJFTWBOFFOHBTUIFFSDFM;JKSFQMJDFSFO[JDIOJFU
[FMGNBBSMBUFO[JDISFQMJDFSFOEPPSEFDFMEJF[JKJOGFDUFSFO%FHBTUIFFSDFMLBOFFO
FVLBSZPUFNBBSPPLFFOQSPLBSZPUFDFM[JKO BGIBOLFMJKLWBOIFUTPPSUWJSVT8BOOFFS
FFOWJSVTFFOQSPLBSZPUFDFMJOGFDUFFSU TQSFLFOXFWBOFFOCBDUFSJPGBBH
3.3
Laboratoriumdiagnostiek in de medische
microbiologie
3.3.1
Afname van materiaal voor microbiologisch onderzoek
.JDSPPSHBOJTNFO[JKO[FFSIFUFSPHFFOFOEFDPOEJUJFTXBBSPOEFS[JKLVOOFOPWFSMF
WFOFOHSPFJFO[JKO[FFSEJWFST7PPSWJSVTEJBHOPTUJFLJTCJKWPPSCFFMEFFOIFFMBOEFS
USBOTQPSUNFEJVNOPPE[BLFMJKLEBOWPPSFFOCBDUFSJF0PLJTFFOTOFMUSBOTQPSUOBBS
IFUMBCPSBUPSJVNWPPSIFUFOFPSHBOJTNFWFFMCFMBOHSJKLFSEBOWPPSIFUBOEFSF
&SCFTUBBOPPLUBMWBOWFSTDIJMMFOEFEJSFDUFFOJOEJSFDUFUFDIOJFLFOXBBSNFFJOGFD
UJF[JFLUFOBBOHFUPPOELVOOFOXPSEFO%FTPPSUWFSXFLLFSFOEFHFCSVJLUFEJBHOPT
UJTDIFUFDIOJFLCFQBMFOXFMLQBUJqOUFONBUFSJBBMOPEJHJTPNEFEJBHOPTFJOIFUMBCP
SBUPSJVNUFTUFMMFO
7PPSIFUCFQBMFOWBOEFWFSXFLLFSWBOFFOJOGFDUJF[JFLUFJTIFUWBOCFMBOHEBUIFU
KVJTUFNBUFSJBBMPQEFKVJTUFXJK[FCJKEFQBUJqOUXPSEUBGHFOPNFOFOWFS[POEFOOBBS
34 Hygiëne en infectiepreventie
IFUMBCPSBUPSJVN0NFFOJOESVLUFHFWFO JTEFXJK[FWBOBGOFNFOWBOWFFMWPPSLP
NFOENBUFSJBBMWPPSNJDSPCJPMPHJTDIPOEFS[PFLXFFSHFHFWFOJOUBCFM
3.3.2
Diagnostische technieken in de medische microbiologie
Directe detectie
)FU BBOUPOFO WBO NJDSPPSHBOJTNFO JO QBUJqOUFONBUFSJBBM LBO QMBBUTWJOEFO EPPS
IFUNBUFSJBBMEJSFDUPOEFSEFNJDSPTDPPQUFPOEFS[PFLFO%JUHFCFVSUNFFTUBM[PO
EFSTQFDJBMFWPPSCFXFSLJOH&SXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOTQFDJBMFLMFVSJOHFO[PBMT
FFOHSBN NFUIZMFFOCMBVXPG[JFIMOFFMTFOLMFVSJOH)FUEJSFDUPOEFS[PFLFOWBOIFU
NBUFSJBBMIFFGUBMTWPPSEFFMEBUNFOTOFMFFOBBOXJK[JOHLBOLSJKHFONFUXFMLTPPSU
[JFLUFWFSXFLLFSNFOUFNBLFOIFFGU
7PPSEJSFDUFEFUFDUJFXPSEUPPLXFMHFCSVJLHFNBBLUWBOTQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFOHFSJDIU
UFHFOBOUJHFOFOWBOIFUHF[PDIUFNJDSPPSHBOJTNF%F[FNFUIPEFO[JKO[FFSTQFDJ
¾FLNBBSIFCCFOBMTCFQFSLJOHEBUBMMFFOIFUHF[PDIUFPSHBOJTNFIFSLFOEXPSEU%F
EJSFDUFBOUJHFFOEFUFDUJFLBOVJUHFWPFSEXPSEFONFUCFIVMQWBOBHHMVUJOBUJFSFBDUJFT JNNVOP¿VPSFTDFOUJFPGNFUFO[ZNMJOLFEJNNVOPTPSCFOUBTTBZ &-*4" #JKJNNV
OP¿VPSFTDFOUJF XPSEU IFU QSFQBSBBU JO DPOUBDU HFCSBDIU NFU TQFDJ¾FLF BOUJTUPGGFO
XBBSBBOFFO¿VPSFTDFSFOEFTUPGHFLPQQFMEJT0OEFSEF¿VPSFTDFOUJFNJDSPTDPPQLBO
IFUNJDSPPSHBOJTNFEBO[JDIUCBBSHFNBBLUXPSEFO
#JK &-*4" JT IFU BOUJTUPG HFCPOEFO BBO FFO FO[ZN %FUFDUJF WBO IFU BOUJHFFOBOUJMJ
DIBBNDPNQMFYWJOEUQMBBUTEPPSIFUFO[ZNUFEFUFDUFSFONFUFFODIFNJTDIFSFBDUJF
7PPSEF[FEFUFDUJFJTHFFOCFPPSEFMJOHNFUEFNJDSPTDPPQOPEJHFOEBBSPNLBONFO
HSPUFSF BBOUBMMFO NPOTUFST WFSXFSLFO &FO CFLFOE WPPSCFFME WBO FFO EJSFDUF BOUJ
HFFOUFTUJTEF-FHJPOFMMBTOFMUFTUJOVSJOF
Kweek
#JK FFO LXFFL XPSEU IFU QBUJqOUFONBUFSJBBM HFqOU PQ EBBSWPPS HFTDIJLUF WPFEJOHT
CPEFNT JO WMPFJCBBS NFEJVN PG JO IFU HFWBM WBO WJSVTTFO PQ DFMMJKOFO *OEJFO FFO
NJDSPPSHBOJTNFJOIFUNBUFSJBBMBBOXF[JHJT [BMIFUHBBOHSPFJFOFO[JDIWFSNF
OJHWVMEJHFO)FUNJDSPPSHBOJTNFLBOEBOHFuTPMFFSEFOWFSWPMHFOTHFEFUFSNJOFFSE
XPSEFO)FUJTWPPSFFONJDSPCJPMPHJTDIFLXFFLWBOCFMBOHEBUIFUQBUJqOUFONBUFSJ
BBMPQ[PEBOJHFXJK[FXPSEUBGHFOPNFOFOOBBSIFUMBCPSBUPSJVNXPSEUWFS[POEFO
EBUIFUHF[PDIUFNJDSPPSHBOJTNFOPHMFWFOTWBUCBBSJOIFUNBUFSJBBMBBOXF[JHJTBMT
IFUXPSEUHFqOU
Moleculaire diagnostiek
*O EF NFEJTDIF NJDSPCJPMPHJF XPSEFO NPMFDVMBJS CJPMPHJTDIF UFDIOJFLFO WPPSBM
UPFHFQBTUWPPSIFUBBOUPOFOWBONJDSPPSHBOJTNFOEJFJOIFUMBCPSBUPSJVNOJFUPG
TMFDIUTNPFJ[BBNUFLXFLFO[JKO [PBMT.ZDPCBDUFSJVNUVCFSDVMPTJT #PSSFMJBCVSHEPSGFSJ .ZDPQMBTNB QOFVNPOJBF FO EJWFSTF WJSVTTFO 4UFFET WBLFS XPSEFO PPL [FFS HBOHCBSF
NJDSPPSHBOJTNFOHFEFUFDUFFSENFUNPMFDVMBJSFUFDIOJFLFOPNEBUFFOVJUTMBHTOFM
MFSCFTDIJLCBBSJT FOUFHFOXPPSEJHFFOHSPUFNBUFWBOBVUPNBUJTFSJOHFOTUBOEBBS
EJTBUJFNPHFMJKLJT&SXPSEUWPPSBMHFCSVJLHFNBBLUWBO%/"BNQMJ¾DBUJFUFDIOJFLFO
Medische microbiologie
Afbeelding 3.3
35
Laboratoriumdiagnostiek
Foto: Laboratorium voor de Volksgezondheid, Leeuwarden
[PBMTEFQPMZNFSBTFLFUUJOHSFBDUJF 1$3 #JKEF[FBNQMJ¾DBUJFUFDIOJFLFOXPSEUOJFU
NFFSHFXBDIUUPUFFONJDSPPSHBOJTNF[JDI[FMGPOEFSMBCPSBUPSJVNDPOEJUJFTWFSNF
OJHWVMEJHEIFFGUUPUFFO[JDIUCBSFLPMPOJF NBBSFFOLMFJOHFEFFMUFWBOIFUHFOPPN
XPSEUJOFFOCVJTKFWFSNFFSEFSEUPUFFOEFUFDUFFSCBSFIPFWFFMIFJE%/"%FUFDUJFWBO
NJDSPPSHBOJTNFONFUCFIVMQWBO1$3JTVJUFSTUHFWPFMJH%FNFUIPEFJTCPWFOEJFO
[FFSTQFDJ¾FLBMMFFOEBUHFOFXPSEUHFWPOEFOXBBSOBBSHF[PDIUXPSEU7BOXFHFEF
[FFSIPHFHFWPFMJHIFJEMJHUXFMIFUHFWBBSWBODPOUBNJOBUJFUJKEFOTEFWPPSCFSFJEJOH
PQEFMPFS
Serologie
"MT SFBDUJF PQ FFO JOGFDUJF NBBLU IFU MJDIBBN BOUJMJDIBNFO TQFDJ¾FL HFSJDIU UFHFO
EFWFSXFLLFSWBOEFJOGFDUJF#JKTPNNJHFJOGFDUJF[JFLUFOJTIFUOJFUHPFENPHFMJKL
EFWFSXFLLFS[FMGBBOUFUPOFO*OEJFHFWBMMFOLBONFOFFOJOGFDUJFJOEJSFDUBBOUP
OFOEPPSUF[PFLFOOBBSEFHFWPSNEFBOUJMJDIBNFO%FEFUFDUJFWBOTQFDJ¾FLFBOUJ
MJDIBNFOXPSEUPWFSIFUBMHFNFFOVJUHFWPFSEJOTFSVNFOXPSEUEBBSPNTFSPMPHJF
HFOPFNE
%FWPSNJOHWBOBOUJTUPGGFOWFSHUFOJHFUJKEFOLPNUFOJHFEBHFOUPUXFLFOOBIFU
CFHJO WBO EF JOGFDUJF PQ HBOH %BBSOB [JKO EF BOUJTUPGGFO WPPS MBOHFSF UJKE KBSFO BBOUPPOCBBS )FU JT JO WFFM HFWBMMFO OPPE[BLFMJKL PN UXFF TFSVNNPOTUFST WBO FFO
QBUJqOUNFUFFOUVTTFOQPPTWBOFOLFMFXFLFOJOUFTUVSFO.FO[PFLUEBOOBBSFFO
36 Hygiëne en infectiepreventie
TUJKHJOHJOBOUJMJDIBBNUJUFSUVTTFOEFUXFFNPOTUFST*NNFSTFFOQPTJUJFWFSFBDUJFJO
nnONPOTUFSLBOPPLCFUFLFOFOEBUEFJOGFDUJFKBSFOHFMFEFOJTPQHFUSFEFO
)FU MJDIBBN NBBLU BOUJMJDIBNFO WBO WFSTDIJMMFOEF LMBTTFO "OUJMJDIBNFO WBO EF
*H.FO*H"LMBTTF[JKOJOIFUBMHFNFFOTMFDIUTFOLFMFNBBOEFOOBEFJOGFDUJFBBO
UPPOCBBSFOWFSEXJKOFOEBOXFFS"OUJMJDIBNFOWBOEF*H(LMBTTFCMJKWFOOBEFJO
GFDUJFKBSFOMBOHBBOUPPOCBBS"BOUPOFOWBOBOUJTUPGGFOTQFDJ¾FLWBOEF*H.PG*H"
LMBTTF JO nnO TFSVNNPOTUFS JT OFU BMT FFO TUJKHJOH JO BOUJMJDIBBNUJUFS UVTTFO UXFF
NPOTUFST FFOBBOXJK[JOHWPPSFFOSFDFOUFJOGFDUJF.FONPFUIJFSCJKXFMCFEFOLFO
EBUWPPSCFQBBMEFWFSXFLLFSTEFBOUJMJDIBNFOWBOEF*H.LMBTTFMBOHFSEBOFFOKBBS
QPTJUJFGLVOOFOCMJKWFO
3.4
Bacteriologie
3.4.1
Anatomie van de bacteriecel
#BDUFSJqO [JKO QSPLBSZPUF DFMMFO ;F CF[JUUFO NFFTUBM nnO DJSDVMBJS EVCCFMTUSFOHT
%/"NPMFDVVMEBUMPTJOIFUDZUPQMBTNBMJHU&SLVOOFOJOFFOCBDUFSJFDFMPPLOPH
NFFSEFSFMPTTFDJSDVMBJSFTUVLKFT%/"WPPSLPNFO%JUXPSEFOQMBTNJEFOHFOPFNE
1MBTNJEFO LVOOFO HFNBLLFMJKL EPPS CBDUFSJqO BBO FMLBBS EPPSHFHFWFO XPSEFO FO
CFWBUUFOHFOFOEJFDPEFSFOWPPSSFTJTUFOUJFUFHFOBOUJNJDSPCJqMFNJEEFMFO#BDUFSJqO
[JKO JO IFU BMHFNFFO UPU NJDSPNFUFS HSPPU ;F WFSNFOJHWVMEJHFO [JDI EPPS
POHFTMBDIUFMJKLFEFMJOHPGXFMNJUPTF)FUDZUPQMBTNBJTFFOWJTDFV[FWMPFJTUPGXBBSJO
[JDIJPOFO FO[ZNFOFOBOEFSFPQHFMPTUFTUPGGFOCFWJOEFOEJFOPPE[BLFMJKL[JKOWPPS
EFBGCSBBLWBOWPFEJOHTTUPGGFOFOEFPQCPVXWBODFMTUSVDUVSFO%PPSEFIPHFDPODFO
USBUJFTUPGGFOJOIFUDZUPQMBTNBIFFGUEFCBDUFSJFFFOIPHFPTNPUJTDIFXBBSEFFOJO
EJFOEFCBDUFSJFHFFOBOEFSPNIVMTFMEBOEFDFMNFNCSBBO[PVIFCCFO [PVIJKEPPS
EFHSPUFESVLWBOCJOOFOVJUFMLBBSLMBQQFO%FNFFTUFCBDUFSJqOIFCCFOEBBSPNFFO
TUVHHFDFMXBOEEJF[PSHUWPPSEFLBSBLUFSJTUJFLFWPSN%JFWPSNLBOSPOE[JKO LPL
LFO TUBBGWPSNJH CBDJMMVT LPNNBWPSNJH WJCSJP PGTQJSBBMWPSNJH TQJSPDIFUFO %F
DFMXBOEJTQPSFVTFOTFNJQFSNFBCFM[PEBUWPFEJOHTTUPGGFOLVOOFOXPSEFOPQHFOP
NFO%FPQCPVXWBOEFDFMXBOELBO[FFSWFSTDIJMMFOUVTTFOEFCBDUFSJFTPPSUFO NBBS
JOBMMFHFWBMMFOCFTUBBUEFDFMXBOEWPPSFFOCFMBOHSJKLEFFMVJUQFQUJEPHMZDBBO%JU
QFQUJEPHMZDBBOJTVOJFLWPPSCBDUFSJqO IFULPNUOJFUWPPSCJKBOEFSFDFMMFOFOJTFFO
CFMBOHSJKLBBOHSJKQJOHTQVOUWPPSBOUJNJDSPCJqMFNJEEFMFO
3.4.2
Morfologie van bacteriën
#BDUFSJqO[JKONFUIFUCMPUFPPHOJFU[JDIUCBBS%BBSPN[JKONJDSPTDPQJTDIFUFDIOJF
LFOPONJTCBBSCJKIFUCFTUVEFSFOWBOEF[FPSHBOJTNFO.FUCFIVMQWBOFFOMJDIUNJ
DSPTDPPQNFUFFOPQMPTTFOEWFSNPHFOWBO NJDSPNFUFSLBONFOCBDUFSJqOHPFE
CFTUVEFSFO"BOHF[JFOCBDUFSJqOUSBOTQBSBOU[JKO NPFUNFO[FFFSTULMFVSFO)JFS
WPPSNPFUNFOCBDUFSJqOJOIFUBMHFNFFOFFSTU¾YFSFO XBBSCJK[FHFEPPEXPSEFO%JU
JTFFOOBEFFMPNEBUEFWPSNWBOEFCBDUFSJFIJFSCJKLBOWFSBOEFSFOFOCFXFHJOHOJFU
Medische microbiologie
Afbeelding 3.4
37
Grondvormen van bacteriën
1 stafylokokken; 2 streptokokken; 3 diplokokken; 4 staafvormige bacteriën; 5 spiraalvormige bacteriën; 6 kommavormige bacteriën (ill. Marjan Bruins)
NFFSJTXBBSUFOFNFO.FUCFIVMQWBOFFOGBTFDPOUSBTUNJDSPTDPPQPGFFOEPOLFS
WFMENJDSPTDPPQLBONFOMFWFOEFCBDUFSJqOCFLJKLFO%POLFSWFMENJDSPTDPQJFJTWPPS
BMHFTDIJLUPNMFWFOEFEVOOFCBDUFSJqO[PBMT5SFQPOFNBUB WFSPPS[BLFSTWBOTZ¾MJT FO
-FQUPTQJSB WFSPPS[BLFSTWBOPOEFSBOEFSFEF[JFLUFWBO8FJM UFCFTUVEFSFO
&SXPSEFOWFSTDIJMMFOEFLMFVSJOHFOHFCSVJLUJOEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJF%FHSBN
LMFVSJOH JT EF NFFTU HFCSVJLUF LMFVSJOH %F HSBNLMFVSJOH WFSEFFMU IFU CBDUFSJFSJKL
JOUXFFHSPFQFOHSBNQPTJUJFWFOFOHSBNOFHBUJFWFO%JUPOEFSTDIFJEXPSEUCFQBBME
EPPSWFSTDIJMMFOJOEFPQCPVXWBOEFDFMXBOEWBOEFCBDUFSJF#JKEFVJUWPFSJOHWBO
EFHSBNLMFVSJOHXPSEUIFUQSFQBSBBUFFSTUHFLMFVSENFULSJTUBMWJPMFUFOEBBSOBNFU
MVHPM)JFSEPPSPOUTUBBUFFOEPOLFSCMBVXLMFVSTUPGDPNQMFYJOEFCBDUFSJFXBOE%PPS
JODVCBUJFNFUBMDPIPMXPSEUIFULMFVSTUPGDPNQMFYVJUTPNNJHFCBDUFSJqO HSBNOFHB
UJFG XFHHFXBTTFOFOVJUBOEFSF HSBNQPTJUJFG OJFU(SBNQPTJUJFWFCBDUFSJqOIFCCFO
FFOEJLLFQFQUJEPHMZDBBOMBBHEJFIFUDPNQMFYWBOLSJTUBMWJPMFUFOMVHPMWBTUIPVEFO
(SBNOFHBUJFWFCBDUFSJqOIFCCFOFFOWFFMEVOOFSFQFQUJEPHMZDBBOMBBHXBBSEPPSEF
LMFVSTUPGXFHMFLUEPPSHBBUKFTEJFPOUTUBBOJOEFDFMXBOEPNEBUEFHFCSVJLUFBMDPIPM
EFMJQJEFOJOEFDFMXBOEPQMPTU7FSWPMHFOTXPSEFONFUGVDITJOFEFPOULMFVSEFCBD
UFSJqOSP[FHFLMFVSE
%F NFUIZMFFOCMBVXLMFVSJOH LMFVSU BMMF CBDUFSJqO CMBVX .FU EF[F LMFVSJOH JT IFU
WFSTDIJM JO DFMXBOE OJFU UF POEFSTDIFJEFO NBBS EF WPSN WBO EF CBDUFSJqO JT HPFE
[JDIUCBBS
38 Hygiëne en infectiepreventie
%F[JFIMOFFMTFOLMFVSJOHJTEFEFSEFWFFMHFCSVJLUFLMFVSJOH4PNNJHFCBDUFSJqO[PBMT
NZDPCBDUFSJqOFO/PDBSEJB OFNFOLMFVSTUPGGFOTMFDIUPQPNEBU[JKBBOEFCVJUFO[JKEF
WBOIVODFMXBOEFFOXBTBDIUJHFTVCTUBOUJF IFUNZDPMJOF[VVS CFWBUUFO;JKLMFVSFO
EBBSEPPSTMFDIUJOEFHSBNLMFVSJOH*OEF[JFIMOFFMTFOLMFVSJOHXPSEFOLMFVSTUPGGFO
POEFSWFSXBSNJOHJOBBOXF[JHIFJEWBOGFOPMXFMPQHFOPNFOFOCJKEFEBBSPQWPMHFO
EFCFIBOEFMJOHNFU[VVSIPVEFOEF[F[PHFOBBNEF[VVSWBTUFCBDUFSJqOEFLMFVSTUPG
WBTU%FCBDUFSJFJTEBOSPPEHFLMFVSE
.FUEF[FLMFVSJOHTNFUIPEFOLBOFFOBBOUBMHFHFWFOTVJUMJDIUNJDSPTDPQJTDIPOEFS
[PFLWFSLSFHFOXPSEFO [JFBGCFFMEJOH B WPSN
.FOPOEFSTDIFJEUSPOEFCBDUFSJqO LPLLFO TUBBGWPSNJHFCBDUFSJqO CBDJMMFO LPNNBWPSNJHFCBDUFSJqO WJCSJP FOTQJSBBMWPSNJHFCBDUFSJqO TQJSPDIFUFO C MJHHJOH
&FOCBDUFSJFEFFMU[JDIPOHFTMBDIUFMJKL"MTUXFFKPOHFDFMMFOOBEFEFMJOHBBO
FMLBBSCMJKWFOIBOHFO POUTUBBO[PHFOBBNEFEJQMPLPLLFOPGEJQMPCBDJMMFO#MJKWFO
EFDFMMFOPPLOPHOBFFOUXFFEFEFMJOHCJKFFO EBOPOUTUBBOLFUFOT TUSFQUPLPL
LFOFO[PWPPSU#BDUFSJqOLVOOFO[JDIPPLEFMFOJOWMBLLFOMPPESFDIUPQIFUWMBL
WBOEFWPSJHFEFMJOH FSPOUTUBBOEBOQBLLFUKFTWBOWJFSPGBDIUDFMMFO [PBMTUF
[JFO[JKOCJK/FJTTFSJB#JKXJMMFLFVSJHFSJDIUJOHWBOEFEFMJOHTWMBLLFOPOUTUBBO
IPPQKFTCBDUFSJqO [PBMTCJKEFTUBGZMPLPLLFO
D BGNFUJOH
;PXFMLPLLFOBMTTUBWFO[JKONFFTUBMFFOIBMGUPUFFONJDSPOEJL4UBWFO[JKO
NFFTUBMFFOUPUUXFFNJDSPOMBOH NBBSTPNNJHFLVOOFO[FTUPUUJFONJDSPO
HSPPUXPSEFO
E LMFVSSFBDUJF
.FUEFHSBNLMFVSJOHJTIFUNPHFMJKLPOEFSTDIFJEUFNBLFOUVTTFOHSBNQPTJUJFWF
LPLLFO CJKWPPSCFFMETUBGZMPLPLLFO FOHSBNOFHBUJFWFLPLLFO CJKWPPSCFFME
NFOJOHPLPLLFO (SBNQPTJUJFWFTUBWFO EJGUFSPuEFO FOHSBNOFHBUJFWFTUBWFO
CJKWPPSCFFME&OUFSPCBDUFSJBDFBF F CJK[POEFSFTUSVDUVSFO
.FUCFIVMQWBOTQFDJBMFLMFVSJOHLBONFOLFSOFO CJKQSPUP[PqO LFSOBDIUJHF
TVCTUBOUJFT QPPMLPSSFMTCJKWPPSCFFMECJKEJGUFSJFCBDUFSJqOFOTQPSFOCJKEFHF
TMBDIUFO#BDJMMVTFO$MPTUSJEJVNPOEFSLFOOFO4PNTWJOEUNFONFUCFIVMQWBOEF
NFUIZMFFOCMBVXLMFVSJOHLBQTFMTFOTMJKNNBTTBµT;FFSTQFDJBMFLMFVSJOHFOMBUFO
¿BHFMMFOBBOIFUCBDUFSJFMJDIBBN[JFO
3.4.3
Fysiologie van bacteriën
#BDUFSJqOLBONFOLXFLFOEPPS[FPQFFOHFTDIJLUFWPFEJOHTCPEFNUFCSFOHFO&FO
EFSHFMJKLLXFFLNFEJVNNFUEBBSJOHFHSPFJEFCBDUFSJqOIFFUDVMUVVS"MTBMMFCBDUF
SJFDFMMFOWBOEF[FMGEFTPPSU[JKO TQSFFLUNFOWBOFFOSFJODVMUVVS&FOWPFEJOHTNF
EJVNNPFUEFKVJTUFTUPGGFOJOEFKVJTUFIPFWFFMIFEFOCFWBUUFOWPPSFFOPSHBOJTNF*O
IFUBMHFNFFO[JKOXBUFS FFOLPPMTUPGCSPO FFOTUJLTUPGCSPO GPTGPS [XBWFM NJOFSBMFO
FOTQPSFOFMFNFOUFOOPPE[BLFMJKL%FCBDUFSJqOEJFWPPSEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJF
Medische microbiologie
39
Aantal levende
bacteriën
(logaritmisch
uitgezet)
3
4
2
1
Afbeelding 3.5
Bacteriële groeicurve
1 Lagfase
2 Logfase
3 Stationaire fase
4 Afstervingsfase
WBO CFMBOH [JKO [JKO JO IFU BMHFNFFO IFUFSPUSPGF CBDUFSJqO %BU CFUFLFOU EBU EF[F
CBDUFSJqOFFOPSHBOJTDIFLPPMTUPGCSPOOPEJHIFCCFOWPPSIVOHSPFJFOWBBLPPLPS
HBOJTDITUJLTUPGPG[XBWFM
4PNNJHFCBDUFSJqOIFCCFO[VVSTUPGOPEJHJOEFBEFNIBMJOHTDZDMVTEJU[JKOEFPCMJ
HBBUBFSPCFPSHBOJTNFO"OEFSFCBDUFSJqOLVOOFOKVJTUBMMFFONBBSHSPFJFOBMT[VVS
TUPG BGXF[JH JT EBU [JKO EF PCMJHBBU BOBFSPCF CBDUFSJqO ;FFS WFFM CBDUFSJqO EJF WBO
CFMBOH[JKOJOEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJF [JKOGBDVMUBUJFGBOBFSPCFNJDSPPSHBOJTNFO
EJF[PXFMHSPFJFOJOBBOXF[JHIFJEBMTJOBGXF[JHIFJEWBO[VVSTUPG&FOBBOUBMCBDUF
SJqOJTNJDSPBFSP¾FMFOUPMFSFFSUTMFDIUTFFOMBHF[VVSTUPGTQBOOJOHJOIFUNJMJFV
#JKIFULXFLFOWBOCBDUFSJqOHFCSVJLUNFOWFFMWFSTDIJMMFOEFWPFEJOHTCPEFNT&FO
WFFMHFCSVJLU WPFEJOHTNFEJVN JT CPVJMMPO FFO FYUSBDU WBO WMFFT PG BOEFS EJFSMJKL
XFFGTFMBBOHFWVMENFUWFSTDIJMMFOEFWPFEJOHTNJEEFMFOFOHSPFJGBDUPSFO.FUCFIVMQ
WBOCJOENJEEFMFO[PBMTBHBSPGHFMBUJOFLBOWBOCPVJMMPOFFOWBTUFWPFEJOHTCPEFN
HFNBBLUXPSEFO)FUWPPSEFFMWBOWBTUFWPFEJOHTCPEFNTJTEBUNFOCBDUFSJqO EJF
EBBSPQHFHSPFJE[JKO BMTLPMPOJFTLBO[JFO0NCFQBBMEFCBDUFSJFTPPSUFOUFNJEEFO
WBOBOEFSFUFLXFLFOIFFGUNFOTQFDJBMFWPFEJOHTCPEFNTPOUXJLLFMEEJFHFXFOTUF
NJDSPPSHBOJTNFOHPFEEPFOHSPFJFO [JDIMBUFOPOEFSTDIFJEFOEPPSLMFVSPGWPSN
PQEFQMBBUPGEFHSPFJWBOPOHFXFOTUFCBDUFSJqOPOEFSESVLLFO
8BOOFFSFFOCBDUFSJFJOCPVJMMPOHFqOUXPSEU EBBSJOHSPFJUFO[JDIEBBSJOWFSNFOJH
WVMEJHU [JKOEFWPMHFOEFGBTFOUFPOEFSTDIFJEFO [JFPPLBGCFFMEJOH -BHGBTF
*OEFFFSTUFQFSJPEFXPSEFOEFDFMMFOHSPUFSWBOBGNFUJOHEFCBDUFSJFPOUXJL
LFMUFFOIPHFNFUBCPMFBDUJWJUFJUFOOFFNUWPFEJOHTTUPGGFOPQ
40 Hygiëne en infectiepreventie
-PHBSJUNJTDIF
GBTF
*OEF[FQFSJPEFEFMFOEFDFMMFO[JDIDPOTUBOUFSJTFFOMJOFBJSWFSCBOEUVTTFOEF
UJKEFOIFUMPHBSJUNFWBOIFUBBOUBMDFMMFO
4UBUJPOBJSF
GBTF
%JUJTFFOGBTFXBBSJOIFUBBOUBMCBDUFSJqOEBUHFWPSNEXPSEUEPPSEFMJOHHFMJKL
JTBBOIFUBBOUBMCBDUFSJqOEBUBGTUFSGU EFIPFWFFMIFJECBDUFSJqOCMJKGUEVTHFMJKL
.FFTUBMHFCFVSUEJUBMTHFWPMHWBOVJUQVUUJOHWBOFTTFOUJqMFWPFEJOHTTUPGGFO&FO
BOEFSFPPS[BBLLBO[JKOEBUUPYJTDIFVJUTDIFJEJOHTQSPEVDUFOFFOOJWFBVCFSFJLU
IFCCFOXBBSPQ[JKEFHSPFJSFNNFO
"GTUFSWJOHTGBTF
/BFFOCFQBBMEFUJKEEPPSHFCSBDIUUFIFCCFOJOEFTUBUJPOBJSFGBTFCFHJOOFO
EFDFMMFOJOEFDVMUVVSBGUFTUFSWFO%FTOFMIFJEWBOIFUBGTUFSWJOHTQSPDFTJT
XFEFSPNFYQPOFOUJFFM6JUFJOEFMJKLCMJKGUOPHFFOLMFJOBBOUBMDFMMFOPWFS
3.4.4
Identificatie van bacteriën
Morfologie
.BDSPTDPQJTDIFDSJUFSJBWPPSJEFOUJ¾DBUJF[JKOEFHSPFJCFIPFGUFOWBOFFOCBDUFSJFEJF
UPUVJUJOHLPNFOJOIFUXFMPGOJFUHSPFJFOPQCFQBBMEFWPFEJOHTCPEFNTFOEFWFS
TDIJKOJOHTWPSN PQ EJF WPFEJOHTCPEFN %F NPSGPMPHJF JO IFU HSBNQSFQBSBBU JT FFO
CFMBOHSJKLDSJUFSJVNPNFFOCBDUFSJFJOFFOCFQBBMEFHSPFQPGTQFDJFTUFQMBBUTFO)FU
HSBNQSFQBSBBUMFWFSUPOTEFHSBNSFBDUJF EFMFOHUF EFWPSNFOFOLFMFCJK[POEFSIF
EFO[PBMTIFUXFMPGOJFUIFCCFOWBOTQPSFO
Biochemische determinatie
7PPSFYBDUFJOEFMJOHOBBSTPPSUJTJEFOUJ¾DBUJFWBOCBDUFSJqOPQNBDSPTDPQJTDIFHSPFJ
FJHFOTDIBQQFOFOCFFMEJOHSBNLMFVSJOHWBBLPOWPMEPFOEF%BBSPNXPSEUFFOSFJO
DVMUVVS WBO FFO CBDUFSJF POEFS[PDIU PQ DIFNJTDIF FJHFOTDIBQQFO *FEFSF CBDUFSJF
TPPSUIFFGU[JKOFJHFOVOJFLFTFUBBOBBOXF[JHFFO[ZNFOWPPSIFUDFMNFUBCPMJTNF
%PPS IFU IFSLFOOFO WBO IFU QBUSPPO JO EF DIFNJTDIF SFBDUJFT JT EF CBDUFSJF JO UF
EFMFOOBBSHFTMBDIUFOTPPSU
Serotypering
/BBTUDIFNJTDIFEFUFSNJOBUJFLBONFOWPPSTPNNJHFCBDUFSJFTPPSUFOHFCSVJLNBLFO
WBOEF[PHFOBBNEFTFSPUZQFSJOH%PPSHFCSVJLUFNBLFOWBOBOUJMJDIBNFOHFSJDIU
UFHFO TQFDJ¾FLF BOUJHFOFO WBO CBDUFSJqO LBO NFO IFU TFSPUZQF WBO EF CBDUFSJF CF
QBMFO%F[FNFUIPEJFLJTOJFUWPPSBMMFCBDUFSJFTPPSUFOCSVJLCBBS PNEBUFSUVTTFO
CBDUFSJFTPPSUFOWFFMLSVJTSFBDUJFTLVOOFOCFTUBBO
Genotypering
%PPSEFPOUXJLLFMJOHFOJOEFNPMFDVMBJSFCJPMPHJFJTIFUOVNPHFMJKLPNNJDSPPSHB
OJTNFOHFOFUJTDIUFUZQFSFO%/"WBOEFDFMXPSEUHFqYUSBIFFSEFOFO[ZNBUJTDIJO
GSBHNFOUFOHFLOJQU/BIFULOJQQFOWPMHUFFOBNQMJ¾DBUJFTUBQEJFCFQBBMEFGSBHNFO
UFOWFSNFFSEFSU%F[FHFBNQMJ¾DFFSEFGSBHNFOUFOXPSEFOPQFFOHFMHFCSBDIUFOPQ
Medische microbiologie
41
HSPPUUF HFTDIFJEFO EPPS NJEEFM WBO FFO FMFLUSJTDI WFME FMFLUSPGPSFTF ;P POUTUBBU
FFOTPPSUTUSFFQKFTDPEFXBBSNFFCBDUFSJFTUBNNFOWFSHFMFLFOLVOOFOXPSEFO)FU
WPPSEFFM WBO FFO EFSHFMJKLF ¾OHFSQSJOUNFUIPEF JT EBU NFO JO QSJODJQF BMMF NJDSP
PSHBOJTNFO PQ EF[F NBOJFS LBO UZQFSFO )FU EJTDSJNJOFSFOE WFSNPHFO WBO EF[F
NFUIPEFJT[PHSPPUEBUPPLWFSTDIJMMFOEFUZQFOCJOOFOFFOTPPSUUFPOEFSTDIFJEFO
[JKO5FHFOXPPSEJHJTPPLBQQBSBUVVSCFTDIJLCBBSXBBSNFFIFMF%/"TFRVFOUJFTVJU
HF[PDIU LVOOFO XPSEFO %F[F NFUIPEFO [JKO CFIBMWF WPPS JEFOUJ¾DBUJF WBO NJDSP
PSHBOJTNFOPPLWPPSUZQFSJOHWBOTUBNNFOJOHFCSVJL
3.4.5
Kwantitatieve telmethoden in de bacteriologie
*OBMMFSMFJWMPFJTUPGGFO [PBMTXBUFS NFML TQFFLTFMFOEFSHFMJKLF FOJOEFMVDIULPNFO
[PXFMEPEFBMTMFWFOEFCBDUFSJqOWPPS)FUJTTPNTCFMBOHSJKLPNIFUBBOUBMCBDUFSJqO
UFNFUFO CJKWPPSCFFMEJOEJBMZTFXBUFSPGJOMVDIUNPOTUFSTWBOPLPGJTPMBUJFLBNFST %JULBOPQWFSTDIJMMFOEFNBOJFSFOHFCFVSFO.FOLBOCBDUFSJqOJOFFOWMPFJTUPGEJ
SFDUUFMMFOJOFFOUFMLBNFS%BBSWPPSCSFOHUNFOEFWMPFJTUPGJOFFOUFMLBNFSFOUFMU
EJSFDUIFUBBOUBMCBDUFSJqOPOEFSFFONJDSPTDPPQ.FOLBOPPLEJSFDUIFUBBOUBMCBD
UFSJqONFUFOJOFFODPVMUFSDPVOUFS.FUEJUBQQBSBBUXPSEUFMLEFFMUKFJOFFOTVTQFOTJF
PGMVDIUNPOTUFSEPPSFFOLMFJOFPQFOJOHHF[PHFOFOFMFLUSPOJTDIHFUFME.FOCFQBBMU
NFUEF[FUXFFNFUIPEFOEFTPNWBOMFWFOEFFOEPEFCBDUFSJqO
8BOOFFSNFOVJUTMVJUFOEMFWFOEFCBDUFSJqOJOFFONPOTUFSXJMUFMMFO CFQBBMUNFO
IFUBBOUBMDFMMFOEBUJOTUBBUJTUPUWPSNJOHWBOLPMPOJFTPQWBTUFNFEJB&FOWFFMHF
CSVJLUFNFUIPEFIJFSWPPSJTEFNFUIPEFWBO,PDI.FOCSFOHUFFOTUBOEBBSEIPFWFFM
IFJEWBOEFUFPOEFS[PFLFONBUFSJBMFOJOFFOQFUSJTDIBBMFOWPFHUPQHFTNPMUFOFO
BGHFLPFMEFCPVJMMPOBHBSUPF.FONFOHUEFJOHSFEJqOUFOFOMBBUEFBHBSTUPMMFO/B
CFCSPFEJOH[JFUNFOJOEFBHBSCBDUFSJFLPMPOJFTPOUTUBBOFONFOOFFNUBBOEBUFMLF
CBDUFSJFLPMPOJFJTPOUTUBBOVJUUFONJOTUFnnOCBDUFSJF PGnnOLPMPOJFWPSNFOEFFFO
IFJE,7& PQEJFNBOJFSLBONFOUFSVHSFLFOFOIPFWFFMCBDUFSJqOFSQFSPSJHJOFFM
NPOTUFSBBOXF[JHXBSFO%F[FNFUIPEFMFWFSUFFONJOJNVNUFMMJOHPQJNNFSTXBO
OFFSNFOUFNBLFOIFFGUNFUCBDUFSJqOEJFJOLMPOUKFTHSPFJFOPGBBOFMLBBSLMFWFO EBO XBT IFU BBOUBM CBDUFSJqO EBU PPSTQSPOLFMJKL BBOXF[JH XBT WFFM HSPUFS EBO IFU
BBOUBM LPMPOJFT EBU NFO EBBSOB [JFU POUTUBBO 7BSJBOUFO PQ EF[F NFUIPEF [JKO EF
ESVQQFMNFUIPEFFOEFEJQTMJEFNFUIPEF
#JKEFESVQQFMNFUIPEFMBBUNFOFFOTUBOEBBSEESVQQFMNFUCFLFOEFJOIPVEWBOIFU
UFPOEFS[PFLFONBUFSJBBMPQFFONFEJVNWBMMFOFOUFMUNFOOBCFCSPFEJOHIFUBBOUBM
LPMPOJFTJOEFESVQQFM EBUEBOFFONBBUJTWPPSIFUBBOUBM,7&JOEFPPSTQSPOLFMJKLF
WMPFJTUPG
#JK EF EJQTMJEFNFUIPEF EPPQU NFO FFO BHBSHMBBTKF WBO CFLFOEF BGNFUJOH JO EF UF
POEFS[PFLFOWMPFJTUPGFOUFMUNFOOBCFCSPFEJOHIFUBBOUBMLPMPOJFTQFSPQQFSWMBLUF
NBBU%JUBBOUBMHFFGUPNHFSFLFOEXFFSJOGPSNBUJFPWFSIFUBBOUBMLJFNFOJOEFPPS
TQSPOLFMJKLFWMPFJTUPG/JFUBMMFWMPFJTUPGGFO[JKOHFTDIJLUWPPSEF[FMBBUTUFNFUIPEF NFUOBNFWJTDFV[FWMPFJTUPGGFOHFWFOBOEFSFLJFNHFUBMMFOEBOXBUFSJHFWMPFJTUPGGFO
CPWFOEJFOJTIFUNPOTUFSEBUNFOUFTUFSHLMFJO [PEBUEFVJUTMBHIPPHTUFOTFFOHSPWF
NBBUHFFGUWPPSIFUPPSTQSPOLFMJKLFLJFNHFUBM
42 Hygiëne en infectiepreventie
#JKBMMFUFMNFUIPEFOEJFCFSVTUFOPQHSPFJWBOEFCBDUFSJF NPFUNFO[JDISFBMJTFSFO
EBUNFOEFCBDUFSJFEFKVJTUFJOHSFEJqOUFOFOEFKVJTUFPNTUBOEJHIFEFOWPPSHSPFJ
NPFUBBOCJFEFO
3.5
Parasitologie
1BSBTJUPMPHJFIPVEU[JDICF[JHNFUJOGFDUJFTWFSPPS[BBLUEPPSQSPUP[PqO FFODFMMJHF
FVLBSZPUFDFMMFO PGNFFSDFMMJHFQBSBTJFUFO&FOQBSBTJFUJTFFOPSHBOJTNFEBUJOOBV
XFBTTPDJBUJFNFUFOTPNTUFOLPTUFWBO[JKOHBTUIFFSMFFGU%FQBSBTJFUJTWPPS[JKO
HFIFMF POUXJLLFMJOH PG FFO HFEFFMUF EBBSWBO BGIBOLFMJKL WBO WFSCMJKG PQ PG JO [JKO
HBTUIFFS
.FOTQSFFLUWBOFFOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFXBOOFFSEFQBSBTJFU[JDIJOIFUMJDIBBNWBO
EFHBTUIFFSCFWJOEU JODMVTJFGEFMVNJOBWBOIFUNBBHEBSNLBOBBMFOEFMVDIUXFHFO
.FO TQSFFLU WBO JOGFTUBUJF XBOOFFS EF QBSBTJFU [JDI PQ IFU PQQFSWMBL PG JO EF PQ
QFSWMBLLJHFXFFGTFMTCFWJOEU&SCFTUBBUJOIFUBMHFNFFOFFO[FLFSFWFOXJDIUUVTTFO
EF TDIBEF EJF EF QBSBTJFU [JKO HBTUIFFS LBO UPFCSFOHFO FO EF NFDIBOJTNFO EJF EF
HBTUIFFSHFCSVJLUPN[JDIUFCFTDIFSNFO*NNFST IFUJTWPPSEFQBSBTJFUCFMBOHSJKL
EBUEFHBTUIFFSMBOHHFOPFHMFFGUPNIFNJOTUBBUUFTUFMMFO[JDIWPPSUUFQMBOUFO7BBL
QBTUEFQBSBTJFU[JDIPQCJK[POEFSFXJK[FBBO[JKOHBTUIFFSBBO [PXFMGZTJPMPHJTDIBMT
NPSGPMPHJTDI &S [JKO CJKWPPSCFFME JO IFU EBSNMVNFO MFWFOEF XPSNFO EJF WJB IVO
IVJE WPFEJOHTTUPGGFO PQ LVOOFO OFNFO 4PNNJHF XPSNFO HFCSVJLFO TQFDJBBM VJU
HFSVTUFNPOEEFMFOPNEFEBSNXBOEBGUFHSB[FO"OEFSFIFCCFOIBLFOEJFFSWPPS
[PSHFOEBU[FPQEFWPPSIFONFFTUHFTDIJLUFQMBBUTCMJKWFO)PFNFFSTQFDJBMJTBUJF
FSJT IPFIFDIUFSEFHFCPOEFOIFJEBBOFFOCFQBBMEFHBTUIFFSFOIPFHSPUFSEFHBTU
IFFSTQFDJ¾DJUFJU
#JKEFPOUXJLLFMJOHTDZDMJWBOQBSBTJFUFO[JFOXFWBBLIFUGFOPNFFOWBOHBTUIFFSXJT
TFMJOH)JFSCJKXPSEUFFOEF¾OJUJFWFFOFFOUVTTFOHBTUIFFSPOEFSTDIFJEFO%FEF¾OJ
UJFWFHBTUIFFSJTEFHBTUIFFSEJFEFTFLTVFFMWPMXBTTFOQBSBTJFUIFSCFSHUFOXBBSJO
FWFOUVFFMEFHFTMBDIUFMJKLFWFSNFOJHWVMEJHJOHQMBBUTWJOEU%FUVTTFOHBTUIFFSJTFFO
WPPSEFQBSBTJFUOPPE[BLFMJKLFHBTUIFFSWBOFFOBOEFSFTPPSUXBBSJO[JDIIFUJOGFDUJ
FV[FTUBEJVNWPPSFFOWPMHFOEF NFFTUBMEF¾OJUJFWF HBTUIFFSPOUXJLLFMU7BBLWJOEU
JOEFUVTTFOHBTUIFFSFFOBTFLTVFMFPGWFHFUBUJFWFWFSNFFSEFSJOHQMBBUT;PJTEFNFOT
CJKWPPSCFFME EF FJOEHBTUIFFS WPPS 5BFOJB TBHJOBUB SVOEFSMJOUXPSN %F WPMXBTTFO
XPSNMFFGUJOIFUMVNFOWBOEFEVOOFEBSN3JKQFQSPHMPUUJEFOWPMNFUFJFSFOXPS
EFOVJUHFTDIFJEFONFUEFGFDFTFOPQHFHFUFOEPPSEFUVTTFOHBTUIFFSIFUSVOE%FPO
HFTMBDIUFMJKLFXPSNESJOHUEPPSEFEBSNXBOEIFFOFOPOUXJLLFMU[JDIUPUCMBBTXPSN
JOIFUTQJFSXFFGTFM8BOOFFSFFONFOTPOWPMEPFOEFWFSIJUWMFFTNFUCMBBTXPSNFO
FFU LBOEFXPSN[JDIJOIFUEBSNMVNFOXFFSUPUWPMXBTTFOXPSNPOUXJLLFMFO
*O/FEFSMBOELPNFONBBSFOLFMFQBSBTJUPTFOGSFRVFOUWPPS)FUCFMBOHWBOQBSBTJ
UBJSFJOGFDUJFTOFFNUFDIUFSUPFEPPSIFUJOUFOTJFWFSFJ[JHFSTWFSLFFSEBUHFQBBSEHBBU
NFUFFOUPFOBNFWBOIFUBBOUBMJNQPSU[JFLUFO0PLOFFNUIFUBBOUBMQBSBTJUBJSFJO
GFDUJFTUPFEPPSFFOUPFOBNFWBOIFUBBOUBMNFOTFONFUFFOWFSNJOEFSEFXFFSTUBOE
#JK FFO WFSNJOEFSEF XFFSTUBOE JT IFU FWFOXJDIU UVTTFO HBTU FO HBTUIFFS WFSTUPPSE Medische microbiologie
43
XBBSEPPSFFOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFEJFOPSNBMJUFSUBNFMJKLPOTDIVMEJHJTMFWFOTCFESFJ
HFOEWPPSEFHBTUIFFSLBOXPSEFO
7PPSEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJFCFMBOHSJKLFQBSBTJFUFO[JKOJOUFEFMFOJOFFODFMMJHFO
PG1SPUP[PB FONFFSDFMMJHFO
5PUEFFFODFMMJHFOCFIPSFOCJKWPPSCFFMEEFBQJDPNQMFYBXBBSPOEFS1MBTNPEJVNWBMU EFWFSXFLLFSWBONBMBSJB FO5PYPQMBTNB EFWFSXFLLFSWBOUPYPQMBTNPTF7FSEFSCF
IPSFOUPUEFFFODFMMJHFQBSBTJFUFOEF¿BHFMMBUFO XBBSWBO5SJDIPNPOBTFO(JBSEJBMBN
CMJBWPPSCFFMEFO[JKOFOEFBNPFCFO XBBSPOEFS&OUBNPFCBIJTUPMZUJDBHFDMBTTJ¾DFFSE
JT
5PUEFNFFSDFMMJHFQBSBTJFUFOCFIPSFOEFXPSNFOFOEFBSUSPQPEFO%FXPSNFO[JKO
XFFSUFPOEFSTDIFJEFOJOQMBUXPSNFOFOEFSPOEXPSNFO7PPSCFFMEFOWBOQMBUXPS
NFO[JKOEFMJOUXPSNFOFO4DIJTUPTPNBWPPSCFFMEFOWBOSPOEXPSNFO[JKO5SJDIVSJT "TDBSJT FO &OUFSPCJVT %F BSUSPQPEFO [JKO PWFS IFU BMHFNFFO FDUPQBSBTJFUFO [PBMT EF
TDIVSGUNJKU MVJ[FOFOWMPPJFO
3.5.1
Diagnostiek van parasitaire ziekten
#JKEFEJBHOPTUJFLWBOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFTHFCSVJLUNFOWBBLEJSFDUFNFUIPEFO.FO
QSPCFFSUEFQBSBTJFUEJSFDUJONFOTFMJKLXFFGTFMPGJONFOTFMJKLFFYDSFUBBBOUFUPOFO EVTCJKWPPSCFFMEJOPOUMBTUJOH VSJOF TQVUVN PGCMPFE*OHFWBMMFOXBBSJOQBSBTJFUFO
OJFUPGNPFJMJKLPQEF[FNBOJFSBBOHFUPPOELVOOFOXPSEFO XPSEFOPPLXFMTFSPMP
HJTDIFNFUIPEFOHFCSVJLUXBBSCJKTQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFOUFHFOBOUJHFOFOWBOFFOJO
UFSOJOXFOEJHMFWFOEFQBSBTJFUBBOHFUPPOEXPSEFO0PLCJOOFOEFQBSBTJUPMPHJFEPFU
NPMFDVMBJSFEJBHOPTUJFLJONJEEFMT[JKOJOUSFEF FO[BMJOUPFOFNFOEFNBUFHFCSVJLU
HBBOXPSEFOBMTTDSFFOJOHCJKEJBSSFF XBBSOBBMMFFOCJKQPTJUJFWFNPOTUFSTBBOWVM
MFOEFEJBHOPTUJFLQMBBUTIPFGUUFWJOEFO
-BCPSBUPSJVNEJBHOPTUJFLWPPSNBMBSJBWJOEUQMBBUTEPPSIFUBBOUPOFOWBOEFNBMB
SJBQBSBTJFUFO JO FFO CMPFEQSFQBSBBU )JFSWPPS XPSEU BMUJKE FFO VJUTUSJKL FO FFO EJL
LFESVQQFMQSFQBSBBU HFLMFVSEWPMHFOT(JFNTB POEFSEFNJDSPTDPPQPOEFS[PDIU%F
QBSBTJFUFO[JKOIFUCFTUUFIFSLFOOFOJOFFOVJUTUSJKLQSFQBSBBU.BBSPPLCJKQBUJqOUFO
NFU FFO TZNQUPNBUJTDIF NBMBSJB LBO EF QBSBTJFUFOEJDIUIFJE [P HFSJOH [JKO EBU EF
HSPUFSFHFWPFMJHIFJEWBOIFUEJLLFESVQQFMQSFQBSBBUOPPE[BLFMJKLJTPNEFEJBHOPTF
UFTUFMMFO#JKIPHFLMJOJTDIFWFSEFOLJOHEJFOUBMUJKEESJFNBBMFFOEJLLFESVQQFMQSFQB
SBBUPQNBMBSJBUFXPSEFOJOHFTUVVSEOBBSIFUMBCPSBUPSJVN
#JKIFUMBUFOWFSSJDIUFOWBOGFDFTPOEFS[PFLJTIFUCFMBOHSJKLUFXFUFOEBUVJUTDIFJEJOH
WBODZTUFOFOTPNNJHFXPSNFJFSFOFOMBSWFOOJFUFFODPOUJOVQSPDFTJT)FSIBMJOH
WBOIFUPOEFS[PFLCJKFFOOFHBUJFWFCFWJOEJOH CJKWPPSLFVSESJFNBBMNFUUVTTFOQP
[FOWBOESJFUPUWJKGEBHFO WFSIPPHUEFCFUSPVXCBBSIFJEWBOEFVJUTMBH7PPSEJSFDU
POEFS[PFL PQ GFDFT IFFGU NFO WFST NBUFSJBBM OPEJH &JFSFO FO DZTUFO [JKO WFFM HSP
UFSEBOCBDUFSJqO[JK[JKOUPUNJDSPOHSPPUFO[JKOPOEFSEFNJDSPTDPPQHPFE
UFEFUFDUFSFO.FONBBLUCJKNJDSPTDPQJTDIPOEFS[PFLHFCSVJLWBOPOHFLMFVSEFFO
HFLMFVSEFQSFQBSBUFO#JKEFHFLMFVSEFQSFQBSBUFOXPSEUEFFPTJOFNFUIPEFWFFMHF
44 Hygiëne en infectiepreventie
CSVJLU)JFSCJKLMFVSUEFBDIUFSHSPOEWBOIFUNBUFSJBBM XBBSCJKQSPUP[PqO DZTUFOFO
FJFSFOOJFUHFLMFVSEXPSEFO&FOBOEFSFNFUIPEFJTIFUHFCSVJLWBOKPEJVN EBUKVJTU
XFMDZTUFOFOFJFSFOLMFVSU/BBTUIFUPOEFS[PFLFOWBOFFOEJSFDUQSFQBSBBUXPSEUIFU
GFDFTNPOTUFSPPLBMUJKEPOEFS[PDIUOBDPODFOUSBUJF)JFSNFFXPSEFOXPSNFJFSFOFO
DZTUFOJOIFUNPOTUFSHFDPODFOUSFFSE
(SPUFBBOUBMMFONFOTFOPQEFXFSFME[JKONFUQBSBTJFUFOHFuOGFDUFFSE FOWBBLNFU
NFFSEFSFTPPSUFOUFHFMJKL%FQSFWBMFOUJFWBOQBSBTJUBJSF[JFLUFOJTIFUIPPHTUJOTVC
USPQJTDIF FO USPQJTDIF HFCJFEFO %BU IBOHU WPPSBM TBNFO NFU TPDJBBMFDPOPNJTDIF
PNTUBOEJHIFEFO NBBS PPL NFU UFNQFSBUVVS WPDIUJHIFJETHSBBEFOIFUFOEFNJTDI
WPPSLPNFOWBOCFQBBMEFUVTTFOHBTUIFSFO7FFMQBSBTJUBJSFJOGFDUJFTLPNFOJO/FEFS
MBOEWPPSBMWPPSCJKNFOTFOEJFLPSUFPGMBOHFSFUJKEJOEFUSPQFO[JKOHFXFFTU.FO
NPFUEVT XBOOFFSNFOFFOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFWFSNPFEU BMUJKEWSBHFOOBBSFFOWFS
CMJKGJOEFUSPQFO%JUWFSCMJKGLBOMBOHHFMFEFO[JKO NBBSJTEFTBMOJFUUFNJOCFMBOHSJKL
CJKEFBOBNOFTF
3.6
Mycologie
%FNFEJTDIFNZDPMPHJFCFTUVEFFSUBBOEPFOJOHFOCJKEFNFOTEJFEJSFDUPGJOEJSFDU
WFSPPS[BBLU XPSEFO EPPS GVOHJ HJTUFO FO TDIJNNFMT 'VOHJ [JKO FVLBSZPUF FFO PG
NFFSDFMMJHF PSHBOJTNFO %F DFMMFO IFCCFO FFO DFMXBOE XBBSJO DIJUJOF FFO CFMBOH
SJKLFDPNQPOFOUJT7SPFHFSXFSEFO[JKUPUEFQMBOUFOXFSFMEHFSFLFOEFOBMTTQPSFO
WPSNFOEF QMBOUFO [POEFS CMBEHSPFO CFTDIPVXE /V XPSEFO [JK BMT FFO BQBSU SJKL
CFTDIPVXEOBBTUEFBOEFSFFVLBSZPUFSJKLFOEFEJFSFOFOEFQMBOUFO'VOHJWFSNFFS
EFSFO[JDIWFFMBMBMTFFOSJKLWFSUBLUOFUXFSLWBOESBEFO IZGFOHFOBBNE%JUOFUXFSL
WBOIZGFOXPSEUNZDFMJVNHFOPFNE0PLLVOOFO[JK[JDITFLTVFFMWFSNFFSEFSFOFO
WPSNFOEBO[PHFOPFNEFWSVDIUMJDIBNFO4PNNJHFGVOHJMFWFOBMTFFODFMMJHFPSHB
OJTNFOEJF[JDIWFSNFOJHWVMEJHFOEPPSLOPQWPSNJOH;JKXPSEFOHJTUFOHFOPFNE
/BBTU IVO WFSNPHFO [JDI BMT QBUIPHFFO UF HFESBHFO [JKO GVOHJ JO EF FFSTUF QMBBUT
TBQSPGZUFO %JU CFUFLFOU EBU [JK WPPS IVO MFWFOTDZDMVT OJFU QSJNBJS BGIBOLFMJKL [JKO
WBOEFBBOXF[JHIFJEWBOEFHBTUIFFS)FU[JKOEVTGBDVMUBUJFGQBUIPHFOFNJDSPPSHB
OJTNFO
(JTUFOFOTDIJNNFMTLVOOFO[JFLUFWFSPPS[BLFOEPPSJOGFDUJFNFUIFUPSHBOJTNF[FMG NZDPTFHFOBBNE NBBSPPLEPPSEBUEPPSEFTDIJNNFMBGHFTDIFJEFOUPYJTDIFTUPGGFO
NFU WPFETFM PQHFOPNFO XPSEFO NZDPUPYJDPTF HFOBBNE 7PPSCFFMEFO IJFSWBO [JKO
IFUFUFOWBOHJGUJHFQBEEFTUPFMFO PGFUFOWBOCSPPEHFNBBLUWBONFUNPFEFSLPSFO
CFTNFUUFSPHHF0PLLVOOFOTDIJNNFMTTPNTBBOMFJEJOHHFWFOUPUBMMFSHJTDIFSFBD
UJFT&FOWPPSCFFMEIJFSWBOJTCPFSFOMPOH
.ZDPTFOLVOOFOXPSEFOJOHFEFFMEJOPQQFSWMBLLJHFNZDPTFO POEFSIVJETFNZDPTFO
FOEJFQFNZDPTFO0QQFSWMBLLJHFNZDPTFO[JKOJOGFDUJFTWBOEFIVJE IBSFOPGOBHFMT
;JK XPSEFO WPPSBM WFSPPS[BBLU EPPS EFSNBUP¾FUFO %JU JT FFO HSPFQ TDIJNNFMT EJF
JOTUBBUJTEFLFSBUJOF EBUBBOXF[JHJTJOEFIVJE BGUFCSFLFOFOBMTWPFEJOHTCSPO
UFHFCSVJLFO%FSNBUP¾FUFO[JKONFFTUBMWBONFOTOBBSNFOTPWFSESBBHCBBS NFFTU
Medische microbiologie
45
WJBWMPFSFOFO[XFNCBEFOFOTBVOBµT 0OEFSIVJETFNZDPTFO[JKOTDIJNNFMJOGFDUJFT
XBBSCJKEFWFSPPS[BLFSTWJBFFOCFTDIBEJHJOHWBOEFIVJEJOIFUPOEFSIVJETFXFFG
TFM UFSFDIU [JKO HFLPNFO FO EBBS MPLBBM VJUCSFJEFO [POEFS VJU[BBJJOH OBBS BOEFSF
PSHBOFO ;JK LPNFO CJKOB VJUTMVJUFOE WPPS JO EF USPQFO %JFQF NZDPTFO [JKO TDIJN
NFMJOGFDUJFTWBOEJFQFSHFMFHFOXFFGTFMTFOLPNFOWPPSOBNFMJKLWPPSCJKQBUJqOUFO
NFUWFSNJOEFSEFBGXFFS
-BCPSBUPSJVNEJBHOPTUJFLWBOFFONZDPTFXPSEUWFSSJDIUEPPSIFUEJSFDUPOEFS[PFLFO
WBOQBUJqOUFONBUFSJBBMPOEFSEFNJDSPTDPPQPGIFUJTPMFSFOWBOEFWFSXFLLFSEPPS
NJEEFMWBOLXFFL"GHFOPNFOIVJETDIJMGFST IBBSPGTUVLKFTXFFGTFMWPPSNZDPMPHJTDI
POEFS[PFLLVOOFOJOFFOTUFSJFMQPUKFOBBSIFUMBCPSBUPSJVNHF[POEFOXPSEFO.B
UFSJBBMBGHFOPNFONFUFFOXBUUFOESBHFSEJFOUJOFFOUSBOTQPSUNFEJVNJOHF[POEFO
UFXPSEFO0PLWPPSNZDPMPHJTDIPOEFS[PFLJTNPMFDVMBJSFEJBHOPTUJFLUFHFOXPPSEJH
FFOPQUJF
3.7
Virologie
7JSVTTFO[JKOPCMJHBBUJOUSBDFMMVMBJSFQBSBTJFUFO;JKIFCCFOFFOHBTUIFFSDFMOPEJHPN
[JDIUFMBUFOSFQMJDFSFO7JSVTTFOCFTUBBOVJUFFOFJXJUNBOUFMNFUEBBSJOOVDMFuOF
[VVSBMTFSGFMJKLNBUFSJBBM%JUFSGFMJKLNBUFSJBBMCFTUBBUVJU%/"PG3/"NBBSOPPJU
CFJEF
7JSVTTFOXPSEFOJOHFEFFMEOBBSIFUTPPSUOVDMFuOF[VVSEBU[JKCF[JUUFO %/"PG3/" EF WPSN WBO IFU OVDMFuOF[VVS EVCCFMTUSFOHT PG FOLFMTUSFOHT EF HSPPUUF FO WPSN
WBOIFUWJSVTQBSUJLFMFOEFNBOJFSWBOSFQMJDBUJFJOEFHBTUIFFSDFM&S[JKOWJSVTTFO
XBBSCJK IFU FSGFMJKL NBUFSJBBM BMMFFO EPPS FFO TJNQFMF FJXJUNBOUFM PNHFWFO XPSEU
FOWJSVTTFOEJFEBBSPNIFFOOPHFFOFOWFMPQCF[JUUFO%F[FFOWFMPQCFTUBBUVJUFFO
WBOEFHBTUIFFSDFMBGLPNTUJHFMJQJEFNFNCSBBOXBBSJOEFWJSBMFPQQFSWMBLUFFJXJUUFO
OBBSCVJUFOTUFLFO
%FSFQMJDBUJFDZDMVTWBOFFOWJSVTLBOJOFFOBBOUBMTUBEJBXPSEFOWFSEFFME XBBSCJK
EFEFUBJMT[FFSWFSTDIJMMFOELVOOFO[JKOUVTTFOEFEJWFSTFWJSVTTFO&FOWJSVTNPFU PNFFODFMUFJOGFDUFSFO EF[FFFSTUIFSLFOOFOFO[JDIBBOEF[FDFMCJOEFO)JFSWPPS
IFFGUFFOWJSVTPQ[JKOPQQFSWMBLNPMFDVMFOXBBSNFFIFUBBONPMFDVMFOPQEFDFM
NFNCSBBO WBO EF HBTUIFFSDFM EF SFDFQUPSFO LBO CJOEFO 7JSVTTFO LVOOFO BMMFFO
DFMMFOJOGFDUFSFONFUEFKVJTUFSFDFQUPSFOPQEFDFMNFNCSBBO7FSTDIJMMFOEFWJSVTTFO
IFSLFOOFOIFFMWFSTDIJMMFOEFSFDFQUPSFOPQHBTUIFFSDFMMFOFOEBBSNFF[JKOWJSVTTFO
EVT[FFSHBTUIFFSTQFDJ¾FL#JKWPPSCFFMEIFUJO¿VFO[BWJSVTJOGFDUFFSUQSJNBJSEFFQJ
UIFFMDFMMFOWBOEFMVDIUXFHFOFOIFUIFQBUJUJT#WJSVTEFMFWFSDFMMFO
/BCJOEJOHBBOEFHBTUIFFSDFMESJOHUIFUWJSVTEFDFMCJOOFO7FSWPMHFOTXPSEUIFUWJ
SVTPOUNBOUFME EBUXJM[FHHFOEBUIFUJO[JKODPNQPOFOUFOVJUFFOWBMU[PEBUIFU%/"
PG3/"WSJKLPNU)FUWJSBMF%/"PG3/"XPSEUEPPSEFHBTUIFFSDFMWFSNFOJHWVMEJHE
)FU%/"PG3/"WBOIFUWJSVTCFWBUEFHFOFUJTDIFJOGPSNBUJFWPPSEFWJSBMFFJXJUUFO
%F[F HFOFO XPSEFO BGHFMF[FO FO EF WJSBMF FJXJUUFO XPSEFO JO HSPUF IPFWFFMIFEFO
HFQSPEVDFFSE
46 Hygiëne en infectiepreventie
%F WFSTDIJMMFOEF HFWPSNEF DPNQPOFOUFO WBO IFU WJSVT XPSEFO XFFS CJK FMLBBS HF
CSBDIUFOFSXPSEFOOJFVXFWJSVTEFFMUKFTHFBTTFNCMFFSE%FOJFVXFWJSVTEFFMUKFTLP
NFOWFSWPMHFOTWSJKVJUEFHBTUIFFSDFM%JUWSJKLPNFOHFCFVSUCJKWFSTDIJMMFOEFWJSVT
TFOPQWFSTDIJMMFOEFNBOJFSFO4PNNJHFWJSVTTFOMBUFOEFDFMMZTFSFOFOLPNFO[P
WSJK BOEFSFWJSVTTFOLPNFOWSJKEPPSLOPQWPSNJOH CVEEJOH WBOBGEFDFMNFNCSBBO
*O FFO HFuOGFDUFFSEF DFM LVOOFO [P EVJ[FOEFO OJFVXF WJSVTEFFMUKFT HFQSPEVDFFSE
XPSEFO
7JSVTTFOXPSEFOEJSFDUPGJOEJSFDUWBONFOTPQNFOTPWFSHFESBHFO%FWPPSOBBNTUF
SPVUFTWBOPWFSESBDIU[JKO
B %JSFDU DPOUBDU NFU EF HFuOGFDUFFSEF IVJE PG TMJKNWMJF[FO XBBSPOEFS PPL PWFS
ESBDIUUJKEFOTTFLTVFFMWFSLFFSWBMU7PPSCFFMEFO[JKOQBQJMMPNBWJSVTTFO WFSPPS[B
LFSTWBOXSBUUFO IFSQFTTJNQMFYWJSVT FQTUFJOCBSSWJSVT DZUPNFHBMPWJSVT
C %PPSEFMVDIUWJBBFSPTPMFO"FSPTPMFO[JKOLMFJOFESVQQFMUKFTEJFLPSUFSFPGMBOHF
SFUJKEJOEFMVDIU[XFWFOFOXBBSJO[JDIJOGFDUJFV[FWJSVTEFFMUKFTCFWJOEFO7PPS
CFFMEFOIJFSWBO[JKOWBSJDFMMB[PTUFSWJSVTFOJO¿VFO[BWJSVT
D 'FDPPSBMF PWFSESBDIU XBBSCJK WJSVTTFO EJF JO EF GFDFT XPSEFO VJUHFTDIFJEFO WJB
CFTNFUUFIBOEFOPGPQQFSWMBLLFOBBOEFWPMHFOEFQFSTPPOXPSEFOEPPSHFHFWFO
%JUJTEFPWFSESBDIUTWPSNWBOIFUIFQBUJUJT"WJSVT FOUFSPWJSVTTFOFOHBTUSPFOUF
SJUJTWJSVTTFO[PBMTSPUBWJSVT BEFOPWJSVTFOOPSPWJSVT
E %JSFDUCMPFECMPFEDPOUBDU)FUNFUWJSVTCFTNFUCMPFEXPSEUIJFSCJKEJSFDUJOEF
CMPFECBBOPGXFFGTFMTWBOEFOJFVXFHBTUIFFSHFCSBDIU7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKO
IJW IFQBUJUJT#FO$WJSVT
F 7FSUJDBMF USBOTNJTTJF WBO NPFEFS PQ LJOE UJKEFOT EF [XBOHFSTDIBQ PG UJKEFOT EF
CFWBMMJOH [PBMTCJKIFQBUJUJT#WJSVT IJW SVCFMMBWJSVTFODZUPNFHBMPWJSVT
3.7.1
Diagnostiek van virale infecties
%FMBCPSBUPSJVNEJBHOPTUJFLWBOWJSBMFJOGFDUJFTLBO [PBMTEBUPPLWPPSBOEFSFNJDSP
PSHBOJTNFOHFMEU PQWJFSWFSTDIJMMFOEFNBOJFSFOXPSEFOVJUHFWPFSE [JFPPLQBSB
HSBBGEJBHOPTUJTDIFUFDIOJFLFOJOEFNFEJTDIFNJDSPCJPMPHJF Directe detectie
7JSVTQBSUJLFMT[JKOUFLMFJOPNNFUFFOMJDIUNJDSPTDPPQ[JDIUCBBSUFNBLFO&FO[FFS
BMHFNFOFNFUIPEFWPPSEFEJSFDUFEFUFDUJFWBOWJSVTQBSUJLFMTJTEFFMFLUSPOFONJDSPT
DPQJF)JFSNFFLVOOFOJOQSJODJQFBMMFWJSVTTFO[JDIUCBBSHFNBBLUXPSEFO PPLBMT
EFBOUJHFOFFJHFOTDIBQQFOFOHSPFJDPOEJUJFTOJFUCFLFOE[JKO)FUOBEFFMJTEBUIFU
FFOSFMBUJFGEVSF BSCFJETJOUFOTJFWFFOPOHFWPFMJHFNFUIPEFJT&SNPFUFONJOJNBBM
WJSVTQBSUJLFMTQFSNMNBUFSJBBMBBOXF[JH[JKOPN[FPOEFSEFFMFLUSPOFONJDSPT
DPPQUFEFUFDUFSFO
%JSFDUFEFUFDUJFWBOWJSBMFBOUJHFOFONFUCFIVMQWBOJNNVOP¿VPSFTDFOUJFPG&-*4"
XPSEUJOEFWJSPMPHJTDIFEJBHOPTUJFLJOFOLFMFTQFDJ¾FLFHFWBMMFOUPFHFQBTUPNTOFM
EFEJBHOPTFUFLVOOFOTUFMMFO%JSFDUFJNNVOP¿VPSFTDFOUJFPQOBTPGBSZOYNBUFSJBBM
Medische microbiologie
47
JTCJKWPPSCFFMENPHFMJKLPNSFTQJSBUPJSTZODZUJFFMWJSVT 347 FFOWFFMWPPSLPNFOEF
WFSXFLLFSWBOFSOTUJHFMVDIUXFHJOGFDUJFTCJKCBCZµT BBOUFUPOFO
Celkweek
*TPMFSFOWBOFFOWJSVTVJUQBUJqOUFONBUFSJBBMJTWFFMBMBMMFFONPHFMJKLWSPFHJOEFJO
GFDUJFPNEBUBMMFFOEBOHSPUFIPFWFFMIFEFOEFMFOEWJSVTWSJKLPNFO#FTMJTTFOEWPPS
IFUTVDDFTWBOWJSVTJTPMBUJFJTOJFUBMMFFOIFUUJKETUJQWBOBGOBNFWBOIFUNBUFSJBBM
NBBSPPLEFLXBMJUFJUWBOIFUNPOTUFSFOEFTOFMIFJEWBOUSBOTQPSU PNEBUWJSVTTFO
CVJUFOIFUMJDIBBNWBBLNBBSLPSULVOOFOPWFSMFWFO.BUFSJBMFOWPPSWJSBMFLXFFL
XPSEFOPWFSIFUBMHFNFFOJOHFTUVVSEJOFFOTQFDJBBMWJSVTUSBOTQPSUNFEJVNXBBSJO
WJSVTTUBCJMJTFSFOEFTUPGGFO[JUUFOFOBOUJCJPUJDBPNEFFWFOUVFFMJOIFUNBUFSJBBMBBO
XF[JHFCBDUFSJqOUFSFNNFO
7JSVTTFO[JKOPCMJHBBUJOUSBDFMMVMBJSFQBSBTJFUFOFOIFCCFOEVTFFOHBTUIFFSDFMOPEJH
PN[JDIUFWFSNFOJHWVMEJHFO;JKXPSEFOHFLXFFLUPQTQFDJBBMEBBSWPPSBBOHFMFHEF
DFMMJKOFO
%FCFqOUFDFMMFOXPSEFOEBHFMJKLTPOEFSEFNJDSPTDPPQHFTDSFFOEPQWFSBOEFSJOHFO
JO NPSGPMPHJF EJF IFU HFWPMH LVOOFO [JKO WBO WJSVTWFSNFFSEFSJOH %F[F NPSGPMPHJ
TDIFWFSBOEFSJOHFOWFSTDIJMMFOWBOWJSVTUPUWJSVTFOXPSEFODZUPQBUIPMPHJTDIFGGFDU
$1& HFOPFNE
Moleculaire diagnostiek
)JFSCJKXPSEUIFUWJSBMF3/"PG%/"HFBNQMJ¾DFFSEUPUFFO[JDIUCBSFIPFWFFMIFJEFO
[JDIUCBBSHFNBBLUPQFFOHFM
Serologie
4FSPMPHJFJTEFNFFTUHFCSVJLUEJBHOPTUJTDIFNFUIPEFCJOOFOEFWJSPMPHJF&SXPSEU
HF[PDIUOBBSFFOTUJKHJOHJOWJSVTTQFDJ¾FLFBOUJTUPGUJUFSUVTTFOUXFFCMPFENPOTUFST
BGHFOPNFOJOEFBDVUFGBTFWBOEF[JFLUFFOFOLFMFXFLFOMBUFSPGXFMOBBSWJSVTTQF
DJ¾FL*H.PG*H"
3.7.2
Bloedoverdraagbare virussen in de gezondheidszorg
)FQBUJUJT#FO$WJSVTFOIFUIVNBBOJNNVOPEF¾DJqOUJFWJSVT IJW [JKOWPPSNFEF
XFSLFSTJOEFHF[POEIFJET[PSHWBOTQFDJBMFCFUFLFOJTPNEBU[FPOEFSBOEFSFPWFS
ESBBHCBBS[JKOWJBEJSFDUCMPFEDPOUBDUFODISPOJTDIFMFWFOTCFESFJHFOEF[JFLUFOLVO
OFOWFSPPS[BLFO
Hepatitisvirussen
&S[JKONFFSEFSFIFQBUJUJTWJSVTTFO IFQBUJUJT"UPUFONFU& ;JK[JKOUBYPOPNJTDIOJFU
BBOFMLBBSWFSXBOUNBBSIFCCFONFUFMLBBSHFNFFOEBU[JKFFOJOGFDUJFWBOEFMFWFS
LVOOFOWFSPPS[BLFO
)FUIFQBUJUJT"WJSVTFOIFUIFQBUJUJT&WJSVTWFSPPS[BLFOFFOBDVUFIFQBUJUJTFOXPS
EFOWJBEFGFDPPSBMFSPVUFPWFSHFESBHFO;JKWFSPPS[BLFOHFFODISPOJTDIFIFQBUJUJTFO
XPSEFOOJFUPGOBVXFMJKLTWJBCMPFECMPFEDPOUBDUPWFSHFCSBDIU
48 Hygiëne en infectiepreventie
)FUIFQBUJUJT#WJSVT )#7 JTEFWFSPPS[BLFSWBOEF[PHFOBBNEFTFSVNIFQBUJUJT)#7
JT IFU FOJHF CFLFOEF MJE WBO EF GBNJMJF EFS IFQB%/"WJSVTTFO EBU JOGFDUJFT CJK EF
NFOTWFSPPS[BBLU)#7CFWBU%/"BMTFSGFMJKLNBUFSJBBM)FUXPSEUPWFSHFESBHFOWJB
TFLTVFFMDPOUBDU WFSUJDBBMWBONPFEFSPQLJOE UJKEFOTEFCFWBMMJOHFOPPLWJBEJSFDU
CMPFECMPFEDPOUBDU#JKFFOJOGFDUJFNFU)#7XPSEFOEPPSEFHFuOGFDUFFSEFMFWFSDFMMFO
OBBTUJOGFDUJFV[FQBSUJLFMTPPLHSPUFIPFWFFMIFEFOMPTPQQFSWMBLUFBOUJHFFO IFU)C
T"H VJUHFTDIFJEFO7BOEF[FFJHFOTDIBQWBOEF)#7JOGFDUJFXPSEUJOEFEJBHOPTUJFL
HFCSVJLHFNBBLUPNEBUEJUUJKEFOTEFJOGFDUJFHFNBLLFMJKLJOIFUCMPFEBBOUPPOCBBS
JT%FJODVCBUJFUJKEWBOFFO)#7JOGFDUJFJTUXFFUPU[FTNBBOEFO)FQBUJUJT#JTNFFTU
BMFFO[FM¿JNJUFSFOEFJOGFDUJF/BFOJHFUJKE[BMIFUWJSVTEPPSIFUMJDIBBNHFLMBBSE
XPSEFOFOXPSEFOBOUJTUPGGFOUFHFOIFU)CT"HBBOUPPOCBBSJOIFUCMPFE*OFFOLMFJO
EFFMWBOEFJOGFDUJFT JTIFUMJDIBBNOJFUJOTUBBUIFUWJSVTUFLMBSFOFOPOUTUBBU
FFODISPOJTDIFJOGFDUJF XBBSCJKIFU)CT"HMBOHFSFUJKEBBOUPPOCBBSCMJKGU/BKBSFO
LBOCJKFFODISPOJTDIFJOGFDUJFMFWFSGBMFOFOMFWFSLBOLFSPOUTUBBO*OGFDUJFNFU)#7
JTHPFEUFWPPSLPNFOEPPSNJEEFMWBOWBDDJOBUJF
)FUIFQBUJUJT$WJSVT )$7 JTFFOMJEWBOEFGBNJMJFEFS¿BWJWJSJEBF IFUCFWBU3/"BMT
FSGFMJKLNBUFSJBBM)$7XPSEUWPPSOBNFMJKLWJBCMPFECMPFEDPOUBDUPWFSHFESBHFOFO
NJOEFSWBBLWJBTFLTVFFMDPOUBDUPGWFSUJDBBMWBONPFEFSPQLJOE&FOJOGFDUJFNFU
IFQBUJUJT$XPSEUJOWBOEFHFWBMMFOFFODISPOJTDIFJOGFDUJFFOLBOPQEFMBOHF
EVVSOFUBMTIFQBUJUJT#MFWFSGBMFOFOMFWFSLBOLFSWFSPPS[BLFO&SJTPQEJUNPNFOU
HFFOWBDDJOUFHFO)$7CFTDIJLCBBS
Hiv
)FUIVNBBOJNNVOPEF¾DJqOUJFWJSVT IJW JTFFOMJEWBOEFGBNJMJFEFSSFUSPWJSVTTFO
%FSFUSPWJSVTTFO[JKO3/"WJSVTTFONFUFFOFOWFMPQ5JKEFOTEFSFQMJDBUJFXPSEUFFSTU
WBOIFU3/"%/"BGHFTDISFWFO%JUQSPDFTXPSEUPNHFLFFSEFPGSFWFSTFEUSBOTDSJQUJF
HFOPFNEFOIJFSBBOEBOLUEF[FHSPFQWJSVTTFO[JKOOBBN)FU%/"XPSEUWFSWPMHFOT
JOHFCPVXEJOIFUHFOPPNWBOEFHBTUIFFSDFM
)JWJTPWFSESBBHCBBSWJBTFLTVFFMDPOUBDU WJBEJSFDUCMPFEDPOUBDUFOPPLWFSUJDBBMWBO
NPFEFSPQLJOE&S[JKOHFFOBBOXJK[JOHFOEBUPWFSESBDIUWJBOPSNBBMTPDJBBMDPOUBDU
PGWJBEFMVDIUPGWPFETFMLBOPQUSFEFO
)FUIJWJTFFOTOFMNVUFSFOEWJSVT)JFSEPPSWFSBOEFSFOUJKEFOTEFJOGFDUJFTUFFETEF
PQQFSWMBLUFBOUJHFOFOXBBSEPPSEFJNNVOPMPHJTDIFSFTQPOTWBOEFHBTUIFFSTUFFET
PN[FJMEXPSEU)FUIJWJT[PJOTUBBU[JDIJOIFUMJDIBBNUFIBOEIBWFOFOFFODISPOJ
TDIFJOGFDUJFUFWFSPPS[BLFO
5JKEFOTEFJOGFDUJFNFUIJWXPSEFOXFMBOUJTUPGGFOHFWPSNE%F[F[JKOOJFUCFTDIFS
NFOEUFHFOEFJOGFDUJFNBBS[FLVOOFOXFMHFCSVJLUXPSEFOWPPSEFEJBHOPTUJFL
)JW JOGFDUFFSU WPPSBM $%QPTJUJFWF 5DFMMFO EJU [JKO MFVLPDZUFO EJF FFO CFMBOHSJKLF
SPMTQFMFOJOPOTBGXFFSTZTUFFN(FEVSFOEFEFJOGFDUJFXPSEFOTUFFETNFFSWBOEF[F
DFMMFOWFSOJFUJHEEPPSIFUWJSVT%PPSIFUHFCSFLBBO$%QPTJUJFWF5DFMMFOPOUTUBBU
FFO TUFSL WFSNJOEFSEF JNNVOJUFJU )JFSEPPS LSJKHU EF QBUJqOU JOGFDUJFT NFU NJDSP
PSHBOJTNFOXBBSWBOFFOHF[POEFQFSTPPOHFFOMBTUIFFGU PQQPSUVOJTUJTDIFJOGFDUJFT FOTQFDJBMFNBMJHOJUFJUFO[PBMTIFULBQPTJTBSDPPN%JUTZOESPPNXPSEUBJET BDRVJSFE
JNNVOPEF¾DJFODZTZOESPNF HFOPFNE
4
Epidemiologie van infectieziekten
C.M.J.E. Vandenbroucke-Grauls en H.H.M. Meester
4.1
Inleiding
&QJEFNJPMPHJFJTEFXFUFOTDIBQEJFGSFRVFOUJFTWBO[JFLUFJOFFOCFWPMLJOHFOEFEF
UFSNJOBOUFOEBBSWBOCFTUVEFFSU%FFQJEFNJPMPHJFJTEVTEFTUVEJFWBOIPF[JFLUFO
JOFFOCFWPMLJOHWFSEFFME[JKOFOXBBSPN.FU[JFLUFOCFEPFMUNFOOJFUVJUTMVJUFOE
JOGFDUJF[JFLUFO NBBS[JFLUFOJOIFUBMHFNFFO%FFQJEFNJPMPHJFLBOCJKWPPSCFFMEEF
GSFRVFOUJFWBOIBSUFOWBBU[JFLUFOPGWBOLBOLFSPGWBONBBHEBSN[JFLUFOCFTUVEF
SFO8JK[VMMFOPOTIJFSCFQFSLFOUPUEFFQJEFNJPMPHJFWBOJOGFDUJF[JFLUFO
4.2
Doel van de epidemiologie
%F FQJEFNJPMPHJF CFPPHU IFU IFMQFO CFHSJKQFO FO WFSLMBSFO WBO IFU PQUSFEFO WBO
[JFLUFO UFOFJOEF UIFSBQFVUJTDIF FO QSFWFOUJFWF NBBUSFHFMFO UF LVOOFO USFGGFO 5F
WFOTLBOEFFQJEFNJPMPHJFFFOCJKESBHFMFWFSFOBBOEFFWBMVBUJFWBOJOUFSWFOUJFFO
QSFWFOUJF
7PPSIFUCFHSJKQFOWBOFFOJOGFDUJF[JFLUFNPFUFOXFIFUHFIFFMWBOEFJOGFDUJFLFUFO
MFSFOLFOOFO EBUXJM[FHHFOEFWFSXFLLFS EFCFTNFUUJOHTCSPO EFCFTNFUUJOHTXFH EFQPSUFEµFOUSnFFOEFHFWPFMJHFHBTUIFFS)FUPQTQPSFOWBOEFWFSXFLLFSHFCFVSU
NJEEFMTNJDSPCJPMPHJTDIPOEFS[PFL%FXJK[FWBOWFSTQSFJEJOHWBOEFWFSXFLLFSPO
EFS[PFLFOFOIFULBSBLUFSJTFSFOWBOEFHFWPFMJHFHBTUIFFSJTEFUBBLWBOEFJOGFDUJF
[JFLUFFQJEFNJPMPHJF
4.3
Infectieketen
*OGFDUJF[JFLUFO[JKO[JFLUFOEJFWFSPPS[BBLUXPSEFOEPPSFFONJDSPPSHBOJTNF CBD
UFSJF WJSVT TDIJNNFMPGQSPUP[PzO EBU[JDIJOEFXFFGTFMTPGPQIFUPQQFSWMBLWBO
TMJKNWMJF[FO WBO EF HBTUIFFS WFSNFOJHWVMEJHU FO TDIBEF WFSPPS[BBLU 0N [JDI UF
IBOEIBWFO NPFU FFO NJDSPPSHBOJTNF JO TUBBU [JKO PN WBOVJU FFO SFTFSWPJS PG CF
TNFUUJOHTCSPOFFOHBTUIFFSUFCFSFJLFOFOCJOOFOUFESJOHFO7FSEFSNPFUIFU[JDIJO
EFHBTUIFFSLVOOFOWFSNFOJHWVMEJHFO%JUHFIFFMWBOWFSXFLLFS CFTNFUUJOHTCSPO CFTNFUUJOHTXFH QPSUF EµFOUSnF FO HFWPFMJHF HBTUIFFS OPFNFO XF EF JOGFDUJFLFUFO
BGCFFMEJOH Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_4, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
50 Hygiëne en infectiepreventie
Besmettingsbron
Gevoelige gastheer
Besmettingsweg
Porte d’entrée
Afbeelding 4.1
4.3.1
Infectieketen
Besmettingsbron
%FCSPOWBONJDSPPSHBOJTNFOLBO[JDICFWJOEFOJONFOTFO EJFSFOPGJOEFPNHF
WJOH7PPSWFFMJOGFDUJF[JFLUFOJTEFCSPOFFONFOTEJF[JFLUFWFSTDIJKOTFMFOIFFGU%F
CSPOLBOPPLFFONFOT[JKOEJF[FMG OPH HFFOLMBDIUFOIFFGU*OEBUMBBUTUFHFWBMTQSF
LFOXFWBOFFOESBHFS&FOESBHFSLBOJFNBOE[JKOEJF[JDIOPHJOEFJODVCBUJFUJKEWBO
EF[JFLUFCFWJOEUFOOPHHFFOTZNQUPNFOIFFGU7FFMJOGFDUJF[JFLUFO[JKOKVJTUJOEJU
TUBEJVN[FFSCFTNFUUFMJKL CJKWPPSCFFMENB[FMFO CPG SPEFIPOE &FOESBHFSLBOPPL
JFNBOE[JKOEJFXFMFFOJOGFDUJFEPPSNBBLU EPDITMFDIUTTVCLMJOJTDI EBUXJM[FHHFO
OJFUXBBSOFFNCBBS %JUJTCJKWPPSCFFMEWBBLIFUHFWBMCJKQPMJPNZFMJUJTPGCJKIFQBUJUJT
"CJKLJOEFSFO4PNTPOUTUBBUESBHFSTDIBQOBIFUEPPSNBLFOWBOEFJOGFDUJF XBOOFFS
EFQFSTPPOIFSTUFMEJT EPDIOPHTUFFETNJDSPPSHBOJTNFOVJUTDIFJEU CJKWPPSCFFMECJK
EBSNJOGFDUJFEPPS4BMNPOFMMBTQ 8BOOFFSFFOESBHFSEFWFSXFLLFS[FFSMBOHCJK[JDI
IPVEU TQSFLFOXFWBOFFODISPOJTDIFESBHFS CJKWPPSCFFMECJKIFQBUJUJT# *OEJFOFFOEJFSEFCSPOWPPSFFOJOGFDUJF[JFLUFJT OPFNFOXFEJUFFO[PzOPTF CJKWPPS
CFFMECSVDFMMPTFPGSBCJqT 7PPSTPNNJHFJOGFDUJF[JFLUFOFOJOGFDUJFTJTEFCSPOPGIFUSFTFSWPJSUFWJOEFOJOEF
PNHFWJOHJOEFHSPOE $MPTUSJEJVNUFUBOJ EFWFSXFLLFSWBOUFUBOVT JOXBUFS -FHJP
OFMMBQOFVNPQIJMB EFWFSXFLLFSWBOWFUFSBOFO[JFLUF FOJOBQQBSBUVVSWBO[JFLFOIVJ
[FO CJKWPPSCFFME1TFVEPNPOBTBFSVHJOPTB *OGFDUJFTLVOOFOWFSPPS[BBLUXPSEFOEPPSNJDSPPSHBOJTNFOEJFUPUEFFJHFO¿PSBCF
IPSFO CJKWPPSCFFMEXPOEJOGFDUJFTEPPS4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTPGVSJOFXFHJOGFDUJFTEPPS
&TDIFSJDIJBDPMJ %FSHFMJKLFJOGFDUJFTOPFNFOXFFOEPHFFO JOUFHFOTUFMMJOHUPUJOGFDUJFT
WBOVJUFFOFYUFSOFCSPO EJFXFFYPHFFOOPFNFO*OIFU[JFLFOIVJTLBOEF¿PSBWBO
EFHBTUIFFSWFSBOEFSFOPOEFSJOWMPFEWBOBOUJCJPUJDBHFCSVJLPGEPPSPWFSESBDIUWBO
IFUNJDSPPSHBOJTNFWBOEFFOFQBUJqOUOBBSEFBOEFSF8BOOFFSNFOFFOCFQBBMEF
[JFLFOIVJTCBDUFSJFCJKFFOQBUJqOUBBOUSFGU[POEFSEBUFSTQSBLFJTWBOFFOJOGFDUJF [FHUNFOEBUEFQBUJqOUHFLPMPOJTFFSEJT
4.3.2
Besmettingsweg
%FPWFSESBDIUWBONJDSPPSHBOJTNFOWBOEFCSPOOBBSFFOHBTUIFFSLBOQMBBUTWJOEFO
WJBEJSFDUPGJOEJSFDUDPOUBDUPGWJBEFMVDIU
%JSFDU DPOUBDU PNWBU EF PONJEEFMMJKLF PWFSESBDIU WBO QFSTPPO UPU QFSTPPO WJB MJ
DIBBNTWMPFJTUPGGFO TQFFLTFM GFDFT VSJOF TQFSNB CMPFE WJB EF IBOEFO PG WJB
Epidemiologie van infectieziekten
51
ESVQQFMTEPPSBBOIPFTUFO&SJTTQSBLFWBOJOEJSFDUDPOUBDUXBOOFFSEFPWFSESBDIU
QMBBUTWJOEU WJB WPPSXFSQFO CJKWPPSCFFME CFTNFUUF NFEJTDIF JOTUSVNFOUFO PG [JF
LFOIVJTBQQBSBUVVS WJBWPFETFM CJKWPPSCFFMECFTNFUNFU4BMNPOFMMBTQ WJBEFMVDIU
BFSPHFFO EPPSWFSTQSFJEJOHWBOESVQQFMLFSOFO IVJETDIJMGFSTPGTUPG PGWJBFFOMF
WFOEFWFDUPS[PBMTNVHHFOFOWMJFHFO
4.3.3
Porte d’entrée
%FQMBBUTXBBSFFONJDSPPSHBOJTNFFFOOJFVXFHBTUIFFSCJOOFOESJOHU OPFNFOXF
EFQPSUFEµFOUSnF8FLFOOFO[FTQPSUFTEµFOUSnFCJKEFNFOTEFMVDIUXFHFO WJBJO
BEFNFO IFUNBBHEBSNLBOBBM WJBWPFETFM IFUVSPHFOJUBBMTUFMTFM WJBTFLTVFFMDPO
UBDUPGPQTUJKHFOEWJBEFVSFUISB EFIVJEFOTMJKNWMJF[FO WJBXPOEFO EFQMBDFOUB
PWFSESBDIUWBONPFEFSPQLJOE FOEFCMPFECBBO QBSFOUFSBBM 4.3.4
Gevoelige gastheer
"BOIFUFJOEWBOEFJOGFDUJFLFUFOTUBBUEFHFWPFMJHFHBTUIFFS EBUXJM[FHHFOEFHBTU
IFFSEJFOJFUCFTDIJLUPWFSWPMEPFOEFBGXFFSUFHFOIFUCJOOFOESJOHFOEFNJDSPPSHB
OJTNF%FHFWPFMJHIFJEWBOFFOHBTUIFFSXPSEUCFQBBMEEPPSHFOFUJTDIFGBDUPSFOFO
EPPS[JKOBMHFNFOFFOTQFDJ¾FLFBGXFFS"MHFNFOFFOTQFDJ¾FLFBGXFFSLVOOFOEPPS
PNHFWJOHTGBDUPSFO CFuOWMPFE XPSEFO [PBMT WPFEJOHTUPFTUBOE SPLFO NFEJDJKOFO NFEJTDIFJOHSFQFOFOEFSHFMJKLF [JFIPPGETUVL 8FFSTUBOEFOJNNVOJUFJU 4.4
Endemie, epidemie, pandemie
%FFQJEFNJPMPHJFWBOJOGFDUJF[JFLUFOCFTUVEFFSUIPFFOXBBSPNFFOJOGFDUJF[JFLUFJO
FFOCFQBBMEFCFWPMLJOHWFSEFFMEJT4PNNJHFJOGFDUJF[JFLUFOLPNFOPWFSFFOMBOHFSF
UJKEJOFFODPOTUBOUFGSFRVFOUJFJOFFOCFWPMLJOHWPPS8F[FHHFOEBU[JKFOEFNJTDI
WPPSLPNFO %JU JT CJKWPPSCFFME IFU HFWBM WPPS QOFVNPLPLLFOQOFVNPOJFqO JO /F
EFSMBOEPGWPPSUVCFSDVMPTFJOPOUXJLLFMJOHTMBOEFO8BOOFFS[JDICJOOFOFFOLPSUF
UJKETQFSJPEFQMPUTFMJOHNFFSHFWBMMFOWPPSEPFO NFFSEBOIFUFOEFNJTDIOJWFBV WBO
FFO CFQBBMEF JOGFDUJF[JFLUF TQSFLFO XF WBO FFO FQJEFNJF ;P LPNFO JO /FEFSMBOE
SFHFMNBUJHJO¿VFO[BFQJEFNJFqOWPPS8BOOFFSFFOFQJEFNJF[JDIVJUTUSFLUPWFSWFS
TDIJMMFOEFXFSFMEEFMFOOPFNFOXFEJUFFOQBOEFNJF;JFLFOIVJTJOGFDUJFTLPNFOFO
EFNJTDIWPPSJOBMMF[JFLFOIVJ[FO EBUXJM[FHHFOEBUFSTUFFETFFOBBOUBMQBUJqOUFO
NFU[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJOIFU[JFLFOIVJTBBOXF[JHJT4PNTPOUTUBBO OBJOUSPEVDUJF
WBOFFOCFQBBMENJDSPPSHBOJTNF PGUFOHFWPMHFWBOCFTNFUUJOHWBOBQQBSBUVVSCJK
WPPSCFFME MPLBMF FQJEFNJFqO EBU XJM [FHHFO IFU BBOUBM [JFLFOIVJTJOGFDUJFT OFFNU
UPFCPWFOIFUHFXPOFOJWFBV0GFFOCFQBBMEFJOGFDUJF[JFLUFEBOXFM[JFLFOIVJTJOGFD
UJFFOEFNJTDIPGFQJEFNJTDIWPPSLPNU IBOHUBGWBOMPLBMFGBDUPSFO[PLVOOFOUXFF
QBUJqOUFONFUFFOJOGFDUJFNFUFFONFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTJOFFO
/FEFSMBOET [JFLFOIVJT FFO FQJEFNJF [JKO UFSXJKM NFFSEFSF QBUJqOUFO JO FFO 'SBOT
[JFLFOIVJTTMFDIUTIFUFOEFNJTDIFOJWFBVBBOHFWFO
52 Hygiëne en infectiepreventie
4.5
Epidemiologie van ziekenhuisinfecties
;PBMTWPPSBMMFJOGFDUJFT HFMEUPPLWPPS[JFLFOIVJTJOGFDUJFTEBUEFWFSTQSFJEJOHFSWBO
QMBBUTWJOEU WJB EF JOGFDUJFLFUFO EBU XJM [FHHFO WBO CSPO WJB CFTNFUUJOHTXFH OBBS
HFWPFMJHFHBTUIFFS%FFJHFOTDIBQQFOWBOEFWFSTDIJMMFOEFWFSXFLLFSTFOIVOWFSNP
HFOPN[JDIJOIFU[JFLFOIVJTNJMJFVUFIBOEIBWFO[VMMFOWPPSBMCFQBMFOXBBSXFEF
UZQJTDIFWFSXFLLFSTWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTLVOOFOBBOUSFGGFOFOMBOHTXFMLFXFH
[FWFSTQSFJE[VMMFOXPSEFO
4.5.1
Bacteriën
4UBQIZMPDPDDVT BVSFVT 4 BVSFVT FFO HSBNQPTJUJFWF LPL JT WBO PVETIFS FFO CFSVDIUF
WFSXFLLFSWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT NFUOBNFWBOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT4BV
SFVTXPSEUBBOHFUSPGGFOPQIFUOFVTTMJKNWMJFTWBOHF[POEFESBHFST CJKTPNNJHFOPPL
PQIFUQFSJOFVN0OHFWFFSWBOEFNFOTFOJTQFSNBOFOUESBHFSWBO4BVSFVT FFO
BOEFSFJTOPPJUESBHFS)FUPWFSJHFEFFMWBOEFNFOTFOJTJOUFSNJUUFSFOEESBHFS EBUXJM[FHHFOJTBGFOUPFESBHFSWBOXJTTFMFOEF4BVSFVTTUBNNFO7BOVJUEFOFVT
XPSEUEFCBDUFSJFWFSTQSFJEPWFSEFIVJE%FIVJEWBOEFNFOTTDIJMGFSUWPPSUEVSFOE
BGEFIVJETDIJMGFST XBBSPQTUBGZMPLPLLFOLVOOFOWPPSLPNFO NBLFOFFOHSPPUEFFM
WBOIFUIVJTIPVEFMJKLFTUPGVJU4UBGZMPLPLLFOLVOOFOJOEJUTUPGPWFSMFWFOPNEBU[JK [PBMTEFNFFTUFHSBNQPTJUJFWFNJDSPPSHBOJTNFO TUFSLCFTUBOE[JKOUFHFOVJUESPHJOH
%FNFFTUGSFRVFOUWPPSLPNFOEFJOGFDUJFTEPPS4BVSFVT[JKOEFXPOEJOGFDUJFT JOIFU
[JFLFOIVJTEFQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT.FFTUBM[JKOEFTUBGZMPLPLLFOBGLPNTUJH
WBOEFQBUJqOU[FMG TPNTLVOOFOFQJEFNJFqOPQUSFEFOUFOHFWPMHFWBOEFJOUSPEVD
UJF WBO FFO WJSVMFOUF TUBN JO IFU [JFLFOIVJT ;P XPSEFO TJOET FOLFMF KBSFO EF /F
EFSMBOETF[JFLFOIVJ[FOHFDPOGSPOUFFSENFUEFNFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF4BVSFVT .34" EJFPOHFWPFMJHJTWPPSEFNFFTUHBOHCBSFBOUJCJPUJDB0WFSESBDIUHFCFVSUWPPSBMWJB
EFIBOEFOWBOIFUQFSTPOFFM EPDILBOPPLQMBBUTWJOEFOWJBEFMVDIU [PEBUTUSJLUF
JTPMBUJFWBOQBUJqOUFONFUEFSHFMJKLFTUBGZMPLPLLFOOPEJHJTPNWFSTQSFJEJOHFSWBOUF
WPPSLPNFO
3FDFOUFMJKL [JKO JO +BQBO FO "NFSJLB .34"TUBNNFO HFuTPMFFSE EJF PPL UFHFO WBO
DPNZDJOFSFTJTUFOU[JKO XBBSEPPSIFUBBOUBMNJEEFMFOXBBSNFFJOGFDUJFTNFUEF[F
CBDUFSJqOCFIBOEFMELVOOFOXPSEFO[FFSCFQFSLUXPSEU4JOETLPSU[JKOUXFFOJFVXF
NJEEFMFO PQ EF NBSLU WPPS EF CFIBOEFMJOH WBO JOGFDUJFT NFU HSBNQPTJUJFWF CBDUF
SJqO MJOF[PMJEFOEBQUPNZDJOF0PLUFHFOEF[FNJEEFMFOJTSFFETSFTJTUFOUJFXBBSHF
OPNFO
$PBHVMBTFOFHBUJFWFTUBGZMPLPLLFO%F[FTUBGZMPLPLLFOCFIPSFOUPUEFOPSNBMFIVJE¿PSB
WBOJFEFSFNFOT*OIFU[JFLFOIVJT[JKO[JKEFMBBUTUFUXJOUJHKBBSCFSVDIUHFXPSEFO
BMTWFSXFLLFSWBO[PHFOBBNEFWSFFNEMJDIBBNJOGFDUJFT EBUXJM[FHHFOJOGFDUJFTUFS
IPPHUFWBOHFuNQMBOUFFSEFLVOTUTUPGQSPUIFTFO [PBMTHFXSJDIUTQSPUIFTFO IBSULMFQ
QFO TIVOUTFOEFSHFMJKLF1BUJqOUFOEJFHFEVSFOEFMBOHFSFUJKEFFOJOGVVTPGDFOUSBMF
MJKOIFCCFO TUBBOCMPPUBBOIFUSJTJDPWBOLPMPOJTBUJFWBOEFMJKONFUDPBHVMBTFOFHB
Epidemiologie van infectieziekten
53
UJFWFTUBGZMPLPLLFO EBULBOSFTVMUFSFOJOFFOTFQTJTNFUEJUNJDSPPSHBOJTNF1SPGZMBD
UJTDI HFCSVJL WBO BOUJCJPUJDB QSFPQFSBUJFG FO VJUFSTU OBVXLFVSJHF JNQMBOUBUJFUFDI
OJFL CFIPSFO UPU EF QSFWFOUJFWF NBBUSFHFMFO WPPS WSFFNEMJDIBBNJOGFDUJFT (PFEF
LBUIFUFS[PSHJTCFMBOHSJKLUFSWPPSLPNJOHWBOEFLBUIFUFSTFQTJT
&OUFSPLPLLFO&OUFSPLPLLFOCFIPSFO [PBMTIVOOBBNBBOHFFGU UPUEFOPSNBMFEBSN
¿PSBFOLPNFOWPPS[PXFMCJKNFOTFOBMTCJKEJFSFO4JOETFFOUJFOUBMKBSFO[JKOEF[F
EBSNCBDUFSJqOJOPQLPNTUBMT[JFLFOIVJTQBUIPHFOFO)FU[JKOEFWFSXFLLFSTWBOPQ
QPSUVOJTUJTDIFJOGFDUJFTCJKQBUJqOUFONFUJOUSBWBTDVMBJSFLBUIFUFSTPGCMBBTLBUIFUFST
%BBSOBBTULVOOFO[JKCJKQBUJqOUFOEJFCFIBOEFME[JKONFUDZUPTUBUJDBFOOFVUSPQFFO CBDUFSJqNJFqOWFSPPS[BLFO%F[FCBDUFSJqO[JKOWBOOBUVSFSFFETWSJKSFTJTUFOU.JEEF
MFOWBOFFSTUFLFV[FWPPSEFCFIBOEFMJOHWBOFOUFSPLPLLFOJOGFDUJFT[JKOBNPYJDJMMJOF
FO WBODPNZDJOF &FO HSPFJFOE QSPCMFFN JO EF 7FSFOJHEF 4UBUFO [JKO FOUFSPLPLLFO
EJFSFTJTUFOU[JKOWPPSWBODPNZDJOFFOBNPYJDJMMJOF 73& WBODPNZDJOFSFTJTUFOUFFO
UFSPLPLLFO ;JKXPSEFOJOEFHSPUF"NFSJLBBOTF[JFLFOIVJ[FOCJKUPUWBOEF
QBUJqOUFO PQ JOUFOTJWFDBSFVOJUT BBOHFUSPGGFO *O /FEFSMBOE [JKO JOGFDUJFT NFU 73&
OPHTUFFETVJUFSTU[FME[BBN EPDI73&XPSEUXFMBBOHFUSPGGFOJOEFEBSNWBO
WBOHF[POEFQFSTPOFO
&TDIFSJDIJBDPMJ &OUFSPCBDUFSTQ ,MFCTJFMMBTQ 4FSSBUJBTQ%F[FNJDSPPSHBOJTNFOCFIP
SFOUPUEFHSPFQEFS&OUFSPCBDUFSJBDFBF EFEBSNCBDUFSJqO%JU[JKOBMMFNBBMHSBNOFHB
UJFWFTUBBGKFT*OIFU[JFLFOIVJT[JKO[JKCFLFOEBMTWFSXFLLFSTWBOVSJOFXFHJOGFDUJFT WPPSBM CJK HFLBUIFUFSJTFFSEF QBUJqOUFO FO WBO [JFLFOIVJTQOFVNPOJFqO ;PBMT BMMF
HSBNOFHBUJFWF TUBWFO [JKO [JK OJFU CFTUBOE UFHFO VJUESPHJOH [PEBU WPPS PWFSESBDIU
EJSFDUDPOUBDUOPEJHJT%JUHFCFVSUWPPSBMWJBEFIBOEFOWBOIFU[JFLFOIVJTQFSTPOFFM
*OGFDUJFTEPPS&DPMJXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSTUBNNFOEJFNFFTUBMUPUEFFJHFO¿PSB
WBOEFQBUJqOUCFIPSFO [PEBUEF[FJOGFDUJFTWSJKXFMBMUJKEFOEPHFFO[JKO&OUFSPCBDUFS
TQ JT FFO CBDUFSJFTPPSU EJF HPFE HFEJKU JO HMVDPTFPQMPTTJOHFO &S [JKO WFSTDIJMMFOEF
FQJEFNJFqOWBOTFQTJTNFU&OUFSPCBDUFSCFTDISFWFO NFUBMTCSPOHFDPOUBNJOFFSEFJO
GVVTWMPFJTUPGGFO%BUPWFSESBDIUWBO[JFLFOIVJT¿PSBWJBEFIBOEFOWBOIFUQFSTPOFFM
HFCFVSU JTWBBLBBOHFUPPOEWPPS,MFCTJFMMBTQ%JUNJDSPPSHBOJTNFJT[FMGTJOTUBBUPN
EFIVJEWBOEFWJOHFSTPOEFSSJOHFO WPDIUJHFQMFL HFEVSFOEFMBOHFSFQFSJPEFOUF
LPMPOJTFSFO ,MFCTJFMMBTUBNNFO [JKO WFFMBM SFTJTUFOU WPPS WFSTDIJMMFOEF BOUJNJDSPCJ
FMFNJEEFMFO4FSSBUJBTQJTFFOCFLFOEFWFSXFLLFSWBOFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJF&FO
HSPFJFOEQSPCMFFNCJK&OUFSPCBDUFSJBDFBFJTEFSFTJTUFOUJFUFHFOBMMFDFGBMPTQPSJOFTEPPS
QSPEVDUJF WBO [HO FYUFOEFETQFDUSVN CoUBMBDUBNBTFT FO[ZNFO EJF DFGBMPTQPSJOFT
BGCSFLFO
1TFVEPNPOBTBFSVHJOPTB%JUNJDSPPSHBOJTNFJTCFSVDIUPN[JKOWFSNPHFOPN[JDIJO
JFEFSWPDIUJHNJMJFVUFIBOEIBWFOFOUFWFSNFOJHWVMEJHFO7BOVJUWPDIUJHFSFTFSWPJST
CJKWPPSCFFME CFWPDIUJHJOHTBQQBSBUVVS CFBEFNJOHTBQQBSBUVVS FO EFSHFMJKLF LVO
OFO FQJEFNJFqO POUTUBBO 0PL EJU NJDSPPSHBOJTNF JT SFTJTUFOU UFHFO WFSTDIJMMFOEF
BOUJNJDSPCJqMFNJEEFMFO)FUJTFFOHFWSFFTEFWFSXFLLFSWBOJOGFDUJFTCJKQBUJqOUFO
NFUJNNVOPMPHJTDIFBGXFFSTUPPSOJTTFO PNEBUJOGFDUJFTNFU1TFVEPNPOBTTQJOEF[F
QBUJqOUFOHSPFQFFOTMFDIUFQSPHOPTFIFCCFO
54 Hygiëne en infectiepreventie
"DJOFUPCBDUFSTQ%JUNJDSPPSHBOJTNFLPNUWPPSBMTOPSNBMFDPNNFOTBBMPQEFIVJE FOLBO[JDIOFUBMT1TFVEPNPOBTBFSVHJOPTBHPFEIBOEIBWFOJOFFOWPDIUJHNJMJFV0PL
JOFFOESPPHNJMJFVLBOEF[FCBDUFSJFPOHFWFFSESJFXFLFOPWFSMFWFO;JFLFOIVJTJO
GFDUJFTNFUEF[FCBDUFSJFLVOOFOEVT[PXFMFOEPHFFOBMTFYPHFFO[JKO&QJEFNJFqO
UFOHFWPMHFWBODPOUBNJOBUJFWBOCFBEFNJOHTBQQBSBUVVSNFUNVMUJSFTJTUFOUFTUBN
NFO[JKOIFSIBBMEFMJKLCFTDISFWFO
4.5.2
Virussen
)FQBUJUJT #WJSVT %JU WJSVT XPSEU PWFSHFESBHFO WJB CMPFE EF QPSUF EµFOUSnF JT QBSFO
UFSBBM %JU CFUFLFOU EBU IFQBUJUJT # JO IFU [JFLFOIVJT PWFSHFESBHFO LBO XPSEFO WJB
CMPFE FO CMPFEQSPEVDUFO 4JOET VJUTMVJUFOE HFTUFSJMJTFFSEF NFEJTDIF IVMQNJEEFMFO
QBSFOUFSBBMHFCSVJLUXPSEFO CMPFEWPPSEPOBUJFHFTDSFFOEXPSEUFOSJTJDPHSPFQFO
HFWBDDJOFFSEXPSEFO JTEFJODJEFOUJFWBOIFQBUJUJT#JOIFU[JFLFOIVJTTUFSLHFEBBME
%FIPPHTUFQSFWBMFOUJFWBOESBHFSTDIBQWBOIFQBUJUJT#WJOEFOXFCJKIFNPEJBMZTF
QBUJqOUFOFOQBUJqOUFOEJFTUPMMJOHTGBDUPSFOUPFHFEJFOELSJKHFO&OLFMFWPPSCFFMEFO
WBOSJTJDPHSPFQFOCJKIFUQFSTPOFFM[JKOEFNFEFXFSLFSTWBOEJBMZTFBGEFMJOHFO PQF
SBUJFLBNFST MBCPSBUPSJBFOIVJTIPVEFMJKLFEJFOTUFO%FQSFWFOUJFWBOPWFSESBDIUWBO
IFQBUJUJT#OBBSEF[JFLFOIVJTNFEFXFSLFSTCFSVTUPQQSFWFOUJFWBOQSJLBDDJEFOUFO
4JOETCFTDIJLLFOXFPWFSFFOWBDDJOUFHFOIFQBUJUJT#BMMF[JFLFOIVJTNFEFXFS
LFSTEJFJODPOUBDULVOOFOLPNFONFUCMPFELVOOFONJEEFMTWBDDJOBUJFCFTDIFSNE
XPSEFO%JUJTPPLJOEF"SCFJETPNTUBOEJHIFEFOXFUPQHFOPNFO
)FQBUJUJT $WJSVT &FO SFDFOU IFSLFOE WJSVT JT IFU IFQBUJUJT $WJSVT %JU WJSVT XPSEU
FWFOBMTIFUIFQBUJUJT#WJSVTPWFSHFESBHFOWJBCMPFEFOCMPFEQSPEVDUFO NBBSOJFUWJB
TFLTVFFM DPOUBDU %F QSFWBMFOUJF WBO JOGFDUJFT JT WPPSBM IPPH CJK JOUSBWFOFV[F ESVH
HFCSVJLFST%FNFFTUFJOGFDUJFTNFUIFQBUJUJT$WFSMPQFOBTZNQUPNBUJTDI JOWBO
EFHFWBMMFOUSFFEUHFFM[VDIUPQ%FJOGFDUJFLBODISPOJTDIWFSMPQFOFOEJUWJSVTXPSEU
OVIFSLFOEBMTFFOSJTJDPGBDUPSWPPSIFQBUPDFMMVMBJSDBSDJOPPN
)VNBBOJNNVOPEF¾DJqOUJFWJSVTPGIJW%JUWJSVTXPSEU OFUBMTIFUIFQBUJUJT#WJSVT PWFS
HFESBHFOWJBCMPFEFOCMPFEQSPEVDUFOFOWJBTFLTVFFMDPOUBDU#JKFFOQSJLBDDJEFOU
XPSEUBMUJKEEPPSEF"SCPEJFOTUOBHFHBBOIPFHSPPUIFUSJTJDPWPPSIFQBUJUJT# IFQB
UJUJT$FOIJWJT*OHFWBMWBOFFOIJWSJTJDPXPSEUEJSFDUQPTUFYQPTJUJFQSPGZMBYF 1&1 BBOHFCPEFO)FUJTEVTWBOCFMBOHFFOQSJLBDDJEFOUEJSFDUUFNFMEFO
4.5.3
Schimmels en gisten
4DIJNNFMT FO HJTUFO [JKO TJOET IFU CFHJO WBO EF KBSFO UBDIUJH PQHFLPNFO BMT WFS
XFLLFST WBO [JFLFOIVJTJOGFDUJFT %F PPS[BBL IJFSWBO JT EBU EF[F NJDSPPSHBOJTNFO
CJKOBVJUTMVJUFOEJOGFDUJFTWFSPPS[BLFOCJKQBUJqOUFONFUFSOTUJHFTUPPSOJTTFOWBOEF
JNNVOPMPHJTDIFBGXFFSIFUBBOUBMWBOEFSHFMJKLFQBUJqOUFOOFFNUEFMBBUTUFKBSFO
UPF4DIJNNFMTLPNFOOPSNBBMJOEFMVDIUWPPS7BUCBSFQBUJqOUFO CJKWPPSCFFMEOB
CFFONFSHUSBOTQMBOUBUJF MPQFO WPPSBM SJTJDP PQ QOFVNPOJFqO %F[F QBUJqOUFO LVO
Epidemiologie van infectieziekten
55
OFO CFTDIFSNE XPSEFO EPPS WFSQMFHJOH JO LBNFST EJF WPPS[JFO [JKO WBO TQFDJBMF
MVDIU¾MUFSTZTUFNFO
(JTUFOLPNFOJOLMFJOFBBOUBMMFOWPPSJOEFOPSNBMFEBSN;JKLVOOFOUPUHSPUFBBO
UBMMFOVJUHSPFJFOCJKWFFMWVMEJHHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDB%JULBOBBOMFJEJOHHFWFOUPU
LPMPOJTBUJFWBOEFIVJEFOEFTMJKNWMJF[FOFOWBOEBBSVJUUPUJOGFDUJFT
4.5.4
Protozoa
1SPUP[PB TQFMFO HFFO SPM CJK [JFLFOIVJTJOGFDUJFT JO /FEFSMBOE %F[F NJDSPPSHBOJT
NFOIFCCFOWBBLFFOUVTTFOHBTUIFFSOPEJH NBMBSJB°NVH UPYPQMBTNPTF°LBU PN
[JDIUFWFSTQSFJEFOOBBSEFNFOT
5
Weerstand en immuniteit
J.P. van de Merwe
5.1
Weerstand
%FNFOTXPSEUPNSJOHEEPPSUBMMP[FNJDSPPSHBOJTNFO CBDUFSJqO WJSVTTFOFOTDIJN
NFMT [POEFSEBUEJUJOEFSFHFMUPU[JFLUFMFJEU#MJKLCBBSCFTDIJLUEFNFOTPWFSFFO
OBUVVSMJKLFXFFSTUBOEUFHFOJOGFDUJF[JFLUFO%BBSOBBTUCMJKLUEBUIFUEPPSNBLFOWBO
FFO JOGFDUJF[JFLUF MFJEU UPU FFO WFSIPPHEF XFFSTUBOE %F[F WFSIPPHEF XFFSTUBOE PG
JNNVOJUFJUHFMEUBMMFFOWPPSEFCFUSFGGFOEF[JFLUFFOOJFUWPPSBOEFSFJOGFDUJF[JFL
UFO SFEFOXBBSPNXPSEUHFTQSPLFOWBOTQFDJ¾FLFJNNVOJUFJU0QCBTJTWBOIFUBM
EBOOJFUCJKEFHFCPPSUFSFFETBBOXF[JH[JKOFOEFFSCJKCFUSPLLFODFMMFOFOFJXJUUFO
XPSEUEFXFFSTUBOEPOEFSWFSEFFMEJOEFCBSSJoSFT EFOJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOEFOEFTQFDJ
¾FLFXFFSTUBOE [JFBGCFFMEJOH %FCBSSJoSFTFOEFOJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOE[JKOOPSNBBMBMUJKECJKJFEFSFFOBBOXF[JH
FOXPSEFOTBNFOEFOBUVVSMJKLFXFFSTUBOEHFOPFNEJOUFHFOTUFMMJOHUPUEFWFSXPSWFO
XFFSTUBOEPGTQFDJ¾FLFXFFSTUBOE%FDFMMFOFOFJXJUUFOEJFEFCBTJTWPSNFOWBOEF
OJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOEXPSEFOTBNFOIFUOJFUTQFDJ¾FLFJNNVVOTZTUFFNHFOPFNEFO
EFDFMMFOFOFJXJUUFOEJFWFSBOUXPPSEFMJKL[JKOWPPSEFTQFDJ¾FLFXFFSTUBOEIFUTQFDJ
¾FLFJNNVVOTZTUFFN
%FOJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOELPNUUPUTUBOEEPPSDFMMFO[PBMTHSBOVMPDZUFO NBDSPGBHFO EFOESJUJTDIFDFMMFOFOOBUVSBMLJMMFSDFMMFOFOEPPSEFDPNQMFNFOUGBDUPSFO%FPOEFS
EFMFOWBOEF[FOJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOE[JKOBMCJKEFHFCPPSUFWPMMFEJHGVODUJPOFFMFO
OJFUBGIBOLFMJKLWBOFFOFFSEFSDPOUBDUNFUCJKWPPSCFFMEFFONJDSPPSHBOJTNF
%FTQFDJ¾FLFXFFSTUBOEXPSEUHFWPSNEEPPS5MZNGPDZUFOFO#MZNGPDZUFO EJFOBWFS
BOEFSJOHJOQMBTNBDFMMFOTQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFOWPSNFO%FPOEFSEFMFOWBOEFOJFU
TQFDJ¾FLF FO EF TQFDJ¾FLF XFFSTUBOE XFSLFOOBVXTBNFO0QEF[FNBOJFSLBOEF
XFFSTUBOEFGGFDUJFGJOGFDUJFTCFTUSJKEFOPGWPPSLPNFO%F[FMGEFSFBDUJFTLVOOFOFDI
UFSPPL[JFLUFOWFSPPS[BLFOBMT[FUFHFOMJDIBBNTFJHFOCFTUBOEEFMFO[JKOHFSJDIU%F
XJK[FXBBSPQEFPOEFSEFMFOWBOEFOJFUTQFDJ¾FLFFOTQFDJ¾FLFXFFSTUBOENFUFMLBBS
TBNFOXFSLFOCJKEFSFBDUJFTPQDPOUBDUNFUBOUJHFOFOXPSEUCFTQSPLFOJOQBSBHSBBG
/BBTU EF IJFSCPWFO HFOPFNEF JOEFMJOH LBO EF XFFSTUBOE PPL PQ FFO BOEFSF XJK[F
XPSEFOJOHFEFFME CJKWPPSCFFMEJOQMBBUTFMJKLFOBMHFNFFO ´TZTUFNJTDIµ PGJOIVNPSBBM
FODFMMVMBJS.FUIVNPSBBMXPSEFOTUPGGFOJOWMPFJTUPGCFEPFME [PBMTDPNQMFNFOUFJ
XJUUFO FO BOUJTUPGGFO $FMMVMBJS IFFGU CFUSFLLJOH PQ DFMMFO [PBMT HSBOVMPDZUFO NB
DSPGBHFOFOMZNGPDZUFO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_5, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
58 Hygiëne en infectiepreventie
WEERSTAND
NATUURLIJKE
WEERSTAND
BARRIÈRES
huid
slijmvliezen
NIET-SPECIFIEKE
WEESTAND
cellen
granulocyten
macrofagen
dendritische
cellen
natural killercellen
VERWORVEN
WEERSTAND
SPECIFIEKE
WEERSTAND
cellen
T-lymfocyten
B-lymfocyten:
plasmacellen
eiwitten
antistoffen
eiwitten
complementfactoren
Afbeelding 5.1
Schematische indeling van de weerstand
#FMBOHSJKLFBGXJKLJOHFOJOFFOWBOEFPOEFSEFMFOWBOIFUJNNVVOTZTUFFN JNNV
OPEF¾DJqOUJF LVOOFOMFJEFOUPUSFDJEJWFSFOEF UFMLFOTUFSVHLFSFOEF PGDISPOJTDIF
MBOHEVSJHF JOGFDUJFTFOPGJOGFDUJF[JFLUFO
7FFMDFMMFOWBOIFUJNNVVOTZTUFFNIFCCFOHSPUFJOWMPFEPQEFGVODUJFWBOBOEFSF
DFMMFOWBOIFUJNNVVOTZTUFFNJOIVOPNHFWJOH%F[FJOWMPFELPNUUPUTUBOEEPPS
FJXJUUFOEJFEFDFMMFOVJUTDIFJEFO DZUPLJOFO WBBLOBEBU[FFFSTU[FMGEPPSBOEFSF
DFMMFOPQEF[FXJK[F[JKOCFuOWMPFE&SCFTUBBOWFMFWFSTDIJMMFOEFDZUPLJOFONFUEJ
WFSTF OBNFO &FO CFMBOHSJKLF QMBBUT IJFSCJK OFNFO EF JOUFSMFVLJOFO JO BBOHFEVJE
NFU*-HFWPMHEEPPSFFOOVNNFS$ZUPLJOFOCJFEFOJOUPFOFNFOEFNBUFCFMBOHSJKLF
BBOHSJKQJOHTQVOUFOWPPSEFCFIBOEFMJOHWBO[JFLUFO
.FUNPOPLMPOBMFBOUJTUPGGFOJTIFUNPHFMJKLTUFFETNFFSFJXJUUFOUFIFSLFOOFOPQEF
PQQFSWMBLUFWBODFMMFOWBOIFUJNNVVOTZTUFFN%FNPOPLMPOBMFBOUJTUPGGFOIFCCFO
OBNFOBMTBOUJ$% $%LPNUWBODMVTUFSTPGEJGGFSFOUJBUJPO HFWPMHEEPPSFFOOVNNFS
)FU FJXJU EBU XPSEU IFSLFOE XPSEU BBOHFEVJE NFU $% FO IFU[FMGEF OVNNFS "MMF
5MZNGPDZUFO IFCCFO CJKWPPSCFFME IFU $% PQ IVO PQQFSWMBL FO EF NFFTUF 5DFMMFO
Weerstand en immuniteit
59
EBBSOBBTUPPLPOEFSBOEFSF$%PG$%%F[FFJXJUUFOLVOOFOXPSEFOIFSLFOENFU
SFTQFDUJFWFMJKLEFNPOPLMPOBMFBOUJTUPGGFOBOUJ$% BOUJ$%FOBOUJ$%%JUTPPSU
WFSTDIJMMFO JO PQQFSWMBLUFFJXJUUFO WFSUBBMU [JDI CJK WFFM DFMMFO WBO IFU JNNVVOTZ
TUFFNJOCFMBOHSJKLFWFSTDIJMMFOJOVJUSJKQJOHFOPGGVODUJF
5.1.1
Barrières
%FOPSNBMFPOCFTDIBEJHEFIVJEJTWSJKXFMPOEPPSESJOHCBBSWPPSNJDSPPSHBOJTNFO
4MJKNWMJF[FOWPSNFOPPLFFOCBSSJoSF NBBSNJDSPPSHBOJTNFOLVOOFO´FFOWPFUBBO
EFHSPOEµLSJKHFOBMT[FBBOIFUTMJKNWMJFTLVOOFOIFDIUFO#JK[POEFSFTUSVDUVSFOLVO
OFOEFXFFSTUBOEWBOEFTMJKNWMJF[FOWFSIPHFO [PBMTEFUSJMIBSFOJOEFMVDIUXFHFO EJF PQ EF TMJKNMBBH UFSFDIUHFLPNFO NJDSPPSHBOJTNFO BGWPFSFO "OEFSF NBOJFSFO
XBBSPQNJDSPPSHBOJTNFOXPSEFOWFSXJKEFSE[JKOIFUSFHFMNBUJHFMPTMBUFOWBODFMMFO
EFTRVBNBUJF IPFTUFO OJF[FO QFSJTUBMUJTDIFCFXFHJOHFOFOIFU´TDIPPOTQPFMFOEFµ
FGGFDU WBO WMPFJTUPGGFO [PBMT HFCFVSU CJK EF PHFO USBBOWPDIU IVJMFO JO EF NPOE
TQFFLTFM FO VSJOFXFHFO %BBSOBBTU CFWBUUFO TPNNJHF MJDIBBNTWMPFJTUPGGFO BOUJ
NJDSPCJqMF EF HSPFJ WBO NJDSPPSHBOJTNFO SFNNFOEF TUPGGFO [PBMT MZTP[ZN PB JO
USBBOWPDIUFOTQFFLTFM MBDUPQFSPYJEBTF PBJOTQFFLTFM PG[PVU[VVS JOEFNBBH 5PDI [JKO EF IVJE FO TMJKNWMJF[FO CF[FU NFU PNWBOHSJKLF CBDUFSJqMF ¿PSBµT EJF QFS
QFSTPPO FO BGIBOLFMJKL WBO EF MPLBMJTBUJF FFO WSJK DPOTUBOUF TBNFOTUFMMJOH IFCCFO EF[PHFOBBNEFSFTJEFOUF¿PSBµT%FSFTJEFOUF¿PSBµTWFSIJOEFSFOEBUBOEFSF NPHFMJKL
TDIBEFMJKLFNJDSPPSHBOJTNFO[JDIUFSQMBBUTFWFTUJHFO0NEBUEFSFTJEFOUF¿PSBµTPQ
EF[FXJK[FEFXFFSTUBOEUFHFOJOGFDUJFTWFSIPHFO XPSEFO[FWBBLBMTPOEFSEFFMWBO
EFXFFSTUBOECFTDIPVXE.FOOPFNUEF[FXFFSTUBOEEFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJF7FSTUP
SJOHWBOEFTBNFOTUFMMJOHWBOEFSFTJEFOUFCBDUFSJF¿PSB CJKWPPSCFFMEEPPSHFCSVJL
WBOBOUJCJPUJDB MFJEUUPUFFOWFSNJOEFSEFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJFNFUFFOWFSIPPHEF
LBOTPQLPMPOJTBUJFEPPS[JFLNBLFOEFNJDSPPSHBOJTNFO
5.1.2
Niet-specifieke weerstand
Fagocyten
(SBOVMPDZUFO FO NBDSPGBHFO TBNFO BBOHFEVJE BMT GBHPDZUFO LVOOFO NJDSPPSHB
OJTNFOPQOFNFO GBHPDZUPTF XBBSNFF[FJOBBOSBLJOHLPNFO%JUWFSMPPQUWPPSBMFG
GFDUJFG BMT EF NJDSPPSHBOJTNFO [JKO CF[FU NFU BOUJTUPGGFO FO DPNQMFNFOUGBDUPSFO
PQTPOJTBUJF %FBDIUFSHSPOEIJFSWBOJTEBUEFGBHPDZUFOCFQBBMEFBOUJTUPGGFOFOFFO
CFQBBMEFDPNQMFNFOUGBDUPSHPFELVOOFOCJOEFOXBBSEPPSEFGBHPDZUIFUNJDSPPS
HBOJTNFLBOPQOFNFO(SBOVMPDZUFO[VMMFOIFUNJDSPPSHBOJTNFIJFSOBHFXPPOMJKL
EPEFOFOWFSUFSFO.BDSPGBHFOLVOOFONJDSPPSHBOJTNFOOBPQOBNFNFFTUBMBGCSF
LFOUPUGSBHNFOUFOEJFIVOBOUJHFOFFJHFOTDIBQQFOCFIPVEFO XBBSEPPS[FLVOOFO
XPSEFOIFSLFOEEPPSBOEFSFDFMMFO EFMZNGPDZUFO;PLVOOFOPOEFSBOEFSFBOUJTUPG
GFOUFHFOEFGSBHNFOUFOXPSEFOHFNBBLU
'BHPDZUFOLVOOFOTUPGGFONBLFOEJFEFXFFSTUBOEWFSIPHFO&FOWPPSCFFME[JKOEF
NBDSPGBHFOEJFMZTP[ZNFOTPNNJHFDPNQMFNFOUFJXJUUFOQSPEVDFSFO
60 Hygiëne en infectiepreventie
C2a
C4a
C4
C2
C3a
C3
C5a
C5
membrane-attack
complex
C1
antistof
C4b
C2b
C3b
C5b
lyse
gramnegatieve bacterie
Afbeelding 5.2 Activering van het complementsysteem voorgesteld met behulp
van een gramnegatieve bacterie. Als antistoffen antigenen op de bacterie
herkennen, ontstaat een kettingreactie van splitsingen van achtereenvolgende
complementfactoren C1, C4, C2, C3, C4 en C5 t/m C9. Hierbij worden bepaalde
gesplitste complementfactoren op de bacterie afgezet terwijl andere zich in de
omgeving verspreiden waardoor bijvoorbeeld granulocyten worden aangetrokken.
Vorming van grote complexen van C5b-C9, zgn. membrane-attack complexen,
kunnen celmembranen stukmaken van gramnegatieve bacteriën.
Complementfactoren
)FUDPNQMFNFOUTZTUFFN PGLPSUXFHDPNQMFNFOU CFTUBBUVJUFFOSFFLTFJXJUUFO [P
BMTEFDPNQMFNFOUGBDUPSFO$UPUFONFU$ QSPQFSEJOF GBDUPS# NBOOPTFCJOEFOE
MFDUJOF .#- FO FFO BBOUBM SFHVMFSFOEF FJXJUUFO $PNQMFNFOU JT WBO HSPPU CFMBOH
WPPSIFUCFHJOOFO WFSTUFSLFOFO´CJKTUVSFOµWBOEFPOUTUFLJOHTSFBDUJF [JFWFSEFS )FU
ESBBHUFSPPLUPFCJKEBUCBDUFSJqOLVOOFOXPSEFOHFGBHPDZUFFSE%F[FPQTPOJTBUJF
WFSMPPQUIFUCFTUFBMTFSPPL PQTPOJTFSFOEF BOUJTUPGGFOCJKCFUSPLLFO[JKO$PNQMF
NFOU LBO PPL EF DFMXBOE WBO CFQBBMEF CBDUFSJqO EF HSBNOFHBUJFWF CFTDIBEJHFO XBBSOBEF[FEPPSMZTP[ZNWFSEFSLBOXPSEFOBGHFCSPLFOFOEFCBDUFSJFTUVLHBBU MZ
TJT #FUSPLLFOIFJEWBOIFUDPNQMFNFOUTZTUFFNMFJEUUPUIFUPOUTUBBOWBOHFTQMJUTUF
DPNQMFNFOUGBDUPSFO BGCFFMEJOH NFUCFMBOHSJKLFFGGFDUFOPOEFSBOEFSFPQCMPFE
WBBUKFT [PBMT WFSXJKEJOH TUFSLFSF EPPSCMPFEJOH UPFOBNF WBO EF EPPSMBBUCBBSIFJE
WPPSXJUUFCMPFEDFMMFOFOFJXJUUFO FOPQGBHPDZUFO EJF[JDIHFSJDIUHBBOWFSQMBBUTFO
DIFNPUBYJF $PNQMFNFOULBOBBOTPNNJHFCBDUFSJqOXPSEFOHFCPOEFO[POEFSEBUFSBOUJTUPGGFO
CJK CFUSPLLFO [JKO %F[F CBDUFSJqO LVOOFO EBO POTDIBEFMJKL XPSEFO HFNBBLU EPPS
MZTJT GBHPDZUPTFPGEPPSEFPOUTUFLJOHTSFBDUJFEJFIJFSPQWPMHU
Dendritische cellen
%FOESJUJTDIF DFMMFO [JKO XFFGTFMDFMMFO EJF FOJHT[JOT MJKLFO PQ NBDSPGBHFO %FOESJ
UJTDIF DFMMFO [JKO FDIUFS HFTQFDJBMJTFFSE JO IFU USBOTQPSUFSFO WBO BOUJHFOFO WBO EF
Weerstand en immuniteit
61
QMBBUTWBOJOGFDUJFOBBSIFUMZNGFXFFGTFM;FQSFTFOUFSFOIJFSEFBOUJHFOFOBBO5MZN
GPDZUFOEJFIJFSEPPSXPSEFOHFBDUJWFFSE$FMMFO[PBMTEFOESJUJTDIFDFMMFOFONBDSP
GBHFOEJFBOUJHFOFOBBOBOEFSFDFMMFOQSFTFOUFSFO XPSEFOHF[BNFOMJKLBOUJHFFOQSF
TFOUFSFOEFDFMMFO "1$µT HFOPFNE
Natural killer-cellen
/BUVSBMLJMMFSDFMMFOPG/,DFMMFO[JKOMZNGPDZUFOEJFOJFUCFIPSFOUPUEF#PG5MZNGP
DZUFO [JFWFSEFS /,DFMMFOTQFMFOXBBSTDIJKOMJKLFFOSPMCJKEFXFFSTUBOEUFHFOUVNP
SFOFOWJSVTTFO;PLVOOFO[FNFUWJSVTCFTNFUUFDFMMFOEPEFOEPPSIJFSNFFDPOUBDU
UFNBLFOFOTUPGGFOVJUUFTDIFJEFOXBBSEPPSEFHFuOGFDUFFSEFDFMMFOHFDPOUSPMFFSE
XPSEFOHFEPPE BQPQUPTF FOEFWJSVTTFOPOTDIBEFMJKLHFNBBLU
5.1.3
Specifieke weerstand
%FTQFDJ¾FLFXFFSTUBOEJTEFWFSIPPHEFXFFSTUBOEUFHFOFFOCFQBBMENJDSPPSHBOJT
NFEJFPOUTUBBUOBDPOUBDUNFUEBUNJDSPPSHBOJTNFFOLPNUUPUTUBOEWJBEFMZNGP
DZUFO %F[F [JKO JO TUBBU PN IFU CFUSFGGFOEF NJDSPPSHBOJTNF PG GSBHNFOU EBBSWBO
TQFDJ¾FLUFIFSLFOOFO&SXPSEFO#MZNGPDZUFOFO5MZNGPDZUFOPOEFSTDIFJEFO
%F TQFDJ¾FLF XFFSTUBOE POUTUBBU QBT FOJHF UJKE OB FFO EPPSHFNBBLUF JOGFDUJF PN
EBUFSFFSTUFFOUPFOBNFWBOMZNGPDZUFOFOBOUJTUPGGFO EF´QSJNBSZSFTQPOTFµ QMBBUT
NPFUWJOEFOBMWPSFOTFFOFGGFDUJFWFCJKESBHFXPSEUHFMFWFSEBBOEFXFFSTUBOE&FO
BBOUBMWBOEFHFWPSNEF´TQFDJ¾FLFµMZNGPDZUFOCMJKGUWFMFKBSFOCFTUBBOFOWPSNUIFU
HFIFVHFOWBOIFUJNNVVOTZTUFFN)JFSEPPSJTCJKFFOWPMHFOEDPOUBDUNFUIFU[FMGEF
NJDSPPSHBOJTNF EF SFBDUJF WBO IFU JNNVVOTZTUFFN TOFMMFS FO TUFSLFS ´TFDPOEBSZ
SFTQPOTFµ #JKFFOFFSTUFJOGFDUJFNFUFFOCFQBBMENJDSPPSHBOJTNFMFWFSUEFTQFDJ¾FLFBGXFFSSF
MBUJFGMBBUFFOCJKESBHFBBOEFXFFSTUBOE SFEFOXBBSPNEFOJFUTQFDJ¾FLFXFFSTUBOE
WBOHSPPUCFMBOHJTCJKIFUCFQFSLFOWBOEFPNWBOHWBOEFJOGFDUJF
B-lymfocyten en antistoffen
%FWPPSMPQFSTWBO#MZNGPDZUFOXPSEFOJOIFUCFFONFSHHFNBBLU XBBS[F[JDIPOU
XJLLFMFOUPUSJKQF#MZNGPDZUFO;PXFM#BMT5MZNGPDZUFOCF[JUUFONPMFDVMFOPQEF
DFMEJFCJKWPPSCFFMEFFOCFQBBMENJDSPPSHBOJTNFPGFFOGSBHNFOUFSWBOLVOOFOIFS
LFOOFO EFSFDFQUPSFO)FUIFSLFOEFNBUFSJBBMXPSEU´BOUJHFFOµHFOPFNE%FBOUJHFFO
SFDFQUPSPQEF#MZNGPDZUCFTUBBUVJUUXFFMJDIUFFOUXFF[XBSFFJXJULFUFOT BGCFFM
EJOH ;PXFMMJDIUFBMT[XBSFLFUFOTCFTUBBOVJUFFODPOTUBOUFOFFOWBSJBCFMEFFM
#JOOFO IFU WBSJBCFMF EFFM POEFSTDIFJEU NFO SFHJPµT EJF EPPS BQBSUF HFOFO XPSEFO
HFDPEFFSE 5JKEFOT EF EJGGFSFOUJBUJF WBO MZNGPDZUFO XPSEFO EF[F HFOFO PQ %/"OJ
WFBVPQOJFVXHFSBOHTDIJLU XBBSEPPSJFEFSFDFMFFOFJHFODPNCJOBUJFWBOEFHFOFO
LSJKHU )JFSCJK XPSEFO EF UVTTFOMJHHFOEF %/"GSBHNFOUFO WFSXJKEFSE XBBSEPPS EF
#MZNGPDZUFFOVOJFLFTBNFOTUFMMJOHWBO%/"LSJKHU;PESBEF[FIFSTDIJLLJOHJTWPM
UPPJE XPSEFOBOUJTUPGGFOHFQSPEVDFFSEFOPQEFDFMNFNCSBBOBMTBOUJHFFOSFDFQUPS
WBO EF MZNGPDZU UPU FYQSFTTJF HFCSBDIU ;PESB FFO #MZNGPDZU WJB EF[F SFDFQUPS IFU
CJKQBTTFOEFBOUJHFFOIFFGUIFSLFOE XPSEUEFDFMBDUJFG HBBUEFMFOFOSJKQUVJUUPUFFO
QMBTNBDFMEJFEFBOUJTUPGGFOVJUTDIFJEU
62 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 5.3 Basisstructuur van antistoffen en de B-celreceptor. Antigenen
worden gebonden door het variabele deel van de Fab-fragmenten. Het Fc-fragment
is bepalend voor wat er daarna gebeurt.
"MMFDFMMFOEJFVJUnnOCFQBBMEFMZNGPDZUWPPSULPNFO[JKOHFSJDIUUFHFO IFSLFOOFO IFU[FMGEF BOUJHFFO FO XPSEFO TBNFO FFO LMPPO HFOPFNE &S [JKO WFFM WFSTDIJMMFOEF
LMPOFO NJTTDIJFO[FMGT EJFFMLNFUIVOSFDFQUPSFFOCFQBBMEBOUJHFFOIFSLFO
OFO [PEBUIFUMJDIBBNWJBEFMZNGPDZUFOPQWSJKXFMFMLBOUJHFFOLBOSFBHFSFO
%FCBTJTTUSVDUVVSWBOFFOBOUJTUPGNPMFDVVMCFTUBBUFWFOFFOTVJUUXFFMJDIUFFOUXFF
[XBSFFJXJULFUFOT BGCFFMEJOH "OUJTUPGGFOWFSIPHFOEFXFFSTUBOEEPPSCJOEJOH
WBOEFWBSJBCFMFHFEFFMUFOWBOEF'BCGSBHNFOUFOBBONJDSPPSHBOJTNFOPGQSPEVD
UFOFSWBO [PBMTCBDUFSJqMFFYPUPYJOFO8BUFSEBBSOBHFCFVSU IBOHUBGWBOEFLMBTTF
JTPUZQF FOPGTVCLMBTTFWBOEFBOUJTUPGFOWFSMPPQUWJBIFU'DGSBHNFOU&FOBOEFSFWFFM
HFCSVJLUFOBBNWPPSBOUJTUPGJTJNNVOPHMPCVMJOF%F TVC LMBTTFWBOFFOBOUJTUPGXPSEU
CFQBBMEEPPSEF[XBSFLFUFO&SXPSEFOWJKGWFSTDIJMMFOEFLMBTTFOWBOBOUJTUPGGFOPO
EFSTDIFJEFO *H. *H% *H( *H"FO*H&#JK*H"FO*H(XPSEFOTVCLMBTTFO *H" *H"FO
*H( *H( *H( FO *H( POEFSTDIFJEFO EJF UFO EFMF WFSTDIJMMFOEF GVODUJFT IFCCFO
;PCFIPSFO*H(BOUJTUPGGFOUFHFOFJXJUBOUJHFOFOWFFMBMUPUEF*H(FO*H(TVCLMBTTF UFSXJKM*H(BOUJTUPGGFOUFHFOQPMZTBDIBSJEFBOUJHFOFOWBOCBDUFSJFLBQTFMTWPPSBMUPUEF
*H(TVCLMBTTF CFIPSFO *H(UFLPSUFO LVOOFO EBO PPL SFTVMUFSFO JO MVDIUXFHJOGFD
UJFTNFULBQTFMIPVEFOEFCBDUFSJqO
%F NFFTUF JNNVOPHMPCVMJOFLMBTTFO [JKO PQHFCPVXE WPMHFOT EF HFOPFNEF CBTJT
TUSVDUVVS*H.CFTUBBUFDIUFSVJUWJKGWBOEF[FCBTJTFFOIFEFO QFOUBNFFS 5FSXJKM*H"
Weerstand en immuniteit
63
JOCMPFEEFCBTJTTUSVDUVVSIFFGUWBOnnOFFOIFJE CFTUBBUIFU*H"JOBOEFSFMJDIBBNT
WMPFJTUPGGFO TFDSFUPJS*H" VJUUXFFFOTPNTVJUESJFFFOIFEFO EJNFFSFOUSJNFFS *H(LBOWJBIFUCMPFEWSJKXFMPWFSBMJOIFUMJDIBBNUFSFDIULPNFO*H(FO*H(TVC
LMBTTFOLVOOFOOBCJOEJOHNFUIFUBOUJHFFODPNQMFNFOUBDUJWFSFOFOIFDIUFOBBO
HSBOVMPDZU PG NBDSPGBBH )JFSEPPS XPSEU IFU NJDSPPSHBOJTNF FG¾DJqOU HFPQTPOJ
TFFSE HFGBHPDZUFFSE HFEPPEFOWFSUFFSE*H(JTWPPSBMFFOBOUJTUPGWPPSEFBGXFFSJO
XFFGTFMT
*H"LPNU BMTTFDSFUPJS*H" SFMBUJFGWFFMWPPSJOVJUXFOEJHFWMPFJTUPGGFO[PBMTUSBBO
WPDIU TQFFLTFM FO TMJKN )FU LBO EF BBOIFDIUJOH WBO WJSVTTFO PG CBDUFSJqO BBO MJ
DIBBNTDFMMFO WFSIJOEFSFO XBBSEPPS EF JOGFDUJFLBOT BGOFFNU *H" JT WPPSBM FFO
BOUJTUPGWPPSEFBGXFFSPQTMJKNWMJF[FOFOXPSEUWPPSFFOHSPPUEFFMQMBBUTFMJKLHF
QSPEVDFFSE
*H.LPNUWPPSOBNFMJKLJOIFUCMPFEWPPSFOLBOWJBBDUJWFSJOHWBOIFUDPNQMFNFOU
TZTUFFNGBHPDZUPTFCFWPSEFSFO*H.JTXBBSTDIJKOMJKLWPPSBMWBOCFMBOHCJKIFUWFSIJO
EFSFOWBOEFWFSTQSFJEJOHWBONJDSPPSHBOJTNFOWJBEFCMPFECBBO
*H&CJOEUWPPSBMBBOCFQBBMEFXFFGTFMDFMMFO EFNFTUDFMMFO"MTIFUBOUJHFFOPQ[JKO
CFVSUBBO*H&CJOEU LPNFOFSTUPGGFOWSJKVJUEFNFTUDFM EFHSBOVMBUJF EJFPOUTUFLJOHT
SFBDUJFTWFSPPS[BLFO*H&JTWBOCFMBOHCJKEFBGXFFSUFHFOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFT NBBS
TQFFMUPPLFFOSPMCJKIFUPOUTUBBOWBOBMMFSHJTDIFSFBDUJFT
*H%LPNUJOHFSJOHFDPODFOUSBUJFJOIFUCMPFEWPPS4BNFONFU*H.JTIFUBBOUPPO
CBBSPQEFNFNCSBBOWBOIFUNFSFOEFFMWBOEF#DFMMFOJOIFUCMPFEFOEFMZNGFLMJF
SFOFOGVOHFFSUXFMMJDIUBMTSFDFQUPSWPPSBOUJHFFO
T-lymfocyten
7PPSMPQFS5DFMMFONBLFOFFOCFMBOHSJKLFPOUXJLLFMJOHEPPSJOEFUIZNVT [XF[FSJL XBBS [F VJUSJKQFO UPU GVODUJPOFMF 5MZNGPDZUFO 0OHFWFFS WBO EF MZNGPDZUFO JO
IFU CMPFE [JKO 5MZNGPDZUFO 5MZNGPDZUFO CF[JUUFO PPL FFO BOUJHFFOSFDFQUPS NBBS
JO UFHFOTUFMMJOH UPU EF #MZNGPDZUFO LVOOFO [F OJFU FFO ´WSJKµ BOUJHFFO IFSLFOOFO
%F5MZNGPDZUNPFUUFHFMJKLFSUJKENFUIFUBOUJHFFOPPLFFOMJDIBBNTFJHFOBOUJHFFO
IFSLFOOFO IFU)-"BOUJHFFO ´USBOTQMBOUBUJFBOUJHFFOµ EJUXPSEU)-"HFSFTUSJDUFFSEF
BOUJHFFOIFSLFOOJOHHFOPFNE%F)-"BOUJHFOFOTQFMFOEVTFFOCFMBOHSJKLFSPMCJK
EFOPSNBMFJNNVOPMPHJTDIFSFBDUJFNBBS[JKOPPLEFPPS[BBLWBOEFBGTUPUJOHWBO
USBOTQMBOUBUFO
/BIFSLFOOJOHWBOFFOBOUJHFFOLVOOFO5MZNGPDZUFOWFSTDIJMMFOEFGVODUJFTVJUPFGF
OFO [PBMT´IFMQFSµ ´TVQQSFTTPSµPG´DZUPUPYJTDIFµGVODUJFT
)FMQFS5MZNGPDZUFO HFXPPOMJKLIFSLFOCBBSBBOIFU$%BOUJHFFOPQEFDFM PFGFOFO
TUJNVMFSFOEFFOSFHVMFSFOEFGVODUJFTVJU [PBMTTUJNVMBUJFWBOVJUSJKQJOHWBOBOEFSF
5MZNGPDZUFOFOBDUJWBUJFWBO#MZNGPDZUFOFONBDSPGBHFO$%QPTJUJFWF5DFMMFOXPS
EFOPQCBTJTWBOEFDZUPLJOFOEJF[FVJUTDIFJEFOPOEFSWFSEFFMEJO5IFMQFS 5I FO
5IFMQFS 5I DFMMFO5IDFMMFOPOUTUBBOPOEFSJOWMPFEWBOVJUNBDSPGBHFOBGLPN
TUJH*-FOTDIFJEFO[FMGPBJOUFSGFSPOH *'/H VJU[FTQFMFOFFOSPMCJKEFUZQF*7
SFBDUJFT [JFWFSEFS 0OEFSJOWMPFEWBOEFDZUPLJOFO*-FO*-POUTUBBO5IDFMMFO
%F[FTUJNVMFSFOWJBQSPMJGFSBUJFFOEJGGFSFOUJBUJFWBO#MZNGPDZUFOEFWPSNJOHWBOBO
UJTUPGGFO%F[FBOUJTUPGGFOTQFMFOFFOSPMCJKEFSFBDUJFTWBOUZQF*UN*** [JFWFSEFS 64 Hygiëne en infectiepreventie
"OEFSFDZUPLJOFOLVOOFOMFJEFOUPUEJGGFSFOUJBUJFWBO$%QPTJUJFWF5DFMMFOJO$%
QPTJUJFWFSFHVMBUPS5DFMMFO 5SFHDFMMFO 4VCHSPFQFOIJFSWBOIFCCFOFFOCFMBOHSJKLF
JOWMPFEPQXFMLUZQFJNNVOPMPHJTDIFSFBDUJFPQEFWPPSHSPOELPNUUFTUBBOOBIFS
IBBMEDPOUBDUNFUCFQBBMEFBOUJHFOFO
$ZUPUPYJTDIF5MZNGPDZUFO HFXPPOMJKLNFUIFU$%BOUJHFFOPQEFDFM [JKOJOTUBBU
PNBOEFSFDFMMFO CJKWPPSCFFMEEPPSWJSVTHFuOGFDUFFSEFDFMMFOFOUVNPSDFMMFO UFEP
EFO
%PPS IVO SFHVMFSFOEF GVODUJFT TQFMFO EF WFSTDIJMMFOEF 5MZNGPDZUFO FFO LBSEJOBMF
SPMCJOOFOIFUJNNVVOTZTUFFN)FUPOUCSFLFOWBO5MZNGPDZUFOPGBGOBNFWBOFFO
CFQBBMEFHSPFQCJOOFOEF5MZNGPDZUFO [PBMTWBO$%QPTJUJFWF5MZNGPDZUFOCJKBJET MFJEUEBOPPLUPUFFOFSOTUJHFWFSTUPSJOHWBOEFBGXFFSPQNFFSEFSFOJWFBVT
5.2
De immunologische reactie op antigeen
%F JNNVOPMPHJTDIF SFBDUJF PQ BOUJHFOFO IFFGU HSPUF HFWPMHFO FO LBO XPSEFO CF
TDIPVXEBMTFFO´BBOUXFFLBOUFOTOJKEFOE[XBBSEµ&OFS[JKETWPSNUEF[FSFBDUJFEF
CBTJTWBOEFXFFSTUBOEUFHFOCJKWPPSCFFMEJOGFDUJF[JFLUFOFOJT[FWBOMFWFOTCFMBOH BOEFS[JKETLBO[FEFPPS[BBL[JKOWBO´POOPEJHFµ TPNTFSOTUJHFPG[FMGTEPEFMJKLF[JFL
UFWFSTDIJKOTFMFO CJKWPPSCFFME CJK BOBGZMBDUJTDIF SFBDUJFT FO BVUPJNNVVO[JFLUFO 0OEFS
BVUPJNNVVO[JFLUFOXPSEFO[JFLUFOWFSTUBBOXBBSCJKEFSFBDUJFWBOIFUJNNVVOTZ
TUFFNPQMJDIBBNTFJHFOCFTUBOEEFMFOUPU[JFLUFMFJEU
#JKEFCFTQSFLJOHWBOEFWFSTDIJMMFOEFSFBDUJFNFDIBOJTNFOXPSEUFSTUFFETWBOVJU
HFHBBOEBUFSFFSTUTFOTJCJMJTBUJFIFFGUQMBBUTHFWPOEFO4FOTJCJMJTBUJFPOUTUBBUEPPSEF
WPSNJOHWBOTQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFOPG5MZNGPDZUFOUFHFOIFUBOUJHFFOCJKFFOFFSTUF
DPOUBDUIJFSNFF#JKFFOWPMHFOEDPOUBDUJTEFSFBDUJFFFSEFSFOTUFSLFS SFEFOXBBSPN
PPLXPSEUHFTQSPLFOWBOPWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFT%F[FOBBNJTXBUNJTMFJEFOEPN
EBUEFSFBDUJFTOJFUBMMFFOOBEFMJHFFGGFDUFOIFCCFONBBSPPLWBOIFUHSPPUTUFCFMBOH
[JKOCJKEFOPSNBMFBGXFFSUFHFOCJKWPPSCFFMENJDSPPSHBOJTNFO
5.2.1
Reactietypen
%FJNNVOPMPHJTDIFSFBDUJFTPQBOUJHFOFOXPSEFOPOEFSWFSEFFMEJOWJFSSFBDUJFUZQFO
#JKEFFFSTUFESJFTUBBOBOUJTUPGGFODFOUSBBM CJKEFWJFSEF5MZNGPDZUFOFONBDSPGBHFO
7BBLTUBBUFFOWBOEFUZQFOPQEFWPPSHSPOE NBBS[FLPNFOXBBSTDIJKOMJKLNFFTUBM
HFMJKLUJKEJHWPPS
Type-I-reacties (anafylaxie, direct type overgevoeligheid, atopie)
5ZQF*SFBDUJFT[JKOWFFMBMHFSJDIUUFHFOMBBHNPMFDVMBJSFXBUFSPQMPTCBSF´POTDIVMEJHFµ
FJXJUBOUJHFOFO [PBMTHSBTQPMMFO%FTFOTJCJMJTBUJFCFHJOUBMTEFBMMFSHFOFOEFTMJKN
WMJF[FOQBTTFSFO BGCFFMEJOH "1$µTOFNFOIFUBMMFSHFFOPQ CSFLFOIFUBGUPUQFQ
UJEFOFOQSFTFOUFSFOIFUBBO$%QPTJUJFWF5MZNGPDZUFO%F[F5MZNGPDZUFOXPSEFO
OV5IMZNGPDZUFOPOEFSJOWMPFEWBO*-FO*-%F5IDFMMFOTDIFJEFO*- *-FO
*-VJU XBUTBNFONFUBOEFSFTJHOBMFOUVTTFOEF5IDFMFO#MZNGPDZUFOMFJEUUPU
Weerstand en immuniteit
Afbeelding 5.4
65
Type-I-reactie: sensibilisatie voor een allergeen
A Het antigeen passeert het slijmvlies en wordt opgenomen door een antigeenpresenterende cel
(APC).
B De APC breekt het antigeen af tot peptiden die door CD4-positieve T-lymfocyten worden herkend
en activeert de T-lymfocyten om te veranderen in Th2-lymfocyten.
C De Th2-lymfocyten activeren B-lymfocyten die dezelfde peptiden herkennen waardoor deze uitrijpen tot plasmacellen die IgE tegen het peptide produceren en uitscheiden.
D Het tegen de peptiden gerichte IgE bindt aan mestcellen in het weefsel en basofiele cellen in het
bloed.
QSPEVDUJFWBO*H&)FUSFTVMUBBUWBOEFTFOTJCJMJTBUJFJTEBUIFUHFWPSNEF*H& HFSJDIU
UFHFOIFUBMMFSHFFO BBOCFQBBMEFXFFGTFMDFMMFO EFNFTUDFMMFO FOBBOCBTP¾FMFDFMMFO
JOIFUCMPFECJOEU
#JK IFSOJFVXE DPOUBDU NFU IFU[FMGEF BOUJHFFO XPSEU IFU BOUJHFFO HFCPOEFO BBO
EJU DFMHFCPOEFO *H& BGCFFMEJOH )JFSEPPS LPNFO VJU EF NFTUDFMMFO EJSFDU TUPG
GFO WSJK EFHSBOVMBUJF EJF SFFET JO CMBBTKFT HSBOVMBF MJHHFO PQHFTMBHFO %PPS EF[F
TUPGGFO [PBMT IFQBSJOF FO IJTUBNJOF POUTUBBU QMBBUTFMJKL WFSXJKEJOH WBO IBBSWBUFO
FOTBNFOUSFLLJOHWBOHMBEEFTQJFSDFMMFO#PWFOEJFOXPSEFOEPPSBDUJWFSJOHWBOIFU
FO[ZNGPTGPMJQBTF"VJUGPTGPMJQJEFOJOEFDFMNFNCSBBOWJBBSBDIJEPO[VVSEJWFSTF
TUPGGFO NFEJBUPSFO HFTZOUIFUJTFFSE7PPSCFFMEFOWBOEF[FNFEJBUPSFO[JKOQSPTUB
HMBOEJOFO USPNCPYBOFOFOMFVLPUSJqOFO%F[FTUPGGFOWFSPPS[BLFOVVSMBUFSFFO
UXFFEFSFBDUJF POEFSBOEFSFEPPSIFUBBOUSFLLFOWBOXJUUFCMPFEDFMMFO
5ZQF*SFBDUJFTTQFMFOFFOSPMCJKIFUPOUTUBBOWBOBTUNB FD[FFN VSUJDBSJB ´HBMCVM
UFOµ FO BUPQJF WPPS IVJTTUPGNJKU QPMMFO FO CFQBBMEF WPFETFMCFTUBOEEFMFO 0PL EF
66 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 5.5 Type-I-reactie: bij een nieuw contact na eerdere sensibilisatie met
dezelfde antigenen, binden de antigenen aan het IgE op de mestcellen en basofiele
cellen. Dit leidt tot degranulatie, waardoor direct ontstekingsmediatoren zoals
histamine en tryptasen vrijkomen die zijn opgeslagen in de granulae. Er worden ook
nieuwe ontstekingsmediatoren aangemaakt, onder andere uit de fosfolipiden van de
celmembraan, die 6-8 uur later vrijkomen.
TPNTEPEFMJKLFSFBDUJFTPQXFTQFOTUFLFOFOJOKFDUJFTNFUCJKWPPSCFFMEQFOJDJMMJOFCF
SVTUFOPQEJUNFDIBOJTNF
5ZQF*SFBDUJFTLVOOFOPPLHVOTUJH[JKOWPPSEFHBTUIFFS[JKO CJKWPPSCFFMEEPPSEBU[F
FFOCJKESBHFUFMFWFSFOBBOEFXFFSTUBOEUFHFOQBSBTJUBJSFJOGFDUJFT
4PNNJHF HFOFFTNJEEFMFO CJKWPPSCFFME BTQJSJOF FO TUPGGFO [PBMT KPEJVNIPVEFOEF
SzOUHFODPOUSBTUNJEEFMFOLVOOFOCJKEBBSWPPSHFWPFMJHFQFSTPOFOCJOEFOBBOEF*H&
SFDFQUPSFOPQNFTUDFMMFO%FNFTUDFMSFBHFFSUIJFSPPLPQNFUEFHSBOVMBUJFFOTZO
UIFTFWBOOJFVXFQSPEVDUFO)FUFGGFDUJTUFWFSHFMJKLFONFUFFOBOBGZMBDUJTDIFSFBDUJF
NBBSLBOEVTPQUSFEFO[POEFSEBUEFQFSTPPOFFSEFSDPOUBDUIFFGUHFIBENFUIFU
CFUSFGGFOEFHFOFFTNJEEFMPGDPOUSBTUNJEEFMFO[POEFSEBUFS*H&CJKJTCFUSPLLFO%JU
UZQFSFBDUJFXPSEUEBBSPNBOBGZMBDUPuEFSFBDUJFHFOPFNE
Type-II-reacties (antistofafhankelijke cytotoxiciteit)
)FU SFTVMUBBU WBO TFOTJCJMJTBUJF JT EF WPSNJOH WBO *H( PG *H.BOUJTUPGGFO UFHFO FFO
PQQFSWMBLUFBOUJHFFOWBOFFODFM%JULBOFFOMJDIBBNTFJHFOPGMJDIBBNTWSFFNEFDFM
[JKONBBSPPLFFOCBDUFSJF#JKFFOWPMHFOEFDPOUBDUNFUIFU[FMGEFBOUJHFFOCJOEFO
EF*H(PG*H.BOUJTUPGGFOBBOEJUBOUJHFFOPQEFDFM)FUHFWPMHJTEBUEFDFMXPSEU
HFEPPE EPPS HSBOVMPDZUFO PG NBDSPGBHFO GBHPDZUPTF OBUVSBM LJMMFSDFMMFO "%$$ BOUJCPEZEFQFOEFOU DFMMNFEJBUFE DZUPUPYJDJUZ PG EPPS DPNQMFNFOU DPNQMFNFOUNFEJBUFE
DZUPMZTJT ;JFBGCFFMEJOH
Weerstand en immuniteit
Afbeelding 5.6
67
Type-II-reacties.
A Antistofafhankelijke cytotoxiciteit waarbij de targetcel geprogrammeerd wordt gedood (apoptose)
door NK-cellen.
B Complementgemedieerde cytolyse: na herkenning door antistoffen van het oppervlakteantigeen
op de cel wordt complement geactiveerd. Dit resulteert in het ontstaan van complexen van complementfactoren C5-C9, het membrane-attack complex (MAC). Door het MAC wordt de celwand
beschadigd waardoor de cel lyseert.
%JU UZQF SFBDUJF TQFFMU FFO CFMBOHSJKLF SPM JO EF BGXFFS UFHFO CBDUFSJqO BGCFFMEJOH
%FCBDUFSJFXPSEUIJFSCJKCF[FUEPPSUFHFOEFCBDUFSJFHFSJDIUFBOUJTUPGGFO)JFS
OBCJOEFOEFBOUJTUPGGFODPNQMFNFOUFOXPSEUEFCBDUFSJFCF[FUNFUTQMJUTJOHTQSP
EVDUFOWBODPNQMFNFOUXBBSPOEFS$C;PXFMEFBOUJTUPGGFOBMTTQMJUTJOHTQSPEVDUFO
WBODPNQMFNFOUPQEFCBDUFSJFHFWFOGBHPDZUFOEFNPHFMJKLIFJEEFCBDUFSJFUFCJOEFO
FOUFGBHPDZUFSFO"OEFSFTQMJUTJOHTQSPEVDUFOUSFLLFOXJUUFCMPFEDFMMFOBBO DIFNP
UBYJT 7PPSCFFMEFO WBO [JFLUFO EPPS UZQF**SFBDUJFT [JKO BDVVU SFVNB XBBSCJK BOUJTUPGGFO
UFHFOCFQBBMEFCBDUFSJqOEPPSLSVJTSFBDUJFPPLNFUCFQBBMEFDFMMFO CJKWPPSCFFMEWBO
IBSULMFQ HFXSJDIUFOPGIFSTFOFO WBOTPNNJHFQFSTPOFOLVOOFOSFBHFSFOXBBSEPPS
EF[FDFMMFOTUVLHBBO"OEFSFWPPSCFFMEFO[JKOCMPFEUSBOTGVTJFSFBDUJFTFOEFSFTVTJO
DPNQBUJCJMJUFJU CJK QBTHFCPSFO SFTVTQPTJUJFWF LJOEFSFO WBO SFTVTOFHBUJFWF NPFEFST
NFUBOUJTUPGGFOUFHFOIFUSFTVTBOUJHFFO"OUJTUPGGFOUFHFOSPEFCMPFEDFMMFOPGCMPFE
QMBBUKFTLVOOFOPQEF[FXJK[FCJKBVUPJNNVVO[JFLUFOIFNPMZUJTDIFBOFNJFPGUSPN
CPQFOJFWFSPPS[BLFO
%F FGGFDUFO WBO BVUPBOUJTUPGGFO UFHFO SFDFQUPSFO PQMJDIBBNTDFMMFO XBBSCJK WPPSBM
EF GVODUJF WBO EF SFDFQUPS XPSEU HFTUJNVMFFSE PG HFCMPLLFFSE XPSEFO PPL NFFTUBM
HFSFLFOEUPUEFUZQF**SFBDUJFT#JKEF[JFLUFWBO(SBWFTXPSEUEF54)SFDFQUPSPQEF
TDIJMELMJFSDFMMFOEPPSBVUPBOUJTUPGGFOUFHFOEF54)SFDFQUPSHFTUJNVMFFSE XBBSEPPS
EFTDIJMELMJFSDFMMFOTDIJMELMJFSIPSNPPOHBBOQSPEVDFSFO%FQSPEVDUJFWBO54)EPPS
EFIZQPGZTFOFFNUBGBMTFSHFOPFHTDIJMELMJFSIPSNPPOJTFOUPFBMTFSUFXFJOJHJT%F
TDIJMELMJFS NBBLU IJFSEPPS NJOEFS PG NFFS TDIJMELMJFSIPSNPPO UF WFSHFMJKLFO NFU
FFO UIFSNPTUBBU #JK EF [JFLUF WBO (SBWFT MFJEU EF BGOBNF WBO 54) FDIUFS OJFU UPU
NJOEFSTDIJMELMJFSIPSNPPOQSPEVDUJFBBOHF[JFOEF54)SFDFQUPSEPPSEFBOUJ54)BO
68 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 5.7 Type-II-reacties: schematische weergave van de fagocytose.
Antistoffen en complement C3b op de oppervlakte van de bacterie binden aan
corresponderende receptoren op de granulocyt. Hierna kan de bacterie in de
granulocyt worden opgenomen en gedood.
UJTUPGGFOWPPSUEVSFOEXPSEUHFTUJNVMFFSE[POEFSEBUEBBSOPH54)CJKCFUSPLLFOJT
)FUBBOUBM[JFLUFOXBBSCJKFFOSPMXPSEUPOUEFLUWPPSBVUPBOUJTUPGGFOUFHFOCFQBBMEF
SFDFQUPSFOOFFNUUPF7PPSCFFMEFO[JKONZBTUIFOJBHSBWJT TQJFS[XBLUFEPPSBVUPBOUJ
TUPGGFOUFHFOEFOJDPUJOFSFDFQUPSWPPSBDFUZMDIPMJOFPQTQJFSDFMMFO FOIFUTKzHSFOTZO
Weerstand en immuniteit
69
Afbeelding 5.8 Type-III-reacties. Als antistoffen antigenen binden ontstaan er
immuuncomplexen waarin ook complement wordt gebonden en geactiveerd. Door
de splitsingsproducten van de complementfactoren kan er ontsteking ontstaan en
worden granulocyten aangetrokken.
ESPPN WFSNJOEFSEFGVODUJFWBOPBUSBBOFOTQFFLTFMLMJFSFOEPPSBVUPBOUJTUPGGFO
UFHFOEFNVTDBSJOF.SFDFQUPSWPPSBDFUZMDIPMJOFPQEFLMJFSDFMMFO
Type-III-reacties (immuuncomplexreacties)
#JKEJUUZQFSFBDUJFTUBBOJNNVVODPNQMFYFODFOUSBBM*NNVVODPNQMFYFOCFTUBBOVJU
FFOPGNFFSBOUJTUPGFOBOUJHFFONPMFDVMFO7BBL[JKOPPLDPNQMFNFOUGBDUPSFOJOIFU
DPNQMFY PQHFOPNFO 7PSNJOH WBO JNNVVODPNQMFYFO JT FFO OPSNBBM WFSTDIJKOTFM
BMTBOUJTUPGGFOBBOBOUJHFOFOCJOEFOFOTQFFMUFFOCFMBOHSJKLFSPMCJKIFUPQSVJNFO
WBOBGCSBBLQSPEVDUFOWBONJDSPPSHBOJTNFOFOMJDIBBNTFJHFONBUFSJBBM%FOFJHJOH
UPUWPSNJOHWBOJNNVVODPNQMFYFOIBOHUBGWBOUBMWBOGBDUPSFO [PBMTEFHSPPUUF
WBOIFUDPNQMFYFOEFNBUFWBOCFUSPLLFOIFJEWBODPNQMFNFOU
5ZQF***SFBDUJFTLVOOFOPPL[JFLUFOWFSPPS[BLFO&FOLMBTTJFLWPPSCFFMEIJFSWBOJT
TFSVN[JFLUF 4FSVN[JFLUF LXBN WSPFHFS WPPSBM WPPS CJK QBTTJFWF JNNVOJTBUJF [JF
WFSEFS NFUEJFSMJKLTFSVN CJKWPPSCFFMEQBBSEFOTFSVNUFHFOUFUBOVT UFHFOXPPSEJH
WPPSBMBMTFFOWBOEFNPHFMJKLFPOHFXFOTUFSFBDUJFTPQHFOFFTNJEEFMFO%FWFSTDIJKO
TFMFOWBOTFSVN[JFLUFPOUTUBBOHFNJEEFMEUJFOEBHFOOBDPOUBDUNFUIFUBOUJHFFO
FO LVOOFO POEFS BOEFSF CFTUBBO VJU LPPSUT IVJEVJUTMBH HFXSJDIUQJKO MFVLPQFOJF
WFSMBHJOHWBOIFUBBOUBMXJUUFDFMMFOJOCMPFE MZNGBEFOPQBUIJF [XFMMJOHWBOMZNGF
LMJFSFO FOBMCVNJOVSJF FJXJUJOEFVSJOF "MTFSJNNVVODPNQMFYFOXPSEFOHFWPSNEJOEFXBOEFOWBOCMPFEWBUFOPGCBTBMF
NFNCSBOFOWBOIVJEPGOJFSFO XPSEFOEPPSEFTQMJUTJOHTQSPEVDUFOWBOHFBDUJWFFSE
DPNQMFNFOUHSBOVMPDZUFOBBOHFUSPLLFO BGCFFMEJOH %JUWFSPPS[BBLUPOUTUFLJO
HFOWBOLMFJOFCMPFEWBBUKFT MFVLPDZUPDMBTUJTDIFWBTDVMJUJT CJKWPPSCFFMEWBOQPTUDB
QJMMBJSFWFOVMBF LMFJOFBEFSTEJSFDUOBEFIBBSWBUFO Type-IV-reacties (vertraagd type en cytotoxische T-cel reacties)
#JKEFUZQF*7SFBDUJFTTUBBO5MZNGPDZUFODFOUSBBM%FOESJUJTDIFDFMMFOFONBDSPGBHFO
TQFMFO FFO CFMBOHSJKLF SPM BMT BOUJHFFOQSFTFOUFSFOEF DFMMFO .BDSPGBHFO XPSEFO JO
70 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 5.9
Type-IV-reacties.
A Overgevoeligheidsreactie van het vertraagde type of delayed type hypersensitivity. CD4-positieve
T-lymfocyten activeren macrofagen wat kan leiden tot weefselschade. Ook cellen in de directe omgeving waartegen de afweerreactie niet was gericht, kunnen hierbij worden beschadigd, het innocent bystander fenomeen.
B CD8-positieve cytotoxische T-lymfocyten doden direct de cel waarmee ze in contact komen (cytotoxiciteit). Hierbij ontstaat vrijwel geen schade aan de omliggende cellen.
FFOMBUFSFGBTFWBOEFUZQF*7SFBDUJFWBOIFUWFSUSBBHEFUZQFEPPSDZUPLJOFOBBOHF
USPLLFOFOWFSPPS[BLFOPQEF[FXJK[FEFPOUTUFLJOHTSFBDUJF CJKWPPSCFFMEEPPSEFMP
LBMFVJUTDIFJEJOHWBO5/'B UVNPSOFDSPTFGBDUPSB &SXPSEFOUXFFWPSNFOWBOUZQF*7SFBDUJFTPOEFSTDIFJEFO PQCBTJTWBOEFCFUSPLLFO
TVCQPQVMBUJF5MZNGPDZU
B PWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFWBOIFUWFSUSBBHEFUZQFPGEFMBZFEUZQFIZQFSTFOTJUJWJUZ BG
CFFMEJOH" )JFSCJKEJGGFSFOUJqSFO$%QPTJUJFWF5MZNGPDZUFOPOEFSJOWMPFEWBO*-JO5I
DFMMFO%F[FTDIFJEFOPOEFSBOEFSF*'/HVJU)JFSCJKXPSEFONBDSPGBHFOHFBDUJ
WFFSEXBULBOMFJEFOUPUXFFGTFMTDIBEF0PLDFMMFOJOEFEJSFDUFPNHFWJOHXBBS
UFHFO EF BGXFFSSFBDUJF OJFU XBT HFSJDIU LVOOFO IJFSCJK XPSEFO CFTDIBEJHE IFU
JOOPDFOUCZTUBOEFSGFOPNFFO
C DZUPUPYJTDIF5DFMSFBDUJF BGCFFMEJOH#
)JFSCJK WFSPPS[BLFO $%QPTJUJFWF DZUPUPYJTDIF 5MZNGPDZUFO EJSFDU EF EPPE WBO
EFDFMXBBSNFF[FJODPOUBDULPNFO DZUPUPYJDJUFJU )JFSCJKPOUTUBBUWSJKXFMHFFO
TDIBEFBBOEFPNMJHHFOEFDFMMFO
5ZQF*7SFBDUJFT [JKO CFMBOHSJKL WPPS EF BGXFFS UFHFO NJDSPPSHBOJTNFO EJF [JDI BMT
IFUXBSFWFSCFSHFOJOMJDIBBNTFJHFODFMMFO [PBMTWJSVTTFOPGUVCFSLFMCBDUFSJqO;F
WFSSBEFOIVOBBOXF[JHIFJEFDIUFSEPPSLMFJOFWFSBOEFSJOHFOBBOEFCVJUFOLBOUWBO
EFMJDIBBNTDFMXBBSJO[F[JDICFWJOEFO$%QPTJUJFWFDZUPUPYJTDIF5MZNGPDZUFONFS
LFOEJUPQFOEPEFOEFMJDIBBNTFJHFODFMXBBSNFFPPLIFUNJDSPPSHBOJTNFXPSEU
VJUHFTDIBLFME
5ZQF*7SFBDUJFT LVOOFO PPL OBEFMJHF HFWPMHFO IFCCFO ;F TQFMFO FFO SPM CJK EF BG
TUPUJOHWBOHFUSBOTQMBOUFFSEFPSHBOFOFOXFFGTFMTPGLVOOFOHFSJDIU[JKOUFHFOPO
TDIVMEJHF BOUJHFOFO &FO WPPSCFFME WBO EJU MBBUTUF JT DPOUBDUFD[FFN BMT SFBDUJF PQ
Weerstand en immuniteit
71
DPOUBDUNFUWPPSXFSQFOWBOOJLLFM OJLLFMBMMFSHJF %FNBOUPVYSFBDUJF XBBSNFFLBO
XPSEFOOBHFHBBOPGJFNBOEJODPOUBDUJTHFXFFTUNFUUVCFSLFMCBDUFSJqO JTPPLFFO
WPPSCFFMEWBOFFOUZQF*7SFBDUJFWBOIFUWFSUSBBHEFUZQF
5.3
Infectie en infectieziekten
5.3.1
Enkele begrippen
Infectie en infectieziekte
0OEFSJOGFDUJFXPSEUWFSTUBBOIFUWFSNFOJHWVMEJHFOFOWFSTQSFJEFOWBONJDSPPSHB
OJTNFOJOFFOHBTUIFFS%JULBOMFJEFOUPU[JFLUFWFSTDIJKOTFMFONBBSEJUJTOJFUBMUJKE
IFUHFWBM&SLBOCJKWPPSCFFMETQSBLF[JKOWBOFFOJOGFDUJFNFUFFOWJSVT[POEFSEBUEJU
FOJHNFSLCBBSWFSTDIJKOTFMWFSPPS[BBLU&FOJOGFDUJFLBOPPLQMBBUTFMJKL[JKO WPPSBM
BMTFSPNIFFOFFOTUFSLFPOUTUFLJOHTSFBDUJFQMBBUTWJOEU
Ontstekingsreactie
)FU CFHSJQ POUTUFLJOH PG POUTUFLJOHTSFBDUJF JT OJFU IFU[FMGEF BMT JOGFDUJF *O IFU BM
HFNFFOLBONFO[FHHFOEBUEFPOUTUFLJOHTSFBDUJFFFOSFBDUJFJTWBOEFHBTUIFFSPQ
XFFGTFMCFTDIBEJHJOH%FWFSTDIJKOTFMFO[JKOSPPEIFJE [XFMMJOH XBSNUF QJKOFOWFS
NJOEFSJOH WBO EF GVODUJF WBO IFU BBOHFEBOF PSHBBO %F XFFGTFMCFTDIBEJHJOH LBO
XPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSNFDIBOJTDIHFXFME TOFF WBM EPPSDIFNJTDIFTUPGGFO [V
SFO MPHFO EPPSGZTJTDIFQSPDFTTFO TUSBMJOH WFSCSBOEFO CFWSJF[FO EPPSJOGFDUJFPG
EPPSIFUJNNVVOTZTUFFN
Pathogeen en virulentie
&FO CFQBBMEF TPPSU NJDSPPSHBOJTNFO XPSEU WPPS EF NFOT QBUIPHFFO HFOPFNE BMT
IFUNFSFOEFFMWBOEFTUBNNFOWBOEJFTPPSUCJKEFNFOT[JFLNBLFOEFFJHFOTDIBQ
QFOIFFGU;PLPNFOFSWBOEFTPPSU4USFQUPDPDDVTQZPHFOFTWFSTDIJMMFOEFTUBNNFOWPPS
. . .FO[ UFIFSLFOOFONFUCJKWPPSCFFMETFSPUZQFSJOH0NEBUEFNFFTUFWBO
EF[FTUBNNFO[JFLUFOLVOOFOWFSPPS[BLFO OPFNUNFO4USFQUPDPDDVTQZPHFOFTFFOQB
UIPHFOFTPPSU%JUTMVJUOJFUVJUEBUFSPPLTUBNNFOWPPSLPNFOWBOEF[FTPPSUEJF
HFFO [JFLUFO LVOOFO WFSPPS[BLFO %F NBUF WBO [JFLNBLFOE WFSNPHFO WBO FFO CF
QBBMEFTUBNWBOFFOQBUIPHFOFTPPSUXPSEUBBOHFEVJEBMTWJSVMFOUJF*OEJUWPPSCFFME
[PVNFOEVTLVOOFOTQSFLFOWBOWJSVMFOUFFOBWJSVMFOUFTUBNNFOWBO4USFQUPDPDDVT
QZPHFOFT
4PPSUFOXBBSWBOEFNFFTUFTUBNNFOOJFUJOTUBBU[JKOPN[JFLUFOCJKFFOCFQBBMEF
TPPSUHBTUIFFSUFWFSPPS[BLFOOPFNUNFOBQBUIPHFFO&FOFOLFMFLFFS[JFUNFOEBU
FFOTUBNWBOFFOBQBUIPHFOFTPPSUUPDI[JFLUFWFSTDIJKOTFMFOWFSPPS[BBLU NFFTUBMJT
FSEBOTQSBLFWBOFFOBGXFFSTUPPSOJTCJKEFCFUSFGGFOEFQFSTPPO&FOEFSHFMJKLFTUBN
XPSEU EBO XFM HFDPOEJUJPOFFSE QBUIPHFFO HFOPFNE PNEBU IJK BMMFFO JOGFDUJFT WFSPPS
[BBLUBMTFSCJKEFHBTUIFFSBBOCFQBBMEFWPPSXBBSEFO FFOBGXFFSTUPPSOJT JTWPMEBBO
%FJOGFDUJFTXPSEFOPQQPSUVOJTUJTDIFJOGFDUJFTHFOPFNE
72 Hygiëne en infectiepreventie
5.3.2
Verminderde weerstand
%F OBUVVSMJKLF XFFSTUBOE LBO EPPS WFMFSMFJ PNTUBOEJHIFEFO OBEFMJH XPSEFO CFuO
WMPFE5FOEFMFWBMMFOEF[FCJOOFOEFOPSNBMFGZTJPMPHJTDIFQSPDFTTFO [PBMTWFSBO
EFSJOHFOBMTHFWPMHWBOIFUPVEFSXPSEFO"OEFSFWPPSCFFMEFO[JKOTMFDIUFPGPOWPM
EPFOEFWPFEJOH [JFLUFO HFOFFTNJEEFMFO CFTUSBMJOHFOBGLPFMJOH
8POEFOWPSNFOBMUJKEFFO QMBBUTFMJKLF WFS[XBLLJOHWBOEFOBUVVSMJKLFXFFSTUBOE WPPSBMEPPSIFUXFHWBMMFOWBOEFIVJEBMTCBSSJoSF#BDUFSJqOLVOOFOEBOHFNBLLFMJKL
IFUMJDIBBNCJOOFOLPNFOFOIFUBGXFFSTZTUFFN[BMSFBHFSFONFUFFOPOUTUFLJOHTSF
BDUJF
7PPSXFSQFOEJFOJFUJOIFUMJDIBBNUIVJTIPSFO WFSPPS[BLFONFFTUBMFFOWFSNJOEF
SJOH WBO EF QMBBUTFMJKLF XFFSTUBOE ,BUIFUFST JOGVVTTMBOHFO PG CFBEFNJOHTBQQBSB
UVVS JO IFU MJDIBBN WFSPPS[BLFO FFO WFSIPPHE SJTJDP PQ JOGFDUJFT PNEBU CBDUFSJqO
OBBSCJOOFOLVOOFO[JKOHFCSBDIU EFOPSNBMFEPPSTUSPNJOHPGBGWMPFELBO[JKOCF
MFNNFSE PGPNEBUCJKIFUJOCSFOHFOEFIVJEPGTMJKNWMJF[FOXPSEFOCFTDIBEJHE
0OEFSWPFEJOHIFFGUWPPSBMFFOPOHVOTUJHFJOWMPFEPQEFTQFDJ¾FLFDFMMVMBJSFJNNV
OJUFJU XBBSEPPSPOEFSBOEFSFJOGFDUJFTLVOOFOPOUTUBBONFUTDIJNNFMTFONZDPCBD
UFSJqO CJKWPPSCFFMEUVCFSDVMPTF 7FFMHFOFFTNJEEFMFOIFCCFOFFOOBEFMJHFGGFDUPQFFOPGNFFSPOEFSEFMFOWBOIFU
BGXFFSTZTUFFN %JU HFMEU WPPSBM WPPS HFOFFTNJEEFMFO VJU EF HSPFQFO DZUPTUBUJDB FO
JNNVOPTVQQSFTTJWB PNEBU EF[F HFXPPOMJKL BGIBOLFMJKL WBO EF EPTJT EF BBONBBL
WBOWPPSEFBGXFFSCFMBOHSJKLFDFMMFOEPPSIFUCFFONFSHSFNNFO$PSUJDPTUFSPuEFO
WFSNJOEFSFO EF XFFSTUBOE POEFS BOEFSF PNEBU [F EF DIFNPUBYJF WBO NBDSPGBHFO
SFNNFO%JULBOMFJEFOUPUJOGFDUJFTNFUTDIJNNFMT CJKWPPSCFFMEEFHJTU$BOEJEBBM
CJDBOT FONZDPCBDUFSJqO CJKWPPSCFFMEJOEFWPSNWBOUVCFSDVMPTF 4PNNJHFOJFVXF NFUCJPMPHJTDIFUFDIOJFLFOHFNBBLUF HFOFFTNJEEFMFO CJPMPHJDBMT [PBMTSFNNFSTWBO
IFU FGGFDU WBO 5/'B EJF TUFSL POUTUFLJOHTSFNNFOE [JKO WFSPPS[BLFO PPL FFO WFS
IPPHESJTJDPPQUVCFSDVMPTF"OUJCJPUJDBLVOOFOEFXFFSTUBOEOBEFMJHCFuOWMPFEFO CJKWPPSCFFME EPPS WFSTUPSJOH WBO EF OPSNBMF CBDUFSJqMF ¿PSBµT EJF LPMPOJTBUJF EPPS
BOEFSFCBDUFSJqOPGEPPSTDIJNNFMTUFHFOHBBO7PPSBMMBOHFLVSFONFUCSFFETQFDUSV
NBOUJCJPUJDBWFSNJOEFSFOEFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJF
;JFLUFO LVOOFO EF OJFUTQFDJ¾FLF FOPG TQFDJ¾FLF XFFSTUBOE WFSMBHFO 1MBBUTFMJKLF
XFFSTUBOEFOLVOOFOWFSTUPPSE[JKOEPPSBBOUBTUJOHWBOIVJEFOTMJKNWMJF[FO,XBBE
BBSEJHF[JFLUFOLVOOFOEFBGWMPFEWBOPSHBOFOWFSTUPSFO [PBMTJOEFBMWMFFTLMJFSPG
HBMXFHFO;JFLUFOHBBOTPNTHFQBBSENFUWFSMJFTWBOFJXJUUFO XBBSPOEFSBOUJTUPGGFO
FODPNQMFNFOUGBDUPSFO7PPSCFFMEFO[JKOEBSN[JFLUFO OJFS[JFLUFOFOHSPUFCSBOE
XPOEFO
5.3.3
Van besmetting naar infectieziekte
#FTNFUUJOHNFUFFONJDSPPSHBOJTNFMFJEUOJFU[POEFSNFFSUPUJOGFDUJF[JFLUF)FUJT
OVUUJHEFXFHWBOCFTNFUUJOHUPUJOGFDUJF[JFLUFJOFFOBBOUBMTUBEJBUFPOEFSTDIFJEFO
%F[F [JKO CFTNFUUJOH BBOIFDIUJOH FO CJOOFOESJOHFO JOGFDUJF [JFLNB
Weerstand en immuniteit
73
LFOENFDIBOJTNF [JFLUF IFSTUFMNFUPG[POEFSSFTUTDIBEFPGEPPEFO CJKPWFS
MFWJOH WFSIPPHEFXFFSTUBOE
1BUIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFOCF[JUUFOFJHFOTDIBQQFOXBBSEPPS[FOBBSFFOWPMHFOE
TUBEJVNLVOOFOEPPSHBBO%FBGXFFSLBOEJUWFSIJOEFSFOFO[BMEBBSJONFFTUBMTMB
HFO"MMFFOXBOOFFSEFBGXFFSJOEFGBTFOUPUFONFUUFLPSUTDIJFUnOIFUNJDSPPS
HBOJTNFPWFS[JFLNBLFOEFFJHFOTDIBQQFOCFTDIJLU [BMFSFFOJOGFDUJF[JFLUFLVOOFO
POUTUBBO
0OEFSCFTNFUUJOHXPSEUJOEJUWFSCBOEWFSTUBBOEFWFSQMBBUTJOHWBONJDSPPSHBOJT
NFOWBOFFOXJMMFLFVSJHFQMBBUTOBBSFFOBOEFSFQMBBUT#FTNFUUJOHLBOQMBBUTWJOEFO
WJBEJSFDUDPOUBDU BBOSBLFO WJBWPPSXFSQFO EPPSJOBEFNJOH BFSPHFOFCFTNFUUJOH WJB WPFETFM PG WJB JOGVTFO FO EFSHFMJKLF "MT EF CFTNFUUJOH CJK JOUBDUF TMJKNWMJF[FO
QMBBUTWJOEU EJFOFONJDSPPSHBOJTNFOUFLVOOFOBBOIFDIUFOPN[JDIUFSQMFLLFUF
LVOOFOIBOEIBWFO7PPSEF[FBBOIFDIUJOH[JKONJDSPPSHBOJTNFOJOIFUCF[JUWBO
NPMFDVMFOBBOIVOPQQFSWMBLUF BEIFTJOFO EJFFFOTQFDJBMFCJOEJOHLVOOFOBBOHBBO
NFUCFQBBMEFNPMFDVMFO SFDFQUPSFO PQEFDFMMFOWBOEFQFSTPPOEJFJTCFTNFU0N
EBUEFBEIFTJOFOBMTTMFVUFMTPQFFOTMPUNPFUFOQBTTFOPQEFSFDFQUPSFO LBOFFO
HSPPUEFFMWBOEFNJDSPPSHBOJTNFOXBBSNFFXFXPSEFOCFTNFUOJFUBBOIFDIUFO FO
EVTHFXPPOMJKLHFFO[JFLUFOWFSPPS[BLFO)FUMJDIBBNCFTDIJLUPWFSNPHFMJKLIFEFO
PNBBOIFDIUJOHNPFJMJKLUFNBLFO*OEFMVDIUXFHFOJTFSFFO´EFLFOµWBOTMJKN EJF
XPSEUWPPSUCFXPHFOEPPSEFUSJMIBSFOFOEFFMUKFTOBBSEFNPOEIPMUFBGWPFSU EBBS
OBBTULVOOFODFMMFOMPTMBUFOFOLVOOFOTUPGGFOJOEFTMJKNMBBHCBDUFSJqOJOIVOHSPFJ
SFNNFO PG EPEFO CJKWPPSCFFME IFU NBBH[VVS PG BBOIFDIUJOH BBO MJDIBBNTDFMMFO
UFHFOHBBO CJKWPPSCFFMEEPPSTFDSFUPJS*H" "MTFFONJDSPPSHBOJTNFOBBBOIFDIUJOHPGEPPSFFOXPOEEFTMJKNWMJFTPGIVJECBS
SJoSFJTHFQBTTFFSE NPFUIFU[JDIWFSNFOJHWVMEJHFOFOWFSTQSFJEFOPNUFPWFSMFWFO
%FBGXFFSJTJOEFXFFGTFMTCJK[POEFSFGGFDUJFGPNEBUJOEFWMPFJTUPGGFOUVTTFOEFXFFG
TFMDFMMFOFJXJUUFOFODFMMFOWBOIFUBGXFFSTZTUFFNBBOXF[JH[JKO
&FO JOGFDUJF MFJEU BMMFFO UPU FFO JOGFDUJF[JFLUF BMT FS TQSBLF JT WBO FFO [JFLNBLFOE
NFDIBOJTNF)JFSPOEFSWFSTUBBOXFEFXJK[FXBBSPQIFUNJDSPPSHBOJTNF[JFLUFWFS
TDIJKOTFMFOLBOWFSPPS[BLFO%FPOUTUFLJOHTSFBDUJF FFOSFBDUJFWBOIFUMJDIBBNPQ
XFFGTFMCFTDIBEJHJOHFOIFSLFOCBBSBBOSPPEIFJE XBSNUF [XFMMJOH QJKOFOWFSNJO
EFSJOHWBOEFGVODUJF JTFFOWBOEF[FBMHFNFOFNFDIBOJTNFO%F[JFLUFWFSTDIJKO
TFMFO LVOOFO POUTUBBO EPPS QMBBUTFMJKLF HSPFJ WBO EF NJDSPPSHBOJTNFO XBBSCJK
CFTDIBEJHJOH QMBBUTWJOEU PNEBU CJKWPPSCFFME NFU CFIVMQ WBO CBDUFSJqMF FO[ZNFO
HBTUIFFSXFFGTFMBMTWPFETFMCSPOXPSEUHFCSVJLUFOTUPGXJTTFMJOHTQSPEVDUFOEPPSEF
CBDUFSJqO XPSEFO VJUHFTDIFJEFO EPPS EF EJSFDUF XFSLJOH WBO FYPUPYJOFO PQ GZTJPMP
HJTDIFQSPDFTTFO EPPSEFJOEJSFDUFHFWPMHFOWBOIFUWSJKLPNFOWBOFOEPUPYJOFO DFM
XBOEGSBHNFOUFO WBO HSBNOFHBUJFWF CBDUFSJqO PG EPPS EF JNNVOPMPHJTDIF SFBDUJF
WBOEFHBTUIFFSPQEFBBOXF[JHIFJEWBOIFUNJDSPPSHBOJTNF PWFSHFWPFMJHIFJETSFBD
UJFTUZQF*UPUFONFU*7 1BTBMTFFOPGNFFS[JFLNBLFOEFNFDIBOJTNFOQMBBUTWJOEFO
CJKFFOJOGFDUJFJTFSTQSBLFWBOFFOJOGFDUJF[JFLUF
74 Hygiëne en infectiepreventie
Passage en kolonisatie
4PNTLVOOFONJDSPPSHBOJTNFOEFNFOTCFTNFUUFO[POEFSEBUFSBBOIFDIUJOHQMBBUT
WJOEUBBOIVJEPGTMJKNWMJF[FO&S[BMJOEF[FTJUVBUJFPPLHFFOJOGFDUJFPQUSFEFO OPDI
FFOJOGFDUJF[JFLUF.FOTQSFFLUJOEJUWFSCBOEWBOQBTTBHFFOEFNJDSPPSHBOJTNFO
OPFNUNFOXFM´QBTTBOUFOµ
)FUWFSTDIJKOTFMJTWBOCFMBOHCJKEFJOUFSQSFUBUJFWBOCBDUFSJPMPHJTDIFLXFFLSFTVMUB
UFOPNEBUIFUWJOEFOWBO HFXPPOMJKLMBHFBBOUBMMFO NJDSPPSHBOJTNFOOJFUBVUPNB
UJTDICFUFLFOUEBUIFUNJDSPPSHBOJTNFFFOSPMTQFFMUCJK[JFLUFPGEBUFSTQSBLF[PV
[JKOWBOLPMPOJTBUJF1BTTBHFLBOCJKWPPSCFFMEQMBBUTWJOEFOJOEFEBSN XBBSXFNFU
POTWPFETFMWFFMWFSTDIJMMFOEFCBDUFSJqOLVOOFOCJOOFOLSJKHFOXBBSWBOFSFOLFMFEF
NBBH[VVSCBSSJoSFLVOOFOQBTTFSFO[POEFSEBUEJUEJSFDUOBEFMJHFHFWPMHFOIFFGU FO
[POEFSEBUEF[FNJDSPPSHBOJTNFO[JDIMBOHFSFUJKELVOOFOIBOEIBWFO
4PNT LVOOFO NJDSPPSHBOJTNFO [JDI FFO QMBBUT WFSPWFSFO PQ TMJKNWMJF[FO XBBS [F
OJFUUPUEFOPSNBBMBBOXF[JHF¿PSBCFIPSFO"GIBOLFMJKLWBOIFUBBOUBMNJDSPPSHB
OJTNFOEBU[JDIWFTUJHU EFBBSEWBOIFUNJDSPPSHBOJTNFFOJOIPFWFSSFEFOPSNBMF
¿PSBJTWFSTUPPSE LBOEPPSLPMPOJTBUJFFFOHSPUFSFLBOTPQJOGFDUJF[JFLUFOPQUSFEFO
%FBBOMFJEJOHUPULPMPOJTBUJFLBO[JKOHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBPGBOEFSFHFOFFTNJE
EFMFO PG[JFLUFO
5.3.4
Normale infectieziekten
*FEFSFFO NBBLU JOGFDUJF[JFLUFO EPPS PQ EF LJOEFSMFFGUJKE WPPSBM MVDIUXFHJOGFDUJFT [POEFSEBUEJUBMTBCOPSNBBMNPFUXPSEFOCFTDIPVXE/BBTUIFUBBOUBMJOGFDUJFT[JKO
EF[JFLUFEVVS EFQMBBUT IFUCFMPPQ EFDPNQMJDBUJFTFOEFNBUFWBOIFSTUFMCFQBMFOE
WPPSIFUBOUXPPSEPQEFWSBBHPGFSTQSBLFJTWBO´OPSNBMFµPGWBO´UFWFFMµPG´BCOPS
NBMFµJOGFDUJFT
*NNVOPEF¾DJqOUJFT [JKO OJFU EF NFFTU WPPSLPNFOEF PPS[BBL WBO UF WFFM JOGFDUJFT
"OEFSF[JFLUFO [PBMTDZTUJD¾CSPTJT UBBJTMJKN[JFLUF TVJLFS[JFLUFPGBOBUPNJTDIFBG
XJKLJOHFO LVOOFOPPLEFPPS[BBL[JKO7PPSBMBMTJOGFDUJFTTUFFETPQEF[FMGEFQMBBUT
WPPSLPNFOJTFFOMPLBMFBOBUPNJTDIFPPS[BBLBBOOFNFMJKLFSEBOFFOBMHFNFOFPPS
[BBL[PBMTFFOJNNVOPEF¾DJqOUJF
5.3.5
Immunodeficiënties
%F TPPSU NJDSPPSHBOJTNFO EBU JOGFDUJF[JFLUFO IFFGU WFSPPS[BBLU JT WBO CFMBOH CJK
IFU[PFLFOOBBSEFBBSEWBOEFJNNVVOTUPPSOJT(MPCBBMLBOXPSEFOHFTUFMEEBUUF
LPSUFOBBOBOUJTUPGGFO DPNQMFNFOUFJXJUUFOFOGVODUJFTUPPSOJTTFOWBOHSBOVMPDZUFO
JOGFDUJFTWFSPPS[BLFONFUQZPHFOFCBDUFSJqO [JFWFSEFS FOTUPPSOJTTFOWBO5MZNGP
DZUFOFONBDSPGBHFOJOGFDUJFTNFUTDIJNNFMT WJSVTTFOFOCFQBBMEFCBDUFSJFTPPSUFO WPPSBMEFNZDPCBDUFSJqO)JFSPQCFTUBBOFWFOXFMCFMBOHSJKLFVJU[POEFSJOHFO [PBMT
FSOTUJHFTDIJNNFMJOGFDUJFTCJKBGXJKLJOHFOWBOEFHSBOVMPDZUFOGVODUJFFOCFQBBMEF
WJSVTJOGFDUJFTCJKBOUJTUPGUFLPSUFO
Weerstand en immuniteit
75
Pyogene bacteriën
7FFMQBUIPHFOFCBDUFSJFTPPSUFOCF[JUUFOTUSVDUVSFOPQIVOPQQFSWMBLEJFWFSIJOEF
SFO EBU [F CJK DPOUBDU NFU GBHPDZUFO XPSEFO PQHFOPNFO 7PPSCFFMEFO [JKO LBQTFMT
PBCJKEFTPPSUFO4USFQUPDPDDVTQOFVNPOJBF )BFNPQIJMVTJO¿VFO[BF &TDIFSJDIJBDPMJ 1TFV
EPNPOBTBFSVHJOPTBFO,MFCTJFMMBQOFVNPOJBF FOCFQBBMEFFJXJUUFO[PBMTIFU.QSPUFuOF
4USFQUPDPDDVTQZPHFOFT FOQSPUFuOF" 4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT 0NEBU[FXFMHSBOVMPDZ
UFO BBOUSFLLFO DIFNPUBYJT EJF WFSWPMHFOT UFS QMFLLF TUVLHBBO POUTUBBU QVT SFEFO
XBBSPN[FQZPHFOFCBDUFSJqOXPSEFOHFOPFNE%FHSPFOFLMFVSEJFQVTLBOIFCCFO
XPSEU WFSPPS[BBLU EPPS NZFMPQFSPYJEBTF VJU EF HSBOVMPDZUFO "MT LBQTFMIPVEFOEF
NJDSPPSHBOJTNFO IFU MJDIBBN [JKO CJOOFOHFESPOHFO IFFGU IFU OJFUTQFDJ¾FLF JN
NVVOTZTUFFN XFJOJH NPHFMJKLIFEFO "MT FS FDIUFS FFONBBM TQFDJ¾FLF BOUJTUPGGFO
UFHFO EFSHFMJKLF NJDSPPSHBOJTNFO [JKO HFWPSNE LVOOFO [F XPSEFO HFGBHPDZUFFSE
FOHFqMJNJOFFSE%FBGXFFSUFHFOQZPHFOFNJDSPPSHBOJTNFOIBOHUEVTBGWBOESJF
POEFSEFMFOIFUDPNQMFNFOUTZTUFFN TQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFO WPPSBM*H( FOGBHPDZUFO
4UPPSOJTTFOJOFFOWBOEF[FTZTUFNFOMFJEUUPUFFOWFSIPPHEFLBOTPQJOGFDUJFTNFU
QZPHFOFCBDUFSJqO
Intracellulaire micro-organismen
4PNNJHF CBDUFSJqO .ZDPCBDUFSJVN UVCFSDVMPTJT /FJTTFSJB HPOPSSIPFB LVOOFO JO DFMMFO
PWFSMFWFOWJSVTTFONPFUFO[FMGTEFDFMCJOOFOESJOHFOPN[JDIUFLVOOFOWFSNFOJH
WVMEJHFO#BDUFSJqOEJFJODFMMFOLVOOFOPWFSMFWFOXPSEFOWFFMBMBBOHFEVJEBMTJOUSB
DFMMVMBJSF QBUIPHFOFO FO IFCCFO IFU WPPSEFFM CFTDIFSNE UF [JKO UFHFO BOUJTUPGGFO DPNQMFNFOU FO EF NFFTUF HBOHCBSF BOUJNJDSPCJqMF NJEEFMFO 7JSVTTFO ´WFSSBEFOµ
FWFOXFMWBBLIVOBBOXF[JHIFJEJOEFDFMEPPSWFSBOEFSJOHFOBBOEFCVJUFOLBOUWBO
EFDFM EJFEPPS5DFMMFOLVOOFOXPSEFOIFSLFOE5MZNGPDZUFOTQFMFOFFOCFMBOHSJKLF
SPMCJKEFBGXFFSUFHFOJOUSBDFMMVMBJSFNJDSPPSHBOJTNFO
Verdenking op immunodeficiëntie
%FCFMBOHSJKLTUFSFEFOPNCJKQFSTPOFOBBOBGXFFSTUPPSOJTTFOUFEFOLFOWPSNUIFUCJK
IFSIBMJOHWPPSLPNFOWBOJOGFDUJFT WPPSBMWBOEFOFVTCJKIPMUFO MPOHFOFOEBSNFO
%BBSOBBTUWPSNFOJOGFDUJF[JFLUFONFUHFDPOEJUJPOFFSEQBUIPHFOF ´POTDIVMEJHFµ NJ
DSPPSHBOJTNFO EJFOPSNBBMHFFO[JFLUFOWFSPPS[BLFO BMUJKEFFOTUFSLFWFSEFOLJOH
PQFFOBGXFFSTUPPSOJT
*NNVOPEF¾DJqOUJFTXPSEFOHFXPPOMJKLJOHFEFFMEJOQSJNBJSFFOTFDVOEBJSFWPSNFO
#JKEFQSJNBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJFTMJHUEFTUPPSOJTJOEFDFMMFOWBOIFUJNNVVOTZ
TUFFN#JKEFTFDVOEBJSFWPSNFOMJHUEFPPS[BBLOJFUJOIFUJNNVVOTZTUFFN[FMGNBBS
POUTUBBUEFBGXFFSTUPPSOJTBMTHFWPMHWBOFFOBOEFSFBGXJKLJOH
Primaire immunodeficiënties
%FNFFTUWPPSLPNFOEFWPSNWBOQSJNBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJFJTEFTFMFDUJFWF*H"EF¾
DJqOUJF%F[FBGXJKLJOHLPNUCJKPOHFWFFSPQQFSTPOFOWPPS%FNFFTUFNFOTFO
NFUEF[FBGXJKLJOHIFCCFOHFFOLMBDIUFO XBBSTDIJKOMJKLPNEBUIFU*H"UFLPSUXPSEU
HFDPNQFOTFFSEEPPSEFBOEFSFJNNVOPHMPCVMJOFLMBTTFO8FMHBBUEFBGXJKLJOHHF
QBBSENFUFFOWFSIPPHEFLBOTPQBUPQJTDIFSFBDUJFT4PNTLPNFOFDIUFSUPDIWBLFS
76 Hygiëne en infectiepreventie
JOGFDUJF[JFLUFOWPPS NFUOBNFBMTPPL*H(POUCSFFLU#JKFFOEFSEFWBOEFQFSTPOFO
NFUTFMFDUJFWF*H"EF¾DJqOUJFLPNFOFSJOCMPFEBOUJTUPGGFOUFHFO*H"WPPSEJFTPNT
MFWFOTHFWBBSMJKLF SFBDUJFT CJK CMPFEUSBOTGVTJFT WFSPPS[BLFO 0N EF[F DPNQMJDBUJF UF
WPPSLPNFO EJFOFOQFSTPOFONFU*H"EF¾DJqOUJFOPPJUHFXPPOCMPFEPGQMBTNBUPF
HFEJFOEUFLSJKHFO NBBSBMMFFOQSPEVDUFOEJFWSJK[JKOWBO*H" [PBMTCMPFEPGQMBTNB
WBO*H"EF¾DJqOUFEPOPSFO
"OEFSFWPSNFOWBOQSJNBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJF[JKO[FME[BBNFOLVOOFOUFLPSUFO
CFUSFGGFOWBOFFODPNQMFNFOUFJXJU EFJNNVOPHMPCVMJOFO*H( *H.FO*H" TUPPSOJT
TFOWBO5MZNGPDZUFOPGWBOHSBOVMPDZUFO5DFMTUPPSOJTTFOMFJEFO[FMGBMUPUWFSIPPHEF
JOGFDUJFLBOTFOEPPSEFWFSNJOEFSEFDFMMVMBJSFJNNVOJUFJU NBBSIFCCFOXFHFOTIFU
XFHWBMMFOWBOIVOOPSNBMFSFHVMFSFOEFSPMPQEF#MZNGPDZUFOPPLWBBLTUPPSOJTTFO
JO EF BOUJTUPGQSPEVDUJF UPU HFWPMH &FO BBOUBM WPSNFO JT BM WSJK TOFM OB EF HFCPPSUF
NFSLCBBS NBBSWBLFSNBOJGFTUFSFOQSJNBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJFT[JDIQBTPQMBUFSF
MFFGUJKE
Secundaire immunodeficiënties
4FDVOEBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJFT[JKOIFUHFWPMHWBOFFOBOEFSF[JFLUFPGWBOIFUHF
CSVJLWBOCFQBBMEFHFOFFTNJEEFMFO
4PNNJHFEBSN[JFLUFOHBBOHFQBBSENFUWFSMJFTWBOFJXJUUFO [PBMTPOEFSBOEFSFBM
CVNJOFFOJNNVOPHMPCVMJOFO'FOZUPuOF FFOHFOFFTNJEEFMEBUXPSEUHFCSVJLUCJK
FQJMFQTJF WFSPPS[BBLUCJKXFMMJDIUFFOEFSEFWBOEFHFCSVJLFSTFFO*H"UFLPSU$PSUJ
DPTUFSPuEFO CJKWPPSCFFMEQSFEOJTPMPO WFSPPS[BLFOFFOTUPPSOJTJOEFWFSTDIJMMFOEF
GVODUJFTWBOGBHPDZUFSFOEFDFMMFO,XBBEBBSEJHFHF[XFMMFOEJFIFUCFFONFSHBBOUBT
UFO LVOOFOMFJEFOUPUFFOUFLPSUBBOCMPFEDFMMFO [PBMTHSBOVMPDZUFOFOMZNGPDZUFO
4PNTJTEFPOEFSMJHHFOEF[JFLUFOJFUEVJEFMJKLFOEFTFDVOEBJSFJNNVOPEF¾DJqOUJF
IFUFFSTUF[JFLUFWFSTDIJKOTFM&FOWPPSCFFMEJTTBSDPuEPTF [JFLUFWBO#FTOJFS#PFDL %F[JFLUF[FMGWFSMPPQUTPNT[POEFSWFSTDIJKOTFMFO NBBSLBO[JDI´WFSSBEFOµEPPSJO
GFDUJFTNFUTDIJNNFMT CJKWPPSCFFME$SZQUPDPDDVT WJSVTTFO CJKWPPSCFFMEDZUPNFHBMP
WJSVT IFSQFTWJSVT PGCBDUFSJqO WFSTDIJMMFOEFTPPSUFONZDPCBDUFSJqO EJFCJKHF[POEF
QFSTPOFOOJFUPG[FMEFOWPPSLPNFO
%F CFMBOHSJKLTUF TFDVOEBJSF JNNVOPEF¾DJqOUJF JT NPNFOUFFM BJET BDRVJSFE JNNV
OPEF¾DJFODZ TZOESPNF )FU WJSVT EBU EF [JFLUF WFSPPS[BBLU IFU IVNBBO JNNVOPEF
¾DJqOUJFWJSVT PGLPSUXFHIJW LBO[JDIHPFEIFDIUFOBBOFFOPQQFSWMBLUFFJXJUWBO
IFMQFS5MZNGPDZUFO IFU$%BOUJHFFO XBBSEPPSEF[FDFMMFOXPSEFOCFTNFU%JUMFJEU
VJUFJOEFMJKLUPUFFOFSOTUJHUFLPSUBBOIFMQFS5MZNGPDZUFOFOEVTUPUFFOTFDVOEBJSF
JNNVOPEF¾DJqOUJF
5.3.6
Infecties na operatie
1BUJqOUFO EJF PQFSBUJFWF JOHSFQFO POEFSHBBO IFCCFO FFO WFSIPPHE SJTJDP PQ JOGFD
UJFT)JFSWPPS[JKOWFSTDIJMMFOEFPPS[BLFOBBOUFHFWFOFOEJFLVOOFO[PXFMIFU[JF
LFOIVJTNJMJFVBMTEFQBUJqOU[FMGCFUSFGGFO*OIFU[JFLFOIVJTNJMJFVLPNFONFFSQB
UIPHFOFCBDUFSJqOWPPSPNEBUFSSFMBUJFGWFFMQBUJqOUFOBBOXF[JH[JKONFUCBDUFSJqMF
JOGFDUJFT%PPSDPOUBDUNFUIFUWFSQMFHFOEFONFEJTDIQFSTPOFFMJTEFCFTNFUUJOHT
Weerstand en immuniteit
77
LBOTHSPUFS%FLFFMIPMUFWBOFSOTUJH[JFLFQBUJqOUFOXPSEUWBBLHFLPMPOJTFFSENFU
HSBNOFHBUJFWFCBDUFSJqOUFSXJKM[JFLF CFEMFHFSJHFQBUJqOUFOWFFMWBLFSEBOOPSNBBM
LFFMNBUFSJBBMBTQJSFSFO ´[JDIWFSTMJLLFOJOµ #BDUFSJqMFMPOHPOUTUFLJOHFOLPNFOIJFS
EPPSWBBLWPPS&S[JKOPPLWFSTDIJMMFOEFPPS[BLFOWBOFFOWFSNJOEFSEFXFFSTUBOE
CJKEFQBUJqOU;JFLF CFEMFHFSJHFQBUJqOUFOIPFTUFOTMFDIUPQ [FLFSBMTFSPQFSBUJF
XPOEFO[JKOJOCPSTUPGCVJL*OGVVTTMBOHFOFOLBUIFUFSTWFS[XBLLFOEFQMBBUTFMJKLF
XFFSTUBOE
/BSDPTFFOPQFSBUJFWFSPPS[BLFOWFSBOEFSJOHFOJOIFUBBOUBMDFMMFOJOCMPFEIFUBBO
UBMHSBOVMPDZUFOFONPOPDZUFOOFFNUUPFFOIFUBBOUBM5FO#MZNGPDZUFOOFFNUBG
%F[FWFSBOEFSJOHFOEVSFOPOHFWFFSFFOXFFL)VJEUFTUT UZQF*7SFBDUJFT [JKOCJKPO
HFWFFSFFOEFSEFWBOEFQBUJqOUFOHFEVSFOEFUXFFUPUESJFXFLFOOBFFOPQFSBUJFWFS
NJOEFSE IFUTUFSLTUFOMBOHTUCJKPVEFSFQBUJqOUFO&SXPSEUBBOHFOPNFOEBUEF[F
WFSBOEFSJOHFOIFUHFWPMH[JKOWBOEFWFSIPPHEFDPSUJDPTUFSPuETQJFHFMTEPPSEFTUSFTT
FNPUJF XFFGTFMCFTDIBEJHJOH FOOBSDPTFNJEEFMFO&SJTFFOWFSCBOEBBOHFUPPOECJK
PQFSBUJFQBUJqOUFOUVTTFOEFLBOTPQTFQTJT WFSTQSFJEJOHWBOCBDUFSJqOWJBEFCMPFE
CBBONFUFSOTUJHF[JFLUFWFSTDIJKOTFMFO FOFFOWFSNJOEFSEFSFBDUJFJOIVJEUFTUT
5.3.7
Laboratoriumonderzoek op immunologische afwijkingen
%FFFSTUFCFMBOHSJKLFBBOXJK[JOHWPPSIFUCFTUBBOWBOFFOBGXFFSTUPPSOJTXPSEUWFS
LSFHFOVJUFFOOBVXLFVSJHF[JFLUFHFTDIJFEFOJTNFUJO[JDIUJOEFGSFRVFOUJF EFWFS
XFLLFST EFQMBBUTFO EFEVVSFOIFUWFSMPPQWBOEFJOGFDUJF[JFLUFOFOEFSFBDUJFPQ
EFCFIBOEFMJOH)FUJTWFSEFSWBOCFMBOHUFXFUFOPGFS[JFLUFOBBOXF[JH[JKOEJFFFO
WFSIPPHESJTJDPPQJOGFDUJFTHFWFO CJKWPPSCFFMEEJBCFUFTNFMMJUVT PGTFDVOEBJSFJN
NVOPEF¾DJqOUJFTWFSPPS[BLFO CJKWPPSCFFME[JFLUFONFUFJXJUWFSMJFT TBSDPuEPTF -BCPSBUPSJVNPOEFS[PFLJTEBBSOBBTUPONJTCBBS/BBTUFFOPCKFDUJFWFCFWFTUJHJOHWBO
EFJOGFDUJFTNFUNJDSPCJPMPHJTDIFLXFFLSFTVMUBUFO JTJOFFSTUFJOTUBOUJFFFOWPVEJH
CMPFEPOEFS[PFLWFSFJTU)JFSUPFCFIPSFOPOEFSBOEFSFUFMMJOHFOWBOIFUBBOUBMHSB
OVMPDZUFO FO MZNGPDZUFO JO IFU CMPFE JO EF WPSN WBO FFO ´MFVLP EJGGµ FO CFQBMJOH
WBOEFHFIBMUFOWBOEFJNNVOPHMPCVMJOFO*H" *H(FO*H. FWFOUVFFM*H(TVCLMBTTFO
FO DPNQMFNFOUGBDUPSFO "MT EF WFSEFOLJOH PQ FFO JNNVOPEF¾DJqOUJF XPSEU CFWFT
UJHEPGBBOXF[JHCMJKGU EJFOUWFSEFSHFSJDIUPOEFS[PFLQMBBUTUFWJOEFO)JFSUPFCF
IPPSUPOEFSBOEFSFEFCFQBMJOHWBOIFUBBOUBM#FO5MZNGPDZUFO BBOUBMFOSBUJPWBO
$%QPTJUJFWFFO$%QPTJUJFWFMZNGPDZUFOFOBBOUBM/,DFMMFO OBUVSBMLJMMFSDFMMFO 7FSTDIJMMFOEF GVODUJFUFTUT LVOOFO XPSEFO VJUHFWPFSE CJKWPPSCFFME WBO BOUJTUPGGFO
PQTPOJTBUJF DPNQMFNFOUTZTUFFN PQTPOJTBUJF UPUBMF IFNPMZUJTDIF BDUJWJUFJU $) #MZNGPDZUFO WPSNJOH WBO BOUJTUPGGFO QSPMJGFSBUJFUFTUT 5MZNGPDZUFO QSPMJGFSBUJF
UFTUT HSBOVMPDZUFO DIFNPUBYJF GBHPDZUPTF ´LJMMJOHµ FO /,DFMMFO %BBSOBBTU LBO
IFU OPEJH [JKO CFFONFSH EBSNXFFGTFM FO MZNGFLMJFSXFFGTFM NFU JNNVOPMPHJTDIF
UFDIOJFLFOUFPOEFS[PFLFO7BOTUFFETNFFSJNNVOPEF¾DJqOUJFTXPSEUCFLFOEXFMLF
NVUBUJFJOIFU%/"FSWPPSWFSBOUXPPSEFMJKLJT)FUBBOUPOFOWBOFFOEFSHFMJKLFNV
UBUJFXPSEUTUFFETWBLFSWPPSIFUTUFMMFOWBOEFEJBHOPTFUPFHFQBTU
78 Hygiëne en infectiepreventie
5.4
Immunisatie
5.4.1
Vaccinatie
;PBMTJOIFUCFHJOWBOEJUIPPGETUVLXFSEVJUFFOHF[FU LBODPOUBDUNFUFFONJDSP
PSHBOJTNF BMEBOOJFUHFQBBSEHBBOEFNFU[JFLUFWFSTDIJKOTFMFO MFJEFOUPUFFOUPFOB
NFWBOIFUBBOUBM#FO5MZNGPDZUFOFOBOUJTUPGGFOEJFIFUNJDSPPSHBOJTNFTQFDJ¾FL
LVOOFOIFSLFOOFO)JFSEPPSPOUTUBBUFFOWFSIPPHEFXFFSTUBOEUFHFOEBUFOFNJDSP
PSHBOJTNF XBBSEPPSIFSOJFVXEDPOUBDUOJFUUPU[JFLUFMFJEU JNNVOJUFJU PNEBUIFU
OBCFTNFUUJOHTOFMXPSEUIFSLFOEFOPOTDIBEFMJKLXPSEUHFNBBLU
.FUWBDDJOBUJF EJUJTIFUJOTQVJUFOWBOFFOWBDDJO XPSEUCFPPHEJNNVOJUFJUUFCF
XFSLTUFMMJHFO[POEFSEBUEFQFSTPPOFFSTUEFJOGFDUJF [JFLUF CFIPFGUEPPSUFNBLFO
%JULBOXPSEFOCFSFJLUEPPSQBTTJFWFPGBDUJFWFJNNVOJTBUJF
5.4.2
Passieve immunisatie
#JKQBTTJFWFJNNVOJTBUJFPOUTUBBUEFJNNVOJUFJUEPPSIFUUPFEJFOFOWBOEFBOUJTUPG
GFONFUFFOCFTDIFSNFOEFXFSLJOHUFHFOEFCFXVTUF[JFLUF%F[FCFTDIFSNJOHHBBU
EJSFDUOBUPFEJFOJOHJO NBBSEVVSUNFFTUBMOJFUNFFSEBOFOLFMFXFLFOPNEBUEF
UPFHFEJFOEF BOUJTUPGGFO XPSEFO BGHFCSPLFO NBBS OJFU EPPS EF QBUJqOU [FMG XPSEFO
HFNBBLU%FCFTUFCFTDIFSNJOHXPSEUCFSFJLUCJK[JFLUFOEJFXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPS
FYPUPYJOFO TUPGGFOEJFEPPSCBDUFSJqOXPSEFOHFNBBLUFOXBBSWBOFSTPNNJHF[FFS
HJGUJH[JKO7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOUFUBOVT EJGUFSJFFOCPUVMJTNF
1BTTJFWF JNNVOJTBUJF LPNU PPL WBO OBUVSF WPPS CJK EF NFOT 0OEBOLT IFU GFJU EBU
QBTHFCPSFOLJOEFSFOOPHHFFO*H(BOUJTUPGGFONBLFO IFCCFO[FUPDICFTDIFSNFOEF
*H(TQJFHFMTJOIVOCMPFE%F[FBOUJTUPGGFO[JKOBGLPNTUJHWBOEFNPFEFS0PLEF[F
WPSNWBOQBTTJFWFJNNVOJUFJUJTUJKEFMJKL IPPHVJUWJFSUPU[FTNBBOEFO NBBSPOEFS
UVTTFOJTEF*H(QSPEVDUJFEPPSIFULJOE[FMGPQHBOHHFLPNFO
7PPS QBTTJFWF JNNVOJTBUJF XPSEFO HF[VJWFSEF QSFQBSBUFO HFCSVJLU NFU WPMEPFOEF
TQFDJ¾FLFBOUJTUPGGFOUFHFOIFUFYPUPYJOFPGWJSVTXBBSUFHFONFOCFTDIFSNJOHXJM
CJFEFO %F[F QSPEVDUFO XPSEFO CJK WPPSLFVS CFSFJE VJU IVNBBO NFOTFMJKL CMPFE NBBSTPNTVJUEJFSMJKLCMPFE1SFQBSBUFOVJUEJFSMJKLCMPFEXPSEFOJOEFSFHFM´TFSVNµ
HFOPFNE [PBMT CPUVMJTNFTFSVN FO EJGUFSJFTFSVN #JK JOTQVJUJOH LVOOFO FSOTUJHF
UZQF* BOBGZMBDUJTDIF PGUZQF*** TFSVN[JFLUF PWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFTWPPSLPNFO
1SFQBSBUFOEJF[JKOHFNBBLUVJUNFOTFMJKLCMPFEXPSEFOHFXPPOMJKL´JNNVOPHMPCV
MJOFµHFOPFNE7PPSCFFMEFOWBOJO/FEFSMBOECFTDIJLCBSFQSFQBSBUFO[JKOBOUJUFUB
OVTJNNVOPHMPCVMJOF BOUJIFQBUJUJT #JNNVOPHMPCVMJOF BOUJSFTVT%JNNVOPHMP
CVMJOF BOUJSVCFMMBJNNVOPHMPCVMJOFFOBOUJWBSJDFMMB[PTUFSJNNVOPHMPCVMJOF
5.4.3
Actieve immunisatie
#JKBDUJFWFJNNVOJTBUJFXPSEUEFWFSIPPHEFXFFSTUBOEEPPSEFQFSTPPO[FMGHFNBBLU
EPPSDPOUBDUNFUIFUCFUSFGGFOEFBOUJHFFO)JFSCJKXPSEUIFU[JFLNBLFOEFNJDSPPS
HBOJTNFPGFFO[JFLNBLFOEQSPEVDUFSWBOJOHFTQPUFO XBBSCJKIFUNJDSPPSHBOJTNF
JOIFUMBCPSBUPSJVNJTWFS[XBLU PGIFUQSPEVDUJTPOUHJGU%FCFLFOETUFWPPSCFFMEFO
Weerstand en immuniteit
79
[JKO[JFLUFOEJFXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSFYPUPYJOFO*OIFUMBCPSBUPSJVNXPSEFOEF
FYPUPYJOFO [PEBOJH CFIBOEFME EBU EF HJGUJHF XFSLJOH WFSEXJKOU NBBS EF BOUJHFOF
FJHFOTDIBQQFOCFIPVEFOCMJKWFO0OUHJGUFYPUPYJOFXPSEUUPYPuEHFOPFNE7BDDJOBUJF
NFUUPYPuEMFJEUUPUWPSNJOHWBOBOUJTUPGGFOUFHFOIFUUPYPuE BOUJUPYJOFO %F[FBOUJ
UPYJOFOLVOOFOIFDIUFOBBOIFUUPYPuE NBBS°FOEBBSXBTIFUBMMFNBBMPNUFEPFO
° PPL BBO IFU PPSTQSPOLFMJKLF FYPUPYJOF FO EF HJGUJHF XFSLJOH IJFSWBO UFOJFUEPFO
OFVUSBMJTFSFO *NNVOJTBUJFNFUUPYPuEMFJEUEVTOJFUUPUCFTDIFSNJOHUFHFOJOGFDUJF
NBBSBMMFFOUPUIFUCMPLLFSFOWBOIFU[JFLNBLFOEFNFDIBOJTNF FYPUPYJOF "DUJFWF JNNVOJTBUJF IFFGU BMT OBEFFM EBU EF CFTDIFSNFOEF XFSLJOH QBT FFO QBBS
XFLFO OB EF WBDDJOBUJF JOHBBU PNEBU EF QFSTPPO FFSTU WPMEPFOEF BOUJTUPGGFO NPFU
WPSNFO&FOWPPSEFFMJTEBUEFJNNVOJUFJUMBOHBBOIPVEU NFFTUBMESJFUPUWJKGKBBS FOTPNTOPHMBOHFS0NEJUUFCFSFJLFO[JKOWBBLFOLFMFWBDDJOBUJFTOPEJHNFUFFO
UVTTFOUJKEWBOFFONBBOEPGMBOHFS
5.4.4
Revaccinatie en boosters
%FEVVSWBOEFCFTDIFSNFOEFXFSLJOHOBBDUJFWFJNNVOJTBUJFJTMBOHFSBMTEFQFS
TPPOSFHFMNBUJHJODPOUBDULPNUNFUEFBOUJHFOFO NJDSPPSHBOJTNFOPGQSPEVDUFO
FSWBO XBBSUFHFOJTHFWBDDJOFFSE)FUJNNVVOTZTUFFNXPSEUEBOWPPSUEVSFOE´IFS
JOOFSEµBBOIFUBOUJHFFO XBBSEPPSEFBOUJTUPGTQJFHFMTFSUFHFOPQQFJMXPSEFOHFIPV
EFO.FOLBOEFCFTDIFSNFOEFXFSLJOHPPLWFSMFOHFOEPPSPQOJFVXUFWBDDJOFSFO
.FO TQSFFLU IJFSCJK WBO SFWBDDJOBUJF PG IFU HFWFO WBO FFO ´CPPTUFSµ %JU XPSEU CJK
WPPSCFFMEUPFHFQBTUCJKTUSBBUWFSXPOEJOHFONFUSJTJDPPQUFUBOVT(FXPPOMJKLXPSEU
IJFSCJKHFMJKLUJKEJHQBTTJFWFFOBDUJFWFJNNVOJTBUJFUPFHFQBTUNFUSFTQFDUJFWFMJKLBOUJ
UFUBOVTJNNVOPHMPCVMJOFFOUFUBOVTUPYPuE
Een voorbeeld: hepatitis B-vaccinatie
)FQBUJUJT#JTFFOWPSNWBOMFWFSPOUTUFLJOHEJFXPSEUWFSPPS[BBLUEPPSIFUIFQBUJ
UJT#WJSVT.FOOFFNUBBOEBUIFUWFSMPPQWBOEF[JFLUFJOCFMBOHSJKLFNBUFXPSEU
CFQBBMEEPPSEFXJK[FXBBSPQIFUJNNVVOTZTUFFNWBOEFCFTNFUUFQFSTPPOPQEF
BBOXF[JHIFJEWBOIFUWJSVTSFBHFFSU%F[JFLUFXPSEUPWFSHFCSBDIUEPPSJOUFOTJFGDPO
UBDUNFUIFUWJSVT NFFTUBMEPPSEJSFDUDPOUBDUNFUCMPFEPGCMPFEQSPEVDUFOPGWJB
TFLTVFFMWFSLFFS
/BBTU CFLFOEF SJTJDPHSPFQFO [PBMT ESVHTWFSTMBBGEFO FO QSPTUJUVFFT MPQFO PPL QFS
TPOFOEJFXFSL[BBN[JKOJOEFHF[POEIFJET[PSHFFOCFTNFUUJOHTSJTJDP&FOCFMBOH
SJKLFNBUFWBOWFSIPPHEFXFFSTUBOEUFHFOEFHFWPMHFOWBOCFTNFUUJOHNFUIFQBUJUJT
# LBO XPSEFO CFSFJLU EPPS BDUJFWF JNNVOJTBUJF %F WBDDJOT XPSEFO CFSFJE NFU EF
[PHFOBBNEF SFDPNCJOBOUUFDIOJFL XBBSCJK HFOFUJTDI HFUSBOTGPSNFFSEF ° JO EJU HF
WBM°HJTUDFMMFOIFUPQQFSWMBLUFBOUJHFFO )CT"H WBOIFUIFQBUJUJT#WJSVTQSPEVDFSFO
&FOEFSHFMJKLSFDPNCJOBOUWBDDJOJTHFIFFMWSJKWBONFOTFMJKLCMPFEPGCMPFEQSPEVDU
1FSTPOFOEJFOJFU[JKOHFWBDDJOFFSEFOUPDI NPHFMJKL [JKOCFTNFUNFUIFUIFQBUJUJT
#WJSVTLVOOFOUPUPQ[FLFSFIPPHUFXPSEFOCFTDIFSNEEPPSQBTTJFWFJNNVOJTBUJF
NFUIFUBOUJIFQBUJUJT#JNNVOPHMPCVMJOF%JUEJFOU[PTOFMNPHFMJKLOBEFCFTNFU
80 Hygiëne en infectiepreventie
UJOHUFHFCFVSFO CJKWPPSLFVSCJOOFOVVSUPFEJFOJOHOBNFFSEBO[FWFOEBHFOOB
EFCFTNFUUJOHJT[JOMPPT
6
Ziekenhuisinfecties
A.J. Mintjes-de Groot en H.A. Verbrugh
6.1
Inleiding
#JKQBUJqOUFOJOIFU[JFLFOIVJTLBOEFOBUVVSMJKLFXFFSTUBOEUFHFOJOGFDUJFTOBEFMJH
CFuOWMPFEXPSEFOEPPSUBMWBOGBDUPSFO [PBMTXJKPPLJOIPPGETUVL[BHFO%BBSEPPS
IFCCFOQBUJqOUFOUJKEFOTIVOWFSCMJKGJOIFU[JFLFOIVJTFFOWFSIPPHEFLBOTPNFFO
JOGFDUJFPQUFMPQFO0NEF[FMGEFSFEFOFOIFCCFOPPLWFSQMFFHIVJTQBUJqOUFOFFOWFS
IPPHEJOGFDUJFSJTJDP8BOOFFSEFJOGFDUJFOJFUBBOXF[JHXBTCJKPQOBNFTQSFLFOXF
WBOFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFPGOPTPDPNJBMFJOGFDUJF*OGFDUJFTEJFBMWwwSEFPQOBNFCF
HPOOFO[JKONBBSQBTUJKEFOTEFPQOBNFJOIFU[JFLFOIVJTUPUVJUJOHLPNFO XPSEFO
OJFUUPUEFHSPFQ[JFLFOIVJTJOGFDUJFTHFSFLFOE%FQFSJPEFUVTTFOIFUCFHJOWBOFFO
JOGFDUJF EFCFTNFUUJOH FOIFUPOUTUBBOWBOLMBDIUFOFO[JFLUFWFSTDIJKOTFMFOXPSEUEF
JODVCBUJFGBTFHFOPFNE"GIBOLFMJKLWBOIFUTPPSUJOGFDUJFLBOEFJODVCBUJFGBTFLPSU
FOLFMFVSFO UPUMBOH NBBOEFO [JKO#FTNFUUJOHFOJOIFU[JFLFOIVJTLVOOFO[PPPL
QBTOgPOUTMBHWBOEFQBUJqOUUPU[JFLUFWFSTDIJKOTFMFOMFJEFOEF[FJOGFDUJFTXPSEFO
XFMUPUEFHSPFQ[JFLFOIVJTJOGFDUJFTHFSFLFOE*OEJFOIFUNPNFOUWBOPOUTUBBOWBO
FFOJOGFDUJFJOEFPQOBNFQFSJPEFWBMUJTFSEVTTQSBLFWBOFFO[JFLFOIVJTJOGFDUJF
)FUJTEFUBBLWBOEFBGEFMJOH[JFLFOIVJTIZHJqOFIFUPQUSFEFOWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT
[PWFFMNPHFMJKLUFCFQFSLFO"DUJFWFSFHJTUSBUJFWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTMFWFSUJO[JDIU
PQ JO IFU WwwSLPNFO WBO [JFLFOIVJTJOGFDUJFT OBBS BBSE FO BBOUBM JO FFO CFQBBMEF
JOTUFMMJOH "OBMZTF WBO EF[F SFHJTUSBUJFHFHFWFOT LBO MFJEFO UPU HFSJDIUF QSFWFOUJFWF
NBBUSFHFMFO EJF IFU BBOUBM HFSFHJTUSFFSEF JOGFDUJFT EPFO EBMFO &FO EPPSMPQFOE TZ
TUFFNWBOPQTQPSJOH BOBMZTFFONBBUSFHFMFOIFFUTVSWFJMMBODF)FUKBBSMJKLTFBBOUBM
[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJO/FEFSMBOETF[JFLFOIVJ[FOJTOJFUHPFECFLFOE8JKWPOEFOPWFS
FFOQFSJPEFWBOUJFOKBSFOHFNJEEFME JOGFDUJFTQFSIPOEFSEPQHFOPNFOQBUJqOUFO
JOFFOBMHFNFFO[JFLFOIVJTNFUCFEEFO*OBDBEFNJTDIF[JFLFOIVJ[FO[BMIFU
BBOUBM[JFLFOIVJTJOGFDUJFTIPHFS[JKO PNEBUEBBSEFQBUJqOUFOMJHHFONFUEFTUFSLTUF
EBMJOHWBOIVOOBUVVSMJKLFXFFSTUBOE%JUHFMEUPPLWPPSBOEFSFHSPUF[JFLFOIVJ[FO
EJFUPQLMJOJTDIF[PSHWFSMFOFO*NNFST JOEF[F[JFLFOIVJ[FOXPSEFOEFQBUJqOUFO
HFDPODFOUSFFSEEJFHSPUFJOHSFQFO CJKWPPSCFFMEUSBOTQMBOUBUJF NPFUFOPOEFSHBBOPG
EJFFFO[JFLUFIFCCFOXBBSEPPS[JKCJK[POEFSHFWPFMJH[JKOWPPSJOGFDUJFT CJKWPPSCFFME
BJETQBUJqOUFO 0PLBOEFSFCFIBOEFMJOHFO [PBMTSBEJPUIFSBQJF CFIBOEFMJOHFONFU
DZUPTUBUJDB FO [FMGT BOUJCJPUJDB LVOOFO EF QBUJqOU HFWPFMJHFS NBLFO WPPS JOGFDUJFT
)FUEPPSCSFLFOWBOEFIVJEFOTMJKNWMJFTCBSSJoSFTWPSNUFFOCFMBOHSJKLFSPVUFWBO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_6, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
82 Hygiëne en infectiepreventie
CFTNFUUJOHEJULBOPQUSFEFOEPPS WFSLFFST USBVNB CSBOEXPOEFOFO JOIFU[JFLFO
IVJT EPPSPQFSBUJFT QVODUJFTFOJOUSBWFOFV[FMJKOFO%FOBUVVSMJKLFXFFSTUBOEWBOEF
MVDIUXFHFOXPSEUTUFSLWFSNJOEFSEEPPSMBOHEVSJHFJOUVCBUJFT [PBMTCJKCFBEFNJOHT
QBUJqOUFOIFUHFWBMJT,BUIFUFSJTBUJFWBOEFVSJOFXFHFOWFSNJOEFSUEFXFFSTUBOEWBO
EFCMBBTUFHFOCBDUFSJqMFJOGFDUJF0PLIFUJNQMBOUFSFOWBOLVOTUTUPGNBUFSJBMFOJOEF
WPSNWBOQSPUIFTFO CJKWPPSCFFMEIBSULMFQQFO NBNNB IFVQHFXSJDIUFOEFSHFMJKLF MFJEUUPUFFOMPLBBMWFSNJOEFSEFXFFSTUBOEXBBSEPPSHFNBLLFMJKLJOGFDUJFPOUTUBBU
*OIFUBMHFNFFOUSFEFOEF[FSJTJDPµTWBLFSPQCJKPVEFSFQBUJqOUFO [PEBU[JFLFOIVJT
JOGFDUJFTWBLFSPQUSFEFOOBBSNBUFEFQBUJqOUPVEFSJT1BTHFCPSFOFO NFUOBNFBMT[JK
QSFNBUVVSHFCPSFO[JKO IFCCFOFDIUFSPPLFFOWFSIPPHESJTJDP
;JFLFOIVJTJOGFDUJFTMFJEFOUPUFFOMBOHFSFPQOBNFEVVS[JKCSFOHFOPPLFFOSJTJDPPQ
TUFSGUFNFF7PPS/FEFSMBOEXPSEUHFTDIBUEBUFSKBBSMJKLTUFONJOTUF[JFLFO
IVJTJOGFDUJFTPQUSFEFO XBBSBBOUFONJOTUFQBUJqOUFOLPNFOUFPWFSMJKEFO%F
FYUSBLPTUFOXPSEFOHFTDIBUPQIPOEFSEFONJMKPFOFOFVSPµT
6.2
Indeling van ziekenhuisinfecties
;JFLFOIVJTJOGFDUJFTXPSEFOHMPCBBMJOHFEFFMEOBBSEFQMBBUTJOIFUMJDIBBNXBBSEF
JOGFDUJF[JDIWPPSEPFU
;PPOEFSTDIFJEFOXFBMTCFMBOHSJKLTUFTPPSUFOJOGFDUJFTBBOEFVSJOFXFHFOFOMVDIU
XFHFO JOGFDUJFTJOIFUCMPFEFOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT UBCFM /PTPDPNJBMF
JOGFDUJFT BBO EF IVJE LPNFO JO EF[FMGEF GSFRVFOUJF WPPS BMT JOGFDUJFT JO IFU CMPFE NBBSEBBSEFHFWPMHFONJOEFSFSOTUJH[JKO[VMMFO[FIJFSOJFUCFIBOEFMEXPSEFO
)FUJOGFDUJFSJTJDPFOEFTPPSUFOWFSXFLLFSTWBSJqSFOQFSHSPFQQBUJqOUFO%FIPPHTUF
JOGFDUJFGSFRVFOUJFTXPSEFOHFWPOEFOCJKHFPQFSFFSEFQBUJqOUFOFOPVEFSFQBUJqOUFO
PQ EF BGEFMJOHFO WPPS JOXFOEJHF HFOFFTLVOEF NFU OBNF BMT [JK PQ JOUFOTJWFDBSF
BGEFMJOHFO WFSCMJKWFO 0PL WPPS EF OFPOBUBMF JOUFOTJWFDBSFBGEFMJOH HFMEU FFO IPPH
JOGFDUJFSJTJDP %F NFFTUF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT XPSEFO WFSPPS[BBLU EPPS CBDUFSJqO FO
EPPS HJTUTPPSUFO %F[F CBDUFSJqO FO HJTUFO [JKO WBBL BGLPNTUJH WBO EF QBUJqOU [FMG
NFOTQSFFLUEBOWBOFFOFOEPHFOFJOGFDUJF7PPSBMEFTMJKNWMJF[FOWBOEFNPOEFO
LFFMIPMUF EFJOIPVEWBOEFEBSNFOFOEFTMJKNWMJF[FOWBOEFWBHJOB[JKO PPLCJKHF
[POEFQFSTPOFO EJDIUHFLPMPOJTFFSENFUBMMFSMFJTPPSUFONJDSPPSHBOJTNFO0PLEF
IVJEIFFGUIBBSOBUVVSMJKLF PPLXFMDPNNFOTBMF ¿PSB0OHFWFFSFFOIBMWFLJMPWBO
IFUHFXJDIUWBOFFOWPMXBTTFOFJTUPFUFSFLFOFOBBO[JKODPNNFOTBMF¿PSB
1BUJqOUFOLVOOFOFDIUFSPPLCFTNFUXPSEFONFU¿PSBVJUEFPNHFWJOH CJKWPPSCFFME
WBOEFIBOEFOWBOBSUTFOFOWFSQMFFHLVOEJHFOPGEPPSDPOUBDUNFUCFTNFUUFWPPS
XFSQFO*OEFPQFSBUJFLBNFSLVOOFOUJKEFOTEFPQFSBUJFXPOEFOCFTNFUSBLFONFU
[JFLUFLJFNFO1BUJqOUFOEJFCFBEFNEXPSEFO LVOOFOJOGFDUJFTWBOEFMVDIUXFHFO
LSJKHFOJOEJFOEFCFWPDIUJHEFJOBEFNJOHTMVDIUTUFSLHFDPOUBNJOFFSEJTNFUQBUIP
HFOFNJDSPPSHBOJTNFO0PLBSUTFOFOWFSQMFFHLVOEJHFOLVOOFOUJKEFOTIVOXFSL
JOGFDUJFTPQMPQFO CJKWPPSCFFMEIFQBUJUJT# EFGSFRVFOUJFWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJO
EF[FHSPFQJTFDIUFSWFMFNBMFOLMFJOFSEBOCJKQBUJqOUFO
Ziekenhuisinfecties
83
Tabel 6.1 Relatieve frequentie van de verschillende soorten ziekenhuisinfecties:
tienjaarsgegevens uit een algemeen ziekenhuis
soort infectie
urineweginfectie
wondinfectie
lagereluchtweginfectie
infectie van de bloedbaan
huidinfectie
overige infecties
aantal
percentage
1.185
508
339
288
282
170
43
18
12
11
10
6
2.772
100
*OEFIPPGETUVLLFOFOXPSEUVJUHFCSFJEJOHFHBBOPQQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFO
PN SJTJDPµT WBO PWFSESBDIU WBO NPHFMJKL [JFLUFWFSXFLLFOEF NJDSPPSHBOJTNFO UF
WPPSLPNFO
%F CFMBOHSJKLTUF TPPSUFO OPTPDPNJBMF JOGFDUJFT [VMMFO XPSEFO CFIBOEFME NFU BBO
EBDIUWPPSEFWPMHFOEFQVOUFO
EFNJDSPPSHBOJTNFOEJFEFJOGFDUJFWFSPPS[BLFO IVOCSPOFOXJK[FWBOWFSTQSFJ
EJOH
SJTJDPGBDUPSFOEJFHFBTTPDJFFSE[JKONFUFFOCFQBBMEF[JFLFOIVJTJOGFDUJF
EFLMJOJTDIFWFSTDIJKOTFMFOXBBSNFFEFJOGFDUJFHFQBBSELBOHBBO
POEFS[PFLFOUFSCFWFTUJHJOHWBOEFEJBHOPTF
NBBUSFHFMFOEJFXPSEFOBBOCFWPMFOPNJOGFDUJFTUFWPPSLwNFO
CFIBOEFMJOHWBOEFJOGFDUJF
6.2.1
Nosocomiale urineweginfecties
)JFSPOEFS WFSTUBBO XF BMMF JOGFDUJFT BBO EF VSJOFXFHFO [PBMT JOGFDUJFT BBO EF VSF
UISB CMBBTFOOJFSFO6SJOFXFHJOGFDUJFT[JKOEFNFFTUWPPSLPNFOEFTPPSU[JFLFOIVJT
JOGFDUJFT
Ziekteverwekkers
%FCBDUFSJFTPPSUFOEJFIFUNFFTUHFuTPMFFSEXPSEFOVJUHFuOGFDUFFSEFVSJOF[JKO JO
PSEFWBOGSFRVFOUJF&TDIFSJDIJBDPMJ FOUFSPLPLLFO DPBHVMBTFOFHBUJFWFTUBGZMPLPLLFO 1SPUFVT ,MFCTJFMMB &OUFSPCBDUFSFO1TFVEPNPOBTTPPSUFO0PLHJTUTPPSUFOBMT$BOEJEBBM
CJDBOT WFSPPS[BLFO OPTPDPNJBMF VSJOFXFHJOGFDUJFT %F TDIBBNTUSFFL JT EF CSPO WBO
EFCBDUFSJqO EJFXFFSBGLPNTUJH[JKOVJUEFEBSN¿PSBWBOEFQBUJqOU[FMGPGWBOEF
IBOEFOWBOIFUWFS[PSHFOEQFSTPOFFM0PLVSJOBMFOFOXBTIBOEKFTLVOOFOCBDUFSJqO
PWFSCSFOHFO
#JKBBOXF[JHIFJEWBOFFOWFSCMJKGTLBUIFUFSTUJKHFOEFCBDUFSJqOPQWJBEFEVOOFWMPFJ
TUP¿BBHUVTTFOIFUTMJKNWMJFTWBOEFVSFUISBFOEFXBOEWBOEFLBUIFUFSOBBSEFCMBBT
QFSJVSFUSBMFXFH 8BOOFFSIFUHFTMPUFOESBJOBHFTZTUFFNOJFUHPFEHFIBOEIBBGEXPSEU LVOOFOCBDUF
SJqOPPLPQTUJKHFOWJBEFJOUSBMVNJOBMFXFHWJBEFVSJOFLPMPNCJOOFOJOEFLBUIF
UFS
84 Hygiëne en infectiepreventie
Risicofactoren
.BOJQVMBUJFBBOEFUSBDUVTVSPHFOJUBMJTJTEFCFMBOHSJKLTUFSJTJDPGBDUPSWPPSIFUPOU
TUBBOWBOVSJOFXFHJOGFDUJFT"BOPOHFWFFSWBOEFOPTPDPNJBMFVSJOFXFHJOGFDUJFT
JTFFOCMBBTLBUIFUFSJTBUJFPGPQFSBUJFBBOEFVSJOFXFHFOWPPSBGHFHBBO.FOEJFOU[JDI
UFSFBMJTFSFOEBUWBOFMLFIPOEFSEPQHFOPNFOQBUJqOUFOUJFOhWJKGUJFOFFOCMBBTLB
UIFUFSLSJKHFOHFEVSFOEFFOJHFUJKE%FBBOXF[JHIFJEWBOFFOWFSCMJKGTLBUIFUFSHFFGU
QFSEBHFFOLBOTPQJOGFDUJFWBOh7SJKXFMBMMFQBUJqOUFOCJKXJFEFLBUIFUFS
HFEVSFOEF FFO NBBOE PG MBOHFS JO TJUV JT IFCCFO FFO VSJOFXFHJOGFDUJF 8BOOFFS
HFFOHPFEFBTFQUJTDIFUFDIOJFLCJKJOCSFOHFOFOWFS[PSHJOHWBOEFLBUIFUFSHFIBOE
IBBGEXPSEU JTEFLBOTPQJOGFDUJFOPHHSPUFS(FGPSDFFSEWFSXJKEFSFOWBOEFLBUIFUFS
CJKFFOQBUJqOUNFUHFuOGFDUFFSEFVSJOFWFSPPS[BBLUCJKhWBOEFQBUJqOUFOFFO
TFDVOEBJSFCBDUFSJqNJF EBUXJM[FHHFOFFOJOGFDUJFWBOEFCMPFECBBOWBOVJUEFVSJ
OFXFHFO
4MFDIUFEJVSFTFLBOFWFOFFOTCJKESBHFOUPUIFUPOUTUBBOWBOFFOVSJOFXFHJOGFDUJFIFU
NFUEFVSJOFTUSPPNBGWPFSFOWBOCJOOFOHFESPOHFOCBDUFSJqOJTJNNFSTFFOWBOEF
CFMBOHSJKLTUFBGXFFSNFDIBOJTNFOWBOEFVSJOFXFHFO
Klinische verschijnselen
6SJOFXFHJOGFDUJFTLVOOFOHFQBBSEHBBONFUQJKOJOEFPOEFSCVJL CSBOEFSJHF QJKO
MJKLF NJDUJF EZTVSJF FO GSFRVFOUF BBOESBOH QPMMBLJTVSJF #JK FFO WFSCMJKGTLBUIFUFS
[JKOEF[FWFSTDIJKOTFMFOFDIUFSWBBLBGXF[JHNFOTQSFFLUEBOWBOFFOBTZNQUPNBUJ
TDIFCBDUFSJVSJF
&FO POHFDPNQMJDFFSEF VSJOFXFHJOGFDUJF HFFGU NFFTUBM HFFO LPPSUT "MT DPNQMJDBUJF
LBOVSPTFQTJTPQUSFEFOCBDUFSJqOVJUEFVSJOFXFHFOLPNFOJOEFCMPFECBBOUFSFDIU
%JUHBBUHFQBBSENFUIPHFLPPSUTFOLPVEFSJMMJOHFOEFQBUJqOULBOIJFSCJKJOTIPDL
SBLFOFOPWFSMJKEFO&FOBOEFSFDPNQMJDBUJFWBOFFOVSJOFXFHJOGFDUJFJTOJFSCFLLFO
POUTUFLJOH QZFMPOFGSJUJT XBBSCJKCFIBMWFLPPSUTPPL¿BOLQJKOCFTUBBU&FO[FME[BNF
DPNQMJDBUJFJTFQJEJEZNJUJT#JKNBOOFOXPSEUFDIUFSXFMWBBLEFQSPTUBBUCFUSPLLFO
CJKIFUJOGFDUJFQSPDFT
Onderzoek
,BUIFUFSVSJOF IPPSU CJK NJDSPCJPMPHJTDI POEFS[PFL TUFSJFM UF [JKO %F BBOXF[JHIFJE
WBONFFSEBONJDSPPSHBOJTNFOQFSNMLBUIFUFSVSJOFXJKTUEBOPPLPQFFOJOGFD
UJF1ZVSJF EBUXJM[FHHFONFFSEBOUJFOMFVLPDZUFOQFSNNVSJOF FOIFNBUVSJFXJK
[FOWBBL NBBSOJFUBMUJKE PQFFOJOGFDUJF#JKWFSEFOLJOHPQVSPTFQTJTNPFUFOCMPFE
FOVSJOFHFLXFFLUXPSEFO)FULXFLFOWBOEFUJQWBOEFLBUIFUFSJT[JOMPPT
Preventieve maatregelen
#JKHFCSVJLWBOCMBBTLBUIFUFST[JKOOPTPDPNJBMFJOGFDUJFTNPFJMJKLUFWPPSLPNFO%F
CFMBOHSJKLTUFNBBUSFHFMUFSQSFWFOUJFWBOOPTPDPNJBMFVSJOFXFHJOGFDUJFTJTEFSIBMWF
IFUHFCSVJLWBO WFSCMJKGT LBUIFUFSTUPUFFONJOJNVNUFCFQFSLFO)FSIBBMEFFONBMJH
LBUIFUFSJTFSFOIFFGUEFWPPSLFVSCPWFOFFOWFSCMJKGTLBUIFUFS*OEJFOFFOWFSCMJKGTLB
UIFUFSNPFUXPSEFOJOHFCSBDIU EJFOUEJUBTFQUJTDIUFHFCFVSFOFOEFWFSCMJKGTEVVS
EJFOU[PLPSUNPHFMJKLHFIPVEFOUFXPSEFO0NTDIBEFBBOIFUTMJKNWMJFTWBOEFVSF
Ziekenhuisinfecties
85
UISBFOCMBBT[PWFFMNPHFMJKLUFCFQFSLFO NPFUNFOFFO[PEVONPHFMJKLFLBUIFUFS
CJKWPPSCFFME$IBSSJoSFPG HFCSVJLFOFOEFCBMMPONFUOJFUNFFSEBONMXBUFS
WVMMFO&FOEJLLFLBUIFUFSWFSIPPHUEFLBOTPQCMBBTLSBNQFO NFUBMTHFWPMHVSJOFMFL
LBHFMBOHTEFLBUIFUFS8BOOFFSEFLBUIFUFSMFLUPGWFSTUPQUJT NPFUEFLBUIFUFSWFS
XJTTFMEXPSEFO)FUSPVUJOFNBUJHXJTTFMFOWBOLBUIFUFSTOBFFOCFQBBMEUJKETJOUFSWBM
JTFDIUFSBGUFSBEFO&FOHPFEFEJVSFTFFOBGWMPFEWBOEFVSJOF XBBSCJKEFPQWBOH[BL
POEFSIFUOJWFBVWBOEFCMBBTNPFUIBOHFO [JKOCFMBOHSJKLFQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFO
FWFOBMTIFUWFSNJKEFOWBOMPTLPQQFMFOWBOLBUIFUFSFOPQWBOHTZTUFFN
0OEBOLTCPWFOHFOPFNEFNBBUSFHFMFO[JKOJOGFDUJFTWBOEFHFLBUIFUFSJTFFSEFCMBBT
PQEFOEVVSOJFUUFWPPSLPNFO"EEJUJPOFMFNBBUSFHFMFOBMTIFUHFCSVJLWBOEFTJO
GFDUFSFOEF[BMGSPOEPNEFVSFUISBPQFOJOHFOIFUBBOEFVSJOFPQWBOH[BLUPFWPFHFO
WBOEFTJOGFDUBOTIFCCFOXFJOJHXBBSEF0PLIFUSPVUJOFNBUJHTQPFMFOWBOEFCMBBT
NFU EFTJOGFDUBOT CJKWPPSCFFME QPWJEPOKPEJVN IFFGU CFQFSLUF XBBSEF FWFOBMT IFU
HFCSVJLWBOQSPGZMBDUJTDIFBOUJCJPUJDB"MTEFEVVSWBOEFLBUIFUFSJTBUJFMBOHFSEBO
UXFF XFLFO CFMPPQU JT IFU CFUFS HFFO EFTJOGFDUBOUJB UF HFCSVJLFO PG BOUJCJPUJDB UF
HFWFO-BOHEVSJHHFCSVJLWBOEFSHFMJKLFNJEEFMFOMFJEUUPUTFMFDUJFWBOSFTJTUFOUFNJ
DSPPSHBOJTNFOEJFWFSWPMHFOTEFVSJOFXFHJOGFDUFSFO7PPSQBUJqOUFOEJFWPPSESJF
UPUWFFSUJFOEBHFOFFOLBUIFUFSOPEJHIFCCFO CJKWPPSCFFMEJOBBOTMVJUJOHPQFFOPQF
SBUJF LBOQSPGZMBYFNFUBOUJCJPUJDBXFMOVUUJH[JKO
Behandeling
"TZNQUPNBUJTDIFCBDUFSJVSJFCJKQBUJqOUFONFUFFOWFSCMJKGTLBUIFUFSWFSEXJKOUNFFTU
BMWBO[FMGXBOOFFSEFLBUIFUFSWFSXJKEFSEXPSEU [POJFUEBOLBOBMTOPHUPUCFIBO
EFMJOHXPSEFOCFTMPUFO#FIBOEFMJOHJTNPFJMJKL[PMBOHEFLBUIFUFSJOTJUVJTPNEBU
IFUHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBHFNBLLFMJKLLBOSFTVMUFSFOJOFFOTVQFSJOGFDUJFNFUFFO
SFTJTUFOUFTUBN
4ZNQUPNBUJTDIFVSJOFXFHJOGFDUJFTNPFUFOEBBSPNCJKWPPSLFVSCFIBOEFMEXPSEFO
PQHFMFJEFWBOLXFFLSFTVMUBUFO%FWFSPPS[BLFOEFNJDSPPSHBOJTNFOFOIVOHFWPF
MJHIFJELVOOFOOPHBMVJUFFOMPQFO*OBGXBDIUJOHWBOIFULXFFLSFTVMUBBUXPSEUWBBL
CFHPOOFONFUPSBMFCFIBOEFMJOHNFUBOUJCJPUJDB
/PTPDPNJBMF QZFMPOFGSJUJT BDVUF QSPTUBUJUJT FO FQJEJEZNJUJT [JKO FSOTUJHF JOGFDUJFT
WBBLNFUTFQTJT EJFXPSEFOCFIBOEFMENFUFFOBNJOPHMZDPTJEF FWFOUVFFMJODPN
CJOBUJFNFUFFODFGBMPTQPSJOF JOBGXBDIUJOHWBOEFVJUTMBHWBOLXFFLFOHFWPFMJH
IFJE %F[F BOUJCJPUJDB XPSEFO QFS JOGVVT HFHFWFO FO HFXPPOMJKL nnO h UXFF XFLFO
HFDPOUJOVFFSE
6.2.2
Nosocomiale luchtweginfecties
0OEFSTDIFJE XPSEU HFNBBLU UVTTFO EF CPWFOTUF MVDIUXFHFO EJF IFU HFCJFE WBO EF
OBTPGBSZOY EF OFVTCJKIPMUFO FO EF PSPGBSZOY CFTMBBO FO EF POEFSTUF MVDIUXFHFO
NFUEFUSBDIFBFOCSPODIJqO
/PTPDPNJBMFJOGFDUJFTWBOEFPOEFSTUFMVDIUXFHFOLPNFOWBLFSWPPSFO[JKOFSOTUJHFS
EBOEJFWBOEFCPWFOTUFMVDIUXFHFO%BBSPNXPSEFOIJFSBMMFFOEFOPTPDPNJBMFPO
EFSTUFMVDIUXFHJOGFDUJFTCFIBOEFME
86 Hygiëne en infectiepreventie
Ziekteverwekkers
7FFM TPPSUFO CBDUFSJqO LVOOFO OPTPDPNJBMF MVDIUXFHJOGFDUJFT WFSPPS[BLFO 7BO EF
HSBNQPTJUJFWFTPPSUFOOPFNFOXF4USFQUPDPDDVTQOFVNPOJBFFO4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT%F
CFMBOHSJKLTUFHSBNOFHBUJFWFTPPSUFO[JKO)BFNPQIJMVTJO¿VFO[BF #SBOIBNFMMBDBUIBSSB
MJT ,MFCTJFMMB &OUFSPCBDUFS 1TFVEPNPOBTFO&TDIFSJDIJBDPMJ#JKJNNVVOHFTUPPSEFQBUJqO
UFOLVOOFOTDIJNNFMT "TQFSHJMMVT QBSBTJFUFO 1OFVNPDZTUJTDBSJOJJ FO-FHJPOFMMBQOFV
NPQIJMBFFOJOGFDUJFWFSPPS[BLFO7BOEFWJSVTTFOOPFNFOXFIFU DZUPNFHBMPWJSVT IFUJO¿VFO[BWJSVTFOIFUSFTQJSBUPJSTZODZUJFFMWJSVT
%F¿PSBXBBSNFFEFOFVTLFFMIPMUFJTHFLPMPOJTFFSEWPSNUEFCSPOWBOXBBSVJUEF
NJDSPPSHBOJTNFONJHSFSFOOBBSEFMBHFSFMVDIUXFHFO
Risicofactoren
*NNVVOHFTUPPSEF QBUJqOUFO QBUJqOUFO NFU DISPOJTDIF MVDIUXFHBBOEPFOJOHFO FO
QBUJqOUFO NFU FSOTUJHF POEFSMJHHFOEF [JFLUFO CJKWPPSCFFME EJBCFUFT NFMMJUVT IFC
CFOUJKEFOTEFPQOBNFHSPUFSFLBOTPQLPMPOJTBUJFWBOEFPSPGBSZOYFOEBBSNFFPQ
FFOOPTPDPNJBMFMVDIUXFHJOGFDUJF;PXPSEFOJOEFNPOEFOLFFMIPMUFWBOQBUJqOUFO
WBBLDPMJBDIUJHFHSBNOFHBUJFWFTUBWFOHFWPOEFOEJFNFOCJKHF[POEFQFSTPOFOOJFU
PQEF[FQMBBUTWJOEU
&OEPUSBDIFBMF PG OBTPUSBDIFBMF JOUVCBUJF FO LVOTUNBUJHF CFBEFNJOH WFSTUPSFO IFU
OBUVVSMJKLF BGXFFSNFDIBOJTNF WBO EF MPOH [PEBU NJDSPPSHBOJTNFO HFNBLLFMJKLFS
EFCSPODIJBBMCPPNLVOOFOCFSFJLFOFOEBBSVJUNPFJMJKLWFSXJKEFSELVOOFOXPSEFO
*OUVCBUJF WFSTUPPSU CJKWPPSCFFME EF OBUVVSMJKLF BGWPFS WBO CSPODIJBBM TMJKN OBBS EF
LFFMIPMUF ´UBQJTSPVMBOUµ IFUUSJMIBBSFQJUIFFMWBOEFUSBDIFBSBBLUEPPSEFJOUVCBUJF
CFTDIBEJHEFOJTOJFUJOTUBBUTMJKNWPPSCJKEFDVGGSPOEEFJOUVCBUJFDBOVMFUFUSBOT
QPSUFSFO4MJKNNFUEBBSJONJDSPPSHBOJTNFOIPPQU[JDIPQEF[FXJK[FPQJOEFMVDIU
XFHFO
5IPSBDBMFPQFSBUJFTPGIPHFCVJLPQFSBUJFTCFMFNNFSFOEPPSEFQPTUPQFSBUJFWFQJKOEF
BEFNIBMJOH FO IFU PQIPFTUFO WBO TQVUVN [PEBU HFNBLLFMJKL FFO MVDIUXFHJOGFDUJF
POUTUBBUJOBBOTMVJUJOHPQEFSHFMJKLFJOHSFQFO#FXVTUFMPPTIFJEFOWFSMBNNJOHFOCF
NPFJMJKLFOIFUPQIPFTUFOFWFO[FFSFOCSFOHFOIFUSJTJDPWBOBTQJSBUJFNFU[JDINFF XBBSEPPSJOGFDUJFLBOPOUTUBBO
Klinische verschijnselen
,PPSUT PQIPFTUFOWBOQVSVMFOUTQVUVN QJKOPQEFCPSTU LPSUBEFNJHIFJE WPDIUJHF
CSPODIJFOMPOHJO¾MUSBBUPQEFUIPSBYGPUPXJK[FOPQFFOMVDIUXFHJOGFDUJF%F[FTZNQ
UPNFO[JKOPOBGIBOLFMJKLWBOIFUTPPSUNJDSPPSHBOJTNFEBUEFJOGFDUJFWFSPPS[BBLU
8BOOFFS EF[F WFSTDIJKOTFMFO CJK PQOBNF OJFU BBOXF[JH XBSFO JT FS TQSBLF WBO FFO
[JFLFOIVJTJOGFDUJF
#JKJNNVVOHFTUPPSEFQBUJqOUFOLVOOFOEFWFSTDIJKOTFMFOWBBH[JKO#JKQBUJqOUFOPQ
EFJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOHLVOOFOWFMFSMFJPPS[BLFOCFTUBBOWPPSLPPSUT EZTQOFVFOBG
XJKLJOHFOPQEFUIPSBYGPUP [PBMTEFDPNQFOTBUJPDPSEJT MPOHFNCPMJFFOBUFMFDUBTF
"MTDPNQMJDBUJFWBOFFOMVDIUXFHJOGFDUJFOPFNFOXFMPOHBCDFT QMFVSBFNQZFFNFO
TFDVOEBJSFCBDUFSJqNJF)FUTUFSGUFSJTJDPJTBBO[JFOMJKLFOIBOHUNFEFBGWBOIFUTPPSU
Ziekenhuisinfecties
87
WFSXFLLFSIFUJTIPPH JOEJFOHSBNOFHBUJFWFCBDUFSJqOEFJOGFDUJFWFSPPS[BLFO MBHFS CJKHSBNQPTJUJFWFCBDUFSJqOPGCJKJOGFDUJFEPPSWJSVTTFO
Onderzoek
3zOUHFOPOEFS[PFLLBOJO¾MUSBUJFWFBGXJKLJOHFOBBOUPOFOEJFBMEBOOJFUXJK[FOPQ
FFO JOGFDUJF 4QVUVNPOEFS[PFL EPPS NJEEFM WBO FFO NJDSPTDPQJTDI HSBNQSFQBSBBU
MBBUCJKFFOJOGFDUJFWFFMMFVLPDZUFOQFSHF[JDIUTWFMEFOEFBBOXF[JHIFJEWBOCBDUF
SJqO[JFO4QFDJBMFLMFVSJOHFO[JKOOPEJHWPPSIFUBBOUPOFOWBO1OFVNPDZTUJTDBSJOJJ
4QVUVNWPPSLXFFLLBOWFSLSFHFOXPSEFOEPPSPQIPFTUFOPGBG[VJHFOWJBFFOCSPO
DIPTDPPQ&FOTQVUVNLXFFLXPSEUCFNPFJMJKLUEPPSEBUEFLFFMBMUJKEHFLPMPOJTFFSE
JTNFUHSPUFBBOUBMMFOCBDUFSJqO0QHFIPFTUTQVUVNJTEBOPPLBMUJKEHFDPOUBNJOFFSE
NFULFFM¿PSB4MFDIUTWJBTQFDJBMFCSPODIPTDPQJTDIFBGOBNFUFDIOJFLFOPGWJBUSBDIF
BQVODUJFLBOTQVUVN[POEFSDPOUBNJOBUJFNFULFFM¿PSBWFSLSFHFOXPSEFO"MMFFOJO
DPNCJOBUJFNFUEFLMJOJTDIFWFSTDIJKOTFMFOFOFFOUIPSBYGPUPLBOEFEJBHOPTFXPS
EFOHFTUFME#JKFFOQOFVNPOJFLVOOFOVJUCMPFEFOTQVUVNEF[FMGEFNJDSPPSHBOJT
NFOHFuTPMFFSEXPSEFO7JSBMFJOGFDUJFTLVOOFOXPSEFOWBTUHFTUFMEEPPSNJEEFMWBO
LXFFLPGTFSPMPHJF
Preventieve maatregelen
%FQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFO[JKOHFSJDIUPQIFUWFSNJKEFOPGPQIFGGFOWBOEFFFSEFSHF
OPFNEFSJTJDPGBDUPSFO#JKQPTUPQFSBUJFWFQBUJqOUFOXPSEUFSPQUPFHF[JFO FWFOUVFFM
NFUIVMQWBOGZTJPUIFSBQFVUFO EBUCJKEFQBUJqOUFOHFFOTMJKN[JDIJOEFMVDIUXFHFO
LBOPQIPQFO&FOHPFEFQJKOTUJMMJOHJTIJFSCJKWBOXF[FOMJKLCFMBOHPNEFBEFNIB
MJOHFOIFUPQIPFTUFONPHFMJKLUFNBLFO
#JKCFBEFNJOHTQBUJqOUFO[JKOEFNBBUSFHFMFOHFSJDIUPQIFUWPPSLwNFOWBOLPMPOJ
TBUJFWBOEFMBHFSFMVDIUXFHFO)FUCFBEFNJOHTDJSDVJUEJFOUHFFOQBUIPHFOFCBDUF
SJqOOBBSEFQBUJqOUUPFUFWPFSFO)JFSUPFXPSEFOWBBLCBDUFSJF¾MUFSTJOIFUDJSDVJU
HFQMBBUTU
%FTPOEBOLTLVOOFOCBDUFSJqOFOBOEFSFQBUIPHFOFOEFMBHFSFMVDIUXFHFOCFSFJLFO
MBOHTEFJOUVCBUJFCVJTPGWJBEFSBOEWBOEFUSBDIFPTUPNB%PPSTFMFDUJFWFEFDPOUB
NJOBUJFWBOFFOEFFMWBOEFFOEPHFOF¿PSBWBOEFCFBEFNJOHTQBUJqOUNFUBOUJCJP
UJDBUSBDIUNFOUFHFOXPPSEJHEFSHFMJKLFFOEPHFOFJOGFDUJFTUFWPPSLwNFO.FOLJFTU
IJFSWPPSBOUJCJPUJDBEJFEFBqSPCFNJDSPPSHBOJTNFOVJUEFDPNNFOTBMF¿PSBPOEFS
ESVLLFOFOEFBOBqSPCFNJDSPPSHBOJTNFOOJFU%FNFFTUFJOGFDUJFTXPSEFOJNNFST
EPPSBFSPCFCBDUFSJqOWFSPPS[BBLU)FUIBOEIBWFOWBOEFBOBFSPCF¿PSB[PSHUFSCP
WFOEJFOWPPSEBUEFQBUJqOUFOOJFUHFNBLLFMJKLNFUOJFVXF NFFSSFTJTUFOUF NJDSP
PSHBOJTNFO VJU EF PNHFWJOH XPSEFO HFLPMPOJTFFSE .FO OPFNU EJU WFSTDIJKOTFM EF
OBUVVSMJKLFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJFWBOEFNFOTEFFJHFO FOEPHFOF ¿PSBCFTDIFSNU
EFNFOTUFHFOLPMPOJTBUJFNFUOJFVXFNJDSPCFO;PMBOHEFBOBFSPCFQPQVMBUJFWBO
EFFOEPHFOF¿PSBJOUBDUCMJKGU JTEF[FOBUVVSMJKLFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJFBBOXF[JH
88 Hygiëne en infectiepreventie
Tabel 6.2 Meestvoorkomende verwerkers van nosocomiale bacteriëmie
en hun route van besmetting
soort
route van besmetting
Escherichia coli en andere ‘coli-achtigen’
coagulasenegatieve stafylokokken
Staphylococcus aureus
anaerobe bacteriesoorten
urinewegen, infecties in de buikholte
intravasale lijnen, urinewegen
wonden, intravasale lijnen, urinewegen
infecties in de buikholte, wondinfecties
Behandeling
)FUJTOPPE[BLFMJKLPNIFUWFSPPS[BLFOEFNJDSPPSHBOJTNFUFJEFOUJ¾DFSFO#JKFSO
TUJHFJOGFDUJFTXPSEU JOBGXBDIUJOHWBOEFLXFFLVJUTMBH EFCFIBOEFMJOHHFTUBSUNFU
FFODPNCJOBUJFWBOFFOBNJOPHMZDPTJEFFOFFODFGBMPTQPSJOF%F[FNJEEFMFOXPSEFO
QBSFOUFSBBMUPFHFEJFOEFOEFUPFEJFOJOHXPSEUUFONJOTUFFFOXFFLWPPSUHF[FU)FU
MPLBBMJOEFCSPODIJBBMCPPNUPFEJFOFOWBOBOUJCJPUJDBEPPSNJEEFMWBOFFOWFSTUVJ
WFSXPSEUTPNTUPFHFQBTUJODPNCJOBUJFNFUQBSFOUFSBMFUPFEJFOJOHFO
6.2.3
Nosocomiale infecties in de bloedbaan
0OEFSTDIFJEXPSEUHFNBBLUUVTTFOCBDUFSJqNJFFOTFQTJT#JKCBDUFSJqNJFXPSEFOCBD
UFSJqOJOIFUCMPFEBBOHFUPPOEEPPSNJEEFMWBOLXFFL4FQTJTJTFFOHFHFOFSBMJTFFSE
POUTUFLJOHTCFFME LMJOJTDITZOESPPNNFULPPSUT MFVLPDZUPTFFOEFSHFMJKLF PQCBTJT
WBOFFOJOGFDUJF4FQTJTLBOPPLPQUSFEFOCJKFFOMPLBMFJOGFDUJFIBBSE[POEFSTUSPPJJOH
JOEFCMPFECBBO PGUFOHFWPMHFWBOFFOUPYJOF0PLJOGFDUJFTNFUQBSBTJFUFO WJSVT
TFO HJTUFOFOTDIJNNFMTLVOOFOHFQBBSEHBBONFUTFQTJT7FSTDIJKOTFMFOWBOTFQTJT
USFEFOOJFUBMUJKEPQCJKNFOTFONFUFFOCBDUFSJqNJF PGQBSBTJUFNJF WJSFNJFPGGVO
HFNJF .JDSPPSHBOJTNFOLVOOFOEVTJOEFCMPFECBBODJSDVMFSFO[POEFSWFFMMBTUUF
WFSPPS[BLFO%FPWFSHBOHWBOCBDUFSJqNJFOBBSTFQTJTWFSMPPQUWBBLHFMFJEFMJKLFOJT
NPFJMJKL UF POEFSTDIFJEFO EBBSPN [VMMFO XF IJFS EF UFSN CBDUFSJqNJF BBOIPVEFO
WPPSCFJEFWFSTDIJKOTFMFO#JKQSJNBJSFCBDUFSJqNJFJTHFFOJOGFDUJFIBBSEFMEFSTJOIFU
MJDIBBNBBOXF[JHWBOXBBSVJUEFCBDUFSJqOEFCMPFECBBO[JKOCJOOFOHFESPOHFOCJK
TFDVOEBJSFCBDUFSJqNJFJTEJUXFMIFUHFWBM
Ziekteverwekkers
8FMLFTPPSUCBDUFSJFVJUIFUCMPFEHFLXFFLUXPSEU IBOHUTBNFONFUEFCSPOPGJO
GFDUJFIBBSEFMEFSTJOIFUMJDIBBN UBCFM *OWPMHPSEFWBOGSFRVFOUJF[JKOEFNFFTU
HBOHCBSFWFSXFLLFSTWBOJOGFDUJFTJOEFCMPFECBBO&TDIFSJDIJBDPMJ DPBHVMBTFOFHBUJFWF
TUBGZMPLPLLFO 4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT FOUFSPLPLLFO ,MFCTJFMMBFO1TFVEPNPOBTBFSVHJOPTB
0PLEFHJTU$BOEJEBBMCJDBOTXPSEUSFHFMNBUJHHFuTPMFFSE
Risicofactoren
%FXFFSTUBOEWBOEFHBTUIFFS EFWJSVMFOUJFWBOIFUQBUIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFFO
EFBBSEWBOEFJOWBTJFWFQSPDFEVSF[JKOCFQBMFOEWPPSIFUPOUTUBBOWBOCBDUFSJqNJF
#JKJNNVVOHFTUPPSEFQBUJqOUFOLVOOFOCBDUFSJqOVJUEFEBSN¿PSBJOEFCMPFECBBO
UFSFDIULPNFO[POEFSMPLBMFUFLFOFOWBOJOGFDUJFPGFFOMBFTJF.FUOBNFQBUJqOUFO
Ziekenhuisinfecties
89
NFUMBHFBBOUBMMFOHSBOVMPDZUFOMPQFOSJTJDPPQEFSHFMJKLFQSJNBJSFCBDUFSJqNJFqO
#JKQBUJqOUFONFUJOUSBWBTBMFMJKOFOCFSFJLFOCBDUFSJqOEFCMPFECBBOWJBEFIVJEQPPSU
SPOEEFMJKO#BDUFSJqNJFLBOPPLPQUSFEFOJOEJFOEFJOIPVEWBOIFUJOGVVTTZTUFFN
PGEFJOGVVTWMPFJTUPG[FMGHFDPOUBNJOFFSEJT
%F[FJOGFDUJFTXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSEFFJHFO¿PSBWBOEFQBUJqOUPGEPPSEF[JF
LFOIVJT¿PSBWJBEFIBOEFOWBOIFUQFSTPOFFM&FOCBDUFSJqNJFEJFHFBTTPDJFFSEJTNFU
FFOJOUSBWBTBMFMJKOXPSEUMJKOTFQTJTHFOPFNE&FOMJKOTFQTJTXPSEUWBBLWPPSBGHFHBBO
EPPSFFOCBDUFSJqMFPGNFDIBOJTDIF¿FCJUJT EBUXJM[FHHFOMPLBMFBEFSPOUTUFLJOHPQ
EFQMBBUTWBOIFUJOGVVT
Klinische verschijnselen
,PPSUT LPVEFSJMMJOH IFWJHFUSBOTQJSBUJF TQJFSFOHFXSJDIUTQJKO[JKOUFLFOFOWBOCBD
UFSJqNJF NBBSEF[FMGEFWFSTDIJKOTFMFOLVOOFOWBBLPPLUPFHFTDISFWFOXPSEFOBBO
BOEFSFBBOXF[JHFJOGFDUJFT#JKMJDIBNFMJKLPOEFS[PFL[JFUNFOFFOQBUJqOUNFUFFO
IPPHSPEFLMFVS TOFMMFQPMT USBOTQJSBUJFFOTPNTIVJEVJUTMBH%FWFSTDIJKOTFMFO[JKO
NJOEFS EVJEFMJKL CJK PVEF QBUJqOUFO CJK QBUJqOUFO NFU JNNVVOTUPPSOJTTFO FO CJK
HFCSVJL WBO DPSUJDPTUFSPuEFO #JK NJMEFSF WPSNFO LVOOFO EF WFSTDIJKOTFMFO HFIFFM
POUCSFLFO UFSXJKM JO FSOTUJHF HFWBMMFO TFQUJTDIF TIPDL WPMHU %F QBUJqOU [JFU CMFFL IFFGU LPVEF FYUSFNJUFJUFO IZQPUFOTJF FO FFO PMJHVSJF 0PL LBO EJGGVTF JOUSBWBTBMF
TUPMMJOHWBOIFUCMPFEPQUSFEFOFOEPPSMPOHPFEFFNEFHBTXJTTFMJOHTUFSLHFTUPPSE
SBLFO ´SFTQJSBUPSZ EJTUSFTTµ 7BO QBUJqOUFO NFU TFQUJTDIF TIPDL JT IFU TUFSGUFSJTJDP
BGIBOLFMJKLWBOEFWFSXFLLFSIFULBONFFSEBOCFESBHFO CJKWPPSCFFMECJK1TFV
EPNPOBTTFQTJT "MTWFSEFSFDPNQMJDBUJFLVOOFOBCDFTTFOFMEFSTJOIFUMJDIBBNPQUSF
EFOFOBOEFSFJOGFDUJFT[PBMTFOEPDBSEJUJTFOPTUFPNZFMJUJT
Onderzoek
%PPS NJEEFM WBO FFO PG NFFS QPTJUJFWF CMPFELXFLFO XPSEU EF EJBHOPTF CFWFTUJHE
#JK WFSEFOLJOH PQ CBDUFSJqNJF NPFUFO NJOJNBBM UXFF BG[POEFSMJKLF CMPFELXFLFO
XPSEFOBGHFOPNFOBMWPSFOTNFUUPFEJFOJOHWBOBOUJCJPUJDBUFCFHJOOFO%FLXFLFO
LVOOFO OFHBUJFG [JKO CJK JOUFSNJUUFSFOEF CBDUFSJqNJF CJK QBUJqOUFO EJF BOUJCJPUJDB
HFCSVJLFOPGCJKUPFQBTTJOHWBOPOKVJTUFLXFFLNFUIPEFO NFUOBNFUFXFJOJHWPMVNF
HFLXFFLU 7BBLXPSEUJOIFUCMPFEFFOMFVLPDZUPTFNFUMJOLTWFSTDIVJWJOHHF[JFO#JK
TFQUJTDIFTIPDLJTPMJHVSJFBBOXF[JHFOBDJEPTFNFUWFSMBBHEOBUSJVNHFIBMUFFOWFS
IPPHEDSFBUJOJOFHFIBMUFJOIFUCMPFE#BDUFSJqNJFLBOHFQBBSEHBBONFUJOUSBWBTBMF
CMPFETUPMMJOHXBBSEPPSIFUBBOUBMCMPFEQMBBUKFTEBBMUFOEFQSPUSPNCJOFUJKEWFSMFOHE
XPSEUFSJTFFOMBHF¾CSJOPHFFODPODFOUSBUJFFOFSDJSDVMFSFOBGCSBBLQSPEVDUFOWBO
¾CSJOFJOIFUCMPFE
Preventieve maatregelen
%FCFMBOHSJKLTUFQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMJTIFUWPPSLwNFOWBOEFQSJNBJSFJOGFDUJF0Q
USFEFOEFJOGFDUJFTEJFOFOJOFFOWSPFHTUBEJVNCFIBOEFMEUFXPSEFONFUEPFMHFSJDIUF
UIFSBQJF.BBUSFHFMFOPNMJKOTFQTJTUFWPPSLPNFOCFHJOOFONFULSJUJTDIHFCSVJLWBO
JOUSBWBTBMFMJKOFO)FUJOCSFOHFOWBOJOUSBWBTBMFMJKOFOEJFOUBTFQUJTDIUFHFCFVSFO
%FQVODUJFQMBBUTNPFUTUFFETHPFEHFEFTJOGFDUFFSEXPSEFO CJKWPPSCFFMENFUFFOBM
90 Hygiëne en infectiepreventie
DPIPMDIMPPSIFYJEJOFQSFQBSBBU&FOHPFEF¾YBUJFWPPSFFOJOGVVTWPPSLPNUTDIVJWFO
WBOEFOBBMEFOEBBSNFFJSSJUBUJFWBOIFUWBU%FJOTUFFLPQFOJOHNPFUEBHFMJKLTHF
DPOUSPMFFSEXPSEFOPQUFLFOFOWBOJOGFDUJF#JKCFHJOOFOEF¿FCJUJTNPFUIFUHFIFMF
JOGVVTTZTUFFN NFU EF OBBME EJSFDU WFSXJKEFSE XPSEFO /B UPFEJFOJOH WBO CMPFE PG
MJQJEFONPFUIFUJOGVVTTZTUFFNUPUBBOEFOBBMEWFSXJTTFMEXPSEFO
4FMFDUJFWFEFDPOUBNJOBUJFWBOIFUBFSPCFEFFMWBOEFFOEPHFOF¿PSBNFUBOUJCJPUJDB
XPSEUUPFHFQBTUCJKQBUJqOUFONFUFFO[FFSMBBHBBOUBM QFSNNCMPFE HSBOVMP
DZUFO HSBOVMPDZUPQFOJTDIFQBUJqOUFO )JFSNFFLVOOFOEFNFFTUFQSJNBJSFCBDUFSJ
FNJFqOCJKEF[FHSPFQQBUJqOUFOXPSEFOWPPSLPNFO
Behandeling
*O BGXBDIUJOH WBO EF LXFFLVJUTMBH XPSEU BOUJCJPUJDB HFHFWFO BGIBOLFMJKL WBO EF
NFFTUXBBSTDIJKOMJKLFJOGFDUJFCSPO8BOOFFSHFFOBBOXJKTCBSFJOGFDUJFCSPOBBOXF[JH
JTXPSEFOCSFFETQFDUSVNBOUJCJPUJDBHFHFWFO NFFTUBMFFODPNCJOBUJFWBOFFODFGB
MPTQPSJOFFOFFOBNJOPHMZDPTJEF"GIBOLFMJKLWBOLXFFLFOHFWPFMJHIFJELBOEJUMBUFS
BBOHFQBTUXPSEFO%FBOUJCJPUJDBXPSEFOJOUSBWFOFVTHFHFWFOHFEVSFOEFnnOhUXFF
XFLFO 8BOOFFS FFO JOUSBWFOFV[F MJKO EF NPHFMJKLF PPS[BBL WBO EF CBDUFSJqNJF JT NPFUEFMJKOEJSFDUWFSXJKEFSEXPSEFO*OEJFOCBDUFSJqNJFPOUTUBBUVJUFFOBCDFTJO
IFUMJDIBBNJTIFUOPPE[BLFMJKLIFUBCDFTUFESBJOFSFO"OUJCJPUJDBESJOHFOTMFDIUEPPS
JOQVTPQIPQJOHFOFO[JKOEFSIBMWFWBBLOJFUJOTUBBUEFSHFMJKLFBCDFEFSFOEFJOGFDUJFT
UFHFOF[FO[POEFSFFOESBJOBHFQSPDFEVSF DIJSVSHJFPGEPPSNJEEFMWBOQVODUJF 6.2.4
Postoperatieve wondinfecties
&FOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFJTFFOPQFSBUJFXPOEXBBSVJUQVTLPNU)PFXFM[XFM
MJOH SPPEIFJEFOQJKOLVOOFOXJK[FOPQFFO CFHJOOFOEF JOGFDUJF[JKOEF[FTZNQUP
NFOOJFUCFXJK[FOEWPPSFFOJOGFDUJF EFSHFMJKLFPOUTUFLJOHTWFSTDIJKOTFMFOUSFEFOPPL
PQEPPSBOEFSFPPS[BLFOEBOJOGFDUJF%FJODJEFOUJFWBOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT
WBSJFFSUWBONJOEFSEBOUPUNFFSEBOJOGFDUJFTQFSIPOEFSEPQFSBUJFWFJOHSFQFO
FOJTTUFSLBGIBOLFMJKLWBOEFBBSEWBOEFJOHSFFQ
Ziekteverwekkers
&FOXPOEJOGFDUJFJTNFFTUBMCBDUFSJFFMWBOBBSE4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTXPSEUIFUNFFTU
HFuTPMFFSE /B CVJLPQFSBUJFT XPSEFO FDIUFS WBBL &TDIFSJDIJB DPMJ FO EF BOBFSPCF #BD
UFSPJEFTTPPSUFOHFWPOEFOBMTWFSXFLLFSTWBOQPTUPQFSBUJFWFJOGFDUJFJOIFUPQFSBUJF
HFCJFE (JTUTPPSUFO [PBMT $BOEJEB BMCJDBOT WFSPPS[BLFO XFMJTXBBS NJOEFS JOGFDUJFT NBBSEF[FJOGFDUJFT[JKOWBBLFSOTUJHFSWBOBBSE
7SJKXFMBMMFQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFTPOUTUBBOEPPSCFTNFUUJOHWBOEFXPOEUJK
EFOT EF PQFSBUJF .JDSPPSHBOJTNFO LPNFO JO IFU PQFSBUJFWFME UFSFDIU EPPS EJSFDU
PG JOEJSFDU DPOUBDU #FTNFUUJOH WJB EF MVDIU TQFFMU FFO SPM CJK HSPUF FO MBOHEVSJHF
PQFSBUJFT7PPSBMCJKJNQMBOUBUJFTWBOLVOTUTUPGQSPUIFTFOTQFFMUBFSPHFOFCFTNFUUJOH
FFOSPMCJKIFUPOUTUBBOWBOQPTUPQFSBUJFWFJOGFDUJFT&FOBOEFSFCFMBOHSJKLFCSPOWBO
JOGFDUJFJTEFQBUJqOU[FMGFOFFOHSPPUEFFMWBOEFQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFTXPSEU
Ziekenhuisinfecties
91
WFSPPS[BBLUEPPSCBDUFSJqOEJFCFIPSFOUPUEFFOEPHFOF¿PSBWBOEFIVJE EFUSBDUVT
EJHFTUJWVT PGEFUSBDUVTVSPHFOJUBMJTWBOEFQBUJqOU
)FUJTNJOPGNFFSUFWPPSTQFMMFOXFMLFCBDUFSJqOEFJOGFDUJFLVOOFOWFSPPS[BLFOJO
FFOCFQBBMEPQFSBUJFHFCJFE7BOEF[FLFOOJTNBBLUNFOHFCSVJLCJKIFUQSPGZMBDUJTDI
UPFEJFOFOWBOBOUJCJPUJDB
Risicofactoren
)FUSJTJDPPQFFOXPOEJOGFDUJFXPSEUHSPUFOEFFMTCFQBBMEEPPSEFCFTNFUUJOHTHSBBE
WBOEFXPOE0QFSBUJFXPOEFOXPSEFOEBBSUPFPOEFSWFSEFFMEJOWJFSLMBTTFO
TDIPPOFFOFMFDUJFWFPQFSBUJFJOFFOOJFUPOUTUPLFOHFCJFEXBBSCJKEFMVDIUXFHFO EFUSBDUVTEJHFTUJWVTFOEFUSBDUVTVSPHFOJUBMJTOJFUHFPQFOEXPSEFO
TDIPPOCFTNFUPQFSBUJFTXBBSCJKNPHFMJKLCBDUFSJqMFCFTNFUUJOHLBOPQUSFEFO [PBMT
OBPQFOFOWBOCPWFOHFOPFNEFPSHBBOTZTUFNFO
CFTNFUWFSTFUSBVNBXPOEFO PQFSBUJFTBBOCPWFOHFOPFNEFPSHBBOTZTUFNFOXBBS
CJKHFuOGFDUFFSEFHBM VSJOFFOEFSHFMJKLFWSJKHFLPNFO[JKO
WVJMUSBVNBXPOEFONFUOFDSPUJTDIXFFGTFM HFuOGFDUFFSEFXPOEFONFUQVT
)PFIPHFSEFCFTNFUUJOHTHSBBEWBOEFXPOEUJKEFOTEFPQFSBUJF EFTUFHSPUFSEFLBOT
PQFFOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJF#JK[POEFSHFWPFMJHWPPSJOGFDUJFT[JKOJNQMBOUB
UFOWBOLVOTUTUPGPGNFUBBM%FSHFMJKLFQSPUIFTFO[JKOTMFDIUTHFEFFMUFMJKL´CJPDPNQB
UJCFMµ EBUXJM[FHHFO[JKXPSEFOXFMWFSESBHFOEPPSIFUMJDIBBNNBBSCFuOWMPFEFO
UFS QMBBUTF EF XFFSTUBOE UFHFO JOGFDUJFT JO OFHBUJFWF [JO *OEJFO CJK EF JNQMBOUBUJF
CBDUFSJqO[JDIBBOIFUPQQFSWMBLFSWBOIFDIUFO [JKO[JKOJFUHPFEEPPSEFHBTUIFFS
UFWFSXJKEFSFO;FMGTXFJOJHWJSVMFOUFCBDUFSJqO CJKWPPSCFFMEEJGUFSPuEFTUBWFOVJUEF
IVJE¿PSB LVOOFOPQEFOEVVS TPNTQBTOBWFMFNBBOEFO VJUHSPFJFOFOLMBDIUFO
WFSPPS[BLFO)FUJOGFDUJFSJTJDPOFFNUPPLUPFOBBSNBUFEFPQFSBUJFMBOHFSEVVSU)FU
JOGFDUJFSJTJDPJTOJFUBBOHFTMBDIUNBBSXFMBBOMFFGUJKEHFCPOEFOPVEFSFO KBBS MPQFOWFSIPPHESJTJDP0PLPCFTJUBTJTFFOSJTJDPGBDUPS7FUXFFGTFMJTHFWPFMJHFSWPPS
JOGFDUJFEBOTQJFSXFFGTFMFOHSPUFIPFWFFMIFEFOWFUXFFGTFMLVOOFOUFDIOJTDIFQSP
CMFNFOCJKEFPQFSBUJFPQMFWFSFO%FBBOXF[JHIFJEWBOJOGFDUJFTFMEFSTJOIFUMJDIBBN
WFSIPPHUEFLBOTPQFFOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFFWFOFFOT
&FO BOEFS SJTJDP PQ JOGFDUJF WPSNU EF FSOTU WBO EF POEFSMJHHFOEF [JFLUF O WBO EF
QBUJqOU%F[FXPSEUVJUHFESVLUJOEFTDPSFWBOEF"NFSJDBO4PDJFUZPG"OFTUIFTJPMP
HJTUT "4" FOMPPQUWBOnnO FFOOPSNBBMHF[POEFQBUJqOU UPUWJFS FFOQBUJqOUNFU
BBOEPFOJOHFOJOFFOUFSNJOBBMTUBEJVN
-BOHEVSJH QSFPQFSBUJFG WFSCMJKG JO IFU [JFLFOIVJT CFuOWMPFEU IFU JOGFDUJFQFSDFOUBHF
OBEFMJH XBBSTDIJKOMJKLEPPSEBUEFFJHFO¿PSBWBOEFQBUJqOU[JDIWFSNFOHUNFUEF
[JFLFOIVJT¿PSBFOEFXFFSTUBOEWBOEFQBUJqOUJTHFEBBME1SFPQFSBUJFGTDIFSFONFU
FFONFTPQEFEBHWwwSEFPQFSBUJFWFSIPPHUIFUJOGFDUJFSJTJDP PNEBUEFBMEVTCFTDIB
EJHEF PQQFSIVJE HFLPMPOJTFFSE XPSEU NFU EF EJFQFSMJHHFOEF IVJE¿PSB FO FYPHFOF
[JFLFOIVJT¿PSB
1PTUPQFSBUJFWFWFSQMFFHLVOEJHF[PSHPQEFBGEFMJOHTQFFMUHFFOCFMBOHSJKLFSPMCJKIFU
POUTUBBOWBOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT[PMBOHCJKIFUWFSCBOEXJTTFMFOEJSFDUDPO
92 Hygiëne en infectiepreventie
UBDUNFUIFUXPOEPQQFSWMBLXPSEUWFSNFEFO FONFOLSVJTCFTNFUUJOHWBOHFuOGFD
UFFSEFOBBSTDIPOFXPOEFOWPPSLPNU
Klinische verschijnselen
%FMPLBMFWFSTDIJKOTFMFOWBOFFOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJF[JKOXBSNUF QJKO SPPE
IFJE [XFMMJOHFOHFTUPPSEFGVODUJF DBMPS EPMPS SVCPS UVNPSFOGVODUJPMBFTB "MT
TZTUFNJTDIF WFSTDIJKOTFMFO WBO JOGFDUJF LVOOFO IJFSCJK LPNFO LPPSUT FO EF BOEFSF
WFSTDIJKOTFMFOWBOCBDUFSJqNJFPGTFQTJT4PNNJHF4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTTUBNNFOQSP
EVDFSFOFFOUPYJOFEBUWFSBOUXPPSEFMJKLJTWPPSIFUPOUTUBBOWBOFFOUPYJTDIFTIPDL
[POEFSEBUFSTQSBLFJTWBOCBDUFSJqNJFqO UPYJDTIPDLTZOESPNF Onderzoek
)FUPOEFS[PFLCMJKGUWPPSOBNFMJKLCFQFSLUUPUXPOEJOTQFDUJF
&FOXPOEPQQFSWMBL[POEFSUFLFOFOWBOJOGFDUJFLBOUPDIFFOQPTJUJFWFLXFFLPQMFWF
SFOEF[FLPMPOJTBUJFWBOFFOXPOEPQQFSWMBLNFUCBDUFSJqOJTOPSNBBM0NHFLFFSE
LBOFFOLXFFLCJKFFOLMJOJTDIFJOGFDUJFOFHBUJFG[JKOPOEFSJOWMPFEWBOBOUJCJPUJDBPG
EPPSFFOJOBEFRVBUFLXFFLNFUIPEF#MPFELXFLFONPFUFOBMUJKEBGHFOPNFOXPSEFO
CJKQBUJqOUFONFUFFOXPOEJOGFDUJFFOLPPSUT#JKWFSEFOLJOHPQEJFQMJHHFOEFBCDFT
TFOLBOSzOUHFOPOEFS[PFL VMUSBTPVOEPGFFO$5TDBOEFEJBHOPTFCFWFTUJHFO
Preventieve maatregelen
&FOHPFEFDIJSVSHJTDIFUFDIOJFLJTFFOFFSTUFWFSFJTUFPNQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFD
UJFTUFWPPSLwNFO6JUFQJEFNJPMPHJTDIFTUVEJFTJTHFCMFLFOEBUEFWPMHFOEFNBBUSF
HFMFOXFSLFMJKLFGGFDUIFCCFOFOIFUSJTJDPPQXPOEJOGFDUJFTWFSNJOEFSFO
QSFPQFSBUJFGWFSCMJKGWBOEFQBUJqOUJOIFU[JFLFOIVJTUPUFFONJOJNVNCFQFSLFO
QSFPQFSBUJFGCFIBOEFMFOWBOJOGFDUJFTFMEFSTJOIFUMJDIBBN
CFQFSLJOHWBOEFPQFSBUJFEVVS
EPFMHFSJDIUFBOUJCJPUJDBQSPGZMBYF EJFWMBLWwwSEFPQFSBUJFHFTUBSUXPSEU
JOTUFMMFOWBOFFOTVSWFJMMBODFTZTUFFNWPPSQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT XBBSCJK
JOCFHSFQFOUFSVHSBQQPSUBHFWBOJOGFDUJFQFSDFOUBHFTOBBSEFDIJSVSHFO
&S[JKOBOEFSFQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFOWPPSHFTUFME EJFFDIUFSHFCBTFFSE[JKOPQPO
EFS[PFLFONFUJODPNQMFUFHFHFWFOT UIFPSJFqOPGUSBEJUJF6JU[POEFSJOHIJFSPQJTIFU
JNQMBOUFSFOWBOHFXSJDIUTQSPUIFTFOJOPQFSBUJFLBNFSTNFUFFOHF¾MUSFFSEF LJFN
WSJKF MVDIUTUSPPN EJF PWFS IFU PQFSBUJFHFCJFE XPSEU HFWPFSE XBBSEPPS EF CFTNFU
UJOHTLBOTFOTUFSLXPSEFOHFSFEVDFFSE%JUIFFGUHFMFJEUPUFFOWFSEFSFSFEVDUJFWBO
IFUQFSDFOUBHFJOGFDUJFTOBEFSHFMJKLFJOHSFQFO
Behandeling
)FUPQFOMFHHFOWBOEFXPOE [POPEJHEPPSJODJTJFPGESBJOBHF JTFTTFOUJFFMCJKEF
CFIBOEFMJOH WBO HFuOGFDUFFSEF PG HFBCDFEFFSEF XPOEFO /FDSPUJTDI XFFGTFM NPFU
WFSXJKEFSEXPSEFOTPNTLBOXPOEUPJMFUFFODIJSVSHJTDIFJOHSFFQOPPE[BLFMJKLNB
LFO4QPFMFOWBOEFXPOENFUFFOGZTJPMPHJTDIF[PVUPQMPTTJOHPGNFUFFOEBBSWPPS
CFTUFNEFEFTJOGFDUFSFOEFPQMPTTJOHXPSEUJOEFQSBLUJKLWBBLUPFHFQBTU"OUJCJPUJDB
Ziekenhuisinfecties
93
XPSEFO BMMFFO HFHFWFO CJK LPPSUT FO BOEFSF BMHFNFOF [JFLUFWFSTDIJKOTFMFO *OEJFO
OPH HFFONBUFSJBBMWPPSLXFFLBGHFOPNFOJT XPSEFOBOUJCJPUJDBHFHFWFOPQHSPOE
WBOEFWFSNPFEFPPS[BLFMJKLFNJDSPPSHBOJTNFO BGIBOLFMJKLWBOIFUHFCJFEXBBSJO
HFPQFSFFSEJT#JKEFWFSQMFFHLVOEJHFCFIBOEFMJOHWBOESBHFOEF QVTTFOEFXPOEFO
XPSEUEFOPUPVDIUFDIOJFLUPFHFQBTUPNWFSTQSFJEJOHWBONJDSPPSHBOJTNFOCJKEF
QBUJqOU[FMGPGWFSTQSFJEJOHOBBSBOEFSFQBUJqOUFOUFWPPSLPNFO#JKTPNNJHFTPPS
UFO XPOEJOGFDUJFT CJKWPPSCFFME XPOEJOGFDUJF NFU CBDUFSJqO EJF SFTJTUFOU [JKO WPPS
NFFSEFSFBOUJCJPUJDB XPSEFOQBUJqOUFOHFuTPMFFSEPQBQBSUFLBNFST%FSHFMJKLFJTP
MBUJFQSPDFEVSFT[JKONFFTUBMGPSNFFMWBTUHFMFHEJOEFIZHJqOJTDIFSJDIUMJKOFOWBOEF
JOTUFMMJOH
7
Antimicrobiële therapie
J.E. Degener
7.1
Inleiding
.JDSPCJqMF[JFLUFOLVOOFOXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSWJSVTTFO CBDUFSJqO TDIJNNFMT HJTUFOFOFFODFMMJHFQBSBTJFUFO7PPSEFCFTUSJKEJOHWBONJDSPCJqMFBBOEPFOJOHFOJT
FFOHSPUFSFFLTBOUJNJDSPCJqMFHFOFFTNJEEFMFOCFTDIJLCBBS*OIFULBEFSWBOEJUMFFS
CPFL[VMMFOXFPOTCFQFSLFOUPUEFBOUJCBDUFSJqMFNJEEFMFO PNEBUEF[FNJEEFMFO
WFFMUPFHFQBTUXPSEFOCJKEFCFTUSJKEJOHWBOEPPSCBDUFSJqOWFSPPS[BBLUF[JFLFOIVJT
JOGFDUJFT #PWFOEJFO IBOHU IFU WFFMWVMEJH HFCSVJL WBO EF[F HFOFFTNJEEFMFO TBNFO
NFUIFUPOUTUBBOWBOSFTJTUFOUJFFOEFTFMFDUJFWBONVMUJSFTJTUFOUFCBDUFSJFTUBNNFO
%FQSFWFOUJFWBOEFWFSTQSFJEJOHWBOSFTJTUFOUJFJTFFOCFMBOHSJKLBBOEBDIUTQVOUWPPS
EF[JFLFOIVJTIZHJqOJTU
%FBOUJCBDUFSJqMFNJEEFMFO[JKOPOEFSUFWFSEFMFOJOEFBOUJCJPUJDBFOEFDIFNPUIFSB
QFVUJDB
4USJLUHFOPNFOXPSEFOPOEFSBOUJCJPUJDBEFTUPGGFOWFSTUBBOEJFPQOBUVVSMJKLFXJK[F
XPSEFO HFQSPEVDFFSE EPPS TPNNJHF NJDSPPSHBOJTNFO WPPSBM TUSFQUPNZDFUFO FO
TDIJNNFMTFOEJFJOTUBBU[JKOBOEFSFTPPSUFONJDSPPSHBOJTNFOJOIVOHSPFJUFSFN
NFOPGUFEPEFO%FQSPEVDUJFWBOBOUJCJPUJDBEPPSCBDUFSJqOFOTDIJNNFMTTUFMUEF[F
NJDSPPSHBOJTNFOJOTUBBUPN[JDIUFIBOEIBWFOUFNJEEFOWBOWFMFBOEFSFTPPSUFO
EJFHFWPFMJH[JKOWPPS[VMLFQSPEVDUFO*OEJUWFSCBOE[JKOEFXBBSOFNJOHFOCFLFOE
WBOQSPGFTTPSTJS"MFYBOEFS'MFNJOH EJFJOJO5IF#SJUJTI+PVSOBMPG&YQFSJNFOUBM
1BUIPMPHZWFSTMBHEFFEWBOSFNNJOHWBOTUBGZMPLPLLFOJOEFOBCJKIFJEWBOFFOTDIJN
NFM EJFMBUFSXFSEHFuEFOUJ¾DFFSEBMT1FOJDJMMJVNOPUBUVN/BBSEF[FTDIJNNFMJTIFU
QFOJDJMMJOFWFSOPFNE%FSHFMJKLFXBBSOFNJOHFOXFSEFOBMFFSEFSHFEBBOEPPSBOEFSF
XFUFOTDIBQQFSTJOEFOFHFOUJFOEFFFVX EPDIEJFHFSBBLUFOXFFSJOWFSHFUFMIFJE1BT
EFIFSPOUEFLLJOHEPPS'MFNJOHFOEFCFUFLFOJTEJFIJKBBO[JKOCFWJOEJOHFOIFDIUUF MFJEEFOVJUFJOEFMJKLUPUEFQSBLUJTDIFUPFQBTTJOHWBOIFUQFOJDJMMJOF&SNPFTUFOOPH
WFFM IJOEFSOJTTFO HFOPNFO XPSEFO WPPS IFU QFOJDJMMJOF PQ CFUSPVXCBSF XJK[F LPO
XPSEFO HF[VJWFSE FO HFQSPEVDFFSE UPU FFO WPPS JOKFDUJF HFTDIJLU QSFQBSBBU 6JUHF
CSFJEPOEFS[PFLIFFGUHFMFJEUPUEFPOUEFLLJOHWBOBOEFSFBOUJCJPUJDB#JPDIFNJTDI
JO[JDIUJOEFTUSVDUVVSWBOEF[FTUPGGFOIFFGUIFUNPHFMJKLHFNBBLUEBUMBOHTTFNJTZO
UIFUJTDIF XFH BOUJCJPUJDB LVOOFO XPSEFO HFNBBLU FO EBU DIFNJTDIF WFSBOEFSJOHFO
LVOOFOXPSEFOBBOHFCSBDIU XBBSEPPSEFFJHFOTDIBQQFOXPSEFOWFSCFUFSE
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_7, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
96 Hygiëne en infectiepreventie
$IFNPUIFSBQFVUJDB[JKONJEEFMFOEJFWPMLPNFOTZOUIFUJTDIXPSEFOCFSFJEFOOJFUBG
HFMFJE [JKO WBO TUPGGFO EJF EPPS NJDSPPSHBOJTNFO XPSEFO HFQSPEVDFFSE %F FFSTUF
BOUJCBDUFSJqMFDIFNPUIFSBQFVUJDBEJFPQSVJNFTDIBBMFOTVDDFTWPMXFSEFOUPFHFQBTU
[JKOEFTVMGPOBNJEFO
7PPSEFFFOWPVETQSFFLUNFOJOIFUBMHFNFFOPWFSBOUJCJPUJDBXBOOFFSIFUBOUJCBD
UFSJqMFHFOFFTNJEEFMFOCFUSFGU%BUHFCSVJL[VMMFOXJKJOIFUWFSWPMHJOEJUIPPGETUVL
OBWPMHFO
%FWPPSUEVSFOEFCFIPFGUFBBOOJFVXFBOUJCJPUJDBLPNUOJFUBMMFFOWPPSUVJUEFXFOT
OBBSNFFSFGGFDUJFWFNJEEFMFO NBBSXPSEUPPLWFSPPS[BBLUEPPSEFQSPCMFNFOEJF
WFSCPOEFO[JKOBBOIFUHFCSVJLWBOEF[FNJEEFMFO%F[FQSPCMFNFO[JKOCJKXFSLJOHFO
UPYJDJUFJUFOBMMFSHJF FOSFTJTUFOUJF*OEJUIPPGETUVL[BMBBOEBDIUXPSEFOCFTUFFEBBO
FOJHFHSPOECFHJOTFMFOWBOEFBOUJNJDSPCJqMFUIFSBQJFFOQSPGZMBYF EFCJKXFSLJOHFO EFSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLFOEFXJK[FXBBSPQNFOUPUFFOCFMFJENFUCFUSFLLJOHUPU
IFUBOUJCJPUJDVNHFCSVJLLBOLPNFO
&FSTUWPMHUOVFFOLPSUFCFTQSFLJOHWBOEFCFMBOHSJKLTUFHSPFQFOBOUJCJPUJDB
)FUJTCFMBOHSJKLPNJOHSPFQFOUFEFOLFO&FOHSPFQCFTUBBUVJUNFFSEFSFBOUJCJPUJDB
NFUFFOHFNFFOTDIBQQFMJKLFDIFNJTDIFCBTJTTUSVDUVVS%BBSPNJTPPLIFUXFSLJOHT
NFDIBOJTNF PQ EF CBDUFSJF FO EF XJK[F XBBSPQ SFTJTUFOUJF XPSEU POUXJLLFME WPPS
WFSTDIJMMFOEFNJEEFMFOCJOOFOFFO[FMGEFHSPFQWFSHFMJKLCBBS/JFU[FMEFOLPNFOCJK
XFSLJOHFOFOBMMFSHJFJOEF[FMGEFNBUFWPPSUFOPQ[JDIUFWBOWFSTDIJMMFOEFNJEEFMFO
VJUEF[FMGEFHSPFQ7PPSCFFME&S[JKONFFSEFSFQFOJDJMMJOFBDIUJHFTUPGGFO [PBMTMBUFS
[BMCMJKLFO%F[FWFSTDIJMMFOEFTPPSUFOQFOJDJMMJOFOLVOOFOBMMFEF[FMGEFBMMFSHJTDIF
SFBDUJFTWFSPPS[BLFO UFSXJKM[FCFEPFME[JKOPNWFSTDIJMMFOEFTPPSUFOJOGFDUJFTUFCF
IBOEFMFO#JK[PµOSFBDUJFNPFUEVTFFONJEEFMVJUFFOBOEFSFHSPFQ CJKWPPSCFFMEVJU
EFNBDSPMJEFO XPSEFOHFLP[FO
7.2
Begrippen
&JHFOTDIBQQFO EJF EF CSVJLCBBSIFJE WBO FFO BOUJCJPUJDVN CFQBMFO [JKO POEFS BO
EFSF
EFBOUJNJDSPCJqMFBDUJWJUFJUUFOBBO[JFOWBOEFWFSXFLLFS
EFDPODFOUSBUJFEJFIFUNJEEFMOBUPFEJFOJOHPQEFQMBBUTWBOJOGFDUJFCFSFJLU
EFXJK[FXBBSPQIFUNJEEFMNPFUXPSEFOUPFHFEJFOE PSBBMPGQBSFOUFSBBM JOUSB
NVTDVMBJSPGQFSJOGVVT EFNBUFXBBSJOIFUNJEEFMXPSEUWFSESBHFO
.FU EF BOUJNJDSPCJqMF BDUJWJUFJU XPSEU EF XFSL[BBNIFJE UFO BBO[JFO WBO WFSTDIJM
MFOEFCBDUFSJFTPPSUFOCFEPFME.FOTQSFFLUEBOWBOIFUTQFDUSVNWBOFFOBOUJCJPUJ
DVN;P[JKOFSNJEEFMFOEJFBMMFFOFGGFDUJFG[JKOUFHFOHSBNQPTJUJFWFCBDUFSJqO [PBMT
QFOJDJMMJOFFOFSZUSPNZDJOF%JUOPFNUNFOFFOTNBMTQFDUSVN.JEEFMFONFUFFO
CSFFETQFDUSVN[JKOBDUJFGUFHFOHSBNQPTJUJFWFFOHSBNOFHBUJFWFCBDUFSJqOFOTPNT
PPLUFHFOBOEFSFNJDSPPSHBOJTNFO[PBMT$IMBNZEJBF&FOWPPSCFFMEIJFSWBOJTUFUSB
Antimicrobiële therapie
97
DZDMJOF%FXBBSEFEJFXPSEUHFIFDIUBBOFFONJEEFMNFUFFO´CSFFETQFDUSVNµNPFU
NFOSFMBUJWFSFO%PPSSFTJTUFOUJFPOUXJLLFMJOHNPFUFFOBOUJCJPUJDVNTPNTWFFMWBO
[JKOCSFFEUFJOMFWFSFO%FTVMGPOBNJEFO[JKOIJFSWBOFFOWPPSCFFME
%FBOUJNJDSPCJqMFBDUJWJUFJULBOHFNFUFOXPSEFOEPPSUFCFQBMFOCJKXFMLFDPODFOUSB
UJFWBOIFUBOUJCJPUJDVNFFOCBDUFSJFXPSEUHFSFNEPGHFEPPE#JKEFCBDUFSJPMPHJTDIF
EJBHOPTUJFLXPSEUEF[FUFTUEBHFMJKLTJOIFUMBCPSBUPSJVNVJUHFWPFSENFUEFCBDUFSJqO
EJF VJU IFU LMJOJTDI NBUFSJBBM WBO QBUJqOUFO [PBMT VSJOF TQVUVN QVT CMPFE FO MJ
RVPS NFUCFIVMQWBOWPFEJOHTCPEFNT[JKOHFuTPMFFSE*OEFSFHFMXPSEUEF[FUFTUVJU
HFWPFSENFUFFOSFFLTBOUJCJPUJDBXBBSVJUNFOJOEFLMJOJFLFFOLFV[FLBONBLFO
7.3
Soorten antibiotica
7.3.1
Penicillinen en cefalosporinen
%FQFOJDJMMJOFOFOEFDFGBMPTQPSJOFOWPSNFOEFHSPFQCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDB1FOJDJM
MJOFOXPSEFOBGHFMFJEWBOIFUBNJOPQFOJDJMMBBO[VVS DFGBMPTQPSJOFOWBOIFUDFGB
MPTQPSBBO[VVS&FOCoUBMBDUBNSJOH XBBSBBOEF[FHSPFQ[JKOOBBNUFEBOLFOIFFGU NBBLUFFOFTTFOUJFFMPOEFSEFFMVJUWBOCFJEFNPMFDVMFO
)PFXFM EF FFSTUF CSVJLCBSF QFOJDJMMJOFQSFQBSBUFO BMXFFS NFFS EBO WJKGUJH KBBS PVE
[JKO CFIPSFOEF[FBOUJCJPUJDBOPHTUFFETUPUEFCFMBOHSJKLTUFJOEFIVJTBSUTFOQSBLUJKL
FOJOIFU[JFLFOIVJTWPPSXBUCFUSFGUEFPNWBOHWBOIFUHFCSVJL
%JULPNUWPPSBMEPPSEBUEF[FBOUJCJPUJDBFFOJOESVLXFLLFOEFPOUXJLLFMJOHIFCCFO
EPPSHFNBBLU"BOWBOLFMJKLXBTIFUBMMFFONPHFMJKLEPPSNJEEFMWBONPFJ[BBNDPO
USPMFFSCBSFCJPUFDIOPMPHJTDIFQSPDFTTFO[VJWFSFBOUJCJPUJDBUFWFSLSJKHFO*ONJEEFMTJT
NFOWFFMCFUFSJOTUBBUCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDBUFTZOUIFUJTFSFO.FOLBOEFTUSVDUVVS
CFuOWMPFEFO IFUHFFOLBOMFJEFOUPUOJFVXFTUPGGFONFUOJFVXFOBNFO FFOWFSCFUFSE
TQFDUSVN WFSCFUFSEF UPFEJFOJOHTNPHFMJKLIFEFO NJOEFS UPYJDJUFJU FO WFSNJOEFSEF
HFWPFMJHIFJE WPPS EPPS CBDUFSJqO HFQSPEVDFFSEF FO[ZNFO PPL XFM CoUBMBDUBNBTFO
HFOPFNE%F[FCoUBMBDUBNBTFO[JKOOBNFMJKLJOTUBBUEFFTTFOUJqMFCPVXTUFFOWBOEF
QFOJDJMMJOFQSFQBSBUFOBGUFCSFLFO
8FSLJOH%FCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDBSFNNFOEFCJPTZOUIFTFWBOIFUWPPSEFTUFWJHIFJE
WBOEFCBDUFSJFDFMXBOEOPPE[BLFMJKLFQFQUJEPHMZDBBO%F[FSFNNJOHLPNUUPUTUBOE
EPPSCJOEJOHBBOFOCMPLLFSJOHWBOFFOPGNFFSWBOEFCJKEFDFMXBOETZOUIFTFCF
USPLLFOFO[ZNFO PPLXFMQFOJDJMMJOFCJOEFOEFFJXJUUFO 1#& HFOPFNE&MLFCBDUFSJF
TPPSUIFFGUIBBSFJHFOLBSBLUFSJTUJFLF1#&µT IFUHFFOEFVJUFFOMPQFOEFHFWPFMJHIFJE
WBOEFWFSTDIJMMFOEFCBDUFSJFTPPSUFOWPPSEFWFSTDIJMMFOEFQFOJDJMMJOFOFODFGBMPTQP
SJOFOWFSLMBBSU
5PYJDJUFJU%FCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDB[JKOXFJOJHUPYJTDI0WFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFTLP
NFOFDIUFSWBBLWPPS*OIFUBMHFNFFOLVOOFOBMMFFOCJK[FFSIPHFEPTFSJOHFOCJKXFS
LJOHFO [PBMTCMPFEJOHFO CFFONFSHSFNNJOHFOJOTVMUFO XPSEFOWFSXBDIU
98 Hygiëne en infectiepreventie
Enkele vaak toegepast penicillinen
)FULMBTTJFLFQFOJDJMMJOF IFUWJBJOKFDUJFPGJOGVVTUPFUFEJFOFO1FOJDJMMJOF( IFFGU
FFOTNBMTQFDUSVN)FUJTXFSL[BBNUFHFOFFOCFQFSLUBBOUBMTUBGZMPLPLLFO EJFHFFO
CoUBMBDUBNBTFWPSNFO7PPSUTJTIFUFGGFDUJFGUFHFOEFNFFTUFTUSFQUPLPLLFO [PBMTEF
HSPFQ"IFNPMZUJTDIFTUSFQUPLPLLFOFOEFQOFVNPLPL HSBNOFHBUJFWFLPLLFO[PBMT
EFHPOPLPLFOEFQOFVNPLPL TQJSPDIFUFO [PBMTEFMVFTCBDUFSJFFOFFOBBOUBMBOBF
SPCFCBDUFSJFTPPSUFO[PBMTEFHBTHBOHSFFOCBDUFSJF$MPTUSJEJVNQFSGSJOHFOT
)FUJTXFJOJHXFSL[BBNUFHFOHSBNOFHBUJFWFTUBWFO7FSCFUFSJOHFOBBOIFUNPMFDVVM
IFCCFO FSUPF CJKHFESBHFO EBU IFU TQFDUSVN LPO XPSEFO WFSCSFFE EF HFWPFMJHIFJE
WPPSCoUBMBDUBNBTFLPOXPSEFOWFSNJOEFSEFOPSBMFUPFEJFOJOHLPOXPSEFOHFSFBMJ
TFFSE;PJTBNPYJDJMMJOFFFOCSFFETQFDUSVNQFOJDJMMJOFFOJT¿VDMPYBDJMMJOFHFTDIJLU
WPPSEFCFIBOEFMJOHWBOCoUBMBDUBNBTFQSPEVDFSFOEFTUBGZMPLPLLFO
7FSEFSFPOUXJLLFMJOHFOCJKEFQFOJDJMMJOFO[JKOPOEFSNFFSHFXFFTU
B UPFWPFHJOH WBO FFO CoUBMBDUBNBTFSFNNFS BBO CoUBMBDUBNBTFHFWPFMJHF QFOJDJM
MJOFO ;P POUTUBBO QSPEVDUFO BMT BNPYJDJMMJOFDMBWVMBBO[VVS "VHNFOUJOˆ FO
QJQFSBDJMMJOFUB[PCBDUBN 5B[PDJOˆ %F[F DPNCJOBUJFQSFQBSBUFO [JKO FFO HSPUF
BBOXJOTUHFCMFLFOCJKEFCFIBOEFMJOHWBOFSOTUJHFJOGFDUJFTEPPSCBDUFSJqOEJFIFU
WFFMWPPSLPNFOEFSFTJTUFOUJFHFOWPPSCoUBMBDUBNBTFIFCCFOWFSXPSWFO
C JOUSPEVDUJFWBONJEEFMFONFU[FFSCSFFETQFDUSVNFOOPHNJOEFSHFWPFMJHWPPS
CoUBMBDUBNBTF [PBMTJNJQFOFNFONFSPQFOFN;JKXPSEFOCFTDIPVXEBMTNJEEFM
WBOMBBUTUFLFV[F BMTBOEFSFCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDBOJFUNFFSXFSL[BBN[JKO
Enkele vaak toegepaste cefalosporinen
8BUIJFSCPWFOJTHFTUFMEWPPSEFQFOJDJMMJOFOHFMEUJOWFSHFMJKLCBSFNBUFWPPSEFDF
GBMPTQPSJOFO%FWSPFHTUPOUXJLLFMEFDFGBMPTQPSJOFOIFCCFOUFOPQ[JDIUFWBOEFQF
OJDJMMJOFO BMT WPPSEFFM EF WFSNJOEFSEF HFWPFMJHIFJE WPPS CoUBMBDUBNBTFO )FU [JKO
WPPSBM EF QBSFOUFSBBM UPF UF EJFOFO NJEEFMFO EJF FFO QSPNJOFOUF SPM TQFMFO CJK EF
CFTUSJKEJOHWBOJOGFDUJFTWFSPPS[BBLUEPPS&OUFSPCBDUFSJBDFBF [PBMT&DPMJ ,MFCTJFMMB 1SP
UFVTTPPSUFO 4FSSBUJBFOWPPSUT1TFVEPNPOBT%JU[JKOJOGFDUJFTEJFWPPSOBNFMJKLJOIFU
[JFLFOIVJTWPPSLPNFO XBBSWFFMWBOEF[FWFSXFLLFSTPOHFWPFMJH[JKOWPPSCSFFETQFD
USVNQFOJDJMMJOFO [PBMTBNPYJDJMMJOFFOQJQFSBDJMMJOF#JKTPNNJHFWBOEF[FTPPSUFO
TQFMFO BOEFSF SFTJTUFOUJFNFDIBOJTNFO EBO CoUBMBDUBNBTFQSPEVDUJF FFO SPM [PEBU
PPLEFUPFWPFHJOHWBOCoUBMBDUBNBTFSFNNFSTHFFOPQMPTTJOHCJFEU
%PPSTZOUIFUJTDIFTVCTUJUVUJFBBOEFBNJOPDFGBMPTQPSBBO[VVSLFSOIFFGUNFOFFO
HSPPU BBOUBM WFSTDIJMMFOEF DFGBMPTQPSJOFO XFUFO UF POUXFSQFO 5PFWPFHJOH WBO FFO
HVOTUJHFFJHFOTDIBQ [PBMTWFSCFUFSEFXFSL[BBNIFJEUFHFOHSBNOFHBUJFWFCBDUFSJqO HBBUCJKEFDFGBMPTQPSJOFOIFMBBTNFFTUBMUFOLPTUFWBOEFHFWPFMJHIFJEWBOHSBNQPTJ
UJFWFCBDUFSJqO0OEBOLTPOEFSMJOHFWFSTDIJMMFO[JKOBMMFDFGBMPTQPSJOFOOPHJONFFS
PGNJOEFSFNBUFHFWPFMJHWPPSTQFDJ¾FLFCSFFETQFDUSVNCoUBMBDUBNBTFO0NEBUEJU
BOEFSFUZQFOCoUBMBDUBNBTFO[JKO EBOEJFEFQFOJDJMMJOFOPOXFSL[BBNNBLFO IFFGU
UPFWPFHJOHWBOFFOSFNNFSHFFO[JO&WFOBMTCJKQFOJDJMMJOFOCFTUBBUIFUQSPCMFFN
WBOPWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFT
Antimicrobiële therapie
99
%FDFGBMPTQPSJOFOLVOOFOLPSUXFHXPSEFOJOHFEFFMEJOESJFHSPFQFO
(SPFQXPSEUHFWPSNEEPPSDFGBMPTQPSJOFOEJFPSBBMXPSEFOUPFHFEJFOEFOHFWPFMJH
[JKOWPPSCoUBMBDUBNBTFOWBOHSBNOFHBUJFWFTUBWFO&FOWPPSCFFMEJTDFGB[PMJOF EBU
FFOVJUTUFLFOEFXFSLJOHIFFGUUFHFOTUBGZMPLPLLFO$FGB[PMJOFXPSEUWFFMUPFHFQBTU
BMTQSPGZMBDUJTDINJEEFMCJKPQFSBUJFWFJOHSFQFO
(SPFQ CFTUBBU VJU DFGBMPTQPSJOFO EJF QBSFOUFSBBM XPSEFO UPFHFEJFOE FO FWFOFFOT
HFWPFMJH[JKOWPPSCoUBMBDUBNBTFOWBOHSBNOFHBUJFWFTUBWFO7PPSCFFMEFO[JKODFGV
SPYJNFODFGBNBOEPM
(SPFQPNWBUDFGBMPTQPSJOFOEJFQBSFOUFSBBMXPSEFOUPFHFEJFOEFOWFSNJOEFSEHF
WPFMJH [JKO WPPS EF[F CoUBMBDUBNBTFO *O HSPFQ LPNU FDIUFS FFO BBOUBM NJEEFMFO
WPPS [PBMTDFGPUBYJN DFGUB[JEJNFODFGUSJBYPO EJFXFJOJHXFSL[BBN[JKOUFHFOFFO
BBOUBMHSBNQPTJUJFWFCBDUFSJqOFONFUOBNFTUBGZMPLPLLFO%FOJFVXTUFNJEEFMFO DFGQJSPNFODFGFQJNUPOFOFFOWFSEFSWFSCFUFSEFCFTUFOEJHIFJEUFHFOEF[PHFOBBNEF
CSFFETQFDUSVNCoUBMBDUBNBTFO EJFPPLHSPFQNJEEFMFOLVOOFOBBOUBTUFO
(SPFQNJEEFMFO DFGFQJN FO DFGQJSPN XPSEFO BMHFNFFO BMT SFTFSWFNJEEFMFO CF
TDIPVXE
7.3.2
Aminoglycosiden
%F POUEFLLJOH WBO TUSFQUPNZDJOF JO CFUFLFOEF FFO EPPSCSBBL WPPS EF NFEJ
DBNFOUFV[F CFIBOEFMJOH WBO UVCFSDVMPTF FO WPSNEF UFWFOT IFU CFHJOQVOU WBO EF
JTPMBUJFVJUTDIJNNFMTWBOFFOSFFLTBOUJCJPUJDBNFUWFSXBOUFDIFNJTDIFTUSVDUVVS
7BOEF[FHSPFQBOUJCJPUJDB EFBNJOPHMZDPTJEFO [JKOEFCFLFOETUFNJEEFMFOTUSFQUP
NZDJOF OFPNZDJOF LBOBNZDJOF HFOUBNJDJOF UPCSBNZDJOF BNJLBDJOF FO OFUJMNJ
DJOF.FUVJU[POEFSJOHWBOOFPNZDJOFXPSEFOEFBNJOPHMZDPTJEFOJOUSBNVTDVMBJSPG
QFSJOGVVTUPFHFEJFOE"NJOPHMZDPTJEFOXPSEFO NFFTUBMJODPNCJOBUJFNFUBOEFSF
BOUJCJPUJDB UPFHFQBTUCJKEFCFIBOEFMJOHWBOFSOTUJHFCBDUFSJqMFJOGFDUJFT [PBMTTFQ
TJTEPPSHSBNOFHBUJFWFTUBWFOFOTUBGZMPLPLLFO%F[FNJEEFMFO[JKOIFFMCFMBOHSJKL
PNEBU[FTOFMCBDUFSJFEPEFOE[JKOFOFSJO/FEFSMBOEXFJOJHSFTJTUFOUJFUFHFOWPPS
LPNU
Werking
%FXFSLJOHCFSVTUPQSFNNJOHWBOEFCBDUFSJqMFFJXJUTZOUIFTF
Toxiciteit
0NEBU EF[F NJEEFMFO CJK HFSJOHF PWFSEPTFSJOH BM TOFM UPYJTDI [JKO WPPS EF OJFS FO
WPPSIFUCJOOFOPPSEJFOUEFUPFEJFOJOH[PSHWVMEJHUFHFCFVSFOFONPFUEFCFIBOEFM
EVVS[PLPSUNPHFMJKL[JKO;FLFSCJKMBOHEVSJHFSUPFEJFOJOHEJFOUEFGVODUJFWBOIFU
HFIPPSFOWBOEFOJFSFOUFXPSEFOHFDPOUSPMFFSE7PPSUTNPFUUFONJOTUFUXFFNBBM
JOEFXFFLXPSEFOHFDPOUSPMFFSEPGIFUHFIBMUFWBOIFUBOUJCJPUJDVNJOIFUCMPFEIFU
HFXFOTUFOJWFBVIFFGU TQJFHFMCFQBMJOH EBUXJM[FHHFOOJFUUPYJTDINBBSPPLOJFUUF
MBBH WPPS IFU BOUJNJDSPCJFFM FGGFDU )FU JT EVJEFMJKL EBU EF[F TUPGGFO BMMFFO XPSEFO
UPFHFQBTUJOFFOLMJOJTDIFTFUUJOH
100 Hygiëne en infectiepreventie
7.3.3
Sulfonamiden
%FTVMGPOBNJEFOCFIPSFOUPUEFPVEFSFDIFNPUIFSBQFVUJDB;JKXFSEFOJOEFKBSFO
EFSUJH HFuOUSPEVDFFSE 1SPOUPTJM )FU XBSFO EF FFSTUF XFSLFMJKL TVDDFTWPMMF BOUJNJ
DSPCJqMFNJEEFMFONFUFFOWSJKCSFFETQFDUSVN
&FOOBEFFMJTEBUEFTVMGPOBNJEFOCBDUFSJPTUBUJTDI[JKO EBUXJM[FHHFOEBU[JKEFCBD
UFSJFHSPFJXFMSFNNFO EPDIEFCBDUFSJqOOJFUEPEFO&SXPSEUNFFSHFWFSHEWBOEF
XFFSTUBOEWBOEFQBUJqOUPNEFJOGFDUJFUFPWFSXJOOFOEBOXBOOFFSCBDUFSJFEPEFOEF
PGCBDUFSJDJEFNJEEFMFOXPSEFOHFHFWFO%FSFFETCFTQSPLFOCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDBFO
EFBNJOPHMZDPTJEFO[JKO[VMLFCBDUFSJDJEFNJEEFMFO
Werking
4VMGPOBNJEFOPOUMFOFOIVOXFSLJOHBBOIFUPOEFSCSFLFOWBOEFGPMJOF[VVSTZOUIFTF
JOCBDUFSJqO'PMJOF[VVSJTFTTFOUJFFMWPPSEFTZOUIFTFWBOIFU%/"
Toxiciteit
/JFSCFTDIBEJHJOHFOPWFSHFWPFMJHIFJETWFSTDIJKOTFMFO[JKOEFNFFTUWPPSLPNFOEFQSP
CMFNFO
%FTVMGPOBNJEFOXPSEFOOPHXFMHFCSVJLU BMMFFOPGJODPNCJOBUJFNFUUSJNFUIPQSJN
IFUDPNCJOBUJFQSFQBSBBUIFFUTVMGBNFUIPYB[PMUSJNFUIPQSJNPGDPUSJNPYB[PM WPPS
EFCFTUSJKEJOHWBOJOGFDUJFTEPPSHSBNQPTJUJFWFFOHSBNOFHBUJFWFCBDUFSJqO0NEBU
TUFFETNFFSSFTJTUFOUJFWBOCBDUFSJqOUFHFOEF[FTUPGGFOXPSEUHF[JFOFOPPLWBOXFHF
CJKXFSLJOHFO[JKOEFUPFQBTTJOHTNPHFMJKLIFEFOTUFFETNFFSCFQFSLU5SJNFUIPQSJN
XPSEUJOEFIVJTBSUTQSBLUJKLOPHXFMWFFMHFCSVJLUBMTUXFFEFLFV[FNJEEFMCJKPOHF
DPNQMJDFFSEFVSJOFXFHJOGFDUJFT%FCFMBOHSJKLTUFSPMWPPSEF[FJOEJDBUJFJTOVPWFSHF
OPNFOEPPSOJUSPGVSBOUPuOF
7.3.4
Tetracyclinen
5FUSBDZDMJOFO [JKO CBDUFSJPTUBUJTDIF NJEEFMFO NFU FFO CSFFE TQFDUSVN ;JK LVOOFO
PSBBMXPSEFOUPFHFEJFOEFOWJOEFOSVJNUPFQBTTJOHCJKMVDIUXFHJOGFDUJFTJOEFIVJT
BSUTFOQSBLUJKL%PYZDZDMJOFJTIFUCFLFOETUFWPPSCFFME5FUSBDZDMJOFOXFSLFOEPPSWFS
TUPSJOHWBOEFCBDUFSJqMFFJXJUTZOUIFTF;JKWPSNFODPNQMFYFONFUDBMDJVN XBBSEPPS
EFPOUXJLLFMJOHWBOIFUCPUFOIFUHFCJUCJKLJOEFSFOFOJOIFUGPFUBMFTUBEJVNLBO
XPSEFOWFSTUPPSE%F[FNJEEFMFOLVOOFOEVTOJFUWPPSHFTDISFWFOXPSEFOUJKEFOTEF
[XBOHFSTDIBQFOBBOLJOEFSFO#FUSFLLFMJKLOJFVXJTIFUWBOUFUSBDZDMJOFBGHFMFJEF
UJHFDZDMJOF %JU NJEEFM NPFU HFQMBBUTU XPSEFO POEFS EF DBUFHPSJF SFTFSWFNJEEFMFO
NFUBMTJOEJDBUJFJOGFDUJFTEPPSHSBNOFHBUJFWFTUBWFONFUFFOVJU[POEFSMJKLSFTJTUFO
UJFQSP¾FMFO.34"
7.3.5
Chlooramfenicol
$IMPPSBNGFOJDPMJTFFOPVECBDUFSJPTUBUJTDINJEEFMNFUCSFFETQFDUSVN)FUSFNUEF
CBDUFSJqMFFJXJUTZOUIFTF#FFONFSHSFNNJOHJTFFO[FME[BNFEPDIHFWSFFTEFCJKXFS
Antimicrobiële therapie
101
LJOH)FUUPFQBTTJOHTHFCJFEJTEBBSPNLMFJO)FUJTFDIUFSFFOWBOEFXFJOJHFNJE
EFMFO EJF OB UPFEJFOJOH HPFE EF QMBBUT LVOOFO CFSFJLFO XBBS [JDI IFSTFOWMJFTPOU
TUFLJOHBGTQFFMU#FQBBMEFWPSNFOWBONFOJOHJUJTFOWBOCVJLUZGVTWPSNFOOPHEF
FOJHFJOEJDBUJFWPPSEFUPFQBTTJOHWBODIMPPSBNGFOJDPM)FUNJEEFMJTUFHFOXPPSEJH
JO/FEFSMBOE CFIBMWFBMTPPHESVQQFMT WSJKXFMOJFUNFFSWFSLSJKHCBBS
7.3.6
Macroliden en clindamycine
%JU [JKO CBDUFSJPTUBUJTDIF NJEEFMFO XBBSWBO IFU TQFDUSVN MJKLU PQ EBU WBO IFU PPS
TQSPOLFMJKLF TNBMTQFDUSVNQFOJDJMMJOF ;JK XPSEFO WBBL JO SFTFSWF HFIPVEFO JO IFU
HFWBM WBO QFOJDJMMJOFBMMFSHJF )FU QSPUPUZQF NBDSPMJEFBOUJCJPUJDVN FSZUSPNZDJOF JT
WFSEFS XFSL[BBN CJK MVDIUXFHJOGFDUJFT WFSPPS[BBLU EPPS .ZDPQMBTNB FO -FHJPOFMMB
/JFVXFSFNBDSPMJEFONFUFFOWFSHFMJKLCBBSTQFDUSVN[JKOSPYJUSPNZDJOF DMBSJUSPNZ
DJOFFOB[JUSPNZDJOF
%F[FNJEEFMFOXFSLFOEPPSWFSTUPSJOHWBOEFCBDUFSJqMFFJXJUTZOUIFTF#JKDMJOEBNZ
DJOF XPSEFO HBTUSPJOUFTUJOBMF TUPPSOJTTFO FO DPMJUJT HF[JFO )JFSCJK NPFU BMUJKE HF
EBDIUXPSEFOBBOFFO¿PSBWFSTDIVJWJOHEPPSUPYJOFQSPEVDFSFOEF$MPTUSJEJVNEJG¾DJMF
$EJG¾DJMFBTTPDJBUFEEJBSSIPFBPG$%"% %JUMBBUTUFLBOEPPS[JKOCFTNFUUFMJKLIFJE
FFOFSOTUJH[JFLFOIVJTIZHJqOJTDIQSPCMFFNWPSNFO0PLBOEFSFNJEEFMFOEBODMJO
EBNZDJOFLVOOFOEFPPS[BBL[JKOWBO$%"%
7.3.7
Metronidazol
.FUSPOJEB[PMXFSLU CFIBMWFUFHFOQSPUP[PqO UFHFOCBDUFSJqOEJF[POEFS[VVSTUPGMF
WFO%F[FTPPSUFOXPSEFOEFBOBFSPCFCBDUFSJqOHFOPFNE"OBFSPCFCBDUFSJqOTQFMFO
FFOCFMBOHSJKLFSPMCJKEFEJFQFBCDFTWPSNJOH WPPSOBNFMJKLJOEFCVJLPGCJKBTQJSB
UJFQOFVNPOJFqO 0NEBU FFO CFMBOHSJKLF PPS[BBL WBO CBDUFSJqMF WBHJOPTF UF NBLFO
IFFGUNFUFFO¿PSBWFSTDIVJWJOHWBOWPPSBMBFSPCFMBDUPCBDJMMFOOBBSBOBFSPCF¿PSB JTNFUSPOJEB[PMFFOHFTDIJLUNJEEFMUFHFOEF[FWFFMWPPSLPNFOEFBBOEPFOJOH
#FIBMWFNFUSPOJEB[PMJTPPLDMJOEBNZDJOFXFSL[BBNUFHFOBOBFSPCFO.FUSPOJEB[PM
LBO XPSEFO JOHF[FU UFS CFTUSJKEJOH WBO $%"% UFSXJKM DMJOEBNZDJOF EJU [JFLUFCFFME
KVJTULBOWFSPPS[BLFO
.FUSPOJEB[PMNBHXFHFOTNPHFMJKLFCFTDIBEJHJOHWBOEFWSVDIUOJFUUJKEFOTEF[XBO
HFSTDIBQXPSEFOHFHFWFO
7.3.8
Nitrofurantoïne
/JUSPGVSBOUPuOFJTFFOHFIFFMPQ[JDI[FMGTUBBOEPSBBMNJEEFMUFHFOJOGFDUJFTWBOEF
MBHFSFVSJOFXFHFO WFSPPS[BBLUEPPSHSBNOFHBUJFWFFOHSBNQPTJUJFWFCBDUFSJqO)FU
XPSEU BMT FFSTUF LFV[FNJEEFM WFFM UPFHFQBTU JO EF IVJTBSUTFOQSBLUJKL /JUSPGVSBOUP
JOFXFSLUEPPSSFNNJOHWBOCBDUFSJqMFFO[ZNFO#JKXFSLJOHFO[JKOHBTUSPJOUFTUJOBMF
TUPPSOJTTFOFO [FME[BBN MPOHFOMFWFSCFTDIBEJHJOH
102 Hygiëne en infectiepreventie
7.3.9
Chinolonen
/BMJEJYJOF[VVSFOQJQFNJEJOF[VVS[JKOPVEFPSBMFDIFNPUIFSBQFVUJDBEJFBMMFFOUF
HFCSVJLFO[JKOCJKHSBNOFHBUJFWFJOGFDUJFTWBOEFMBHFSFVSJOFXFHFO7BOEF[FTUPG
GFO[JKOWFFMCSFEFSFFOXFSL[BNFSTUPGGFOBGHFMFJE XBBSPOEFSIFUDJQSP¿PYBDJOFFO
MFWP¿PYBDJOF%FPOUXJLLFMJOHWBOEFDIJOPMPOFOHBBUOPHWFSEFSEPPS%FXFSL[BBN
IFJEJTHFCBTFFSEPQFFOWFSTUPSJOHWBOEFIFMJYTUSVDUVVSWBOIFU%/"WBOEFCBDUF
SJF0NEBUCBDUFSJFDFMMFO[FFSLMFJO[JKOFOIFUDISPNPTPPNOBBSWFSIPVEJOHHSPPU
JT NPFUIFU%/"FG¾DJqOUHFXJLLFMEFOWFSQBLU[JKOPNUFLVOOFOQBTTFO TVQFSDPJ
MJOH %JUMVLUOJFUXBOOFFSFFODIJOPMPOUVTTFOEF[FTUSVDUVVSHBBU[JUUFO)FMBBTJT
IFUWPPSFFOCBDUFSJFOJFUNPFJMJKLPNIFUDISPNPTPNBMF%/"EPPSNVUBUJF[PEBOJH
UFWFSBOEFSFOEBUFFODIJOPMPO[JKOBBOHSJKQJOHTQMBBUTLXJKUSBBLU)JFSPQJTEFJONJE
EFMTTUFFETWBLFSHF[JFOFTFMFDUJFWBODIJOPMPOSFTJTUFOUFTUBNNFOHFCBTFFSE#JK&T
DIFSJDIJBDPMJ BOEFSF&OUFSPCBDUFSJBDFBFFOPPLCJK4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTFOHPOPLPLLFO XPSEUSFTJTUFOUJFTUFFETNFFSHF[JFOCJKUPFOFNFOEDIJOPMPOFOHFCSVJL
$IJOPMPOFO[JKO[PXFMPSBBMBMTQBSFOUFSBBMUPFQBTCBBS%F[FNJEEFMFO[JKOFFOHPFE
BMUFSOBUJFGXBOOFFSSFTJTUFOUJFXPSEUHFWPOEFOUFHFONJEEFMFOVJUEFBOEFSFHSPFQFO
BOUJCJPUJDB $IJOPMPOFO EJFOFO EBBSPN BMT SFTFSWFNJEEFMFO UF XPSEFO CFTDIPVXE
)FU OJFVXTUF NJEEFM PQ EF NBSLU JT NPYJ¿PYBDJOF )FU IFFGU FFO XBU HSPUFSF BDUJ
WJUFJU UFHFO MVDIUXFHQBUIPHFOFO FO HSBNQPTJUJFWF CBDUFSJFTPPSUFO 0PL EJU NJEEFM
EJFOUHFSFTFSWFFSEUFCMJKWFOWPPSEFNFFSFSOTUJHFBBOEPFOJOHFO EJFOJFUEVJEFMJKL
MJKLFOUFSFBHFSFOPQNJEEFMFOWBOFFSTUFLFVT
7.3.10
Glycopeptiden
%FHMZDPQFQUJEFOWPSNFOFFOLMFJOFNBBSFTTFOUJqMFHSPFQBOUJCJPUJDB XBBSWBOIFU
CFMBOHEFMBBUTUFEFDFOOJBEPPSIFUPOUTUBBOFOEFWFSTQSFJEJOHWBONVMUJSFTJTUFOUF
HSBNQPTJUJFWFCBDUFSJFTPPSUFOBMTEFNFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT .34" FO FOUFSPLPLLFO BMMFFO NBBS JT UPFHFOPNFO 7BODPNZDJOF FO UFJDPQMBOJOF [JKO PQ
EJUNPNFOUEFJO/FEFSMBOEUPFHFQBTUFNJEEFMFO%F[FUXFFBOUJCJPUJDBWFSTDIJMMFO
XFJOJH WBO FMLBBS %F XFSLJOH CFSVTU PQ FFO WFSTUPSJOH WBO EF PQCPVX WBO EF DFM
XBOE NBBSPQFFOBOEFSFNBOJFSEBOEFCoUBMBDUBNBOUJCJPUJDB5PUOVUPFLXBN
SFTJTUFOUJFXFJOJHWPPS NBBSIFUMBOEIFFGUOVXFMJOUPFOFNFOEFNBUFUFNBLFO
NFUPQLPNFOEFDMVTUFSTWBOWBODPNZDJOFSFTJTUFOUFFOUFSPLPLLFO 73& EJF[JDIJO
IFU[JFLFOIVJTTOFMLVOOFOWFSTQSFJEFOFOWPPSHSPUFIZHJqOJTDIFQSPCMFNFOLVO
OFO[PSHFO
7.3.11
Enkele nieuwe ontwikkelingen: linezolid en daptomycine
7BOXFHFEFQSPCMFNFONFUEFCFIBOEFMJOHWBOJOGFDUJFTEPPSSFTJTUFOUFHSBNQPTJ
UJFWF CBDUFSJFTPPSUFO [PBMT EF NFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF 4UBQIZMPDPDDVT BVSFVT .34" FO
WBODPNZDJOFSFTJTUFOUFFOUFSPLPLLFO 73& JTEFBGHFMPQFOKBSFOJOUFOTJFWFSHF[PDIU
OBBS NJEEFMFO EJF [PEBOJH WBO EF BOEFSF HSPFQFO WFSTDIJMMFO EBU LSVJTSFTJTUFOUJF
XPSEUWPPSLPNFO7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOMJOF[PMJEFOEBQUPNZDJOF0PLIFUFFS
Antimicrobiële therapie
103
EFSHFOPFNEFUJHFDZDMJOFCFIPPSUUPUEF[FDBUFHPSJF-JOF[PMJECFIPPSUUPUEFPYB[P
MJEJOPOFOFOEFXFSLJOHCFSVTUPQFFOTFMFDUJFWFSFNNJOHWBOEFFJXJUTZOUIFTFWBO
HSBNQPTJUJFWFCBDUFSJqO-JOF[PMJEJTFFODZDMJTDIMJQPQFQUJEFFOXFSLUEPPSCJOEJOH
BBOEFDFMNFNCSBBO XBBSEPPSIFU[JKOCFTDIFSNFOEFGVODUJFWFSMJFTUFOEFDFMTOFM
TUFSGU#FJEFNJEEFMFOWJOEFOIVOUPFQBTTJOHCJKEFCFTUJKEJOHWBONPFJMJKLCFIBOEFM
CBSF JOGFDUJFT NFU NVMUJSFTJTUFOUF HSBNQPTJUJFWF CBDUFSJqO %PPS IVO CFUSFLLFMJKLF
OJFVXIFJEJTEFFSWBSJOHFSNFFOPHCFQFSLU
7.4
Omvang van het antibioticagebruik
*O/FEFSMBOECFESBBHUIFUBOUJCJPUJDBHFCSVJLJOHFMEVJUHFESVLUWBOIFUUPUBMF
HFOFFTNJEEFMFOHFCSVJL 4BNFO NFU EF NJEEFMFO UFS CFTUSJKEJOH WBO IBSU FO WBBU
[JFLUFOWPSNFOEFBOUJCJPUJDBEFHFOFFTNJEEFMFOHSPFQNFUEFIPPHTUFPN[FU0OEFS
EFCFWPMLJOHCVJUFOIFU[JFLFOIVJTXPSEUPQFOJHNPNFOUEPPSPOHFWFFSWBOEF
NFOTFOFFOBOUJCJPUJDVNHFCSVJLU*OIFU[JFLFOIVJTMPPQUEJUPQUPUWBOBMMFQB
UJqOUFO*OEFIVJTBSUTQSBLUJKLXPSEUPOHFWFFSWBOIFUHFCSVJLJOHFOPNFOEPPS
EFCoUBMBDUBNHSPFQ EPPSUFUSBDZDMJOFOFOEPPSNBDSPMJEFO*OIFU[JFLFO
IVJTJTIFUHFCSVJLCJKDIJSVSHJTDIFQBUJqOUFOIFUIPPHTU%JUXPSEUWFSPPS[BBLUEPPS
EFPNWBOHWBOBOUJNJDSPCJqMFQSPGZMBYF EJFJOEFIFFMLVOEFPOHFWFFSEFIFMGUWBO
IFUUPUBMFBOUJCJPUJDBHFCSVJLLBOCFESBHFO0QEFHFEBDIUFHBOHBDIUFSEFQSPGZMBYF
XPSEUMBUFSJOEJUIPPGETUVLJOHFHBBO*O[JFLFOIVJ[FOXPSEUPOHFWFFSWBOIFU
HFCSVJL CFQBBME EPPS CoUBMBDUBNBOUJCJPUJDB EPPS DIJOPMPOFO FO EF SFTU EPPS
PWFSJHFNJEEFMFO HFHFWFOT/FUINBQXXXTXBCOM 7.5
Instellen van antimicrobiële therapie
;PESB PQ HSPOE WBO EF LMBDIUFO IFU BMHFNFFO MJDIBNFMJKL POEFS[PFL EF SBEJPMP
HJTDIFCFWJOEJOHFO IFUCMPFEPOEFS[PFL IFUBTQFDUWBOIFUTQVUVNPGIFUVSJOFTF
EJNFOU FFOCBDUFSJqMFJOGFDUJFXPSEUWFSNPFE LBOBOUJNJDSPCJqMFUIFSBQJFXPSEFO
JOHFTUFME*OEFIVJTBSUTFOQSBLUJKLXPSEUEFLFV[FWBOIFUNJEEFMJOEFNFFTUFHFWBM
MFOCFQBBMEPQHSPOEWBOEFUFWFSXBDIUFOWFSXFLLFS)FUCFUSFGUIJFSNFFTUBMPOHF
DPNQMJDFFSEF JOGFDUJFT WBO EF MVDIUXFHFO PG WBO EF VSJOFXFHFO NFU FFO HFWPFMJHF
CBDUFSJF¿PSBXBBSUFHFOEFNFFTUFPSBMFBOUJCJPUJDB HFuOEJDFFSEWPPSEJFTQFDJ¾FLF
BBOEPFOJOHFO XFSL[BBN[JKO"MTIFUWJSBMFTUBEJVNHFQBTTFFSEJT [JKOEJUWPPSEF
MVDIUXFHFOWFFMBMEFQOFVNPLPLPG)BFNPQIJMVTFOWPPSEFLFFMEFHSPFQ"IFNPMZUJ
TDIFTUSFQUPLPL7PPSIVJEJOGFDUJFTIFFGUNFOUFNBLFONFUHFWPFMJHFTUBGZMPLPLLFO
FOTUSFQUPLPLLFOFOCJKVSJOFXFHJOGFDUJFTNFUHFWPFMJHFDPMJCBDUFSJqO0NEF[FSFEFO
XPSEUJOEFIVJTBSUTFOQSBLUJKLBMMFFOFFOLXFFLBGHFOPNFOBMTEFCFIBOEFMJOHOJFU
BBOTMBBUPGBMTDPNQMJDBUJFTXPSEFOWFSXBDIU
*OIFU[JFLFOIVJTJT XBOOFFSEJUFOJHT[JOTNPHFMJKLJT FFOHFSJDIUFLXFFLBMUJKEHFuO
EJDFFSE BMWPSFOTNFUEFCFIBOEFMJOHUFCFHJOOFO7FSHFMFLFONFUEFIVJTBSUTFOQSBL
UJKLJTJOIFU[JFLFOIVJTFFOCSFEFSBSTFOBBMWBOBOUJCJPUJDBOPPE[BLFMJKLPNEBUEF
104 Hygiëne en infectiepreventie
JOGFDUJFTFSOTUJHFS[JKO EFQBUJqOUWBBLBMFFSEFSJTCFIBOEFME PGOJFUSFBHFFSUPQEF
EPPSEFIVJTBSUTWPPSHFTDISFWFOBOUJCJPUJDB*OIFU[JFLFOIVJTLVOOFOJOGFDUJFTXPS
EFOWFSPPS[BBLUEPPSNVMUJSFTJTUFOUFTUBNNFO[PBMT&OUFSPCBDUFSJBDFBF 1TFVEPNPOBT 4FSSBUJB "DJOFUPCBDUFS .34" 73&FOBOBFSPCFO
#JK EF CFTUSJKEJOH WBO JOGFDUJFT NFU BFSPCF HSBNOFHBUJFWF TUBWFO TQFMFO EF DFGBMPT
QPSJOFO CSFFETQFDUSVNQFOJDJMMJOFOBMTBNPYJDJMMJOFFOQJQFSBDJMMJOF BMEBOOJFUHF
DPNCJOFFSENFUFFOCoUBMBDUBNBTFSFNNFS FOEFBNJOPHMZDPTJEFOFFOCFMBOHSJKLF
SPM8BOOFFSEFQFOJDJMMJOFOFODFGBMPTQPSJOFOXFHFOTSFTJTUFOUJF PWFSHFWPFMJHIFJET
WFSTDIJKOTFMFOPGCJKXFSLJOHFOOJFUJO[FUCBBS[JKO LVOOFODIJOPMPOFOFFOVJULPNTU
CJFEFO.FUSPOJEB[PM DMJOEBNZDJOFFODFGPYJUJOFXPSEFOUPFHFQBTUCJKJOGFDUJFTEJF
XPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSBOBFSPCFO%FHMZDPQFQUJEFOWBODPNZDJOFFOUFJDPQMBOJOF
[JKOHFSFTFSWFFSEWPPSNPFJMJKLUFCFIBOEFMFOJOGFDUJFTNFUTUBGZMPLPLLFOFOFOUFSP
LPLLFO
#JKFSOTUJHFJOGFDUJFTWFSEJFOUQBSFOUFSBMFUPFEJFOJOHNFFTUBMEFWPPSLFVSCPWFOEF
PSBMFXFH)JFSEPPSXPSEUEFPO[FLFSFGBDUPSWBOBMEBOOJFUWPMEPFOEFPQOBNFWBO
VJUEFEBSNPN[FJME
#JKEFCFIBOEFMJOHWBOEFNFFTUFJOGFDUJFTWBOEFMVDIUXFHFOFOWBOEFVSJOFXFHFO
[BMNFONFUFFOWBOEFIJFSCPWFOHFOPFNEFNJEEFMFOLVOOFOVJULPNFO8BOOFFS
MPOHJOGFDUJFTOJFUXPSEFOHFDPNQMJDFFSEEPPSBTQJSBUJFPGVSJOFXFHJOGFDUJFTEPPSEF
BBOXF[JHIFJEWBOWSFFNEMJDIBBNNBUFSJBBM[VMMFO[JKJOEFSFHFMHVOTUJHSFBHFSFOPQ
BOUJNJDSPCJqMFUIFSBQJFNFUFFOFOLFMWPVEJHNJEEFM.FUVJU[POEFSJOHWBOIFUHF
CSVJLWBODPUSJNPYB[PMFOBNPYJDJMMJOFDMBWVMBBO[VVSXPSEFODPNCJOBUJFTWBOBOUJ
CJPUJDBVJUTMVJUFOEHFHFWFOCJKMFWFOTCFESFJHFOEFJOGFDUJFT[PBMTTFQTJT NFOJOHJUJTFO
FOEPDBSEJUJT*OEF[FHFWBMMFOXPSEUNFUEFDPNCJOBUJFUIFSBQJFCFPPHEFFO[PCSFFE
NPHFMJKLFOFGGFDUJFGEPEFOETQFDUSVNUFWFSLSJKHFO XBBSEPPSEFUSFG[FLFSIFJEXPSEU
WFSHSPPUXBOOFFSEFWFSXFLLFSOPHOJFUCFLFOEJT*OTPNNJHFHFWBMMFOLBOEFDPN
CJOBUJFNFUFFOBNJOPHMZDPTJEFFFOCBDUFSJFEPEFOEFTZOFSHJFPQMFWFSFO IFUHFFOCJK
QBUJqOUFONFUWFSNJOEFSEFJNNVOPMPHJTDIFXFFSTUBOEWBOMFWFOTCFMBOHLBO[JKO
7PPSEFCFIBOEFMJOHWBOWFFMWFSTDIJMMFOEFTPPSUFOTQFDJ¾FLFFOBTQFDJ¾FLFJOGFDUJFT
WBOEFMVDIUXFHFO EFVSJOFXFHFO CPUUFOFOHFXSJDIUFO IVJE TQJFSFOFOGBTDJF IFU
[FOVXTUFMTFM FO WPPS HFHFOFSBMJTFFSEF BBOEPFOJOHFO CFTUBBO SJDIUMJKOFO 7PPSCFFM
EFO [JKO EF TUBOEBBSEFO WBO IFU /FEFSMBOET )VJTBSUTFO (FOPPUTDIBQ /)( FO IFU
BOUJCJPUJDVNCPFLKFWBOEF4UJDIUJOH8FSLHSPFQ"OUJCJPUJDBCFMFJE 48"#XXXTXBC
OM 7FFM[JFLFOIVJ[FOIFCCFOFFOFJHFOBBOHFQBTUFWFSTJFWBO[PµOCPFLKF
7.6
Antimicrobiële profylaxe
7.6.1
Chirurgische profylaxe
0OEFSBOUJNJDSPCJqMFQSPGZMBYFXPSEFONBBUSFHFMFOWFSTUBBOXBBSNFFXPSEUCFPPHE
IFUJOGFDUJFSJTJDPUFOHFWPMHFWBOFFONFEJTDIFJOHSFFQPGUFOHFWPMHFWBOFFOSFFET
CFTUBBOEFSJTJDPESBHFOEFBBOEPFOJOH SFDJEJWFSFOEFJOGFDUJF JOXFOEJHFQSPUIFTF UF
WFSMBHFO
Antimicrobiële therapie
105
*OFFOHSPPUBBOUBMPOEFS[PFLJOHFOJTHFCMFLFOEBUBOUJNJDSPCJqMFQSPGZMBYFUFSQSF
WFOUJF WBO QPTUPQFSBUJFWF JOGFDUJFT OVU IFFGU )FU FGGFDU WBO EF QSPGZMBYF JT HSPUFS
OBBSNBUF IFU SJTJDP WBO CBDUFSJqMF CFTNFUUJOH JO IFU PQFSBUJFUFSSFJO IPHFS JT )FU
SJTJDPWBOQPTUPQFSBUJFWFJOGFDUJFTCJKPQFSBUJFWFJOHSFQFOJOFFOFSOTUJHHFDPOUBNJ
OFFSEHFCJFE [PBMTCJKVJUHFCSFJEFEBSNQFSGPSBUJFT JTIPHFSEBOCJKJOHSFQFOJOFFO
XFJOJHHFDPOUBNJOFFSEHFCJFE [PBMTCJKEFOPHOJFUHFQFSGPSFFSEFBQQFOEJYPGCJKFFO
VUFSVTFYUJSQBUJF0OEFSCFJEFPNTUBOEJHIFEFO[BMQSPGZMBYFIFUBBOUBMJOGFDUJFTEPFO
WFSMBHFO*OIFUFFSTUFHFWBMFDIUFS[BMIFUFGGFDUEVJEFMJKLFS[JKOEBOJOIFUUXFFEF
HFWBM PNEBUNFFSQBUJqOUFOFSWBO[VMMFOQSP¾UFSFO)FUFGGFDUWBOQSPGZMBYFCJKJO
QSJODJQFTDIPOFJOHSFQFOJTNPFJMJKLBBOUPPOCBBS%JUJTIFUHFWBMCJKIFUJOCSFOHFO
WBOCJKWPPSCFFMEWBBUQSPUIFTFOFOLVOTUHFXSJDIUFO#JKEF[FJOHSFQFOJOTUFSJFMHF
CJFEJTIFUJOGFDUJFSJTJDPCJKBTFQUJTDIFDIJSVSHJTDIFUFDIOJFLPPL[POEFSQSPGZMBYFBM
CJK[POEFSHFSJOHPGIPPSUEBUBMUIBOTUF[JKO/JFUUFNJOXPSEUJOEF[FHFWBMMFOWBBL
QSPGZMBYFUPFHFQBTUPNEBUFMLFJOGFDUJFEFTBTUSFVTJT
5FOTMPUUFJTIFUCJKEFDIJSVSHJTDIFQSPGZMBYFWBOCFMBOHEBUIFUBOUJCJPUJDVNUJKEFOT
EFJOHSFFQJOIFUPQFSBUJFHFCJFEJOWPMEPFOEFIPHFDPODFOUSBUJFBBOXF[JHJT%JUXJM
EVT[FHHFOEBUIFUBOUJCJPUJDVNLPSUWPPSEFJOHSFFQ UJKEFOTEFJOMFJEJOH XPSEUUPF
HFEJFOE)FUJTNFFTUBMOJFUOPEJHEFQSPGZMBYFOBEFJOHSFFQWPPSUUF[FUUFO8PSEU
IFU BOUJCJPUJDVN UPDI MBOHFS EPPSHFHFWFO EBO LBO EJU BMMFFO [JKO UFS CFIBOEFMJOH
WBOFFOJOGFDUJFFOEJFOUEFQSPGZMBYFBMTOJFUFGGFDUJFGUFXPSEFOCFTDIPVXE/BEFS
POEFS[PFLOBBSEFPPS[BBLWBOIFUGBMFOLBOWBOVJUIZHJqOJTDITUBOEQVOUHFXFOTU
[JKO
7.6.2
Niet-chirurgische profylaxe
0WFSIFUOVUUJHFGGFDUWBOQSPGZMBYFUFSWPPSLPNJOHWBOJOGFDUJFTCVJUFOEFDIJSVSHJF
JTNJOEFSCFLFOE
4JUVBUJFTXBBSJOBOUJCJPUJDBXPSEFOHFHFWFOPNJOGFDUJFTUFWPPSLPNFO[JKOEFWPM
HFOEF
BBOEPFOJOHFOWBOEFIBSULMFQQFOPGBBOXF[JHIFJEWBOFFOLVOTULMFQ1SPGZMBYF
XPSEUHFHFWFOUFSWPPSLPNJOHWBOFOEPDBSEJUJT%FQSPGZMBYFXPSEUUPFHFEJFOECJK
UBOEIFFMLVOEJHF JOHSFQFO FO CJK BOEFSF JOHSFQFO XBBSCJK IFU SJTJDP CFTUBBU EBU
CBDUFSJqOJOEFCMPFECBBOLPNFOEJFEFIBSULMFQQFOLVOOFOJOGFDUFSFOEF/FEFS
MBOETF)BSUTUJDIUJOHHFFGUIJFSPWFSFFOBEWJFT
OB IFU EPPSNBLFO WBO BDVVU SFVNB UFO HFWPMHF WBO FFO TUSFQUPLPLLFOJOGFDUJF
1SPGZMBYFXPSEUHFHFWFOPNFFOSFDJEJFGUFWPPSLPNFO
OB DPOUBDU NFU FFO QBUJqOU NFU PQFO UVCFSDVMPTF 1SPGZMBYF XPSEU HFHFWFO BBO
SJTJDPHSPFQFO[PBMT[FFSKPOHFLJOEFSFOFONFOTFONFUFFOPNTMBHWBOEFNBO
UPVYSFBDUJF7PPSUTUFSWPPSLPNJOHWBOFFOSFDJEJFGCJKQBUJqOUFONFUWFSNJOEFSEF
XFFSTUBOE
OBJOUFOTJFGDPOUBDUNFUFFOQBUJqOUNFUEPPSNFOJOHPLPLLFOWFSPPS[BBLUFNF
OJOHJUJT FQJEFNJTDIFOFLLSBNQ 1SPGZMBYFLBOXPSEFOHFHFWFOBBOKPOHFHF[JOT
MFEFO
SFDJEJWFSFOEFVSJOFXFHJOGFDUJFTSFDJEJWFSFOEFFSZTJQFMBT
106 Hygiëne en infectiepreventie
IJWTFSPQPTJUJWJUFJU 1SPGZMBYF NFU DPUSJNPYB[PM LBO XPSEFO HFHFWFO UFS WPPSLP
NJOHWBOJOGFDUJFEPPS1OFVNPDZTUJTDBSJOJJ#JKBDDJEFOUFMFCFTNFUUJOHNFUIJWQP
TJUJFG NBUFSJBBM CJKWPPSCFFME QSJLBDDJEFOU LBO QPTUFYQPTJUJFQSPGZMBYF 1&1 NFU
BOUJIJWNFEJDBUJFXPSEFOHFHFWFO
&FOCJK[POEFSBTQFDUWBOEFOJFUDIJSVSHJTDIFQSPGZMBYFJTIFUDPODFQUWBOEFTFMFD
UJFWFEBSNEFDPOUBNJOBUJF 4%% FOWBOEFUPUBMFEFDPOUBNJOBUJFCJKEFQBUJqOUNFU
FSOTUJHWFSNJOEFSEFXFFSTUBOE#JKTFMFDUJFWFEFDPOUBNJOBUJFXPSEUNFUPSBMFBOUJCJ
PUJDBBMMFFOEFQPUFOUJFFMQBUIPHFOFBFSPCFEBSN¿PSBVJUHFTDIBLFME UFSXJKMEFBOBF
SPCF¿PSBHSPUFOEFFMTCFIPVEFOCMJKGU%F[FBOBFSPCF¿PSBWFSWVMUFFOCFTDIFSNFOEF
GVODUJFUFHFOLPMPOJTBUJFEPPSBOEFSFBFSPCF [JFLFOIVJT ¿PSB%JUNFDIBOJTNFXPSEU
CFIPVEWBOEFLPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJFHFOPFNE#JKMFVLPQFOFQBUJqOUFOJTBBOHFUPPOE
EBUNFUTFMFDUJFWFEFDPOUBNJOBUJFIFUSJTJDPWBOJOGFDUJFNFUBFSPCFHSBNOFHBUJFWF
TUBWFOWFSNJOEFSU
&SCFTUBBUOPHHFFOPWFSFFOTUFNNJOHPWFSEFUPFQBTTJOHWBOTFMFDUJFWFEFDPOUBNJ
OBUJFCJKBOEFSFDBUFHPSJFqOQBUJqOUFO4UVEJFTXPSEFOWFSSJDIUCJKJOUFOTJWFDBSFQB
UJqOUFOEJFJOIFUCJK[POEFSSJTJDPMPQFOPQ[JFLFOIVJTJOGFDUJFT*OBGXBDIUJOHWBOEF
SFTVMUBUFOJTNFOJOIFUBMHFNFFOUFSVHIPVEFOENFUTFMFDUJFWFEFDPOUBNJOBUJFCJK
EF[FQBUJqOUFO WBOXFHFEFIPHFLPTUFOFOIFUPO[FLFSFFGGFDUCJKEFQBUJqOUFOPQEF
CBDUFSJqMF¿PSBPQEFJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOH3FTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLJTPQFFOJOUFO
TJWFDBSFBGEFMJOH XBBSWFFMNFUHFBWBODFFSEFBOUJCJPUJDBXPSEUHFXFSLU OJFUVJUHFTMP
UFO"BOEFFOFLBOULPNUSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLPQJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOHFOWBBL
WPPS)JFSEPPS[BMEFDPOUBNJOBUJFOJFUBMUJKEHPFELVOOFOTMBHFO"BOEFBOEFSFLBOU
XPSEUHFWSFFTEEBUMBOHEVSJHFEFDPOUBNJOBUJFLVSFOCJKEF[FFSHFWBSJFFSEFJOUFOTJWF
DBSFQPQVMBUJFKVJTUOJFVXFSFTJTUFOUJFQSPCMFNFO[BMPQSPFQFO
7.7
Resistentie
%FHFNBLLFMJKLFCFTDIJLCBBSIFJEWBOBOUJCJPUJDBFOEFFFOWPVEJHFUPFEJFOJOHTXFH
WBOEFPSBMFQSFQBSBUFOIFCCFO [PBMTFFSEFSCFUPPHE JOEFBMHFNFOFQSBLUJKLHFMFJE
UPUFFOSVJNBOUJCJPUJDVNHFCSVJL0NEBUCBDUFSJqO[JDITOFMWFSNFOJHWVMEJHFOFO
[JDI TOFM LVOOFO BBOQBTTFO BBO NJOEFS HVOTUJHF PNTUBOEJHIFEFO IFFGU EJU JO EF
MPPQ EFS KBSFO HFMFJE UPU FFO BBO[JFOMJKLF SFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFL )FU POWPPSTQFM
CBSFLBSBLUFSWBOEFHFWPFMJHIFJEWBOWFFM[JFLFOIVJTCBDUFSJqO FOOBBSIFU[JDIMBBU
BBO[JFOJOUPFOFNFOEFNBUFWBOCBDUFSJqOCVJUFOIFU[JFLFOIVJT NBBLUMBCPSBUPSJ
VNPOEFS[PFLOBBSHFWPFMJHIFJETQBUSPOFOUFOPQ[JDIUFWBOSFFLTFOBOUJCJPUJDBOPPE
[BLFMJKL7FSNPFEFMJKLWPSNU[PXFMIFUHFCSVJLEPPSEFQBUJqOUBMTPPLIFUWFUFSJOBJSF
HFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBFFOCJKESBHFUPUEFPNWBOHWBOSFTJTUFOUJFJOIFUNJMJFV*O
EF[JFLFOIVJ[FOIFFGUJOFFOWFSEFSWFSMFEFOIFUHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBBBOMFJEJOH
HFHFWFOUPUBBO[JFOMJKLFWFSTDIVJWJOHFOUVTTFOEFTPPSUFO[JFLUFWFSXFLLFST WPPSBM
WBOHSBNQPTJUJFWFOBBSEFWBOOBUVSFNFFSSFTJTUFOUFHSBNOFHBUJFWFTPPSUFO FOJO
SFTJTUFOUJFQBUSPOFO/BEBUIJFSPQJOEFQFSJPEFUPUEFKBSFOUBDIUJHNFUOJFVXBO
UJCJPUJDBCFMFJE XBT HFSFBHFFSE XFSE EF BGHFMPQFO UXJOUJH KBBS FFO UPFOBNF HF[JFO
Antimicrobiële therapie
107
WBO NFFS SFTJTUFOUF HSBNQPTJUJFWF CBDUFSJqO [PBMT NFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF TUBGZMPLPL
LFOFOSFTJTUFOUFFOUFSPLPLLFO0NEFSFTJTUFOUJFPOUXJLLFMJOHUFLVOOFOWPMHFOFO
PNUFLVOOFO[JFOXFMLFNBBUSFHFMFOFFOQPTJUJFWFJOWMPFELVOOFOIFCCFOCJKIFU
CFUFVHFMFOWBOEJUQSPCMFFN[JKO[PXFMPQOBUJPOBBMBMTJOUFSOBUJPOBBMOJWFBVTVSWFJM
MBODFJOJUJBUJFWFOHFOPNFO*OGPSNBUJFIJFSPWFSLBONFOWJOEFOCJKEF48"# XXX
TXBCOM FO CJK IFU &VSPQFBO "OUJNJDSPCJBM 3FTJTUBODF 4VSWFJMMBODF 4ZTUFN &"344
XXXFBSTTSJWNOM 0NEBUWFSHFMJKLCBSFQSPCMFNBUJFL[JDIWPPSEPFUJOEFWFUFSJOBJSF
TFDUPS JT NFO PPL EBBS BM FOJHF KBSFO BDUJFG NFU FFO TVSWFJMMBODFTZTUFFN 7FSJOBSZ
"OUJCJPUJD6TBHFBOE3FTJTUBODF4VSWFJMMBODF 7"/563&4 7.8
Antibioticabeleid
0NEBUEFPNWBOHWBOIFUHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDB[PHSPPUJT XPSEUEFQSBLUJTFSFOE
BSUTOJFU[FMEFOHFDPOGSPOUFFSENFUUPYJTDIFFOBMMFSHJTDIFCJKXFSLJOHFO4BNFONFU
EFPQLPNFOEFSFTJTUFOUJFQSPCMFNBUJFLMFJEUEJUUPUCFQFSLJOHFOWBOEFLFV[FWPPS
FFOFGGFDUJFWFCFIBOEFMJOH
)FUJTEBBSPNWBOCFMBOHUFUSBDIUFOEFJOEJDBUJFTWPPSIFUWPPSTDISJKWFOWBOBOUJCJP
UJDB[PEVJEFMJKLNPHFMJKLUFEF¾OJqSFOFOIFUBBOUBMBOUJCJPUJDBXBBSVJUEFLFVTNPFU
XPSEFOHFNBBLU [PCFQFSLUFOFFOWPVEJHNPHFMJKLUFIPVEFO
*OIFULPSULVOOFOEFWPMHFOEFSJDIUMJKOFOXPSEFOHFIBOUFFSE
%FUPFEJFOJOHWBOBOUJCJPUJDBJTTMFDIUT[JOWPMCJKEFCFTUSJKEJOHWBOCBDUFSJqMFJO
GFDUJFT%FJOEJDBUJFTWPPSIFUHFWFOWBOBOUJCJPUJDBBMTUIFSBQJFPGQSPGZMBYFEJF
OFOEVJEFMJKLUF[JKO-PLBBMPGSFHJPOBBMLVOOFOEFJOEJDBUJFT[JKOOFFSHFMFHEJO
VJUPWFSMFHWPPSUHFLPNFOWPPSTDISJGUFO&FONPPJWPPSCFFMEJTIFUWJBEF48"#
XFCTJUFUFWFSLSJKHFOBOUJCJPUJDVNCPFLKF,PPSUT PGFFOHSJFQBDIUJH[JFLUFCFFME EBUNFFTUBMWBOWJSBMFPPSTQSPOHJT JTPQ[JDI[FMGHFFOSFDIUWBBSEJHJOHWPPSBOUJ
NJDSPCJqMFUIFSBQJF
*OIFU[JFLFOIVJTNPFUNFOFSOBBSTUSFWFOEFLFVTWBOIFUBOUJCJPUJDVNUFCFQB
MFOBBOEFIBOEWBOEFVJUTMBHWBOEFLXFFL7FSEFSLVOOFOCJOOFOEFNFEJTDIF
TUBG HFNBBLUF BGTQSBLFO PNUSFOU EF UPFQBTTJOH WBO EF WFSTDIJMMFOEF TUPGGFO WBO
JOWMPFE[JKOPQEFLFVT7FFMNJEEFMFOWFSUPOFOFFOPWFSMBQJOIFUXFSLJOHTTQFD
USVNPGJOEJDBUJFHFCJFE%FUPFEJFOJOHTXJK[F CJKXFSLJOHFOFOLPTUFONPFUFOCJK
EFLFV[FXPSEFOCFUSPLLFO
"OUJCJPUJDB EJFOFO CJK FSOTUJHF JOGFDUJFT QBSFOUFSBBM UF XPSEFO UPFHFEJFOE 7BBL
XPSEU HFCSVJLHFNBBLU WBO DPNCJOBUJFT )FU NFFTU UPYJTDIF NJEEFM LBO XPSEFO
HFTUBBLUXBOOFFSEF[JFLUFWFSXFLLFSHFWPFMJHCMJKLUUF[JKOWPPSIFUNJOTUUPYJTDIF
NJEEFMFOEFJOGFDUJFNFUTVDDFTMJKLUUFLVOOFOXPSEFOCFTUSFEFO
"BOEFVJUWPFSJOHWBOIFUCFMFJELBOBMTWPMHUHFTUBMUFXPSEFOHFHFWFO
IFU PQTUFMMFO WBO FFO MJKTU WBO FFO CFQFSLU BBOUBM BOUJCJPUJDB EJF WPPS CFQBBMEF
JOEJDBUJFTJOBBONFSLJOHLPNFO NFUBEWJF[FOUFOBBO[JFOWBOWPPSLFVS EPTFSJOH
FOUPFEJFOJOHTWPSN"MMFFOWBOEFJOEFMJKTUHFOPFNEFBOUJCJPUJDB[VMMFOJOIFU
MBCPSBUPSJVNHFWPFMJHIFJETCFQBMJOHFOXPSEFOVJUHFWPFSE
108 Hygiëne en infectiepreventie
FFOJOIPVETEFTLVOEJHF JOGFDUJPMPPH BSUTNJDSPCJPMPPH JOIFU[JFLFOIVJTEFWPPS
HFTDISFWFOBOUJCJPUJDBMBUFOCFPPSEFMFOFOFSWPPS[PSHESBHFOEBUCJKBGXJKLJOHFO
WBOIFUCFMFJEPWFSMFHXPSEUHFWPFSE
EFJOUSPEVDUJFWBOFFO´TUPQPSEFSµTZTUFFN XBBSCJKEFUPFMFWFSJOHWBOBOUJCJPUJDB
OBFFOWBTUHFTUFMEBBOUBMEPTFSJOHFOXPSEUHFTUBBLU%BBSOBJTFFOOJFVXSFDFQU
OPEJHPNIFUNJEEFMWBOEFBQPUIFFLUFWFSLSJKHFO%JUMBBUTUFJTNFUOBNFWBO
CFMBOHCJKIFUQSPGZMBDUJTDIFHFCSVJL XBBSCJKBOUJCJPUJDBTMFDIUTLPSUEVSFOEFOJO
EFNFFTUFHFWBMMFOFFONBMJHNPFUFOXPSEFOUPFHFEJFOE
&FOBOUJCJPUJDVNCFMFJELBO°OBBTUIZHJqOJTDIFNBBUSFHFMFO°IFUPOUTUBBO EFTFMFD
UJFFOEFWFSTQSFJEJOHWBOSFTJTUFOUFTUBNNFOCFQFSLFOFOCJKESBHFOBBOIFUCFIPVE
WBOEFFGGFDUJWJUFJUWBOWFFMHPFEFBOUJCJPUJDB#PWFOEJFOLBOFFODPSSFDUVJUHFWPFSE
CFMFJECFTQBSFOE[JKOWPPSIFU[JFLFOIVJTCVEHFU PNEBUHPFELPQFSFNJEEFMFOXPS
EFOHFCSVJLUFO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTNFUHFWPFMJHFCBDUFSJqOWBBLNJOEFSHFDPNQMJ
DFFSEWFSMPQFOEBOJOGFDUJFTEJFXPSEFOWFSPPS[BBLUEPPSSFTJTUFOUFCBDUFSJqO
Deel I I Infectiepreventie in de praktijk
8
Inleiding
S. Terpstra
*OEFFQJEFNJPMPHJFJTIFUHFCSVJLFMJKLPNIFUPOUTUBBOWBOFFOJOGFDUJFUFWFSLMBSFO
BMTIFUSFTVMUBBUWBOFFOTFSJFDPNQMFYFJOUFSBDUJFTUVTTFOIFUWFSPPS[BLFOEFNJDSP
PSHBOJTNF EFHFWPFMJHFHBTUIFFSFO[JKOPNHFWJOH CFTNFUUJOHTDZDMVTPGJOGFDUJFLF
UFO .BBUSFHFMFOPNJOGFDUJFTUFWPPSLPNFO[JKOHFSJDIUPQIFUEPPSCSFLFOWBOEF
CFTNFUUJOHTDZDMVT*OEFQSBLUJKLCFUFLFOUEJUNBBUSFHFMFOPNIFUNJDSPPSHBOJTNF
UFFMJNJOFSFOPGUFJTPMFSFO0PLLVOOFOIFUNBBUSFHFMFO[JKOPNEFHBTUIFFSUFCF
TDIFSNFOUFHFOJOGFDUJFTPGCFTNFUUJOHTXFHFOUFCMPLLFSFO
4UFM FFOQBUJqOUXPSEUHFPQFSFFSE#FIBMWF[JKODPOEJUJFLVOOFOEFMVDIUCFIBOEFMJOH
JOEFPQFSBUJFSVJNUF EFXFSLXJK[FWBOIFUPQFSBUJFQFSTPOFFMFOEFNJDSPCJPMPHJTDIF
LXBMJUFJUWBOEFHFCSVJLUFNBUFSJBMFOWBOJOWMPFE[JKOPQIFUPOUTUBBOWBOFFOQPTU
PQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJF%PPSIFUOFNFOWBOTQFDJ¾FLFNBBUSFHFMFOLBOIFUJOGFDUJF
SJTJDPXPSEFOWFSMBBHE.BBUSFHFMFO[PBMTIFUUPFEJFOFOWBOBOUJCJPUJDBQSPGZMBYFBBO
EFQBUJqOU IFUHFCSVJLWBOFFOMBNJOBS¿PXJOTUBMMBUJFWPPSEFMVDIUCFIBOEFMJOH FFO
BTFQUJTDIF XFSLXJK[F FFO HPFEF EJTDJQMJOF WBO EF NFEFXFSLFST PG IFU HFCSVJL WBO
TUFSJFMFNBUFSJBMFO
"GCFFMEJOHUPPOUEFESJFFMFNFOUFOVJUEFJOGFDUJFLFUFONJDSPPSHBOJTNF HBTU
IFFSFOPNHFWJOH%FBGCFFMEJOHMBBU[JFOEBUFFO [JFLUFWFSXFLLFOE NJDSPPSHBOJT
NF BGLPNTUJHWBOFFOCFTNFUUJOHTCSPOVJUEFPNHFWJOHWBOEFQBUJqOU CJKWPPSCFFME
CFTNFUWPFETFM EPPSPQOBNFWJBIFUNBBHEBSNLBOBBM QPSUFEµFOUSnF EFQBUJqOU
HFWPFMJHFHBTUIFFS LBOCFSFJLFO7JB[JKOFYDSFUJFQSPEVDUFO QPSUFEFTPSUJF LBO
EFCFTNFUUFQBUJqOU EJFBMTCSPOGVOHFFSU PQ[JKOCFVSUXFFSEFPNHFWJOHCFTNFUUFO XBBSNFFEFDJSLFMHFTMPUFOJT0NEFLFUFOUFEPPSCSFLFO LVOOFOQSFWFOUJFWFNBBU
SFHFMFOXPSEFOHFOPNFOEJFFFOBBOHSJKQJOHTQVOUIFCCFOPQEJWFSTFTDIBLFMTWBOEF
LFUFO*OEFBGCFFMEJOH[JKOEFNBBUSFHFMFOXFFSHFHFWFOJOEF´CBMMPOOFOµ%FQMBBUT
WBOEF´CBMMPOµHFFGUBBOPQXFMLQVOUEFJOGFDUJFLFUFOEPPSCSPLFOXPSEU
*OEJUEFFMWBOIFUCPFL[BMVJUWPFSJHXPSEFOJOHFHBBOPQXFMLFXJK[FNFO JOEFEBHF
MJKLTFQSBLUJKLWBOIFU[JFLFOIVJT JOGFDUJFTLBOWPPSLPNFO)JFSCJKJTJOBMMFHFWBMMFO
EFJOGFDUJFLFUFOIFUVJUHBOHTQVOUFOEFUFOFNFONBBUSFHFMFOEJFOFOPNEF[FLFUFO
UFEPPSCSFLFO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_8, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
112 Hygiëne en infectiepreventie
Maatregelen:
weerstand verhogen
antibiotica
SDD
vaccinatie
immunisatie
gevoelige gastheer → bron
Maatregelen:
handenreiniging
handdesinfectie
handschoenen
steriel materiaal
asepsis
huiddesinfectie
isolatiekamer
wondzorg
katheterzorg
overschort
Afbeelding 8.1
Micro-organisme
ro-organisme
Mic
Porte d’entrée via:
slijmvliezen/huid
maag-darmkanaal
ademhalingswegen
niet-intacte huid
Porte de sortie via:
excreties
secreties
druppelkernen
huidcontact
Omgeving
bron ←
mensen
bron ←
apparatuur
bron ←
water
bron ←
voeding
bron ←
lucht
Maatregelen:
reiniging
desinfectie
sterilisatie
HEPA-filter
luchtbehandeling
HACCP
De infectieketen met preventieve maatregelen
Maatregelen:
isolatiekamer
handschoenen
overschort
mondmasker
handdesinfectie
handenreiniging
9
Reinigen en desinfecteren
C.M. Taal en G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
9.1
Reinigen
0WFSBM°EVTPPLJOJOTUFMMJOHFOJOEFHF[POEIFJET[PSH°WFS[BNFMFO[JDIWVJMFOTUPG
%PPSUFSFJOJHFOQSPCFFSUNFOEJUWVJMUFWFSXJKEFSFO5IVJTHFCSVJLUNFOTUPG[VJHFS TUPGEPFL EXFJMFOTPQEPFL*OJOTUFMMJOHFOJOEFHF[POEIFJET[PSHWFSCMJKWFONFOTFO
NFU FFO WFSNJOEFSEF XFFSTUBOE FOPG NFOTFO EJF NPHFMJKL QBUIPHFOF NJDSPPSHB
OJTNFO WFSTQSFJEFO %BBSPN XPSEFO JO EF[F JOTUFMMJOHFO BOEFSF FJTFO HFTUFME BBO
IVJTIPVEFMJKLFSFJOJHJOHEBOUIVJT
)FUEPFMWBOSFJOJHFOCJOOFOEFHF[POEIFJET[PSHJTIFUWFSXJKEFSFOWBOMPTFOWBTU
HFLMFFGEWVJMPQFFO[PEBOJHFXJK[FEBUWPPSLPNFOXPSEUEBUNJDSPPSHBOJTNFO[JDI
IBOEIBWFO WFSNFFSEFSFOFOWFSTQSFJELVOOFOXPSEFO
8FPOEFSTDIFJEFO
NFEJTDIFBQQBSBUVVSFOJOTUSVNFOUFO
PQQFSWMBLLFO [PBMTWMPFSFO
WPPSXFSQFOSPOEEFQBUJqOU
9.1.1
Het reinigen van medische apparatuur en instrumenten
*O IFU WFSMFEFO XFSEFO HFCSVJLUF JOTUSVNFOUFO PQ EF BGEFMJOH HFSFJOJHE PG JO FFO
EFTJOGFDUFSFOEF CFXBBSWMPFJTUPG OBBS EF DFOUSBMF TUFSJMJTBUJFBGEFMJOH $4" WFSWPFSE
WPPSSFJOJHJOH0NEBUIJFSCJKEFLBOTPQCFTNFUUJOHFOWFSXPOEJOH[FLFSOJFUEFOL
CFFMEJHJT HBBOTUFFETNFFS[JFLFOIVJ[FOFSUPFPWFSIFUHFCSVJLUFJOTUSVNFOUBSJVN
[POEFSCFIBOEFMJOHFOJOHFTMPUFOCBLLFOUFWFSWPFSFOOBBSEF$4"
0QEF$4"CFTUBBOBQBSUFSVJNUFOWPPS´WVJMµFO´TDIPPOµJOTUSVNFOUBSJVN&SXFSLU
TQFDJBBMPQHFMFJEFOHFuOTUSVFFSEQFSTPOFFM;JFWPPSFFOVJUHFCSFJEFCFTDISJKWJOHWBO
EF[FBGEFMJOHQBSBHSBBG
%FSFJOJHJOHHFTDIJFEUJOFFOJOTUSVNFOUFOXBTNBDIJOF EJFUFWFOTUIFSNJTDIEFTJO
GFDUFFSUJOEJFOEFJOTUSVNFOUFOHFEVSFOEFNJOJNBBMWJKGNJOVUFOCJK $XPSEFO
CFIBOEFME
;FFS¾KOFJOTUSVNFOUFOXPSEFOVMUSBTPPOHFSFJOJHE
Ultrasoon reinigen
%F JOTUSVNFOUFO XPSEFO JO FFO CBL NFU SFJOJHJOHTWMPFJTUPG HFEPNQFME %PPS FFO
QJq[PFMFLUSJTDIFMFNFOUXPSEUHFMVJETFOFSHJFNFUFFOGSFRVFOUJFWBOL)[PQ
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_9, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
114 Hygiëne en infectiepreventie
HFXFLU XBBSEPPSEFWMPFJTUPGJOUSJMMJOHHFCSBDIUXPSEU)JFSEPPSLVOOFOWFSPOUSFJ
OJHJOHFOMPTHFTMBHFOXPSEFO
9.1.2
Het reinigen van oppervlakken, zoals vloeren
7PPSIFUSFJOJHFOWBOPQQFSWMBLLFO[JKOUXFFNFUIPEFOUFPOEFSTDIFJEFOEFESPHF
FOEFOBUUFNFUIPEF%FESPHFNFUIPEF XJTEPFL WFSEJFOUEFWPPSLFVSJOHF[POE
IFJET[PSHJOTUFMMJOHFO
Droge methode
*O [JFLFOIVJ[FO HFCSVJLU NFO CJK EF EBHFMJKLTF SFJOJHJOH WBO QBUJqOUFOSVJNUFO
NFFTUBMFFOXJTEPFL&FOXJTEPFLJTEJTQPTBCMFFOHFNBBLUWBOHFuNQSFHOFFSEQB
QJFS)FUWPPSEFFMIJFSWBOJTEBUTUPGXPSEUWBTUHFIPVEFOEJUJOUFHFOTUFMMJOHUPUCJK
[XBCCFSTFOTUPGEPFLFO XBBSNFFTUPGBMMFFOWFSQMBBUTUXPSEU/BIFUWFSXJTTFMFOWBO
EFHFuNQSFHOFFSEFXJTEPFLEJFOFOEFIBOEFOHFSFJOJHEUFXPSEFO
7BTUF WMPFSCFEFLLJOH XPSEU JO IFU BMHFNFFO OJFU JO QBUJqOUFOLBNFST FO CFIBOEFM
SVJNUFO UPFHFQBTU PNEBU WMFLLFO NPFJMJKL WFSXJKEFSE LVOOFO XPSEFO &FO CJKLP
NFOEOBEFFMJTEBUCJKIFUTUPG[VJHFOWBOWBTUFWMPFSCFEFLLJOHLBOTCFTUBBUPQWFS
TQSFJEJOHWBOPQEXBSSFMFOEFTUPGEFFMUKFT BMPGOJFUNFUNJDSPPSHBOJTNFO
Natte methode
7PPSEBUOBUHFSFJOJHEXPSEU NPFUBMUJKEFFSTUTUPGWFSXJKEFSEXPSEFONFUFFOXJT
EPFL#JKEFOBUUFNFUIPEFHFCSVJLUNFOFFOTDIPPONBBLNJEEFMEBUXPSEUPQHFMPTU
JOXBSNXBUFS)FUTPQ[BMTOFMWFSWVJMFO XBBSCJKOBBTUEF[JDIUCBSFWFSWVJMJOHPPL
TQSBLFLBO[JKOWBOFFOTUFSLFUPFOBNFWBONJDSPPSHBOJTNFO0NEJU[PWFFMNPHF
MJKLUFCFQFSLFO EJFOUIFUTPQGSFRVFOUUFXPSEFOWFSXJTTFMEPGLBOHFCSVJLXPSEFO
HFNBBLUWBOFFOUXFFFNNFSTZTUFFNNFUXSJOHFS BGCFFMEJOH &FOOBUUFEXFJM NPQ PG TPQEPFL LBO WFFM NJDSPPSHBOJTNFO CFWBUUFO FO [P FFO CFTNFUUJOHTCSPO
WPSNFO%BBSPNHFCSVJLUNFOEJTQPTBCMFEPFLFOPGTDIPPONBBLNBUFSJBMFO°[PBMT
EXFJM NPQFOEFSHFMJKLF°EJFEBHFMJKLTUIFSNJTDIHFEFTJOGFDUFFSEXPSEFO XBTTFSJK /BB¿PPQWBOOBUUFSFJOJHJOHEJFOUFSHPFEOBHFESPPHEUFXPSEFO[PEBUFWFOUVFFM
BDIUFSHFCMFWFONJDSPPSHBOJTNFOHFFOLBOTLSJKHFO[JDI JOIFUWPDIUFOCJKLBNFS
UFNQFSBUVVS UFWFSNFOJHWVMEJHFO
"MTFSQBUJqOUFONBUFSJBBMHFNPSTUJT NPFUNFOEJUEJSFDU°FONFUIBOETDIPFOFOBBO
°WFSXJKEFSFONFUCFIVMQWBOFFOEJTQPTBCMFEPFL EJFIFUHFNPSTUFNBUFSJBBMBCTPS
CFFSU)JFSOBJTEFTJOGFDUJFNFUBMDPIPMPGFFODIMPPSPQMPTTJOHBGEPFOEF
9.1.3
Het reinigen van voorwerpen
*OIFU[JFLFOIVJTXPSEFOWFSTDIJMMFOEFWPPSXFSQFOHFCSVJLUEPPSFOWPPSQBUJqOUFO
&S[JKOTJUVBUJFTXBBSCJKNFFSQBUJqOUFOHFCSVJLNBLFOWBOnnOWPPSXFSQ)FUSFJOJ
HFOEJFOUIJFSPQBGHFTUFNEUF[JKO
7PPSXFSQFO [PBMT XBTLPN HFCJUTCBLKF QP VSJOBBM TMPG FO QPTUPFM NPFUFO OB FML
HFCSVJLHFSFJOJHEFOESPPHCFXBBSEXPSEFO&FOCFUFSFNPHFMJKLIFJEJTHFCSVJLUF
Reinigen en desinfecteren
Afbeelding 9.1
115
Twee-emmersysteem voor het ‘nat’ reinigen van vloeren
Foto: Electrolux, Alphen aan den Rijn
NBLFO WBO FFO CFEQBOTQPFMFS XBBSJO FFO CFEQBO VSJOBBM PG LMFJOF HFCSVJLTWPPS
XFSQFOHFSFJOJHEFOUIFSNJTDIHFEFTJOGFDUFFSELVOOFOXPSEFO
%FCPWFOLBOUWBOIFUOBDIULBTUKFWBOEFQBUJqOUXPSEUEBHFMJKLTIVJTIPVEFMJKLHFSFJ
OJHE/BPOUTMBHXPSEFOIFUHFIFMFLBTUKF IFUCFEFOEFBBOIFUCFECFWFTUJHEFWPPS
XFSQFO[PBMTVSJOBBMIPVEFS PPSTDIFMQWBOEFSBEJP JOGVVTTUBOEBBSE EFLFOCPPHFO
EFSHFMJKLF[PSHWVMEJHIVJTIPVEFMJKLHFSFJOJHE0PLIJFSCMJKGUWBOCFMBOHWPPSXFSQFO
OB SFJOJHJOH HPFE UF ESPHFO "OEFSF WPPS[JFOJOHFO SPOE EF QBUJqOU [PBMT CFEHPS
EJKOFO NPFUFOSFHFMNBUJHFOJOJFEFSHFWBMCJK[JDIUCBSFWFSPOUSFJOJHJOH HFSFJOJHE
XPSEFOJOEFXBTTFSJK
9.2
Desinfectie
"MTEF¾OJUJFWBOEFTJOGFDUJFIBOUFSFOXFIFUWFSNJOEFSFOWBOIFUBBOUBMFOIFUTPPSU
NJDSPPSHBOJTNFOUPUFFO WPPSIFUHFCSVJLTEPFM BBOWBBSECBBSBBOUBM
116 Hygiëne en infectiepreventie
9.2.1
Algemene aandachtspunten
"BOEFTJOGFDUJFEJFOUFFOHPFEFSFJOJHJOHWPPSBGUFHBBO*OEJFOIFUUFEFTJOGFDUFSFO
PCKFDUOPHQBUJqOUFONBUFSJBBMCFWBU XPSEUIFUEFTJOGFDUJFQSPDFTCFMFNNFSEEPPSEBU
PSHBOJTDIFTUPGGFOEFJOXFSLJOHWBOEFTJOGFDUBOUJBWFSIJOEFSFO%FTJOGFDUJFJTNFFTU
BMHFCBTFFSEPQIFUWFSNPHFOFJXJUUFOWBOEFDFMNFNCSBBOWBONJDSPPSHBOJTNFOUF
DPBHVMFSFOPGEFDFMNFNCSBBOPQFFOBOEFSFNBOJFSUFCFTDIBEJHFO
%FLFV[FWBOEFEFTJOGFDUJFNFUIPEFIBOHUBGWBOEFBBSEWBOIFUNBUFSJBBM IFUCF
PPHEFHFCSVJLTEPFMFOEFLPTUFO5IFSNJTDIFEFTJOGFDUJFIFFGUBMUJKEEFWPPSLFVSCP
WFODIFNJTDIFEFTJOGFDUJF PNEBUIJFSCJKHFFOBHSFTTJFWFTUPGGFOWPPSLPNFOEJFNP
HFMJKLWPPSXFSQFO IVJEFOTMJKNWMJF[FOWBOEFHFCSVJLFSFOIFUNJMJFVBBOUBTUFO
.FUOBNFCJKEFDIFNJTDIFEFTJOGFDUBOUJBJTFSWFSTDIJMJOXFSLJOHTTQFDUSVN%FLFV
[FWBOIFUEFTJOGFDUBOTJTEBBSPNNFEFBGIBOLFMJKLWBOEFBBSEWBOEFUFWFSXBDIUFO
NJDSPPSHBOJTNFO &ML EFTJOGFDUBOT JT JO FFO CFQBBMEF DPODFOUSBUJF PQUJNBBM XFSL
[BBN&FOIPHFSFDPODFOUSBUJFEBOXPSEUWPPSHFTDISFWFOHBSBOEFFSU JOEFNFFTUF
HFWBMMFO HFFOCFUFSSFTVMUBBUFOXFSLULPTUFOWFSIPHFOE0PLEFJOXFSLJOHTUJKE BG
IBOLFMJKLWBOIFUHFLP[FOEFTJOGFDUBOTFOEFUPFQBTTJOH JTWBOHSPPUCFMBOHFOEJFOU
TUSJLU JO BDIU HFOPNFO UF XPSEFO %F HFCSVJLTPQMPTTJOHFO WBO EFTJOGFDUBOUJB [JKO
CFQFSLUIPVECBBS%FIPVECBBSIFJEJTCFIBMWFWBODIFNJTDIFGBDUPSFOPPLTUFSLBG
IBOLFMJKLWBOEFPSHBOJTDIFCFMBTUJOH
/BIFUQSPDFTEJFOFOEFHFEFTJOGFDUFFSEFWPPSXFSQFOHPFEUFXPSEFOOBHFTQPFME PN
UFWPPSLPNFOEBUFWFOUVFMFSFTUFOEFTJOGFDUBOT UPYJTDIF SFBDUJFTLVOOFOWFSPPS[B
LFO
&FOBOEFSFPWFSXFHJOHCJKEFLFV[FWBOFFOEFTJOGFDUBOTJTEFNPHFMJKLFTDIBEFMJKLF
CJKXFSLJOHWPPSQFSTPOFOEJFNFUEFEFTJOGFDUBOUJBNPFUFOXFSLFO7PPS[PSHTNBBU
SFHFMFO [JKO NFFTUBM OPPE[BLFMJKL [PBMT IFU ESBHFO WBO IBOETDIPFOFO FOPG OFVT
NPOENBTLFS0PLIFUBG[VJHFOWBOWSJKLPNFOEFEBNQFOLBOCJKIFUXFSLFONFUCF
QBBMEFEFTJOGFDUBOUJBFFOWFSFJTUF[JKO
%FJOWMPFEWBOEFTJOGFDUBOUJBPQIFUNJMJFVEJFOUPPLCJKEFBGXFHJOHCFUSPLLFOUF
XPSEFO)FUXPSEUBGHFSBEFOHSPUFIPFWFFMIFEFOEFTJOGFDUBOUJBPQIFUSJPPMUFMP[FO
8FUUFMJKLFOPSNFOPNUSFOUEFUPFMBBUCBBSIFJEWBOIFUMP[FOWBOEFTJOGFDUBOUJB[JKO
JOWPPSCFSFJEJOH
9.2.2
Desinfectiemethoden
%FEFTJOGFDUJFNFUIPEFO[JKOBMTWPMHUJOUFEFMFO
" GZTJTDI
B IJUUF UIFSNJTDI B VMUSBWJPMFUUFTUSBMJOH
# DIFNJTDI
C EFTJOGFDUBOUJBWPPSWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
C IVJEEFTJOGFDUBOUJB
Reinigen en desinfecteren
A
117
Fysische desinfectiemethoden
B
5IFSNJTDIFEFTJOGFDUJF
5IFSNJTDIFEFTJOGFDUJFIPVEUJOEBUEPPSNJEEFMWBOWFSIJUUJOH BMEBOOJFUJODPN
CJOBUJFNFUXBUFS NJDSPPSHBOJTNFOXPSEFOHFEPPE%FBGTUFSWJOHTDVSWFWBONJDSP
PSHBOJTNFOCJKUIFSNJTDIFEFTJOGFDUJFJTWPPSOBNFMJKLBGIBOLFMJKLWBOEFWBSJBCFMFO
UFNQFSBUVVSFOUJKE*OEJFOFFOIPHFUFNQFSBUVVSNPHFMJKLJT LBOEFEFTJOGFDUJFUJKE
LPSU[JKO7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOFFOJOTUSVNFOUFOXBTNBDIJOF $ NJOVUFO FFO VJULPPLQBO FO FFO QPTQPFMFS XBBSJO SFTQFDUJFWFMJKL JOTUSVNFOUFO TQFOFO FO
CFEQBOOFOXPSEFOHFTQPFMENFUXBUFSWBONJOTUFOT$
1BTUFVSJTBUJFJTPPLFFOWPSNWBOUIFSNJTDIFEFTJOGFDUJF%F[FNFUIPEFXPSEUWPPS
OBNFMJKLUPFHFQBTUJOEFWPFETFMCFSFJEJOHTJOEVTUSJF&FOCFLFOEWPPSCFFMEWBOFFO
HFQBTUFVSJTFFSEQSPEVDUJTNFML.FMLXPSEUHFEVSFOEFUPUNJOVUFOWFSIJUUPU
h$FOWFSWPMHFOTBGHFLPFME
B
6MUSBWJPMFUUFTUSBMJOH VW
6MUSBWJPMFUUF TUSBMJOH IFFGU FFO CBDUFSJFEPEFOEF XFSLJOH %F EPPSESJOHCBBSIFJE JO
WBTUFTUPGGFOJTFDIUFSHFSJOH0QUJNBMFXFSL[BBNIFJEXPSEUCFSFJLUJOLMFJOFSVJN
UFO[POEFSTDIBEVXWMBLLFONFUQBSUJLFMBSNFMVDIU(MBTFOQMBTUJDIPVEFOEFTUSB
MJOHUFHFO%PPSEF[FFJHFOTDIBQQFOJTIFUBBOUBMHFCSVJLTUPFQBTTJOHFOHFSJOH6W
TUSBMJOHXPSEUEBOPPLWPPSOBNFMJKLUPFHFQBTUJOMBNJOBSBJS¿PXLBTUFOWBOBQPUIFFL
FOMBCPSBUPSJVN
B
Chemische desinfectiemethoden
#JKDIFNJTDIFEFTJOGFDUJFXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOEFTJOGFDUBOUJB%JU[JKODIFNJ
TDIFQSPEVDUFOEJFEPPSIVOFJHFOTDIBQQFOFFOCBDUFSJDJEF FFOGVOHJDJEFFOPGFFO
WJSVDJEFXFSLJOHIFCCFO
0QIFUHFCSVJLWBOEFTJOGFDUJFNJEEFMFOJTJO/FEFSMBOEFFOWJFSUBMXFUUFOWBOLSBDIU
BGIBOLFMJKLWBOIFUUPFQBTTJOHTHFCJFE
8FUPQEFHFOFFTNJEEFMFOWPPS[JFOJOHEFTJOGFDUBOUJBCFEPFMEWPPSHFCSVJLPQEF
BMEBOOJFUJOUBDUFIVJEPGTMJKNWMJF[FO
8FUPQEFNFEJTDIFIVMQNJEEFMFOEFTJOGFDUBOUJBBMT´IVMQTUVLµWBOFFONFEJTDI
IVMQNJEEFM
#FTUSJKEJOHTNJEEFMFOXFU
8BSFOXFU WPPS DPTNFUJDBQSPEVDUFO EFTJOGFDUBOUJB CFEPFME WPPS IZHJqOJTDIF
IBOEEFTJOGFDUJF
7PPSFFOVJUHFCSFJEFCFTDISJKWJOHWBOEFTJOGFDUJFFOXFUHFWJOH SBBEQMFFH#FMFJESFJ
OJHJOH EFTJOGFDUJFFOTUFSJMJTBUJF 8FSLHSPFQ*OGFDUJFQSFWFOUJFNFJ
C
%FTJOGFDUBOUJBWPPSWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
7FMFUJFOUBMMFOWFSTDIJMMFOEFEFTJOGFDUBOUJB[JKOWPPSEJUEPFMUPFHFMBUFO7BOEFNFFTU
HFCSVJLUFEFTJOGFDUBOUJBJOEFHF[POEIFJET[PSHXPSEUFFOBBOUBMTQFDJ¾FLFLFONFS
LFOCFMJDIU
118 Hygiëne en infectiepreventie
"MDPIPMFO %FNFFTUHFCSVJLUFBMDPIPMFOWPPSEFTJOGFDUJF[JKOFUIZMBMDPIPM FUIBOPM FOJTPQSPQZM
BMDPIPM%FXFSLJOHCFSVTUPQIFUDPBHVMFSFOWBOIFUDFMFJXJUWBONJDSPPSHBOJTNFO
*TPQSPQZMBMDPIPM JT OJFU BDUJFG UFHFO IZESP¾FMF WJSVTTFO FOUFSPWJSVTTFO %F NFFTU
HFCSVJLUFDPODFOUSBUJFJTFUIZMBMDPIPM7BBLXPSEFOBOEFSFEFTJOGFDUBOUJB [PBMT
KPEJVNFODIMPPSIFYJEJOF BBOBMDPIPMUPFHFWPFHE"MDPIPMXFSLUTOFMNBBSLPSUEV
SFOE)FUJTCSBOECBBS WFSEBNQUTOFMFOMBBUHFFOSFTJEVBDIUFS"MDPIPMLBOXPSEFO
UPFHFQBTUBMTPQQFSWMBLUFEFTJOGFDUBOTCJKLMFJOFPQQFSWMBLLFOPGWPPSXFSQFO)FUJT
OJFUHFTDIJLUWPPSEFTJOGFDUJFWBOIFUTMJKNWMJFT
8FSLJOHTTQFDUSVN
"MDPIPMFOIFCCFOFFOCSFFEXFSLJOHTTQFDUSVN;F[JKOCBDUFSJDJEF GVOHJDJEFFOWFFM
BMWJSVDJEF;FEPEFOFDIUFSCBDUFSJFTQPSFOOJFU
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
BBOUBTUJOHWBOSVCCFSFOTPNNJHFTPPSUFOLVOTUTUPG
MBBUHFFOQPUFOUJFFMUPYJTDISFTJEVBDIUFS
&GGFDUPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
VJUESPHJOHWBOEFIVJE
$IMPPSWFSCJOEJOHFO
7PPSCFFMEFO
OBUSJVNEJDIMPPSJTPDZBOVSBBU
DIMPPSBNJOF5
OBUSJVNIZQPDIMPSJFU
%FXFSLJOHWBOEF[FDIMPPSPQMPTTJOHFOJTHFCBTFFSEPQEFBGHJGUFWBOBDUJFGDIMPPS
)0$M %JUJPOPYJEFFSUIFUDFMNFNCSBBOWBOIFUNJDSPPSHBOJTNF
8FSLJOHTTQFDUSVN
$IMPPSIFFGUFFOCSFFEXFSLJOHTTQFDUSVNFOJT[PXFMCBDUFSJDJEF WJSVDJEF GVOHJDJEF
BMTUVCFSDVMPDJEF)FUXPSEUHFuOBDUJWFFSEEPPSPSHBOJTDINBUFSJBBMFOWFSMJFTU[JKO
XFSL[BBNIFJEPOEFSBOEFSFEPPSWFSMPPQWBOUJKE WFSBOEFSJOHQ) 7PPSBMHFNFOF
EFTJOGFDUJFEPFMFJOEFO PQQFSWMBLLFO[POEFSCMPFE JTFFODPODFOUSBUJFWBOQQN
WPMEPFOEF7PPSEFTJOGFDUJFWBOPQQFSWMBLLFO WFSPOUSFJOJHENFUCMPFE FOWPPSPO
EFSBOEFSFUVCFSDVMPDJEFBDUJWJUFJUJTQQNOPPE[BLFMJKL
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
LMFVSWFSBOEFSJOHFO
DPSSPTJFWFXFSLJOHPQNFUBMFO
DIMPPS JT UPFHFTUBBO BMT EFTJOGFDUBOT WPPS EF LFVLFO XBBSCJK WPPSXFSQFO EJF JO
DPOUBDULVOOFOLPNFONFUMFWFOTNJEEFMFOOBHFTQPFMENPFUFOXPSEFO
Reinigen en desinfecteren
119
&GGFDUFOPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
OJFUNFOHFONFUBOEFSFTUPGGFOUFO[JKVJUESVLLFMJKLUPFHFTUBBOIFUHFWBBSCFTUBBU
EBUEBBSOBHFWBBSMJKLFEBNQFOWSJKLPNFO
WSJKLPNFOEFEBNQFOLVOOFOCJKJOBEFNJOHEFTMJKNWMJF[FOFOCSPODIJqOJSSJUFSFO
"MEFIZEFO
%FCFLFOETUFBMEFIZEFJTHMVUBBSBMEFIZEF%FXFSLJOHWBOBMEFIZEFOCFSVTUPQWFS
TUPSJOHWBOEJWFSTFGVODUJFTJONJDSPPSHBOJTNFOEPPSSFBDUJFTNFUFJXJUCFTUBOEEF
MFOFOOVDMFuOF[VSFOJOEFDFM XBBSEPPSIFUPSHBOJTNFBGTUFSGU
(MVUBBSBMEFIZEFJTOBUPFWPFHJOHWBOEFBDUJWBUPSCFQFSLUIPVECBBS)FUXPSEUWFFM
HFCSVJLUBMTJOTUSVNFOUFOEFTJOGFDUBOT FOEPTDPQFO 8FSLJOHTTQFDUSVN
"MEFIZEFOIFCCFOFFOCSFFEXFSLJOHTTQFDUSVNFO[JKOCBDUFSJDJEF WJSVDJEF TQPSJ
DJEF UVCFSDVMPDJEFFOGVOHJDJEF
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
OJFUCFLFOE
&GGFDUFOPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
EFWSJKLPNFOEFEBNQFOLVOOFOJSSJUBUJFWBOEFTMJKNWMJF[FOWFSPPS[BLFOFONPF
UFOEBBSPNXPSEFOBGHF[PHFO
DPOUBDU FD[FFN
JSSJUBUJF EPPS POWPMEPFOEF OBHFTQPFME JOTUSVNFOUBSJVN 3FTUBOUFO EFTJOGFDUBOT
LVOOFOCJKPPHIFFMLVOEJHFPQFSBUJFTTUFSJFMFJOGFDUJFTWFSPPS[BLFO
1FSPYJEFO
%FXFSLJOHWBOQFSPYJEFOCFSVTUPQPYJEBUJFWBOOVDMFuOF[VVSFOBOEFSFFTTFOUJqMF
DFMCFTUBOEEFMFOEPPSBDUJFWF[VVSTUPG
8BUFSTUPGQFSPYJEFJTBMMBOHFSEBOFFOFFVXCFLFOEBMTLJFNEPEFOENJEEFM
%F HFCSVJLUF QFS[VSFO [JKO QFSB[JKO[VVS UPFHFMBUFO BMT JOTUSVNFOUFOEFTJOGFDUBOT FOOBUSJVNQFSCPSBBU UPFHFMBUFOBMTEFTJOGFDUFSFOEFCFXBBSWMPFJTUPG 8FSLJOHTTQFDUSVN
1FSPYJEFO[JKOCBDUFSJDJEF GVOHJDJEFFOWJSVDJEFTQPSPDJEFJOIPHFDPODFOUSBUJFT
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
DPSSPTJFWFXFSLJOHPQEJWFSTFNFUBMFO SVCCFSFOTPNNJHFUFYUJFMFXFFGTFMT
&GGFDUFOPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
JSSJUBUJFIVJE TMJKNWMJF[FOFOPHFO
5VCFSDVMPDJEF
%FXFSLJOHPQIFQBUJUJT#WJSVTJTOPHPOWPMEPFOEFCFLFOE
120 Hygiëne en infectiepreventie
2VBUFSOBJSFBNNPOJVNWFSCJOEJOHFO
2VBUFSOBJSFBNNPOJVNWFSCJOEJOHFO[JKOEFTJOGFDUBOUJBEJFUFHFOXPPSEJHJOTUFFET
NJOEFSFNBUFHFCSVJLUXPSEFO%FPPS[BBLJTIFUCFQFSLUFWFSNPHFOEJWFSTFHSBN
OFHBUJFWFTUBWFO CJKWPPSCFFME1TFVEPNPOBT UFEPEFO%FXFSLJOHWBOEF´RVBUTµCFSVTU
PQIFUWFSNPHFO[JDIBBOIFUDFMNFNCSBBOWBOIFUNJDSPPSHBOJTNFUFBETPSCFSFO
%FDFMXBOEXPSEUEPPSMBBUCBBS XBBSEPPSCFQBBMEFCFTUBOEEFMFOVJUEFDFMWFSEXJK
OFOFOIFUPSHBOJTNFTUFSGU
8FSLJOHTTQFDUSVN
2VBUFSOBJSFBNNPOJVNWFSCJOEJOHFO[JKOCFQFSLUCBDUFSJDJEF
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
HFCSVJL JO LFVLFOT JT UPFHFTUBBO NJUT OBHFTQPFME XPSEU PN SFTJEVWPSNJOH UF
WPPSLPNFO
&GGFDUFOPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
JSSJUBUJFIVJEFOPHFO
'FOPMWFSCJOEJOHFO
%FXFSLJOHWBOGFOPMWFSCJOEJOHFOJTHFCBTFFSEPQIFUEPPSMBBUCBBSNBLFOWBOIFU
DFMNFNCSBBOWBOCBDUFSJqO [PEBUCFQBBMEFDFMCFTUBOEEFMFOVJUEFDFMWFSEXJKOFO XBBSOBIFUPSHBOJTNFBGTUFSGU
8FSLJOHTTQFDUSVN
'FOPMWFSCJOEJOHFOIFCCFOFFOCSFFEXFSLJOHTTQFDUSVNFO[JKOCBDUFSJDJEFFOGVOHJ
DJEF;JKIFCCFOFFOUVCFSDVMPDJEFXFSLJOHCJKHFCSVJLJOFFOPQMPTTJOHWBO&O[JKO
JOEFHFCSVJLFMJKLFDPODFOUSBUJFTOJFUXFSL[BBNUFHFOTQPSFO IZESP¾FMFWJSVTTFOFO
IFUIFQBUJUJT#WJSVT
&GGFDUFOPQWPPSXFSQFOFOPQQFSWMBLLFO
FSLBOBBOTMBHPOUTUBBOPQWPPSXFSQFO
DPSSPTJFG
GFOPMWFSCJOEJOHFO[JKOOJFUUPFHFTUBBOBMTEFTJOGFDUBOTWPPSEFLFVLFO
&GGFDUFOPQQFSTPOFOHFCSVJLFST
UPYJTDIWPPSIVJEFOTMJKNWMJF[FO
C
)BOEFOIVJEEFTJOGFDUBOUJB
)BOEEFTJOGFDUBOUJB EFTJOGFDUJFNJEEFMFO EJFHFTDIJLU[JKOWPPSEFIBOEFO CFWBUUFO
UFSVHWFUUFOEF CFTUBOEEFMFO EJF VJUESPHJOH WPPSLPNFO *O EF NFFTUF HFWBMMFO LBO
WPPSIBOEFOEFTJOGFDUJFXPSEFOWPMTUBBONFUFFOFUIZMBMDPIPMNFUUFSVHWFUUFOEF
CFTUBOEEFMFO%FXFSLJOHWBOEJUNJEEFMJTLPSUEVSFOE"MTFFOMBOHFSBBOIPVEFOEF
XFSLJOHJTWFSFJTU [PBMTCJKQSFPQFSBUJFWFIBOEFOEFTJOGFDUJF EBONPFUBBOEFPQMPT
TJOHFFOBOEFSEFTJOGFDUBOT[JKOUPFHFWPFHE [PBMTDIMPPSIFYJEJOF
Reinigen en desinfecteren
121
%F WJKG NFFTU HFCSVJLUF IVJEEFTJOGFDUBOUJB EFTJOGFDUJFNJEEFMFO EJF HFTDIJLU [JKO
WPPSIVJEFOTMJKNWMJF[FO [JKO
FUIZMBMDPIPM
KPEJVNUJODUVVS KPEJVNFO OBUSJVNKPEJEFJOFUIZMBMDPIPM DIMPPSIFYJEJOFUJODUVVS DIMPPSIFYJEJOFJOFUIZMBMDPIPM QPWJEPOKPPEJOXBUFS NFFSEFSFDPODFOUSBUJFT DIMPPSIFYJEJOFJOXBUFS NFFSEFSFDPODFOUSBUJFT +PEJVNUJODUVVS
)FU KPEJVN PYJEFFSU DFMCFTUBOEEFMFO WBO NJDSPPSHBOJTNFO XBBSEPPS EF[F BGTUFS
WFO+PEJVNUJODUVVSIFFGUFFO[FFSTOFMMFXFSLJOHFOFFOCSFFEXFSLJOHTTQFDUSVN
)FUJTOJFUHFTDIJLUWPPSEFTJOGFDUJFWBOTMJKNWMJF[FOPNEBUBMDPIPMPQTMJKNWMJF[FO
BMT QJKOMJKL FSWBSFO XPSEU )FU JT PPL OJFU HFTDIJLU BMT EFTJOGFDUBOT CJK VJUHFCSFJEF
XPOEPQQFSWMBLLFO[PBMTCSBOEXPOEFO+PEJVNXPSEUHFSFTPSCFFSE XBBSEPPSBDJEP
TFFOIZQFSUIZSFPuEJFLVOOFOPOUTUBBOCJKEFQBUJqOU
7PPSEFMFO
TOFMMFFOMBOHEVSJHFXFSLJOH
CBDUFSJDJEFFOWJSVDJEF
/BEFMFO
PWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFT
WFSLMFVSJOHFOWBOEFIVJE
$IMPPSIFYJEJOFUJODUVVS
$IMPPSIFYJEJOFUJODUVVS XPSEU WFFMWVMEJH HFCSVJLU BMT BMUFSOBUJFG WPPS KPEJVNUJOD
UVVS%FXFSLJOHFOUPFQBTTJOH[JKOHFMJKLBBOEJFWBOKPEJVNUJODUVVS;JF8JQ´#FMFJE
SFJOJHJOHEFTJOGFDUJFFOTUFSJMJTBUJF CM[ IFUHFFGUHFFOWFSLMFVSJOHFOWBOEFIVJE
FOMFJEUUPUNJOEFSPWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFT
7PPSEFMFO
TOFMMFFOMBOHEVSJHFXFSLJOH
CBDUFSJDJEFFOWJSVDJEF
NPHFMJKLIFEFOUPUHFCSVJLBMTIBOEEFTJOGFDUBOT
/BEFMFO
TQPSBEJTDIPWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFT
PUPUPYJTDIFOOFVSPUPYJTDI
1PWJEPOKPPEJOXBUFS
1PWJEPOKPPEJTFFOKPEPGPPS+PEPGPSFO[JKODPNQMFYFOWBOKPEJVN * FOFFOESBBHTUPG
&SCFTUBBONFFSEFSFKPEPGPSFONFUWFSTDIJMMFOEFESBBHTUPGGFO1PWJEPOKPPEIFFGUBMT
ESBBHTUPG QPMZWJOZMQZSSPMJEPO %SBBHTUPGGFO IPVEFO UPU HFXJDIUTQSPDFOU KPEJVN
JO PQMPTTJOH %JU KPEJVN LPNU WSJK CJK WFSEVOOJOH NFU XBUFS 0SHBOJTDI NBUFSJBBM
WBOHUKPEJVNXFHFOWFSNJOEFSUEBBSNFFEFEFTJOGFDUFSFOEFXFSLJOH1PWJEPOKPPE
122 Hygiëne en infectiepreventie
JTOJFUUPFQBTCBBSCJKHSPUFXPOEFO EPPSNPHFMJKLFKPEJVNSFTPSQUJF"MTUPFWPFHJOH
BBO[FFQXPSEUIFUHFCSVJLUBMTIBOEEFTJOGFDUBOT
7PPSEFMFO
PQMPTTJOHTUBCJFM
XFJOJHIVJEJSSJUBUJFT
NPHFMJKLBMTTMJKNWMJFTEFTJOGFDUBOT
CBDUFSJDJEF
/BEFMFO
NJOEFSTOFMMFXFSLJOH
WFSLMFVSJOHFOPQEFIVJE
CFQFSLUWJSVDJEF
$IMPPSIFYJEJOFPQMPTTJOHJOXBUFS
$IMPPSIFYJEJOFPQHFMPTUJOXBUFSXPSEUTPNTOPHHFCSVJLUBMTTMJKNWMJFTEFTJOGFDUBOT
)FUOVUBMTIVJEFOTMJKNWMJFTEFTJOGFDUBOTWBMUWPMHFOTPOEFS[PFLTSFTVMUBUFOTUFSLUF
CFUXJKGFMFO)PFMBHFSEFDPODFOUSBUJFJT IPFHSPUFSEFLBOTPQHSPFJWBONJDSPPSHB
OJTNFO"MTUPFWPFHJOHBBO[FFQXPSEUIFUHFCSVJLUBMTIVJEEFTJOGFDUBOT
7PPSEFMFO
XFJOJHJSSJUBUJFTWBOIVJEPGTMJKNWMJF[FO
CBDUFSJDJEF
/BEFMFO
NJOEFSTOFMMFXFSLJOH
HFSJOHFUPFQBTCBBSIFJE
CFQFSLUWJSVDJEF
10
Steriel, steriliseren en steriliteit
W.J.V. van der Boon en H.J.A. Sonderkamp
10.1
Het begrip steriel
*ONJDSPCJPMPHJTDIFPGNFEJTDIFDPOUFYUXPSEUJFUTTUFSJFMHFOPFNEBMTIFUWSJKJTWBO
MFWFOTWBUCBSFPSHBOJTNFO XBBSCJKJOCFHSFQFOWJSVTTFO
*OEF[FEF¾OJUJFJTOBESVLLFMJKLHFLP[FOWPPSPSHBOJTNFOFOOJFUWPPSFFOCFQFSLJOH
UPUNJDSPPSHBOJTNFO"MTFFOWPPSXFSQJOEFWFSQBLLJOHHPFEJTHFTUFSJMJTFFSE NBBS
FSMPQFOMBUFSNJFSFO WMJFHFOPGUPSSFOJOEFWFSQBLLJOH EBOJTIFUWPPSXFSQOJFU
TUFSJFM
%BBSOBBTUJTFSTQSBLFWBOMFWFOTWBUCBSFPSHBOJTNFO PNEBUPPLOB[FFS[PSHWVMEJH
SFJOJHFO WBO FFO WPPSXFSQ OJFU LBO XPSEFO VJUHFTMPUFO EBU OPH FOJHF NJDSPPSHB
OJTNFOBDIUFSCMJKWFO"MTWFSWPMHFOTIFUWPPSXFSQJTHFTUFSJMJTFFSELVOOFOEVTOPH
FOJHFOJFUMFWFOTWBUCBSF NJDSP PSHBOJTNFOBBOXF[JH[JKO)FUWPPSXFSQJTEBOUPDI
TUFSJFM
%FOBESVLLFMJKLFUPFWPFHJOH°´XBBSCJKJOCFHSFQFOWJSVTTFOµ°JTOPEJH PNEBUOJFU
JFEFSFFOEFWJSVTTFOUPUEFMFWFOTWBUCBSFPSHBOJTNFOSFLFOU&FOWJSVT FFOLFSO[VVS
PNHFWFOEPPSFFONBOUFM JTJOEJFPQWBUUJOHOJFUBMMFFOUFFFOWPVEJHWBOTUSVDUVVS NBBSLBO[JDIEBBSOBBTUOJFU[FMGTUBOEJHWFSNFOJHWVMEJHFO)FUWJSVTJTEBBSWPPSJN
NFSTBBOHFXF[FOPQFFOMFWFOEFHBTUIFFSDFM
;PPNTDISFWFOJTTUFSJFMEVTLJFNWSJK%BUNBHEBOPQIFUFFSTUFHF[JDIUFFOFFOWPV
EJHFOHPFEIBOUFFSCBBSCFHSJQ[JKO NPFJMJKLFSXPSEUIFUBMTKFKFBGWSBBHUIPFKFOV
NFUFOJHFNBUFWBOCFUSPVXCBBSIFJELVOU[FHHFOEBUFFOWPPSXFSQ CJKWPPSCFFMEFFO
NFEJTDIIVMQNJEEFMPGFFOWMPFJTUPG TUFSJFMJT"MTBMWPPSLMFJOF[JDIUCBSFMFWFOEF
XF[FOTEFFSWBSJOHJTEBUKFFSOJFUPQNBHWFSUSPVXFOEBU[FFSOJFU[JKOBMTKF[FOJFU
[JFU XPSEUEVJEFMJKLEBU[JDIUCBBSNBLFOWBONJDSPPSHBOJTNFOEPPSWFSHSPUFOHFFO
HBSBOUJFCJFEU"MTNJDSPPSHBOJTNFO[JDIJOFFOIFMEFSFWMPFJTUPGLVOOFOWFSNFFS
EFSFO LVOOFOBMEJFNJDSPTDPQJTDILMFJOFEFFMUKFTEPPSWBMMFOEMJDIU[PWFSTUSPPJFO EBUUSPFCFMJOHPQUSFFEU5SPFCFMJOHWBOFFOWMPFJTUPGEJFIFMEFS[PVNPFUFO[JKO NPFU
EVTBMBSNFSFO*TEJFUSPFCFMFWMPFJTUPGXFMTUFSJFM .BBSIFUPNHFLFFSEFJTOJFUXBBS
FFO IFMEFSF WMPFJTUPG IPFGU PQ HSPOE WBO EJF OJFU[JDIUCBSF BBOXF[JHIFJE OPH OJFU
TUFSJFMUF[JKO0NEBUJFEFSFTPPSUNJDSPPSHBOJTNFWPPSHSPFJFOWFSNFFSEFSJOH[JKO
FJHFOUZQJTDIFFJTFOTUFMUBBOWPFEJOHFOPNTUBOEJHIFEFO JTFFOVOJWFSTFMFNFUIPEF
WPPSIFULXFLFOWBONJDSPPSHBOJTNFOUIFPSFUJTDIPOEFOLCBBS.BBSPPLBMTEJFXFM
CFTUPOE [PVFFOOFHBUJFGSFTVMUBBUWBOFFOEFSHFMJKLFLXFFLTMFDIUTCFQFSLUFCFUF
LFOJTIFCCFO&S[PVTUFFETSFEFO[JKOWPPSEFUXJKGFMUPPOUEFNFUIPEFXFMJOBMMF
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_10, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
124 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 10.1 Een product is steriel indien de kans op het voorkomen van een
micro-organisme is < 10-6
HFWBMMFOPPLTMFDIUTFFOFOLFMNJDSPPSHBOJTNFBBO )FCCFOXFOJFUVJUIFUBBOUBM
UFTUNPHFMJKLIFEFO OFU EF WFSLFFSEF PNTUBOEJHIFEFO HFLP[FO XBBSEPPS HSPFJ OJFU
NPHFMJKLJTFOIFUMJKLUBMTPGFSHFFONJDSPPSHBOJTNFOBBOXF[JH[JKO 4UFSJFMEF¾OJq
SFOBMTLJFNWSJKJTEBOPPLHFFOKVJTUFCFOBEFSJOH
*OIFUIBOECPFLWPPSEFCFSFJEJOHWBOHFOFFTNJEEFMFOCJOOFOEF&VSPQFTF6OJF EF
&VSPQFTF'BSNBDPQFF XPSEUEBOPPLFFOBOEFSF NFFSSFMBUJWFSFOEFFOUFWFOTTUBUJT
UJTDIWFSBOUXPPSEFEF¾OJUJFHFHFWFO&FOEF¾OJUJFXBBSNFFTUFSJMJTBUJFQSPDFTTFO[JKO
UFPOUXFSQFOFOUFUPFUTFO
&FOHFOFFTNJEEFMPGNFEJTDIIVMQNJEEFMNBHBMTTUFSJFMCFTDIPVXEXPSEFOBMTEF
LBOTEBUFSnnOFOLFMMFWFOTWBUCBBSPSHBOJTNFPGWJSVTPQBBOXF[JHJTLMFJOFSPGUFO
IPPHTUFHFMJKLJTBBOnnOPQFFONJMKPFO
0G BOEFSTHF[FHEFFOQBSUJKHPFEFSFOJTQBTTUFSJFMBMTFSPQnnOPGNJOEFSEBOnnOQFSNJMKPFO
TUVLTFFOFOLFMMFWFOTWBUCBBSPSHBOJTNFJODMVTJFGWJSVTWPPSLPNU
6JUTMVJUFOE EPPS FFO TUFSJMJTBUJFQSPDFT UF LJF[FO EBU PPL EF NFFTU SFTJTUFOUF NJDSP
PSHBOJTNFOEPPEUFOEPPSFSWPPSUF[PSHFOEBUEJUQSPDFTTUFFETPQEF[FMGEFXJK[F
WFSMPPQU LBOXPSEFOHFHBSBOEFFSEEBUFFOIVMQNJEEFMEBUBBOEJUQSPDFTPOEFSCF
QBBMEFWPPSXBBSEFOXPSEUCMPPUHFTUFME TUFSJMJUFJUIFFGUCFSFJLU
10.2
De verantwoording voor de steriliteit in
ziekenhuizen
0GFFOTUFSJFMHFOFFTNJEEFMPGNFEJTDIIVMQNJEEFMOVEPPSIFU[JFLFOIVJTXFSEHF
QSPEVDFFSEEBOXFMLBOUFOLMBBSJOHFLPDIUJT NBBLUWPPSEFHFCSVJLFSHFFOWFSTDIJM
*OCFJEFHFWBMMFONBHEFCFIBOEFMFOEFBSUT EJFWFSBOUXPPSEFMJKLJTWPPSEFUPFQBT
TJOHFSWBOVJUHBBOEBUIFUQSPEVDUFDIUTUFSJFMJT%JUHFMEUPPLBMTIFUPOEFS[PFLPGEF
CFIBOEFMJOHJO[JKOPQESBDIU EVTPOEFS[JKOWFSBOUXPPSEJOH EPPS[JFLFOIVJTNFEF
XFSLFSTXPSEUVJUHFWPFSE
)FUCFTUVVSFOEVTEFEJSFDUJFWBOEF[PSHJOTUFMMJOHESBBHUIJFSWPPSEFFJOEWFSBOU
XPPSEFMJKLIFJE0NIJFSPWFSHFFOFOLFMNJTWFSTUBOEUFMBUFOCFTUBBOIFFGUEFSJKLT
Steriel, steriliseren en steriliteit
125
PWFSIFJEJOIFU#FTMVJUHFTUFSJMJTFFSEFNFEJTDIFIVMQNJEEFMFOJO[JFLFOIVJ[FO
VJUHFWBBSEJHE%FNBBUSFHFMIFFGUBMMFFOCFUSFLLJOHPQIVMQNJEEFMFOEJFJOIFU[JF
LFOIVJTXPSEFOHFTUFSJMJTFFSEFOHFMEU[PXFMWPPSIVMQNJEEFMFOWPPSFFONBMJHHF
CSVJLBMTWPPSNJEEFMFOCFTUFNEWPPSNFFSNBMJHHFCSVJL
&FO [FFS CFMBOHSJKL VJUHBOHTQVOU WBO EJU #FTMVJU JT EBU IFU CFTUVVS FO EF EJSFDUJF
FFO EFTLVOEJHF NPFUFO CFOPFNFO EJF EF WFSBOUXPPSEJOH ESBBHU WPPS BMMF TUFSJFMF
IVMQNJEEFMFO JO EF JOTUFMMJOH %BBSOBBTU TUFMU IFU #FTMVJU FFO BBOUBM FJTFO BBO EF
JOSJDIUJOH EFBQQBSBUVVS EFPSHBOJTBUJF EFVJUWPFSJOHWBOIFUTUFSJMJTBUJFQSPDFT EF
WFSBOUXPPSEJOHWBOIFUQSPEVDUJFQSPDFTFOIFUCFIFFSFOEFEPDVNFOUBUJFFSWBO
"MFFSEFS JO XBTIFU#FTMVJUIBOEFMJOHFTUFSJMJTFFSEFNFEJTDIFIVMQNJEEFMFOµ
VJUHFWBBSEJHE %JU #FTMVJU WFSFJTU FFO BBOTQSFFLCBBS SFDIUTQFSTPPO IFU BBOXJK[FO
WBOEFWPPSIFUQSPEVDUWFSBOUXPPSEFMJKLFEFTLVOEJHFFOEFSFHJTUSBUJFWBOIFUJOEF
IBOEFMUFCSFOHFOTUFSJFMFIVMQNJEEFM
&FOTPPSUHFMJKL#FTMVJUJTVJUHFWBBSEJHEWPPSCFESJKWFOEJFTUFSJMJTFSFOWPPSFOJOPQ
ESBDIUWBOBOEFSFOIFU#FTMVJUTUFSJMJTBUJFCFESJKWFO
%F[FCFTMVJUFOCJFEFOFFOPWFS[JDIUWBOEFWPPSXBBSEFOXBBSBBONPFUXPSEFOWPM
EBBOPNCFUSPVXCBSFTUFSJFMFIVMQNJEEFMFOUFWFSLSJKHFO
0NEBUWFFMWBOEFBBOEBDIUTQVOUFOJOEF[FCFTMVJUFOPNOBEFSFUPFMJDIUJOHPGFOJHF
NBUFWBOTUBOEBBSEJTBUJFPGOPSNFOWSBHFO JTPOEFSBVTQJDJqOWBOIFU3JKLT$POUSPMF
-BCPSBUPSJVN 3$- WBO IFU 3JKLTJOTUJUVVU WPPS 7PMLTHF[POEIFJE FO .JMJFVIZHJqOF
3*7. EF,BEFSHSPFQ3JDIUMJKOFO4UFSJMJTFSFOFO4UFSJMJUFJUHFWPSNE"BOEF[F,BEFS
HSPFQOFNFOEFTLVOEJHFOEFFMVJUJOEVTUSJF IBOEFM [JFLFOIVJ[FOFOPWFSIFJE%F
,BEFSHSPFQTUFMUEF3JDIUMJKOFO4UFSJMJTFSFOFO4UFSJMJUFJUPQ%F[FSJDIUMJKOFOXPSEFOSF
HFMNBUJHCJKHFTUFME7BOBGKBOVBSJIFFGUEF/PSNDPNNJTTJF4UFSJMJTFSFO
FO4UFSJMJUFJUWBOIFU/FEFSMBOET/PSNBMJTBUJFJOTUJUVVU /&/ EFBDUJWJUFJUFOWBOEF
WPPSNBMJHFLBEFSHSPFQWPPSUHF[FU)FU/&/IPVEU[JDICF[JHNFUEF&VSPQFTFFOOB
UJPOBMFSFHFMHFWJOHFOOPSNFSJOH)JFSNFFJTOBBEMP[FBBOTMVJUJOHWFSLSFHFOPQEF
&VSPQFTFTUBOEBBSEJTBUJFPQIFUHFCJFEWBONFEJTDIFIVMQNJEEFMFO%F3JDIUMJKOFO
4UFSJMJTFSFOFO4UFSJMJUFJUIFUFOUFHFOXPPSEJH8FHXJK[FS3JDIUMJKOFO4UFSJMJTFSFOFO4UFSJMJ
UFJUFOXPSEFOEPPSIFU/&/UF%FMGUPQDESPNVJUHFHFWFO
10.3
Logistiek en de kwaliteit van steriele medische
hulpmiddelen
0OEFSMPHJTUJFLWFSTUBBOEFNFUIPEJFLEJFFSWPPS[PSHUEBUIFUKVJTUFNJEEFMPQIFU
HPFEFNPNFOUPQEFKVJTUFQMBBUTJOEFKVJTUFIPFWFFMIFJEBBOXF[JHJT&FOWFSBOU
XPPSEFMPHJTUJFLWPPSTUFSJFMFIVMQNJEEFMFOJTOJFUBMMFFO¾OBODJFFMFDPOPNJTDIWBO
HSPUFCFUFLFOJT NBBSPPLWBOEJSFDUCFMBOHWPPSEFLXBMJUFJUWBOIFUIVMQNJEEFM%F
LFV[FWBOIFUKVJTUFNJEEFMJTNFUIFUTUFFETJOHFXJLLFMEFSXPSEFOWBOEFPSHBOJTB
UJFWBO[JFLFOIVJ[FO[PNPFJMJKLHFXPSEFO EBUIFULJF[FOWBOIFUNFFTUHFTDIJLUF
NJEEFMVJUIFUUPUBMFBBOCPEUFBNXFSLJTHFXPSEFO
*OIFU[JFLFOIVJTBEWJTFFSUEF.BUFSJBBM"EWJFT$PNNJTTJF ."$ EFBGEFMJOH*OLPPQ
POEFSBOEFSFPWFSXJK[JHJOHFOPGBBOWVMMJOHFOWBOIFUBTTPSUJNFOUTUFSJFMFIVMQNJE
126 Hygiëne en infectiepreventie
EFMFO%FMFEFOWBOEF."$CFTUBBONFFTUBMVJUEFJOLPQFS FFOWFSQMFFHLVOEJHF FFO
IZHJqOJTU IFUIPPGE$4"FOEF%FTLVOEJHF4UFSJFMF.FEJTDIF)VMQNJEEFMFO %4.) 7PPS IFU CFIFFS WBO EF TUFSJFMF IVMQNJEEFMFO JT EF %4.) WFSBOUXPPSEFMJKL %F[F
IPVEUPPLUPF[JDIUPQIFUWPMVNF EVTEBUFSOJFUUFWFFMWBOFFOCFQBBMEIVMQNJE
EFMXPSEUJOHFLPDIU%BBSOBBTUESBBHUIJKEFWFSBOUXPPSEJOHWPPSEFWPPSSBBECJKEF
HFCSVJLFS%BUIPVEUJOIFUBBOUBMEBUBMTNJOJNVNWPPSSBBEBMUJKEBBOXF[JHNPFU
[JKOFOIFUBBOUBMEBUBMTOPSNBMFXFSLWPPSSBBENBHXPSEFOCFTDIPVXE*TIFUBBOUBM
EBUJOWPPSSBBEXPSEUHFIPVEFOUFIPPH EBOLBOIFUHFCFVSFOEBUOPHOJFUBMMFTJT
HFCSVJLUWPPSIFUWFSTUSJKLFOWBOEFIPVECBBSIFJETEBUVN%FIPVECBBSIFJEJTHFSFMB
UFFSEBBOEFQSPEVDUFJHFOTDIBQQFO4PNNJHFLVOTUTUPGGFOLVOOFOEPPSWFSPVEFSJOH
CSPTXPSEFOPGWFSXFLFOEBOXFMWFSLMFWFO)FULBOPPLWPPSLPNFOEBUEFWFSQBL
LJOHWFSPVEFSESBBLUFOPGTUVLHBBU XBBSEPPSIFUQSPEVDUOJFUNFFSTUFSJFMJT
&FOHSPUFPGUFHSPUFXFSLWPPSSBBEJTFFOCFESFJHJOHWPPSEFPQTMBH%PPSHSPUFBBOUBM
MFOWFSQBLUFIVMQNJEEFMFOJOSFMBUJFGLMFJOFPQCFSHWPPS[JFOJOHFOBMTLBTUFO MBEFO
PGXBHFOUKFTPOEFSUFCSFOHFO LBOIFUJOUBDUCMJKWFOWBOEFWFSQBLLJOHHFWBBSMPQFO
4PNTXPSEU[FMGTFFOEFFMWBOEFIVMQNJEEFMFOPOCSVJLCBBSEPPSCFTDIBEJHJOH%F
LBOTJTFSHHSPPUEBUEJFCFTDIBEJHEFWFSQBLLJOHPGTDIBEFBBOIFUIVMQNJEEFMOJFU
XPSEUPQHFNFSLU4UFSJMJUFJUHBBUOJFUWFSMPSFOEPPSIFUWFSTUSJKLFOWBOUJKE NBBSEPPSFFO
HFCFVSUFOJTXBBSCJKEFCBSSJoSFEJFEFWFSQBLLJOHCJFEU XFSEEPPSCSPLFOFOEFJOIPVEXFSE
CFTNFU
)FUBBOWVMMFOWBOFFOEPPSWFSCSVJLBGHFOPNFOWPPSSBBEUPUEFXFSLWPPSSBBEXPSEU
TPNT UPQQJOHVQ HFOPFNE )FU NBH FDIUFS OJFU HFCFVSFO EBU EF MBBUTU POUWBOHFO
IVMQNJEEFMFOCPWFOPQPGWPPSBBOJOEFBBOXF[JHFWPPSSBBEXPSEUHFQMBBUTU%FJO
SJDIUJOHWBOEFWPPSSBBENPFU[P[JKO EBUIFUPVETUBBOXF[JHFIVMQNJEEFMWBOFFO
CFQBBMETPPSUWBO[FMGTQSFLFOEBMTFFSTUF[BMXPSEFOHFQBLUWPPSHFCSVJL%FWPPSSBBE
NPFUXPSEFOJOHFSJDIUWPMHFOTIFUCFHJOTFM'JSTU*O'JSTU0VU '*'0 '*'0JTOJFUBMMFFO
FFOWFSFJTUFWPPSIFUHFCSVJL NBBSPPLFFOHSPUFTUFVOWPPSIFUDPOUSPMFSFOWBOWPPS
SBEFOPQWFSPVEFSEF POCFUSPVXCBBSHFXPSEFOIVMQNJEEFMFO
10.4
Kiemgetal, initiële contaminatie en kiemreductie
)FUBBOUBMMFWFOEFNJDSPPSHBOJTNFOPQFFOWPPSXFSQOPFNUNFOIFULJFNHFUBM IFU
BBOUBMQFSPQQFSWMBLUFFFOIFJEPGWPMVNFFFOIFJEEFLJFNEJDIUIFJE)FULBOXPSEFO
CFQBBMEEPPSIFUWPPSXFSQJO[JKOHFIFFMBGUFXBTTFOJOFFOWMPFJTUPG%F[PWFSLSFHFO
TVTQFOTJFWBONJDSPPSHBOJTNFOJOWMPFJTUPGXPSEUEPPSFFOTUFSJFM¾MUFSHFIBBME)FU
¾MUFSXPSEUPQFFOWPFEJOHTCPEFNHFMFHE)FUBBOUBMLPMPOJFWPSNFOEFFFOIFEFOJT
FFOHSPWFJOEJDBUJFWPPSIFULJFNHFUBM
)FULJFNHFUBMKVJTUWPPSBGHBBOEBBOTUFSJMJTBUJFXPSEUEFNBUFWBOVJUHBOHTCFTNFU
UJOHPGHSBBEWBOJOJUJqMFDPOUBNJOBUJFHFOPFNE)FU"OHFMTBLTJTDIFCFHSJQCJPCVS
EFOMJKLUIJFSWFFMPQ NBBSCFQFSLU[JDIUPUEJFTPPSUFO EJFHFXPPOMJKLCJKFFOCFQBBME
QSPEVDUJFQSPDFTWPPSLPNFO&SXPSEUEBOHFSJDIUFS CFQFSLUFS NBBSEBBSEPPSWFFM
HFWPFMJHFSFOFG¾DJqOUFSCFQBBME
%FNBUFWBOLJFNSFEVDUJFXPSEUXFFSHFHFWFOBMTFFONBDIUWBO8PSEUIFUBBOUBM
LJFNFONFUHFSFEVDFFSEFOJTEVTOPHTMFDIUTFFOUJFOEFWBOIFUPPSTQSPOLFMJKLF
Steriel, steriliseren en steriliteit
Afbeelding 10.2
127
Kiemreductie wordt weergegeven als een macht van 10
BBOUBM GSBDUJF BBOXF[JH EBO JT FS nnO EFDJNBMF SFEVDUJF 8PSEU IFU BBOUBM
UFSVHHFCSBDIUUPUFFOIPOEFSETUFWBOIFUPPSTQSPOLFMJKLFBBOUBM EBOJTFFOSFEVDUJF
WBOEFDJNBMFOCFSFJLU*OCFHJOTFMLBOEVTIFUFGGFDUWBOJFEFSFXJMMFLFVSJHFNFUIP
EFPNIFUBBOUBMMFWFOTWBUCBSFNJDSPPSHBOJTNFOUFWFSNJOEFSFOXPSEFOVJUHFESVLU
JOIFUBBOUBMCFSFJLUFEFDJNBMFSFEVDUJFT
%FWPPSXBBSEFEBU´EFLBOTPQFFOMFWFOTWBUCBBSNJDSPPSHBOJTNFLMFJOFSPGHFMJKL
NPFU[JKOBBOnnOPQFFONJMKPFOµWFSFJTUCJKFFONJOJNBMFVJUHBOHTCFTNFUUJOHWBO
BMFFOSFEVDUJFWBOEFDJNBMFO
1
-6
1.000.000 = 10 = 0,000001
7PPSEBUFFOWPPSXFSQTUFSJFMNBHXPSEFOHFOPFNE JTEVTFFOBBO[JFOMJKLFNBUFWBO
SFEVDUJFBBOMFWFOTWBUCBSFLJFNFOOPEJH/BBSNBUFEFJOJUJqMFDPOUBNJOBUJFHSPUFS
JT [BMFFOHSPUFSBBOUBMEFDJNBMFSFEVDUJFTOPEJH[JKOPNUFTUFSJMJTFSFO
,JFNSFEVDUJFLBOPQEJWFSTFNBOJFSFOXPSEFOCFSFJLU*OIFUBMHFNFFOJTEFCFMBOH
SJKLTUF NFUIPEF WBO LJFNSFEVDUJF WPPS IVMQNJEEFMFO IFU HSPOEJH SFJOJHFO FO ESP
HFO
%BBSOBBTUJTFSFFOBBOUBMNPHFMJKLIFEFOPNLJFNFOUFEPEFO XBBSWBOXJKEFXFS
LJOHFFSTUJOQSJODJQFCFTQSFLFOPNMBUFSJOEFQBSBHSBBGPWFSTUFSJMJTBUJFQSPDFTTFOEF
UPFQBTTJOHNFFSJOEFUBJMUPFUFMJDIUFO
7FSIJUUFO
° OBUUFIJUUF TUPPNPGIFFUXBUFS ° ESPHFIJUUF
7FSHJGUJHFONFUHBT
° FUIZMFFOPYJEF JOEVTUSJFFM ° GPSNBMEFIZEF
'JMUSFSFO
° VMUSB¾MUSBUJFNJDSPPSHBOJTNFO[JKOEFFMUKFTFOLVOOFOEPPS¾MUSBUJFXPSEFO
WFSXJKEFSEVJUTVTQFOTJFT EVTVJUWMPFJTUPGGFO
128 Hygiëne en infectiepreventie
#FTUSBMFO
° HBNNBTUSBMJOHEPPSTUSBMJOHNFUFMFLUSPNBHOFUJTDIFHPMWFO
° CoUBTUSBMJOHFMFLUSPOFOCFTUSBMJOH
%F[FNFUIPEFOXPSEFOJO/FEFSMBOEWSJKXFMBMMFFOPQJOEVTUSJFFMOJWFBVUPFHFQBTU
#FTUSBMFOHFCFVSUBMMFFOEPPSEBBSJOHFTQFDJBMJTFFSEFCFESJKWFO
,JFNSFEVDUJF LBO PPL PQUSFEFO EPPS SzOUHFOCFTUSBMJOH FWFOFFOT FMFLUSPNBHOFUJ
TDIF TUSBMFO NFU FFO [FFS EPPSESJOHFOE WFSNPHFO NBBS SzOUHFOCFTUSBMJOH XPSEU
OJFUUPFHFQBTUWPPSTUFSJMJTBUJF
#FTUSBMFONFUVMUSBWJPMFU VW MJDIUJTPPLLJFNSFEVDFSFOE)FUXPSEUXFMUPFHFQBTU
WPPSEFTJOGFDUJF NBBSOJFUWPPSTUFSJMJTFSFO&SLMFWFOOPHBMXBUOBEFMFOBBOVWEFT
JOGFDUJF%FVMUSBWJPMFUUFMJDIUCSPO[BMSFHFMNBUJHHFDPOUSPMFFSENPFUFOXPSEFO%F
BDUJWJUFJUOFFNUOBNFMJKLBGNFUIFUBBOUBMCSBOEVSFO#PWFOEJFOLBOHFFOFGGFDUWFS
XBDIUXPSEFOJOEFTDIBEVXPGPOEFSTUPG%FLBOTPQTDIJKOWFJMJHIFJEJTHSPPU6MUSB
WJPMFUMJDIU[FUFFOEFFMWBOEF[VVSTUPGJOEFMVDIUPNJOP[POEBULBOTDIBEFMJKL[JKO
WPPSEFMVDIUXFHFO NBBSPPLWPPSEFXFSLSVJNUFO EPPSCJKWPPSCFFMEBBOUBTUJOHWBO
QMBTUJD XBOECFLMFEJOH FO WFSLMFVSJOH FSWBO %BBSOBBTU CFTDIBEJHU VMUSBWJPMFU MJDIU
WFFMLVOTUTUPGGFO POEFSBOEFSFQFSTQFY;POEFSCFTDIFSNJOHXFSLFOJOVMUSBWJPMFU
MJDIULBOOJFUBMMFFOCSVJOXPSEFOWFSPPS[BLFO NBBSPPLWFSCSBOEJOHFOFOPGOFU
WMJFTCFTDIBEJHJOHFOIVJELBOLFS
10.4.1
Verhitten, decimale reductietijd (D), resistentiewaarde (z)
%PPSIFUWFSIPHFOWBOEFUFNQFSBUVVSJOFFONJDSPPSHBOJTNFXPSEUCJKESPPHWFSIJU
UFOIFUDFMNBUFSJBBMHFPYJEFFSEFOCJKOBUWFSIJUUFOIFUFJXJUJOEFDFMHFDPBHVMFFSE
&SWJOEUEBOBGTUFSWJOHQMBBUT0NEFUJKEEJFOPEJHJTWPPSFFOFGGFDUJFWFCMPPUTUFM
MJOHBBOIPHFUFNQFSBUVSFOQFSTPPSUNJDSPPSHBOJTNFUFLXBMJ¾DFSFO JTIFUCFHSJQ
EFDJNBMFSFEVDUJFUJKE % JOHFWPFSE%JUJTEFUJKECJKFFOCFQBBMEFUFNQFSBUVVSXBBS
FFOCFQBBMENJDSPPSHBOJTNFBBONPFUXPSEFOCMPPUHFTUFMEPNIFUBBOUBMMFWFOEF
NJDSPPSHBOJTNFONFUFFOGBDUPSUFMBUFOBGOFNFO7PPSJFEFSFTPPSULBOWPPSFMLF
HFXFOTUFUFNQFSBUVVSEFUJKE EJFOPEJHJTWPPSEFDJNBMFSFEVDUJF EF%UJKE CJKEJF
UFNQFSBUVVS %U XPSEFO WBTUHFTUFME % PG % WPPS SFTQFDUJFWFMJKL FO $
)PFIPHFSEFUFNQFSBUVVS EFTUFLPSUFSEFUJKEEJFOPEJHJTWPPSFFOEFDJNBMFSFEVD
UJF EVTEFTUFLMFJOFSEF%XBBSEF&FOWFSTDIJMJO%UJKECJKFFOCFQBBMEFUFNQFSBUVVS
WBOWFSTDIJMMFOEFTPPSUFONJDSPPSHBOJTNFOHFFGUBBOXFMLFTPPSUFOIFUHFWPFMJHTU
[JKO MBBHTUF%XBBSEFO FOXFMLFNFFSCFTUBOE[JKOUFHFOEJFUFNQFSBUVVS IPPHTUF
%XBBSEFO 0PLJTWBOCFMBOHIPFEFXFFSTUBOEWBOFFOCFQBBMEFTPPSUWFSBOEFSUEPPSWFSIPHJOH
PGWFSMBHJOHWBOEFUFNQFSBUVVS%FUFNQFSBUVVSTUJKHJOHEJFOPEJHJTPNEF%XBBSEF
WPPSFFOCFQBBMEFTPPSUCJKFFOCFQBBMEFUFNQFSBUVVSUPUFFOUJFOEFWBOEFPPSTQSPO
LFMJKLFEVVSUFSVHUFCSFOHFO IFFUEF[XBBSEFPGSFTJTUFOUJFXBBSEF;PXFMEF%BMT
EF[XBBSEFO[JKOPOUXJLLFMEWPPSTUPPNTUFSJMJTBUJF NBBS[JKOPPLWPPSIJUUFTUFSJMJ
TBUJFPGHBTTUFSJMJTBUJFUFHFCSVJLFO%FEFDJNBMFSFEVDUJFEVVSUCJKEF[FMGEFUFNQFSB
UVVSWFFMMBOHFSCJKESPPHEBOCJKOBUWFSIJUUFO
Steriel, steriliseren en steriliteit
129
*O [JKO BMHFNFFOIFJE HFMEU EBU CJK JFEFSF TUFSJMJTBUJFNFUIPEF FFO FJHFO %XBBSEF
IPPSU 6JUFJOEFMJKL IBOHU EF TUFSJMJTBUJFEVVS BG WBO EF TPPSU NJDSPPSHBOJTNF IFU
BBOUBMFOEFTUFSJMJTBUJFNFUIPEF
4UFMEFJOJUJqMFDPOUBNJOBUJF /PPPSTQSPOLFMJKLBBOUBM PQCJKWPPSCFFME ∞∞ FOEF%WBOEF[FIZQPUIFUJTDIFTPPSUPQ NJOVVU%BOJTEFUJKEWFS
FJTUWPPSEFDJNBMFSFEVDUJFT∞ NJOVVU0NEBUQBTWBOTUFSJFMNBHXPSEFO
HFTQSPLFOBMTEFLBOTPQFFOOPHMFWFOTWBUCBBSPSHBOJTNFLMFJOFSJTEBOnnOPQFFO
NJMKPFO [JKOOPHFFOT[FTNBBMEF%XBBSEFOOPEJH0NUFTUFSJMJTFSFOCJK$
JTWPPSEJUWPPSXFSQEVT% %% NJOVVUOPEJH
"MTWPPSEJFTPPSUEF%TFDPOEFOJTFOEF%NBBSTFDPOEFO EBOJTEF[XBBSEF
WPPSEJFTPPSU°$
"MTIFUTUFSJMJTFSFOCJK$UFMBOH[PVEVSFO LBOEVTWPPSFFOIPHFSFUFNQFSBUVVS
HFLP[FOXPSEFO7PPSEFJOEVTUSJFEJFTUFSJFMFNFEJTDIFIVMQNJEEFMFOPGTUFSJFMFGBS
NBDFVUJTDIFQSPEVDUFOMFWFSU JTIFUPQUJNBMFHFCSVJLWBOEFLFOOJTWBOCJPCVSEFO JOJUJqMFDPOUBNJOBUJF %FO[XBBSEFOFOBOEFSFQBSBNFUFSTWBOHSPPUCFMBOHWPPS
IFUPOUXFSQFOWBOTUFSJMJTBUJFQSPDFTTFO
*O[JFLFOIVJ[FOXPSEUNFFTUBMWPMTUBBONFUUXFFTUBOEBBSEQSPDFTTFOWPPSTUPPNTUF
SJMJTBUJF
$HFEVSFOEFNJOVUFO PG
$HFEVSFOEFNJOVUFO
%BBSOBBTUXPSEFO[PXFMJO[JFLFOIVJTBQPUIFLFOBMTJOEFJOEVTUSJFXBUFSJHFPQMPT
TJOHFOJO¿FTTFO QMBTUJDDPOUBJOFSTPG[BLLFOHFTUFSJMJTFFSENFUIFFUXBUFS%PPSIFFU
XBUFSUFHFCSVJLFOCJKIPHFESVL LVOOFOXBUFSUFNQFSBUVSFOWBO$CFSFJLUXPS
EFO*OEFTUFSJMJTBUPSXPSEUEJUIFUFXBUFSPWFSEFMBEJOH´CFSFHFOEµ%PPSEFHSPUF
IPFWFFMIFJEIFFUXBUFSXPSEUEFMBEJOH[FFSTOFMPQHFXBSNEUPUEFTUFSJMJTBUJFUFNQF
SBUVVS NFFTUBM$ %PPSOBB¿PPQWBOEFTUFSJMJTBUJFGBTFIFUIFUFQSPDFTXBUFSBG
UFLPFMFO XPSEUPPLEFMBEJOHTOFMBGHFLPFME%FXBSNUFDBQBDJUFJUWBOIFFUXBUFSJT
WFFMHSPUFSEBOEJFWBOMVDIU NBBSLMFJOFSEBOEJFWBOTUPPN%FXBSNUFPWFSESBDIU
WBOTUPPNJTTOFMMFSEBOEJFWBOIFFUXBUFSFOEJFJTXFFSWFFMTOFMMFSEBOEJFWBOIFUF
MVDIU
"MTIVMQNJEEFMFONFUTUPPNHFTUFSJMJTFFSELVOOFOXPSEFO WFSEJFOUEBUEFWPPSLFVS
4UFSJMJTFSFOEPPSESPPHWFSIJUUFOJTBMMFFONPHFMJKLWPPSNBUFSJBMFOEJFCFTUBOE[JKO
UFHFO WFSIJUUFO PQ $ PG $ *O MBCPSBUPSJB XPSEFO HMBEEF WPPSXFSQFO WBO
HMBT NFUBBMPGQPSTFMFJOOPHXFMNFUIFUFMVDIUHFTUFSJMJTFFSE
10.4.2
Vergiftigen
)FUHFCSVJLWBOTUFSJMJTBUJFNFUHBTNPFUCFQFSLUCMJKWFOUPUEJFIVMQNJEEFMFOXBBS
WPPSHFFOCSVJLCBSFBMUFSOBUJFWFTUFSJMJTBUJFNFUIPEFOWPPSIBOEFO[JKO
)FUHFCSVJLWBOHJGUJHHBTCMJKGUHFWBBSMJKL)FUJTHJGUJHWPPSEFNFEFXFSLFSTFOBMTIFU
HBTWPPSBGHBBOEBBOEFUPFQBTTJOHCJKQBUJqOUFOPOWFSIPPQUOJFUPGOJFUWPMEPFOEFJT
WFSXJKEFSE LBOFSOTUJHFXFFGTFMTDIBEFIFUHFWPMH[JKO0PLWBOVJUEF[PSHWPPSPOT
130 Hygiëne en infectiepreventie
NJMJFVEJFOUIFUHFCSVJLWBOHBTTUFSJMJTBUJF[PWFFMBMTWFSBOUXPPSEUFXPSEFOUFSVH
HFESPOHFO
;PXFMFUIZMFFOPYJEFBMTGPSNBMEFIZEFHSJKQUBBOPQEFDFMFJXJUUFOFOEFOVDMFuOF[V
SFO WBO NJDSPPSHBOJTNFO %BU EBO PPL EF XFSLJOH WBO FO[ZNFO XPSEU WFSTUPPSE XPSEUBMTFFOCJKLPNFOETFDVOEBJSFGGFDUCFTDIPVXE
#FJEF HBTTFO XFSLFO VJUTMVJUFOE PQ NJDSPPSHBOJTNFO EJF OJFU UF TUFSL [JKO VJUHF
ESPPHE0NIJFSWBO[FLFSUF[JKO JTIFUOPPE[BLFMJKLEBUEFUFTUFSJMJTFSFOWPPSXFS
QFOFFSTUXPSEFOCFIBOEFMEJOFFOLBTUNFUFFOHFTDIJLUFSFMBUJFWFWPDIUJHIFJEFO
UFNQFSBUVVS%F[FWPPSCFIBOEFMJOHIFFUQSFDPOEJUJPOFSFO JTPPLXFMPOEFSEFFMWBO
IFUTUFSJMJTBUJFQSPDFT /BIFUTUFSJMJTFSFOHFMEUWPPSCFJEFHBTTFOEBUMBOHEVSJHPOU
USFLLFOWBOHFBCTPSCFFSEHBTOPEJHJTEPPSCFMVDIUFO EF[PHFOBBNEFBFSBUJF.FU
HBTCFIBOEFMEFWPPSXFSQFOXPSEFOCFMVDIUEPPS[FJOFFOLBTUUFQMBBUTFOXBBSEPPS
PQFFOJOHFTUFMEFDPOTUBOUFUFNQFSBUVVSFSHFOTUVTTFOFO$MVDIUHFCMB[FO
XPSEU%JFMVDIUNPFUTUFSJFM[JKOFOXPSEUEVTEPPSFFO)JHI&G¾DJFODZ1BSUJDVMBUF
"JS )&1" ¾MUFSJOHFCMB[FO%FMVDIUNPFUHFTDIFJEFOWBOEFWFOUJMBUJFWPPSXFSL
SVJNUFOXPSEFOBGHFWPFSE EVTWFJMJHWPPSNFEFXFSLFSTFOQBUJqOUFO
10.4.3
Filtratie
%FFMUKFTFOCBDUFSJqOLVOOFOVJUFFOWMPFJTUPGWFSXJKEFSEXPSEFOEPPS¾MUSBUJF7PPS
WJSVTEFFMUKFTJTEBUFDIUFSOJFUNPHFMJKL&FOWMPFJTUPGLBONFOEVTBMMFFOTUFSJMJTFSFO
EPPS¾MUSBUJFBMTEFBBOXF[JHIFJEWBOWJSVTEFFMUKFTBCTPMVVUVJUHFTMPUFOJT%BULBO
CJKWPPSCFFMEEPPSIFUPQMPTNJEEFMNFUIJUUFUFTUFSJMJTFSFOBMWPSFOTFSTUPGGFOJOPQUF
MPTTFOEJFWJSVTWSJK[JKOFOWFSWPMHFOTEFPQMPTTJOHUF¾MUSFSFO
4UFSJMJTFSFOEPPS¾MUSBUJFCJFEUEVTNBBSCFQFSLUF[FLFSIFJEFOJTOJFUUPFHFTUBBOBMT
FSBOEFSFNPHFMJKLIFEFO[JKOPNUFTUFSJMJTFSFO
0NUFWPPSLPNFOEBUUJKEFOT¾MUSBUJFEF[FFSOBVXFQPSJqOTOFMEJDIUTMJCCFOXPSEU
EFPQMPTTJOHNFFTUBMFFSTUPOUEBBOWBOHSPWFCFTUBOEEFMFOEPPSCF[JOLFOFOPGWPPS
¾MUSFSFO
#JKEFWPPS¾MUSBUJFXPSEUWBBLFFOEJFQUF¾MUFSHFCSVJLU&FOEJFQUF¾MUFSJTJOUFHFO
TUFMMJOH UPU IFU NFNCSBBO¾MUFS XBBSNFF VJUFJOEFMJKL XPSEU HF¾MUSFFSE FFO MPTNB
[JHOFUXFSLWBOWF[FMT#JKEFWPPS¾MUSBUJFIFDIUFOEFWFSPOUSFJOJHJOHFO[JDIBBOEF
WF[FMT EPPS BCTPSQUJF 5JKEFOT IFU WPPS¾MUSFSFO LBO FFO EJFQUF¾MUFS WF[FMT BGHFWFO
#PWFOEJFOLBOIFUWPPS¾MUFSUJKEFOTEF¾MUSBUJFWBOTUSVDUVVSWFSBOEFSFOFOEVTBO
EFSFFJHFOTDIBQQFOLSJKHFO.FUIFUWPPS¾MUFSBMMFFOLBONFOEVTOPPJUFFOTUFSJFMF
PQMPTTJOHWFSLSJKHFO
#JKVMUSB¾MUSFSFOPNCBDUFSJqOUFWFSXJKEFSFOXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOFFONFN
CSBBO¾MUFS.FNCSBBO¾MUFST[JKOEPPSQPMZNFSJTBUJFBBOFMLBBSHFIFDIUFOFUXFSLFO
WBO NPMFDVMFO "MT IFU OFUXFSL ¾KONB[JH JT [JKO EF QPSJqO LMFJO %F HFNJEEFMEF
HSPPUUFWBOEFQPSJqONPFUCJOOFOCFQBBMEFHSFO[FOMJHHFO
"GIBOLFMJKLWBOEFBBSEWBOIFUPQMPTNJEEFMEBUHF¾MUSFFSENPFUXPSEFO LJFTUNFO
WPPSIZESP¾FMFPGIZESPGPCF¾MUFST7FFMHFCSVJLUFQPMZNFSFO[JKODFMMVMPTFFTUFST BDF
UBUFO OJUSBUFOPGNFOHWPSNFOFSWBOFOQPMZBNJEFO
Steriel, steriliseren en steriliteit
131
%FHFLP[FONBUFSJBBMTPPSUCFQBBMUEFFJHFOTDIBQQFOWBOIFU¾MUFS BMTEFTUFSLUF EF
FWFOUVFMFDIFNJTDIFFGGFDUFOWBOIFUUF¾MUSFSFOPQMPTNJEEFM EFBGHJGUFWBOPOHF
XFOTUF¾MUFSCFTUBOEEFMFOBBOEFPQMPTTJOH IFUPOHFXFOTUPOUUSFLLFOWBOCFTUBOE
EFMFOBBOEFPQMPTTJOHPQHSPOEWBOEFBETPSQUJFBBOEFNFNCSBBO
%FTOFMIFJEXBBSNFFHF¾MUSFFSELBOXPSEFO IBOHUBGWBOIFUPQQFSWMBLWBOIFU¾M
UFS IFUESVLWFSTDIJMPWFSIFU¾MUFS EFHFNJEEFMEFQPSJFHSPPUUFFOEFWJTDPTJUFJUWBO
EFPQMPTTJOH
%F WJTDPTJUFJU LBO XPSEFO CFuOWMPFE EPPS UFNQFSBUVVSWFSIPHJOH PG UPFWPFHJOHFO
XBBSEPPSEFPQMPTTJOHEVOOFSXPSEU%FXFFSTUBOE[BMUPFOFNFOOBBSNBUFNFFSQP
SJqOWFSTUPQUSBLFO%F¾MUSBUJFTOFMIFJE[BMEBOPPLUJKEFOTIFU¾MUSFSFOWFSBOEFSFO
)FUWFSNPHFOWBOIFU¾MUFSJTEFUPUBMFIPFWFFMIFJEWMPFJTUPGEJFQFSPQQFSWMBLUFFFO
IFJELBOXPSEFOHF¾MUSFFSE"MTIFUESVLWFSTDIJMPWFSIFU¾MUFSUFHSPPUXPSEU LVO
OFO EFFMUKFT FS EPPS WFSWPSNJOH EPPSIFFO XPSEFO HFQFSTU %SVLWFSTDIJMMFO HSPUFS
EBOL1BLVOOFOEBOPPLQSPCMFNFOPQMFWFSFO
&FOESVLWFSTDIJMLBOXPSEFOCFSFJLUEPPSPWFSESVL QFSTFO PGEPPSPOEFSESVL EVT
[VJHFO"MTEFWMPFJTUPGEPPSFFO¾MUFSXPSEUHF[PHFO LBOPPLPOCFEPFMEOJFUTUFSJFMF
MVDIUXPSEFOBBOHF[PHFOFOEBUCFESFJHUEVTEFTUFSJMJUFJUWBOIFU¾MUSBBU0PLNPFU
EFDPOUBJOFSXBBSJOIFU¾MUSBBUXFSEBGHF[PHFOEBOUPDIMBUFSXPSEFOCFMVDIU XBU
CJK[POEFSFWPPS[PSHFOWFSFJTU5FOTMPUUFJTFFOWBDVN¾MUSBUJFPQTUFMMJOHNPFJMJKLUF
UFTUFOPQMFLLBHF8FM[JKOWBDVNPQTUFMMJOHFONFFTUBMHPFELPQFSFOMBUFO[JKUPFEBU
EFIPFWFFMIFJEUF¾MUSFSFOWMPFJTUPGXPSEUCJKHFWVME
%FKVJTUFXFSLJOHWBOFFO¾MUSBUJFPQTUFMMJOHXPSEUUJKEFOTIFUQSPDFTCFPPSEFFMEPQ
IFUWFSMPPQWBOESVLFOEPPSTUSPNJOH NBBSWPPSBGHBBOEFBBOEF¾MUSBUJFXPSEUHF
DPOUSPMFFSEPGEFPOEFSEFMFOJOUBDU[JKOFODPSSFDU[JKOHFBTTFNCMFFSE%FDPSSFDUF
BTTFNCMBHFXPSEUHFUFTUNFUFFOCVCCMFQPJOUUFTUPGFFOEJGGVTJFUFTU
%F CVCCMFQPJOUUFTU CFSVTU PQ BEIFTJF UVTTFO WMPFJTUPG FO ¾MUFS )FU ¾MUFS XPSEU CF
WPDIUJHENFUUF¾MUSFSFOWMPFJTUPG7FSWPMHFOTXPSEUCFQBBMECJKXFMLESVLWFSTDIJMBBO
EFTUFSJFMF[JKEFMVDIUCFMMFOWFSTDIJKOFO-JHUIFUCVCCMFQPJOUCJKFFOUFMBHFESVLEBO
JTIFU¾MUFSEFGFDU
%JGGVTJFUFTUT CFSVTUFO PQ IFU PQMPTTFO WBO MVDIUNPMFDVMFO JO EF WMPFJTUPG WBO FFO
WPDIUJH¾MUFS"MTFSFFOMVDIUESVLWFSTDIJMCFTUBBUBBOCFJEF[JKEFOWBOIFU¾MUFS[BM
EJGGVTJF PQMPTTFOJOEFWMPFJTUPGWBOMVDIUNPMFDVMFOFOVJUEFWMPFJTUPGPOUTOBQQFO
BBOEF[JKEFNFUEFMBBHTUFESVL EJUESVLWFSTDIJMMBOH[BBNPOHFEBBONBLFO
(FNFUFOXPSEUPGXFMEFESVLWFSBOEFSJOH QSFTTVSFIPMEUFTU PGXFMIFUEJGGVOEFSFOE
WPMVNFQFSUJKETFFOIFJE GPSXBSE¿PXUFTU 10.4.4
Bestralen
Gammastralen
(BNNBTUSBMFO [JKO IPPHGSFRVFOUF FMFLUSPNBHOFUJTDIF TUSBMFO %F[F TUSBMJOH IFFGU
FFO[FFSEJFQEPPSESJOHFOEWFSNPHFO%FFOFSHJFPWFSESBDIULBOXPSEFOCFTDISFWFO
BMTEFPWFSESBDIUWBOFOFSHJFQBLLFUKFT GPUPOFO %FPWFSHFESBHFOFOFSHJF[FUTPNNJ
132 Hygiëne en infectiepreventie
HFNPMFDVMFOJOEFEPPSTUSBBMEFTUPGPNJOJPOFO)FUXPSEUEBOPPLXFMJPOJTFSFOEF
TUSBMJOHHFOPFNE
&FO CSPO WBO HBNNBTUSBMFO JT BMUJKE FFO SBEJPBDUJFG TUSBMFO VJU[FOEFOE JTPUPPQ
.FFTUBMXPSEULPCBMU $P UPFHFQBTU TPNTDFTJVN $T %FQFSJPEFXBBSJOEFTUFSLUFWBOEFTUSBMJOHUPUEFIFMGUWFSWBMU JTEFIBMGXBBSEFUJKE
%FIBMGXBBSEFUJKEWPPS$PJT KBBSFOWPPS$T[FMGTEFSUJHKBBS"MTNBBUWPPSEF
SBEJPBDUJWJUFJUJTEFDVSJF $J WFSWBOHFOEPPSFFOWFFMLMFJOFSFFFOIFJEEFCFDRVFSFM
#R #R ∞$J
$J(JHB#R(#R
(JHBJT
(FBCTPSCFFSEFTUSBMJOHXPSEUVJUHFESVLUJOHSBZ (Z (ZSBE+QFSLJMPHSBN
.SBEL(Z
)FUFOFSHJFOJWFBVWBO$PMJHUNFU NFHBFMFLUSPOWPMU .F7 WFFMIPHFSEBO
WPPSDFTJVNNFU .F7&FODFTJVNCSPONPFUWPPSIFUBGTUBBOWBOFWFOWFFM
FOFSHJFEVTWFFMHSPUFS[JKO"MTEFTUSBMJOHWBOEFCSPOOJFUHFCSVJLUXPSEU XPSEUIJK
POEFSXBUFSCFXBBSE XBBSEPPSBMMFTUSBMJOHXPSEUBGHFTDIFSNEFOBGHFWBOHFO
Bètastralen
&MFLUSPOFOCVOEFMT EVTCoUBTUSBMFO LVOOFOXPSEFOPQHFXFLUFOWFSTOFMENFUFFO
PQ FMFLUSJDJUFJU XFSLFOEF FMFLUSPOFOWFSTOFMMFS &MFLUSPOFOTUSBMJOH IFFGU FFO MBHFS
FOFSHJFOJWFBVEBOHBNNBTUSBMFO0NEBUFMFLUSPOFOEFFMUKFT[JKO ESJOHUEFTUSBMJOH
OJFUFSHEJFQEPPS%FNBUFWBOEPPSESJOHFO QFOFUSBUJF JTNFEFBGIBOLFMJKLWBOEF
EJDIUIFJEWBOIFUCFTUSBBMEFNBUFSJBBM&FOCSPOWBOCoUBTUSBMFOLBOXPSEFOVJUHF
TDIBLFMEEPPSEFFMFLUSJTDIFTQBOOJOHVJUUFTDIBLFMFO
4USBMJOHTFOFSHJFCFTDIBEJHU%/"FO3/"EPPSEBUFSCSFVLFOJOPOUTUBBO%BBSOBBTU
WFSPPS[BBLU TUSBMJOHTFOFSHJF JO IFU XBUFSJHF NJMJFV WBO DFMMFO DIFNJTDIF SFBDUJFT
)JFSCJKPOUTUBBO)0 FOHJGUJHFDIFNJTDIBDUJFWFHSPFQFOBMT0) ) EJFSBEJDBMFO
XPSEFOHFOPFNE3BEJDBMFOFO)0SFBHFSFONFUDFMCFTUBOEEFMFOFOWFSPPS[BLFO
EPEFMJKLF MFUBMF TDIBEFWPPSIFUNJDSPPSHBOJTNF%F%XBBSEFOWPPSTUSBMJOHTFOFS
HJF[JKOBGIBOLFMJKLWBOEFUFNQFSBUVVSFOEFTPPSUNJDSPPSHBOJTNFO%FHFCSVJLFMJK
LFQSPDFTTFOWFSMPQFOCJKLBNFSUFNQFSBUVVS#JKFFO$PCSPOMPPQUEFUFNQFSBUVVS
CJKFFOEPTJTWBOL(ZJOXBUFSOJFUIPHFSPQEBO$%F%XBBSEFOWPPSWFHFUBUJF
WFFOTQPSFOWPSNFOWBOCBDUFSJqOMJHHFOUVTTFO L(ZWJSVTTFO[JKOSFTJTUFOUFS
%FWPPSHBNNBEPPSTUSBMJOHPGCoUBCFTUSBMJOHHFCSVJLUFFOFSHJFJT[PHFSJOHEBUEFCFTUSBBMEF
TUPGGFOOPPJU[FMGSBEJPBDUJFGXPSEFO
10.5
De centralisatie van het steriliseren in ziekenhuizen in een centrale sterilisatieafdeling
5VTTFOFOXFSEEVJEFMJKLEBUCJKWPPSCFFMEIFUHFCSVJLWBOVJUHFLPPLUFOBBM
EFO HMB[FOJOKFDUJFTQVJUFOFOBOEFSFIVMQNJEEFMFOOJFUWFSBOUXPPSEJT*OTUSVNFO
Steriel, steriliseren en steriliteit
133
UBSJVNXFSEJOEJFUJKEWSJKXFMVJUTMVJUFOEWPPSPQFSBUJFTHFTUFSJMJTFFSEFOEBONFFTUBM
WFSQBLUJOUFYUJFMFOTPNT[FMGTPOWFSQBLUCFXBBSE&SXFSEWBBLPQIFUPLDPNQMFY
HFTUFSJMJTFFSE5PFOIFUHFCSVJLWBOTUFSJFMFIVMQNJEEFMFOCVJUFOIFUPLDPNQMFYUPF
OBN CMFFLEBUIFUTUFSJMJTFSFO[PXFMXBUCFUSFGUXFSLSVJNUFOBMTEFPSHBOJTBUJFOJFU
MBOHFSEBBSFOOJFUNFFSEPPSPLNFEFXFSLFSTLPOXPSEFOWFS[PSHE
7PPSBGHBBOEFBBOTUFSJMJTBUJFJTHSPOEJHSFJOJHFOFOESPHFOWFSFJTU PNEBUNJDSPPS
HBOJTNFOEJF[JKOJOHFTMPUFOEPPSWVJMSFTUFOPOWPMEPFOEFEPPSIJUUFPGHBTXPSEFO
CFSFJLU#PWFOEJFOLBOWVJMUJKEFOTIFUTUFSJMJTFSFOJOXFSLFOPQEFIVMQNJEEFMFOFO
EJFBBOUBTUFOFOCFTDIBEJHFO4UFSJMJTFSFOIPVEUEVTTUFFETJOCFUSPVXCBBSSFJOJHFOFOEFT
JOGFDUFSFO KVJTUWFSQBLLFOFOWFSBOUXPPSETUFSJMJTFSFO
)FUSFJOJHFOCJKEFHFCSVJLFSXPSEUPNIFUQFSTPOFFMFG¾DJqOUJOUF[FUUFOWBBLPQHF
ESBHFOBBOTUBHJBJST MFFSMJOHFOPGEFNJOTUHFTDIPPMEFNFEFXFSLFST0PLIJFSEPPS
JT EF LXBMJUFJU WBO IFU SFJOJHFO WBBL POWPMEPFOEF &FO BOEFS HSPPU OBEFFM WBO EF
DFOUSBBM SFJOJHFO JT EBU IFU NFFTUBM NFU EF IBOE HFCFVSU #JK NBOVFFM SFJOJHFO JT
EFLBOTHSPPUEBUEFNFEFXFSLFS[JDI[FMGFOEFPNHFWJOHCFTNFU"MTIFUSFJOJHFO
XPSEUHFEBBOJOEFCVVSUWBOTDIPOF PQHFTMBHFOIVMQNJEEFMFO SBLFOEJFPPLXFFS
CFTNFU BMJTEBUWBBLOJFU[JDIUCBBS0PLBMTEFNFEFXFSLFSTJOEJFTJUVBUJFOBIFU
SFJOJHFO IBOEFO FO POEFSBSNFO HPFE EFTJOGFDUFSFO LVOOFO [JK NFFTUBM UPDI HFFO
TDIPOFEJFOTULMFEJOHBBOUSFLLFO%FLBOTPQLSVJTCFTNFUUJOHBMTHFWPMHWBOEFDFO
USBBMSFJOJHFOJTEBOOJFUVJUHFTMPUFO.FFTUBMOFFNUEFNFEFXFSLFSOBIFUSFJOJHFO
XFFSEFFMBBOEFQBUJqOUFO[PSH
)FUEFDFOUSBBMHFCSVJLWBOXBTNBDIJOFTNFUUIFSNJTDIFEFTJOGFDUJFLBOIFUCFTNFU
UJOHTSJTJDP WFSNJOEFSFO NBBS NFFTUBM XPSEU EBU FDPOPNJTDI OJFU WFSBOUXPPSE HF
WPOEFO;FMGTBMTIFUXFMHFCFVSU JTFFOKVJTUHFCSVJLFOHPFEGVODUJPOFSFOVJUFSTU
NPFJMJKLUFSFBMJTFSFOEPPSEFHSPUFWFSTDIFJEFOIFJEBBOCFUSPLLFONFEFXFSLFST%F
DFOUSBBMSFJOJHFOWFSHUPQWFFMQMBBUTFOSVJNUFO)FUSFJOJHFOJOFFOEFSHFMJKLSVJNUF
LBOFFOCSPOWBOCFTNFUUJOH LSVJTCFTNFUUJOHFOEVT[JFLFOIVJTJOGFDUJFXPSEFO
"BOHF[JFOFSTUFFETDPNQMFYFSJOTUSVNFOUBSJVNHFCSVJLUXPSEU JTTQFDJ¾FLFEFTLVO
EJHIFJEOPEJHWPPSIFUDPSSFDUSFJOJHFOFOTUFSJMJTFSFO%BBSPNXPSEFOEF[FBDUJWJ
UFJUFO PQ nnO DFOUSBMF QMFL JO IFU [JFLFOIVJT VJUHFWPFSE EF $4" /BEFFM JT EBU EF
HFCSVJLUFIVMQNJEEFMFOWFS[BNFMENPFUFOXPSEFOPN[FPQFFOMBUFSUJKETUJQPQEF
$4"UFHBBOSFJOJHFO0NUFWPPSLPNFOEBUWVJMBBOLPFLUFOJOESPPHUJOEFUJKEEJF
WFSTUSJKLUUVTTFOHFCSVJLFOSFJOJHFO XPSEUEJLXJKMTFFOJOXFFLWMPFJTUPGJOEFWFS[B
NFMCBLLFOHFEBBO"BOEJFWMPFJTUPGXPSEUEBOFFOSFJOJHJOHTFOEFTJOGFDUJFNJEEFM
UPFHFWPFHE*OCFXBBSCBLLFONFUHFCSVJLUFIVMQNJEEFMFOFOEVTWFSWVJMEFWMPFJTUPG
NFUEFTJOGFDUJFNJEEFMFOLVOOFONJDSPPSHBOJTNFOPOEBOLTIFUEFTJOGFDUJFNJEEFM
UPUHSPUFLJFNEJDIUIFEFOVJUHSPFJFO%F[FCBLLFOXPSEFOEBOPPLOPHBMFFOTTFDVO
EBJSFCSPOOFOWBOCFTNFUUJOH
$FOUSBBMSFJOJHFOIFFGUIFUWPPSEFFMEBUFFOLMFJOBBOUBMNFEFXFSLFST EJFHFFODPO
UBDU NFU QBUJqOUFO IFCCFO HPFE HFNPUJWFFSE FO HFuOTUSVFFSE IFU XFSL LBO EPFO
%F WFSFJTUF CPVXLVOEJHF WPPS[JFOJOHFO BQQBSBUFO FO NJEEFMFO LVOOFO PQUJNBBM
XPSEFOBGHFTUFNEPQIFUXFSLFOFG¾DJqOUXPSEFOCFOVU
0PLWPPSEFJOTQFDUJFPQTDIPPO[JKOFOHPFEXFSLFOWBOHFSFJOJHEFIVMQNJEEFMFOJT
DPODFOUSBUJFWBOOVU)FUQFSTUVLWFSQBLLFOPGTBNFOTUFMMFOWBOTFUTFOEBOWFSQBL
134 Hygiëne en infectiepreventie
LFOJTPPLCFUFSUFJOTUSVFSFO UFCFHFMFJEFO UFCFPPSEFMFO LPSUPNUFCFIFFSTFOBMT
IFUEPPSFFOCFQFSLUFHSPFQNFEFXFSLFSTXPSEUHFEBBO
"MMFFOBMEFSVJNUFMJKLFWPPS[JFOJOHFO EFLMJNBBUCFIFFSTJOH EFFOFSHJFUPFWPFSFO
EFWFSFJTUFEVSFTUFSJMJTBUPSFOWPSNFOBSHVNFOUFOWPPSIFUDFOUSBMJTFSFOWBOEFTUFSJ
MJTBUJFQSPDFTTFO%F$4"IFFGUEFWPMHFOEFUBLFOFOEBBSCJKCFIPSFOEFSVJNUFO
QFSTPOFFMTWPPS[JFOJOHFO XBBSPOEFS PNLMFFESVJNUFO NBBS FWFO[FFS SVJNUFO
WPPSJOTUSVDUJF BENJOJTUSBUJFFOCFIFFSWBOEFBGEFMJOHFOEFQSPEVDUJF
POUWBOHTUHFCSVJLUFWVJMFIVMQNJEEFMFO
SFJOJHJOHFOEFTJOGFDUJF
JOTQFDUJF WFS[BNFMFOJOTFUT WFSQBLLFOWBOTDIPOFIVMQNJEEFMFO
UFYUJFM JOTQFDUJFFOWFSQBLLJOH TUFSJMJTBUJFSVJNUF
POUMBEFOWBOTUFSJMJTBUPSFO
PQTMBHTUFSJFMFHPFEFSFOFOEJTUSJCVUJF
BEWJTFSJOHWBOEFHFCSVJLFST
POEFSSJDIUBBOPLBTTJTUFOUFOFO[PWPPSU
0SHBOJTBUPSJTDIFOCPVXLVOEJHXPSEUIFUXFSLFONFUWVJMFIVMQNJEEFMFOTUSJLUHF
TDIFJEFOWBOIFUXFSLFONFUTDIPOFIVMQNJEEFMFOPNEJSFDUFPGJOEJSFDUFLSVJTCF
TNFUUJOHUFWPPSLPNFO%FTDIFJEJOHUVTTFOXFSLFONFUTDIPOFIVMQNJEEFMFOFOPG
WFSQBLUFTUFSJFMFIVMQNJEEFMFOJTNJOEFSTUSJLUPGHFIFFMBGXF[JH#PVXLVOEJHJTEF
PQTMBH WBO TUFSJFMF IVMQNJEEFMFO XFM TUSJLU HFTDIFJEFO WBO EF SVJNUF WBO TDIPOF
FOPGWFSQBLUF OPHOJFUHFTUFSJMJTFFSEF IVMQNJEEFMFO PNUFWPPSLPNFOEBUTUFSJFMF
FOOPHOJFUTUFSJFMFIVMQNJEEFMFOWFSXJTTFMEXPSEFO
10.6
Sterilisatieverpakkingen
)FUNPFUFOWPMEPFOBBOIFUWFSFJTUFWBOFFOLBOTWBOLMFJOFSPGNBYJNBBMHFMJKLBBO
nnOPQFFONJMKPFOEBUOPHFFOMFWFOTWBUCBBSNJDSPPSHBOJTNFBBOXF[JHJT WPPSEBU
FFO IVMQNJEEFM BMT TUFSJFM NBH XPSEFO CFTDIPVXE NBBLU POWFSQBLU TUFSJMJTFSFO [JO
MPPT
4UFSJMJTBUJFWFSQBLLJOHFOXPSEFOPOEFSTDIFJEFOJOCFTUFNEWPPSFFONBMJHHFCSVJLPG
WPPSIFSHFCSVJL;PXFMWFSQBLLJOHFOWPPSFFONBMJHBMTEJFWPPSIFSHFCSVJLEJFOFO
PNEFLXBMJUFJUWBOIFUQSPEVDUUFCFTDIFSNFOFOUFCFIPVEFO%BBSOBBTULBOEFWFS
QBLLJOHEFIBOUFFSCBBSIFJECFWPSEFSFO CJKWPPSCFFMEEPPSIVMQNJEEFMFOTUBQFMCBBS
UF NBLFO %F WFSQBLLJOH LBO IFU QSPEVDU TPNT CFUFS IFSLFOCBBS JEFOUJ¾DFFSCBBS
NBLFO CJKWPPSCFFMEBMTFSWFSTDIJMMFOEFNBUFOWBOEBUQSPEVDUJOPNMPPQ[JKOPGBMT
FSIVMQNJEEFMFO[JKONFUEF[FMGEFWPSNFOGVODUJF NBBSHFNBBLUWBOBOEFSNBUF
SJBBM
%F WFSQBLLJOH JT VJUTMVJUFOE HFTDIJLU FO UPFHFTUBBO WPPS TUFSJFMF IVMQNJEEFMFO BMT
EF WFSQBLLJOH HPFEF CFTDIFSNJOH CJFEU UFHFO IFU CJOOFOESJOHFO WBO NJDSPPSHB
OJTNFO CFTUBOEJTUFHFOEFHFCSVJLUFTUFSJMJTBUJFNFUIPEF HFFOCFMFNNFSJOHWPSNU
WPPSEFLJFNSFEVDUJFEPPSEJFTUFSJMJTBUJFFOUJKEFOTPGOBEFTUFSJMJTBUJFHFFOTDIBEF
Steriel, steriliseren en steriliteit
135
UPFCSFOHUBBOIFUQSPEVDU%JFTDIBEFLBO[JKOGZTJTDIDIFNJTDIBBOIFUQSPEVDUEBO
XFMUPYJTDIFPGBMMFSHJTDIFTDIBEFCJKEFQBUJqOU
10.6.1
Verpakking voor eenmalig gebruik
&FOWFSQBLLJOHLBOVJUFFOPGNFFSMBHFOCFTUBBO VJFOQSJODJQF %FMBBHEJSFDUPN
IFUIVMQNJEEFMIFFOOPFNUNFOEFEJSFDUPNTMVJUFOEFWFSQBLLJOH"MTVJUTMVJUFOEJO
QBQJFSXPSEUWFSQBLU XPSEUNFFTUBMJOUXFFMBHFOWFSQBLUPNEFWFSFJTUF[FLFSIFJEUF
LVOOFOCJFEFO4PNTJTIFUOPEJHJONFFSEBOUXFFMBHFOWFSQBLUUFTUFSJMJTFSFO CJK
WPPSCFFMEPNIFUTUFSJFMFIVMQNJEEFMBTFQUJTDIVJUEFWFSQBLLJOHPQFFOTUFSJFMWFME
UF LVOOFO MFHHFO .BBS TUFFET NPFU MVDIU WPMEPFOEF VJU EF WFSQBLLJOH WFSXJKEFSE
LVOOFOXPSEFOPNNFUIFUTUFSJMJTFSFOEFNFEJVN EVTEFTUPPNPGIFUHBT IFUUF
TUFSJMJTFSFOIVMQNJEEFMWPMEPFOEFUFLVOOFOCFSFJLFO
7SPFHFSXFSEUFYUJFMXFMBMTWFSQBLLJOHTNJEEFMCFTDIPVXE NBBSIFUJTFSOJFUWPPS
HFTDIJLU PNEBUNJDSPPSHBOJTNFOFSHFNBLLFMJKLEPPSIFFOLVOOFOESJOHFO
1BQJFSJTEPPS[JKOWFSTDIJMMFOEFMBHFOWF[FMTFFOTPPSUEJFQUF¾MUFSFOWPSNU[PMBOH
IFUESPPHJTXFMFFOHPFEFCBSSJoSF"MTIFUOBUJTPGXPSEU LVOOFONJDSPPSHBOJTNFO
EPPSIFUWPDIUOBBSCJOOFOESJOHFO#PWFOEJFOJTWPDIUJHQBQJFSPPLFFOHFTDIJLUF
WPFEJOHTCPEFN
&OLFMWPVEJHF IVMQNJEEFMFO FO IVMQNJEEFMFO WPPS FFONBMJH HFCSVJL EJTQPTBCMFT XPSEFOWFSQBLUJOFFODPNCJOBUJFWBOQBQJFSFOEPPS[JDIUJHFLVOTUTUPG EFMBNJOBBU
WFSQBLLJOH%PPSEFMBNJOBBU[JKEFWBOEFWFSQBLLJOHJTIFUIVMQNJEEFM[JDIUCBBS-B
NJOBBUXPSEUHFCSVJLU PNEBUEF[FLVOTUTUPGJTPQHFCPVXEVJUMBHFO MBNJOBµT 7PPS
EJWFSTFTUFSJMJTBUJFNFUIPEFO[JKOCJKCFIPSFOEFHFTDIJLUFMBNJOBBUWFSQBLLJOHFOJOEF
IBOEFM%FTUFSJMJTBUJFNFUIPEFNBHEFNFDIBOJTDIFFJHFOTDIBQQFO EVTEFUZQJTDIF
FJHFOTDIBQQFOWBOIFUNBUFSJBBM OJFUWFSBOEFSFOEBUHFMEUWPPSIFUIVMQNJEEFM[FMG
NBBSPPLWPPSEFWFSQBLLJOH%FGZTJTDIFFJHFOTDIBQQFOFOEFTUSVDUVVSLVOOFOPPL
WFSBOEFSFOBMTEFDIFNJTDIFFJHFOTDIBQQFOEPPSEFTUFSJMJTBUJFWFSBOEFSFO#FLFOE
JTCJKWPPSCFFMEEBUQPMZQSPQZMFFOEJSFDUOBHBNNBTUFSJMJTBUJFOPHOPSNBBMJT NBBS
EBBSOBTOFMCSPTXPSEU%FHBNNBTUFSJMJTBUJFWFSPPS[BBLUOBWFSMPPQWBOUJKEWFSPV
EFSJOH OBWFSPVEFSJOHWBOQPMJQSPQZMFFO
10.6.2
Verpakking voor hergebruik in containers of cassettes
7FSQBLLJOHFOWPPSIFSHFCSVJL[JKODPOUBJOFSTPGDBTTFUUFT&FODBTTFUUFPGDPOUBJOFS
NFUTUFSJFMFIVMQNJEEFMFONBHNBBSFFONBBMXPSEFOHFPQFOEPNFSIVMQNJEEFMFO
VJUUFIBMFO%BBSOB[JKOFWFOUVFFMSFTUFSFOEFIVMQNJEEFMFOOJFUNFFSTUFSJFM#JKIFU
PQFOFONPFUEBOPPLFFOWFS[FHFMJOHXPSEFOWFSCSPLFO&FODBTTFUUFPGDPOUBJOFSEJF
HFPQFOEJT NPFUBMT´BMPQFOHFXFFTUµIFSLFOCBBSCMJKWFO BOEFSTJTIFUHFCSVJLWBO
EBUUZQFOJFUWFSBOUXPPSEFOEVTOJFUUPFHFTUBBO
$BTTFUUFTPGDPOUBJOFSTNPHFOIFUWFSXJKEFSFOWBOMVDIUOJFUCFMFNNFSFOFOEFTUF
SJMJTFSFOEFTUPPNPGIFUHBTNPFUEFIVMQNJEEFMFOWPMEPFOEFCFSFJLFOUJKEFOTIFU
QSPDFT .BBS BBO IFU FJOE WBO EF TUFSJMJTBUJFGBTF NPFU EF DPOUBJOFS XFM FFO HPFEF
CBSSJoSFWPSNFOWPPSNJDSPPSHBOJTNFO"BOEF[FFJTFOLBOXPSEFOWPMEBBOEPPSIFU
136 Hygiëne en infectiepreventie
HFCSVJLWBO¾MUFSTEJFMVDIUFOTUPPNEPPSMBUFO)FU[FMGEFLBOUIFPSFUJTDIXPSEFO
CFSFJLU EPPS IFU HFCSVJL WBO WFOUJFMFO "BO EF WFOUJFMFO XPSEFO FDIUFS [FFS IPHF
FJTFOHFTUFME"MTIFUWFOUJFMPQHSPOEWBOEFUFNQFSBUVVSXFSLU NPFUIFUEJDIU[JKO
CJKUFNQFSBUVSFOMBHFSEBO$"MTFFOWFOUJFMXFSLUPQFFOESVLWFSTDIJM NBHIFU
QBTPQFOHBBOCJKFFOESVLWFSTDIJMWBOL1BPGHSPUFS NBBSNPFUIFUHFTMPUFO[JKOFO
CMJKWFOCJKLMFJOFSFESVLWFSTDIJMMFO
;PXFMWPPSEFDPOUBJOFSTFODBTTFUUFTBMTWPPSIFUFFONBMJHWFSQBLLFOJOQBQJFS MB
NJOBBUPGLVOTUTUPG[JKOSJDIUMJKOFOPQHFTUFME EJFOJFUBMMFFOWPPSIFUNBUFSJBBM EF
DPOTUSVDUJFFOEFWFSQBLLJOHTXJK[FO NBBSPPLWPPSIFUTUFSJMJTFSFOFOIFUCFXBSFO
EBBSOB[FFSWFFMOVUUJHFBBOEBDIUTQVOUFOFOUJQTCFWBUUFO [JF8FHXJK[FS3JDIUMJKOFO
TUFSJMJTFSFOFOTUFSJMJUFJU 8FMLFWFSQBLLJOHPPLXPSEUHFCSVJLU FSNPFUBMUJKEPQTUBBO
XBUEFJOIPVEJT CFIBMWFCJKMBNJOBBU[BLLFO EFHFCSVJLUFTUFSJMJTBUJFNFUIPEF
IFUDIBSHFOVNNFS
EFWFSWBMEBUVN
10.7
Sterilisatie-indicatoren
&FO JOEJDBUPS JT FFO TZTUFFN EBU FFO CFQBBMEF PNTUBOEJHIFJE BBOHFFGU "MT XF POT
OJFUSFBMJTFSFOXBBSWPPSFFOJOEJDBUPSPOUXPSQFOFOCFEPFMEJT LBOEFBBOXJK[JOH
WPMLPNFOWFSLFFSECFHSFQFOFOVJUHFMFHEXPSEFO8FPOEFSTDIFJEFOPQHSPOEWBO
IFUPNTMBHNFDIBOJTNFUXFFDBUFHPSJFqO
GZTJTDIDIFNJTDIFJOEJDBUPSFO
CJPJOEJDBUPSFO
#JKEFGZTJTDIDIFNJTDIFJOEJDBUPSWFSPPS[BBLUEFEPTJTFOFSHJFEJFUPFHFEJFOEXPSEU
PN EF WFSFJTUF NBUF WBO LJFNSFEVDUJF UF CFSFJLFO FFO DIFNJTDIF SFBDUJF %F DIF
NJTDIF SFBDUJF XPSEU [JDIUCBBS BMT FFO WFSBOEFSJOH WBO LMFVS )FU EJMFNNB JT EBU
EFDIFNJTDIFJOEJDBUPSHFWPFMJHHFOPFHNPFU[JKO EVTOJFUQBTCJKFFOUFIPHFEPTJT
NBHPNTMBBO NBBSBBOEFBOEFSFLBOUPPLOJFU[PHFWPFMJHNBH[JKOEBUEFPNTMBH
BMPQUSFFEUCJKFFOUFMBHFEPTJT#JKFFODIFNJTDIFJOEJDBUPSJTIFU[BBLKFTUFFETBGUF
WSBHFO
WPPSXFMLQSPDFT WPPSXFMLFFOFSHJFWPSNIJKJTCFEPFME
XFMLFEPTJTHSFO[FOEFQSPEVDFOUTQFDJ¾DFFSU
#JKFFOCJPJOEJDBUPSXPSEUFFOCFLFOEFEJDIUIFJEBBOMFWFOTWBUCBSFCBDUFSJFTQPSFO
PQFFOESBHFSCMPPUHFTUFMEBBOEFTUFSJMJTBUJFEPTJT%BBSOBNBHHFFOHSPFJNFFSPQ
USFEFO0PLIJFSHFMEUEBUWPPSFFOCFQBBMEFWPSNWBOLJFNSFEVDFSFOEFFOFSHJFEF
TQPSFOWBOEFFOFTPPSUHFWPFMJHFS[JKOEBOEFTQPSFOWBOEFBOEFSFTPPSU7PPSTUPPN
TUFSJMJTBUJFXPSEU#BDJMMVTTUFBSPUIFSNPQIJMVTHFLP[FO7PPSFUIZMFFOPYJEFTUFSJMJTBUJF#B
DJMMVTTVCUJMJTWBSOJHFS #BDJMMVTHMPCJHJJ %FTQPSFONPFUFOBGLPNTUJH[JKOVJUFFOSFJO
DVMUVVS POEFSMJOHOJFUUF[FFSWFSTDIJMMFOJOFJHFOTDIBQQFOFOPPLJOEF[FMGEFNBUF
Steriel, steriliseren en steriliteit
137
WPDIUCFWBUUFO%PPSVJUESPHFOLVOOFOTQPSFOOBNFMJKLCJK[POEFSSFTJTUFOUXPSEFO
7FSEFSNPFUEFEJDIUIFJEBBOMFWFOTWBUCBSFLJFNFOCJOOFOFFOCPWFOFOPOEFSHSFOT
XPSEFOHFHBSBOEFFSE
&FOCJPJOEJDBUPSXBBSCJKHFFOHSPFJJTPQHFUSFEFOJTPQ[JDI[FMGOPPJUFFOCFXJKTWPPSTUFSJMJUFJU
WBOEFUPUBMFMBEJOHXBBSWBOEFJOEJDBUPSPOEFSEFFMXBT&FOFOLFMFJOEJDBUPSXBBSJOHSPFJ
PQHFUSFEFOXBTOBIFUEPPSMPQFOWBOIFUQSPDFTJTFDIUFSBMUJKEFFOCFXJKTEBUTUFSJMJ
UFJUOJFUXFSECFSFJLU
#JPJOEJDBUPSFO [JKO OFHBUJFWF JOEJDBUPSFO .FU FFO CJPJOEJDBUPS PQ [JDI LVO KF OPPJU
CFXJK[FOEBUIFUQSPDFTHPFEXBT BMMFFOEBUIFUOJFUHPFEXBT
*OEJDBUPSFOLVOOFOPQHFIFFMWFSTDIJMMFOEFXJK[FOXPSEFOHFCSVJLU)FUNFFTUWPPS
LPNFOEF HFCSVJL JT BMT QBTTBHFJOEJDBUPS &FO QBTTBHFJOEJDBUPS CFPPHU BBO EF WFS
QBLLJOHWBOFFONFEJTDIIVMQNJEEFMEVJEFMJKL[JDIUCBBSUFNBLFOEBUIFUWFSQBLUF
IVMQNJEEFMFFOCFQBBMEQSPDFTIFFGUEPPSMPQFO7PPSCFFMEFO[JKO[FCSBHFTUSFFQUBV
UPDMBBGUBQF FO HFLMFVSEF TUJQQFO PQ NFU HBT PG HBNNBEPPSTUSBMJOH HFTUFSJMJTFFSEF
IVMQNJEEFMFO
&FOPNHFTMBHFOQBTTBHFJOEJDBUPSJTEVTHFFOCFXJKTWPPSTUFSJMJUFJU7PPSEFTUFSJMJUFJU
TUBBUEFQSPEVDFOUCPSH JOIFU[JFLFOIVJTEFEFTLVOEJHF
10.8
Sterilisatieprocessen
10.8.1
Stoomsterilisatie
4UPPNJT[VJWFSXBUFSJOHBTWPSN7PPSTUFSJMJTBUJFCFQFSLUNFOEFEF¾OJUJFUPUCPWFO
$ IPFXFMEBUOBUVVSMJKLTUSJLUHFOPNFOPOKVJTUJT4UPPNIFFGUFFO[FFSHSPUF
XBSNUFDBQBDJUFJU0NLHXBUFSUFWFSIJUUFOUPUXBUFSWBO$FOFFOESVLWBO
L1BJTNBBM LJMPKPVMF L+ OPEJHQMVTEFFOFSHJFPNIFUEBOOPHWBO
WMPFJTUPGPNUF[FUUFOJOHBT0NLHXBUFSWBO$PNUF[FUUFOJOTUPPNWBOEJF
UFNQFSBUVVS JT L+ OPEJH "MT EF TUPPN XFFS DPOEFOTFFSU LPNU BM EJF XBSNUF
XFFS WSJK &FO MJUFS XBUFS LBO XPSEFO WFSIJU UPU M TUPPN WBO $ #JK DPO
EFOTBUJFUSFFEUIFUPNHFLFFSEFPQ EVTFFOFOPSNFWPMVNFWFSNJOEFSJOH)JFSEPPS
POUTUBBU JO EF TUPPNTUFSJMJTBUPS FFO TUFSLF ESVLEBMJOH XBBSEPPS OJFVXF TUPPN FO
EBBSNFFFOFSHJFXPSEUBBOHFWPFSE
Verzadigde stoom en temperatuur en druk
7FS[BEJHEFTUPPNLBOCJKEJFUFNQFSBUVVSHFFOXBUFSNFFSPQOFNFO NBBSTUBBUCJK
EF[FMGEFUFNQFSBUVVSFOESVLPPLHFFOXBUFSBG7FS[BEJHEFTUPPNWBOFFOCFQBBMEF
UFNQFSBUVVSIFFGUTUFFETFFOWBTUF CJKEJFUFNQFSBUVVSCFIPSFOEFESVL UBCFM "MTEFUFNQFSBUVVSIPHFSJTEBOCFIPPSUCJKEJFCFQBBMEFESVLWBOEFTUPPN EBOJT
EFTUPPNPWFSWFSIJU.FUPWFSWFSIJUUFTUPPNLBONFOXFMWFSXBSNFO NBBSFSUSFFEU
HFFODPOEFOTBUJFPQCJKEFUFNQFSBUVVSWBOEFTUPPN)FUTUFSJMJTFSFOEFFGGFDUJTWFS
HFMJKLCBBSNFUESPPHWFSXBSNFO&SLPNUJNNFSTHFFODPOEFOTBUJFXBSNUFWSJK%F
CFOPEJHEFTUFSJMJTBUJFUJKEWPPSESPPHWFSIJUUFOJTWFFMMBOHFSEBOCJKOBUWFSIJUUFO 138 Hygiëne en infectiepreventie
Tabel 10.1 Druk en temperatuur van verzadigde waterdamp
°C
kPA
°C
kPA
°C
kPA
15
20
25
1,70
2,34
3,17
50
55
60
12,33
15,74
19,91
120
121
134
198,77
205,15
304,39
LFFSMBOHFS "MTEFUFNQFSBUVVSMBHFSJTEBOEJFCJKEFESVLWBOWFS[BEJHEFTUPPN
CFIPPSU JTFSHFFOTQSBLFWBOWFS[BEJHEFTUPPN NBBSWBOFFONFOHTFMWBOFFOHBT NFFTUBMMVDIUFOTUPPN%FESVLXPSEUNBBSWPPSFFOEFFMWFSPPS[BBLUEPPSEFTUPPN
FO CJK EF[F QBSUJqMF TUPPNESVL EVT MBHFSF ESVL IPPSU FFO MBHFSF UFNQFSBUVVS &O
XFFSJTEFLBOTHSPPUEBUTUFSJMJUFJUOJFUXPSEUHFIBBME
%FESVLJOEFTUPPNMFJEJOHFOOBBSEFTUFSJMJTBUPSJTNFFTUBMWFFMIPHFSEBOEFXFSL
ESVL WBO EF TUFSJMJTBUPS %JF ESVL NPFU EVT XPSEFO WFSMBBHE UPU EF XFSLESVL ,BO
EF TUPPN CJK EF[F ESVLWFSMBHJOH OJFU PG POWPMEPFOEF BGLPFMFO EBO SBBLU EF TUPPN
PWFSWFSIJU
7PPSEFCFSFLFOJOHWBOEFTUPPNESVLEJFCFIPPSUCJKFFOCFQBBMEFUFNQFSBUVVS[JK
WFSXF[FOOBBS8FHXJK[FSWBOIFU/&/%JUHFMEUFWFOFFOTWPPSEFCFSFLFOJOHWBOEF
CJKFFOCFQBBMEFESVLWBOWFS[BEJHEFTUPPNCFIPSFOEFUFNQFSBUVVS
,PFMUFDIUFSEFTUPPNUJKEFOTEFBBOWPFSJOEFMFJEJOHPGWMBLCJKEFTUFSJMJTBUPSBG EBO
DPOEFOTFFSUFFOEFFMWBOEFTUPPNUPUXBUFS"MTEF[FXBUFSESVQQFMTOJFUPGPOWPM
EPFOEFXPSEFOBGHFWBOHFOFOWFSXJKEFSEEPPSDPOEFOTQPUUFO LPNUOBUUFTUPPNJO
EFTUFSJMJTBUPS)FUXBUFSWFSIJOEFSUIFUEJFQEPPSESJOHFO QFOFUSFSFO WBOEFTUPPN
FOCFMFNNFSUEVTEFXBSNUFPWFSESBDIUEPPSDPOEFOTBUJF4UPPNWPPSTUFSJMJTBUJFNPFU
EVTWFS[BEJHENBBSPPLESPPH[JKO
Verhitten met stoom
4UPPNNFOHUWSJKXFMOJFUNFUMVDIU0NEBUEFTUPPNPPLEFNPFJMJKLTUCFSFJLCBSF
QMFLLFO WBO BMMF IVMQNJEEFMFO JO IVO WFSQBLLJOH NPFU LVOOFO CFSFJLFO NPFUFO
MVDIUPGBOEFSFHBTTFOFFSTUBGEPFOEFWFSXJKEFSEXPSEFO%FTUPPNQFOFUSBUJFNBH
OJFUCFMFNNFSEXPSEFOEPPSEFBBOXF[JHIFJEWBOMVDIUPGBOEFSFHBTTFOEBOTUPPN
-VDIUJT[XBBSEFSEBOTUPPN0NEBUMVDIUCJK[POEFSTMFDIUXBSNUFPWFSESBBHU [BMPQ
QMBBUTFOXBBSMVDIUBDIUFSCMJKGUEFUFNQFSBUVVSMBHFS[JKOEBOEJFWBOEFTUPPN
5FYUJFMPGBOEFSFQPSFV[FMBEJOHFONPFUFOEBOPPL[PJOEFTUFSJMJTBUPSXPSEFOHF[FU EBUEF[XBBSUFLSBDIUIFUWFSXJKEFSFOWBOEFMVDIUCFWPSEFSU0NEBUOPHBBOXF[JHF
MVDIUVJU[BLUFOFFOMBHFSFUFNQFSBUVVSWFSPPS[BBLU XPSEUCJKTUFSJMJTBUPSFOWBONF
EJTDIFIVMQNJEEFMFOEFUFNQFSBUVVSPQOFNFSHFQMBBUTUJOEFDPOEFOTBGWPFS
Stoom, lading en beladen
%FIPFWFFMIFJETUPPNEJFOPEJHJTPNPWFSXFHFOEEPPSDPOEFOTBUJFEFMBEJOHUPUEF
TUFSJMJTBUJFUFNQFSBUVVSUFWFSIJUUFO IBOHUOBVXTBNFONFUEFMBEJOH/JFUBMMFFOIFU
WPMVNF NBBSPPLIFUHFXJDIU EFTPPSUFMJKLFXBSNUFFOEFCPVXWBOFFOIVMQNJEEFM
CFQBMFOIPFWFFMFOFSHJFFSOPEJHJTPNIFUPQEFWFSFJTUFUFNQFSBUVVSUFCSFOHFO
Steriel, steriliseren en steriliteit
139
*OFFOIPNPHFOFCFMBEJOH EJFCJKWPPSCFFMECFTUBBUVJUVJUTMVJUFOEJOTUSVNFOUFOPG
VJUTMVJUFOEUFYUJFM [VMMFOEFUFNQFSBUVSFOEJFCFSFJLUXPSEFOJOEFPOEFSTDIFJEFO
WFSQBLLJOHFO EJDIUFS CJK FMLBBS MJHHFO EBO CJK FFO IFUFSPHFOF CFMBEJOH (FNFOHE
MBEFONBHEBOPPLBMMFFOBMTEPPSWBMJEBUJFJTBBOHFUPPOEEBUIFUQSPDFTWPPSBMMF
MBEJOHTFFOIFEFOFGGFDUJFGJT5FYUJFMNBHWPPSIFUTUFSJMJTFSFOOJFUUFTUFSL[JKOVJUHF
ESPPHE"MTIFUOJFUCJKFYUSFNFUFNQFSBUVSFOJTHFESPPHE HFNBOHFMEPGPQHFTMBHFO [BMIFUWPMEPFOEFWPDIUCFWBUUFO"MTEJUOJFUIFUHFWBMJT LPNUUJKEFOTIFUTUFSJMJTFSFO
EPPSIFUPQOFNFOWBOXBUFSXBSNUFWSJK)JFSEPPSSBBLUEFTUPPNJOIFUQBLLFUPWFS
WFSIJUFOEFDPOEFOTBUJF WFSFJTUWPPSXBSNUFPWFSESBDIUFOQFOFUSBUJFWBOEFTUPPN TDIJFUUFLPSU
;PXFMEFNBTTB FFOJOTUSVNFOUFOTFUNBHOPPJUNFFSEBO LHXFHFO BMTEFFJHFO
TDIBQQFOWBOIFUNBUFSJBBMMFHHFOCFQFSLJOHFOPQBBOEFWFSIJUUJOHFOEFQFOFUSBUJF
WBOEFXBSNUF5FYUJFMQBLLFUUFONPHFOEBOPPLOPPJUNFFSEBOLHXFHFO#JKIFU
CFMBEFOWBOEFTUFSJMJTBUPSNPFUSFLFOJOHXPSEFOHFIPVEFONFUEFFJHFOTDIBQQFO
WBOEFWFSTDIJMMFOEFQBLLFUUFO;PNPHFOUFYUJFMQBLLFUUFOOPPJUPOEFSJOTUSVNFO
UFOTFUTHFQMBBUTUXPSEFO#JKIFUWFSIJUUFOWBOEFJOTUSVNFOUFOLPNUWFFMDPOEFOT
XBUFSWSJK"MTEBUJOEFUFYUJFMQBLLFUUFOESJOHU XPSEUEFTUPPNQFOFUSBUJFCFMFNNFSE
FO[BMPPLIFUESPHFOOBEFTUFSJMJTBUJFOJFUMVLLFO,PSUPN CJKIFUCFMBEFONPFUNFU
UBMWBOGBDUPSFOSFLFOJOHXPSEFOHFIPVEFO)FUPQTUFMMFOWBOCFMBEJOHTWPPSTDISJGUFO
WFSFJTUEBOPPLJO[JDIUFOFSWBSJOH
Stoomsterilisatie bij 134 ºC
#JKEFCFTQSFLJOHWBOTUPPNTUFSJMJTBUJFCFQFSLFOXJKPOTOVWFSEFSUPUFFOQSPDFTEBU
TUFSJMJTFFSU CJK $ FO HFEVSFOEF UFO NJOTUF ESJF NJOVUFO "MMFFO IFU QSPDFT JO
FFOLFUFMNFUFFOEVCCFMFXBOEXPSEUCFTQSPLFO%FTUFSJMJTBUJFLFUFM LBNFS JTEVT
HFIFFMPGHSPUFOEFFMTPQHFOPNFOJOFFOHSPUFSFLFUFM%FNBOUFMUVTTFOCFJEFLFUFMT
XPSEUWFSIJUNFUTUPPNUPUKVJTUCPWFOEFTUFSJMJTBUJFUFNQFSBUVVS/JFUFSHWFFMIPHFS XBOUEBO[PVEPPSTUSBMJOHTXBSNUFWBOEFNBOUFMUJKEFOTEFTUFSJMJTBUJFEFTUPPNJO
EFLBNFSEJSFDUPGJOEJSFDUWJBEFMBEJOHPWFSWFSIJULVOOFOSBLFO"MTEFLBNFSJT
CFMBEFO XPSEUEFTUFSJMJTBUPSHFTMPUFO
)FUQSPDFTXPSEUHFTUVVSEEPPSFFONJDSPQSPDFTTPSPG NFFTUBM FFODPNQVUFS WFS
CPOEFONFUUFNQFSBUVVSWPFMFSTJOEFNBOUFMFOEFDPOEFOTBGWPFSFOESVLPQOFNFST
)FUCFTUBBUVJUEFWPMHFOEFTUBQQFOPGGBTFO
WPPSWBDVNFSFOPNMVDIUUFWFSXJKEFSFO BMEBOOJFUPOEFSTUFVOENFUTUPPNTUP
UFO
PQXBSNFONFUTUPPN
EFFJHFOMJKLFTUFSJMJTBUJFJOFOHFSF[JO PPLXFMIPMEJOHUJNFHFOPFNE%FHFIFMFMB
EJOHXPSEUOVPQEFTUFSJMJTBUJFUFNQFSBUVVSHFIPVEFOJOESPHFWFS[BEJHEFTUPPN EVTCJKFFOTUPPNESVLJOEFLBNFSEJFCJKEFUFNQFSBUVVSIPPSUFOXFM[PMBOHBMT
OPEJHJTWPPSIFUCFSFJLFOWBOTUFSJMJTBUJFCJKEJFUFNQFSBUVVS
° WPPS$HFEVSFOEFNJOVUFOCJK L1B EBUJTBUNPTGFFSPWFSESVL
° WPPS$HFEVSFOEFNJOVUFOCJK L1B EBUJTBUNPTGFFSPWFSESVL
BGLPFMFOFOOBWBDVNFSFOPNUFESPHFO
POUMBEFO
140 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 10.3
Stoomsterilisatieproces bij 121 °C
Vacuüm lektest
0NFS[FLFSWBOUF[JKOEBUMVDIUWPMEPFOEFLBOXPSEFOWFSXJKEFSE NPFUEBHFMJKLT
XPSEFOCFPPSEFFMEPGEFHFTMPUFOLFUFMOJFUMFLUFOFFOWPMEPFOEFEJFQWBDVNLBO
XPSEFOCFSFJLU%BUXPSEUHFEBBONFUEFWBDVNMFLUFTU.FUCFIVMQWBOEFWBDVN
MFLUFTUXPSEUOBHFHBBOPGEFLFUFMNFUFFOWBDVNWBO L1BJONJOVUFOOJFU
NFFSJOESVLTUJKHUEBONBYJNBBM L1B%FVJUTMBHNPFUXPSEFOWBTUHFMFHEJOFFO
MPHCPFL
Stoompenetratietests
0NOBUFHBBOPGEFTUPPNXFMPWFSBMJOEFMBEJOHJOWFS[BEJHEFUPFTUBOEBBOXF[JHJT
UJKEFOTEFTUFSJMJTBUJFGBTFJTFFOUXFFUBMTUPPNQFOFUSBUJFUFTUTPOUXJLLFME BGIBOLFMJKL
WBOEFMBEJOHTPPSU
7PPSUFYUJFMCFTUBBUEF#PXJFFO%JDLUFTU WPPSJOTUSVNFOUBSJVNNFUOBVXFMVNJOB
EFIFMJYUFTU
Bowie en Dicktest
%FTUPPNQFOFUSBUJFUFTUWPMHFOT#PXJFFO%JDLNPFUEBHFMJKLTXPSEFOVJUHFWPFSE%F
UFTUXFSEPOUXJLLFMEWPPSIFUCFPPSEFMFOWBOIFUWFSXJKEFSFOWBOMVDIUVJUUFYUJFM%F
#PXJFFO%JDLUFTUCFTUBBUVJUFFOUFTUCFMBEJOHEJFHFTUFSJMJTFFSEXPSEU%F[FUFTUCFMB
EJOHCFTUBBUVJUFFOOBVXLFVSJHCFTDISFWFOPLMJOOFOQBLLFUNFUEBBSJOFFOUFTUWFM
)FUUFTUWFMJTPWFSIFUHFIFMFPQQFSWMBLWBOFFOQBUSPPOWPPS[JFO)FUQBUSPPOWFSBO
EFSUWBOLMFVSBMTEFKVJTUFUFNQFSBUVVSCFSFJLUXPSEU)FUPQQFSWMBLWBOIFUUFTUWFM
EJFOUPWFSBMFHBBMWFSLMFVSEUF[JKO%FQSPFGNPFUEBHFMJKLTWPPSIFUTUFSJMJTFSFOXPS
EFOVJUHFWPFSEJOFFOXBSNFLFUFM)FUHFLP[FOQSPHSBNNBWPPSEFUFTUNPFUIFU
[FMGEF[JKOBMTEBUWPPSTUFSJMJTBUJFFOIFUUFTUWFMNPFUWPPSEBUQSPDFT[JKOCFTUFNE
Steriel, steriliseren en steriliteit
Afbeelding 10.4
141
Helixtest
5FHFOXPPSEJH XPSEU HFCSVJLHFNBBLU WBO FFO EJTQPTBCMF #PXJF FO %JDLQBLLFU EBU
WFFMLMFJOFSJTFOOBHFCSVJLXFHHFHPPJEXPSEU
Helixtest
%F IFMJYUFTU XPSEU HFCSVJLU WPPS IFU UFTUFO WBO TUPPNTUFSJMJTBUPSFO XBBSJO POEFS
BOEFSFIPMMFJOTUSVNFOUFOXPSEFOHFTUFSJMJTFFSE%FIFMJYUFTUXPSEUVJUHFWPFSENFU
FFOHFTUBOEBBSEJTFFSEFUFTUIFMJYEJFCFTUBBUVJUFFOMBOHFTMBOHEJFBBOFFOWBOEF
VJUFJOEFOJTBGHFTMPUFONFUFFODBQTVMF XBBSJOFFODIFNJTDIFJOEJDBUPSLBOXPSEFO
HFQMBBUTU*OEFBBOXF[JHIFJEWBOTUPPNWFSLMFVSUEF[FJOEJDBUPSPQHFTQFDJ¾DFFSEF
XJK[F&S[JKOPPLTZTUFNFOPQEFNBSLUXBBSJOEFTUPPNQFOFUSBUJFPQFMFLUSPOJTDIF
XJK[FXPSEUHFEFUFDUFFSE%FUFTUIFMJYTUBBUNPEFMWPPSEFIPMMFNFEJTDIFJOTUSVNFO
UFOEJFJOEFQSBLUJKLJOEFTUFSJMJTBUPSHFTUFSJMJTFFSEXPSEFO
&FO TVDDFTWPMMF IFMJYUFTU HFFGU BBO EBU JO EF UFTUIFMJY WPMMFEJHF TUPPNQFOFUSBUJF
QMBBUTWJOEU)FUGBMFOWBOEFUFTUJTIFUHFWPMHWBOEFBBOXF[JHIFJEWBOMVDIUJOEF
UFTUIFMJY XBUWFSPPS[BBLULBOXPSEFOEPPSTMFDIUFMVDIUWFSXJKEFSJOH JOMFLLFOWBO
MVDIUUJKEFOTFFOWBDVNGBTFPGEFBBOXF[JHIFJEWBOOJFUDPOEFOTFFSCBSFHBTTFOJO
EFTUPPN
&FOTVDDFTWPMMFIFMJYUFTUHFFGUHFFOHBSBOUJFEBUQPSFV[FMBEJOHFO UFYUJFMQBLLFUUFO FGGFDUJFGHFTUFSJMJTFFSELVOOFOXPSEFO
%FIFMJYUFTULBOBMMFFOTVDDFTWPMVJUHFWPFSEXPSEFOPQTUFSJMJTBUPSFOEJF[JKOWPPS[JFO
WBOFFOWPPSWBDVNPNEFMVDIUUFWFSXJKEFSFO
%FBGNFUJOHFOFOXBSNUFDBQBDJUFJUWBOEFUFTUIFMJY[JKOEFSNBUFHFSJOHEBU[FHFFO
JOWMPFEIFCCFOPQIFUWFSMPPQWBOIFUTUFSJMJTBUJFQSPDFT%FLPTUFOWBOEFIFMJYUFTU
[JKOSFMBUJFGMBBH)JFSEPPSJTIFUNPHFMJKLPNEFIFMJYUFTUNFUJFEFSTUFSJMJTBUJFQSPDFT
VJUUFWPFSFO JOQMBBUTWBOFFONBBMQFSEBH%JUMFWFSUQFSTUFSJMJTBUJFQSPDFTJOGPSNB
UJFPQPWFSEFTUPPNQFOFUSBUJFJOIPMMFJOTUSVNFOUFO
10.8.2
Heetwatersterilisatie
8BUFSJHFWMPFJTUPGGFOJODPOUBJOFST QMBTUJD[BLLFOPG¿FTTFOXPSEFOJO[JFLFOIVJTBQP
UIFLFOFOEFJOEVTUSJFXFMHFTUFSJMJTFFSENFUIFFUXBUFS%FMBEJOHXPSEUCFSFHFOE
NFUIFFUXBUFS%FMVDIUIPFGUOJFUWPMMFEJHWFSXJKEFSEUF[JKOFOLBO[PEF¿FTTFOPG
[BLLFOCFTDIFSNFO TUFVOFO UFHFOWFSWPSNFO%PPSCJKIPHFESVLUFXFSLFOLBOIFU
QSPDFTXBUFS CPWFO $ HFCSVJLU XPSEFO &FO HFMJKLNBUJH CFSFHFOFO WBO BMMF MB
142 Hygiëne en infectiepreventie
EJOHTCFTUBOEEFMFOJTWFSFJTU%BUTUFMUFJTFOBBOIFUPOUXFSQWBOEFJOTUBMMBUJF NBBS
PPLBBOIFUPOUXFSQFOEFCFPPSEFMJOHWBOIFUQSPDFT;PXFMJOIFUQSPDFTXBUFS EVT
CVJUFOEFMBEJOH BMTJOEFMBEJOHNPFUPQWFMFQMBBUTFOEFUFNQFSBUVVSHFWPMHEFO
HFSFHJTUSFFSEXPSEFO%FESVLIFFGUHFFOEJSFDUFSFMBUJFNFUEFUFNQFSBUVVS NBBS
XPSEUXFMHFNFUFOFOHFSFHJTUSFFSEPNIFUWFSMPPQWBOIFUQSPDFTUFCFPPSEFMFO
10.8.3
Steriliseren door droog verhitten
-VDIUIFFGUFFOHFSJOHFXBSNUFDBQBDJUFJUFOESBBHUXBSNUFTMFDIUPWFS%FPWFSESBDIU
XPSEU WPPSBM CFQBBME EPPS TUSPNJOH DPOWFDUJF NJOEFS EPPS HFMFJEJOH FO TUSBMJOH
%F %XBBSEFO WBO NJDSPPSHBOJTNFO [JKO WPPS ESPPH WFSIJUUFO WFFM HSPUFS MBOHFS EBOWPPSOBUWFSIJUUFO&SNPFUEBOPPLUPUIPHFUFNQFSBUVVS $PG$ FO
MBOHEVSJHXPSEFOWFSIJU%FXBSNUFESJOHUNBBSUSBBHEPPS%FIFUFMVDIUNPFUWSJK
EPPSEFMBEJOHLVOOFODJSDVMFSFOFOXPSEUEPPSWFOUJMBUPSFOJOTUSPNJOHHFIPVEFO
%FUFNQFSBUVVSWFSEFMJOHJOEFMBEJOHNPFUPQWFFMQMBBUTFOXPSEFOHFNFUFOFOHF
SFHJTUSFFSE
10.8.4
Gassterilisatie
8FUUFOEJFWPPSHBTTUFSJMJTBUJFWBOCFMBOH[JKO
)JOEFSXFU
4UPPNXFU
8FUNJMJFVHFWBBSMJKLFTUPGGFO
#FTUSJKEJOHTNJEEFMFOXFU
"SCFJETPNTUBOEJHIFEFOXFU "SCPXFU 4UFSJMJTBUJFNFUHBTNBHVJUTMVJUFOEXPSEFOUPFHFQBTUWPPSEJFIVMQNJEEFMFO EJFOJFU
NFUTUPPNLVOOFOXPSEFOHFTUFSJMJTFFSE WSJKXFMTUFFETPNEBU[FOJFUUFHFOIPHFSF
UFNQFSBUVSFOFOPGWPDIULVOOFO.FFTUBMHBBUIFUPNLVOTUTUPGGFO QPMZNFSFO SVC
CFSFOBOEFSFCFTUBOEEFMFOWBOIVMQNJEEFMFO(BTTUFSJMJTBUJFJTFFONPFJMJKLUFCF
IFFSTFOQSPDFT;PXFMEFCFUSPVXCBBSIFJEWBOEFTUFSJMJUFJUBMTEFWFJMJHIFJEWPPSEF
QBUJqOUTUFMUIPHFFJTFOBBOEFWBMJEBUJFWBOJFEFSBG[POEFSMJKLQSPDFT6JUTMVJUFOEBMT
VJUBMMFQBSBNFUFSTJODMVTJFGEFSFTVMUBUFOWBOEFCJPJOEJDBUPSFOCMJKLUEBUIFUQSPDFT
HPFEJTWFSMPQFO NBHIFUQSPEVDUBMTTUFSJFMXPSEFOCFTDIPVXE1BTOBEFCFPPSEF
MJOHWBOIFUWFSMPPQWBOIFUWFSXJKEFSFOWBOHBTSFTUFOOBB¿PPQWBOEFTUFSJMJTBUJF
NBHMBEJOHXPSEFOWSJKHFHFWFO
&FOHBTTUFSJMJTBUJFCFTUBBUVJUEFWPMHFOEFTUBQQFOPGEPPSMPPQUEFWPMHFOEFGBTFO
QSFDPOEJUJPOFSFOPNEFSFMBUJFWFWPDIUJHIFJEPQUJNBBMUFNBLFOWPPSIFUEPEFO
WBOEFLJFNFO
WFSXJKEFSFOWBOMVDIU EFWBDVNGBTF
SFEVDFSFOWBOIFUBBOUBMLJFNFONFUHBT EFTUFSJMJTBUJFJOFOHFSF[JO
WFSXJKEFSFOWBOIFUHBTVJUEFLBNFS LFUFM FOMBEJOH
CFMVDIUFOWBOLFUFMFOMBEJOH
Steriel, steriliseren en steriliteit
143
EPPS CFMVDIUFO BFSFSFO WFSXJKEFSFO WBO HFBETPSCFFSEF BBO IFU PQQFSWMBL HF
IFDIUF PGHFBCTPSCFFSEF SFWFSTJCFMPQHFOPNFO HBTSFTUFO
1SFDPOEJUJPOFSFONPFUEFMBEJOHPWFSBMXBBSNJDSPPSHBOJTNFO[PVEFOLVOOFO[JU
UFOWPMEPFOEFWPDIUJHNBLFOPNEFNJDSPPSHBOJTNFOHFWPFMJHUFNBLFO.BBSEF
MBEJOHNBHUJKEFOTIFUQSFDPOEJUJPOFSFOOJFUOBUXPSEFO%BUNBHPPLOJFUHFCFV
SFO UVTTFO IFU QSFDPOEJUJPOFSFO FO IFU TUFSJMJTFSFO PG UJKEFOT IFU TUFSJMJTFSFO [FMG
8BOU PQ QMBBUTFO XBBS EF MBEJOH OBU JT ESJOHU UJKEFOT IFU TUFSJMJTFSFO IFU HBT OJFU
WPMEPFOEFEPPS0PLXPSEUJOFFOOBUUFMBEJOHCJKIFUTUFSJMJTFSFOOJFUPWFSBMEFWFS
FJTUFHBTDPODFOUSBUJFCFSFJLU PNEBUHBTPQMPTUJOXBUFS%PPSEBUPQMPTTFOJOXBUFS
EBBMUEFDPODFOUSBUJFWBOIFUHBTFOEFQBSUJqMFESVLWBOIFUHBTXPSEUEBOUFMBBH
)FUQSFDPOEJUJPOFSFOJTEVTOJFUBMMFFOFFO[FFSFTTFOUJqMFTUBQ NBBSPPLFFOGBTF
EJFCJK[POEFSHFWPFMJHJTWPPSTUPSJOH%JUHFMEU[PXFMWPPSIFUQSFDPOEJUJPOFSFOJO
EFTUFSJMJTBUJFLBNFS LFUFM BMTWPPSQSFDPOEJUJPOFSFOJOFFOBQBSUFWPPS[JFOJOH1SF
DPOEJUJPOFSFOCVJUFOEFHBTTUFSJMJTBUPSXPSEUXFMHFEBBOPNEFTUFSJMJTBUPSWBLFSUF
LVOOFO HFCSVJLFO 7PPSBGHBBOE BBO EF HBTGBTF NPFU MVDIU XPSEFO WFSXJKEFSE PN
FSWPPSUF[PSHFOEBUPWFSBMFFOWPMEPFOEFIPHFHBTDPODFOUSBUJFXPSEUCFSFJLU-VDIU
XPSEUWFSXJKEFSEEPPSIFU[VJHFOWBOWBDVNFOIFUHFSVJNFUJKEMBUFOCFTUBBOWBO
EJUWBDVNPGEPPSBGXJTTFMFOEWBDVNUFQPNQFOFOWFS[BEJHEFXBUFSEBNQNFUFFO
UFNQFSBUVVSMBHFSEBO$ [PHFOBBNEFPOEFSESVLTUPPN JOUFMBUFO)FUHFGSBDUJ
POFFSEWBDVNFSFOXFSLUCFUFSFOJTNJOEFSBGIBOLFMJKLWBOEFQPNQ
6JUWFJMJHIFJETPWFSXFHJOHFOJTUJKEFOTEFWBDVNGBTFFFOMFLUFTUWPPSHFTDISFWFOEPPS
EF"SCFJETJOTQFDUJF"MTEFLBNFSEJDIUJT OJFUMFLU LBOCJKIFUTUFSJMJTFSFOJOPOEFS
ESVLOPPJUHBTPOUXJKLFOOBBSEFXFSLSVJNUF%BULBOBMTFFOTUFSJMJTBUJFLBNFSMFLU
PPLCJKPOEFSESVLXFMHFCFVSFOBMTEPPSFFOMFLBBOHF[PHFOMVDIUIFUHBTOBBSCVJUFO
WFSQMBBUTU)FUTUFSJMJTFSFOEPPSNJEEFMWBOHBTHFCFVSUJO[JFLFOIVJ[FOBMMFFONFU
ESVLLFOMBHFSEBOEJFWBOEFCVJUFOMVDIU EVTJOPOEFSESVL)FULBOXPSEFOHFEBBO
NFU[VJWFSHBTFOXBUFSEBNQEBOXFMNFUXBUFSEBNQFONFOHHBT EBUJTFFONFOHTFM
WBOIFUHJGHBTNFUBOEFSFHBTTFOBMTLPPM[VVSPGGSFPO/BBSNBUFFSNFFSDPNQPOFO
UFOBBOXF[JH[JKO XPSEUIFUCFIFFSTFOWBOEFKVJTUFDPODFOUSBUJFWBOIFUHJGHBTNPFJ
MJKLFS*OIFUBMHFNFFO[JKOFUIZMFFOPYJEFDPODFOUSBUJFTUVTTFONHMOPEJHCJK
FFO UFNQFSBUVVS $ 0NEBU IFU HBT BMMFFO CJK EF KVJTUF UFNQFSBUVVS WPMEPFOEF
XFSLU NPFUIFUHBTXPSEFOWPPSWFSXBSNE#JKIFUVJU[FUUFOJOEFLBNFSLPFMUIFU
BOEFSTUFTUFSLBGPNOPHHPFEUFLVOOFOXFSLFO
%F EVVS WBO EF HBT PG TUFSJMJTBUJFGBTF JT LSJUJTDI FO NPFU WPPS FML TPPSU MBEJOH PQ
OJFVXXPSEFOWBTUHFTUFMEEPPSWBMJEBUJF
)FUWFSXJKEFSFOWBOIFUHBTOBB¿PPQWBOEFTUFSJMJTBUJFNBHHFFOHFWBBSPQMFWFSFO
WPPS NFOT PG NJMJFV (FMFU PQ EF [FFS HFSJOHF IPFWFFMIFJE EJF OPH KVJTU NBYJNBBM
BBOWBBSECBBS UPFMBBUCBBS XPSEU HFBDIU EF [PHFOBBNEF ."$XBBSEF NBYJNBBM
BBOWBBSECBSFDPODFOUSBUJF CFUFLFOUEJUEBUIFUHBTTUFSLWFSEVOENPFUXPSEFOHF
MPPTE0NIFUNJMJFVOJFUUFCFMBTUFO [VMMFOJOEFOBCJKFUPFLPNTUTQFDJBMFWPPS[JF
OJOHFOXPSEFOHFqJTUPNIFUHBTUFWFSOJFUJHFO CJKWPPSCFFMEEPPSIFUUFWFSCSBOEFO
PGPOTDIBEFMJKLUFNBLFOEPPSVJUXBTTFOFOOFVUSBMJTFSFO%FDPODFOUSBUJFTWBOEF
."$XBBSEFOXPSEFOVJUHFESVLUJOQQN QBSUTQFSNJMMJPO EBUXJM[FHHFOIFUBBOUBM
144 Hygiëne en infectiepreventie
NJMKPFOTUFGSBDUJFTWBOFFOWPMVNF%F."$XBBSEFWPPSFUIZMFFOPYJEFXBTUPU
JO/FEFSMBOEQQN%BBSOBJTEFOPSNTUSFOHFSHFXPSEFOFO."$XBBSEFWFSMBBHE
UPU QQN
/BEBU IFU HBT WFSXJKEFSE JT VJU EF TUFSJMJTBUJFLBNFS NPFU MVDIU XPSEFO UPFHFMBUFO
%F[FMVDIUNPFUHF¾MUSFFSE[JKOEPPSFFO)&1"¾MUFS EBU WBOEFEFFMUKFTNFU
FFOEJBNFUFSWBO NJDSPNFUFSUFHFOIPVEU)FUWFSXJKEFSFOWBOHBT HFIFDIUBBO
PGPQHFOPNFOJOEFHFTUFSJMJTFFSEFHPFEFSFO WFSHUCJK[POEFSFBBOEBDIU%JGGVTJFWFS
MPPQUBMMFFOBMTFSFFODPODFOUSBUJFWFSTDIJMJT%JGGVTJFWFSMPPQUTOFMMFSBMTEFUFNQF
SBUVVSIPHFSJT0NEJFSFEFOFONPFUCJKIFUBFSFSFOIFUWSJKLPNFOEFHBTXPSEFO
WFSXJKEFSE FO EF UFNQFSBUVVS [P IPPH NPHFMJKL [JKO DJSDB $ )FU IFFGU FDIUFS
HFFO[JOEFWFOUJMBUJFTUFSLFSUFNBLFOEBOOPEJHJTWPPSIFUWFSXJKEFSFOWBOIFUHBT
%FNBYJNBMFUFNQFSBUVVSXBBSCJKHFBFSFFSELBOXPSEFO XPSEUCFQBBMEEPPSEFBBSE
WBO IFU HFTUFSJMJTFFSEF NBUFSJBBM %F IVMQNJEEFMFO NPHFO FS JNNFST HFFO TDIBEF
WBOPOEFSWJOEFO
%FCFQFSLFOEFGBDUPSJTEFEJGGVTJFTOFMIFJE%JFXPSEUOJFUBMMFFOCFQBBMEEPPSIFU
DPODFOUSBUJFWFSWBMFOEFUFNQFSBUVVS NBBSPPLEPPSEFQSPEVDUFJHFOTDIBQQFO4PN
NJHF IVMQNJEEFMFO [JKO EPPS EF BBSE WBO IFU NBUFSJBBM FOPG EPPS EF WPSNHFWJOH
[FFSNPFJMJKLUFPOUHBTTFO
10.8.5
Gammasterilisatie
%F,FSOFOFSHJFXFUWFSFJTUFFOWFSHVOOJOHWPPSIFUJOSJDIUFOWBOFFOEPPSTUSBMJOHT
JOTUBMMBUJFFOWPPSIFUIFCCFOWBOFFOCSPO7PMHFOTEF8FUPQEFNFEJTDIFIVMQNJE
EFMFOJTUFWFOTFFOWFSHVOOJOHWFSFJTUWPPSIFUHFCSVJLWBOFFOCSPOPNNFEJTDIF
IVMQNJEEFMFOXFFSUFTUFSJMJTFSFO
%PPSTUSBMJOH XPSEU WPPSOBNFMJKL HFCSVJLU WPPSIVMQNJEEFMFOEJFOJFUCFTUBOE[JKO
UFHFOWFSIJUUFO0PLXFMFFOTPNEBUEFWFSQBLLJOHOJFUUFHFOWFSIJUUFOLBO7PPSBM
WPPSNBTTBHPFEFSFO EJFNPFJMJKLUFPOUHBTTFO[JKO XPSEUIFUWFFMHFCSVJLU
/BBTUQSPDFTTFONFUTUBOEBBSEEPTFSJOHHFSJDIUPQBCTPSQUJFWBO,(Z XPSEFOWPPS
OBNFMJKLWPPSEFJOEVTUSJFQSPDFTTFOHFCSVJLUNFUFFOEPTFSJOHEJFJTBGHFTUFNEPQ
EFJOJUJqMFDPOUBNJOBUJF
%FIVMQNJEEFMFOEPPSMPQFOEFWPMHFOEFTUBQQFO
)FUJOQBLLFOJOFFODPOUBJOFS IFUCFMBEFOWBOEFUSBOTQPSUCBOE EFEPPSTUSBMJOHFO
IFUVJUMBEFO7PPSFOOBEFEPPSTUSBMJOHMJHUEFCSPOPOEFSXBUFSPQHFTMBHFOJOFFO
XBUFSCBTTJO XBBSVJU[JKWPMBVUPNBUJTDIFONFDIBOJTDIPNIPPHXPSEUHFIBBME%F
TUFSLUFWBOEFCSPOJTh $J%FCSPOWFSWBMUWPPS$PPOHFWFFSQFSNBBOE
FO NPFU EVT FFOT JO EF FFO h UXFF KBBS XPSEFO CJKHFMBEFO 5JKEFOT EF EPPSTUSBMJOH
WFSQMBBUTUIFUUSBOTQPSUTZTUFFNEFDPOUBJOFSTSFDIUIPFLJHPNEFCSPO%FDPOUBJOFS
XPSEUEVTTUFFETNFUFFOBOEFSF[JKEFOBBSEFCSPOHFLFFSEFO[PBM[JKEJHHFMJKLNBUJH
EPPSTUSBBME
0N EVJEFMJKL UF NBLFO EBU EF QSPEVDUFO [JKO EPPSTUSBBME XPSEU PQ EF CVJUFO[JKEF
WBO EF WFSQBLLJOH FFO QBTTBHFJOEJDBUPS HFQMBLU )FU QSPDFT XPSEU CFPPSEFFME NFU
EPTJNFUFSTCJKEFCSPOFOJOEFDPOUBJOFS%FEPTJNFUFST[JKOHFNBBLUWBOQPMZNFUIZ
MBDSZMBBU POEFSBOEFSFQFSTQFY FOWFSLMFVSFOEPPSEFTUSBMJOH
Steriel, steriliseren en steriliteit
Afbeelding 10.5
145
Gassterilisatieproces (ethyleenoxide)
7SPFHFSXFSEFOOBBTUEFGZTJTDIDIFNJTDIFEPTJNFUFSTXFMEFCJPJOEJDBUPSFO#BDJMMVT
TQIBFSFVTPG#BDJMMVTQVNJMVTHFCSVJLU%JFNFUIPEFJTFDIUFSOJFUBMMFFOWFFMCFXFSLFMJK
LFS NBBSPPLNJOEFSHFWPFMJH OJFU[PSFQSPEVDFFSCBBSFOEVTNJOEFSCFUSPVXCBBS
FOPQHSPOEEBBSWBOOVWFSMBUFO
10.8.6
Sterilisatie met elektronenstralen
&MFLUSPOFOIFCCFOEPPSIVONBTTBFOMBEJOHHFFOCJK[POEFSHSPPUQFOFUSFSFOEWFS
NPHFO%FQFOFUSBUJFIBOHUBGWBOEFTOFMIFJEWBOEFFMFLUSPOFOFOEFTPPSUFMJKLF
NBTTB WBO IFU UF TUFSJMJTFSFO NBUFSJBBM 1BQJFS UFYUJFM FO LVOTUTUPG XPSEFO FSNFF
HFTUFSJMJTFFSE)FUJTPOEFSNFFSHFTDIJLUWPPSDPNCJOBUJFTWBOUFYUJFMFOLVOTUTUP¿B
HFOBMTBGEFLNBUFSJBMFO PNEBUTUPPNPGHBTEBOPOWPMEPFOEFQFOFUSFSFO
)FUXPSEUEBOBMTBMUFSOBUJFGWPPSTUFSJMJTFSFONFUHBNNBTUSBMFOHFCSVJLU%FFMFL
USPOFOXPSEFOBGHFHFWFOEPPSFFOWFSIJUUFLBUIPEF;JKTDIJFUFOEPPSEFBOPEFIFFO
FOXPSEFOEBBSOBJOFFOFMFLUSJTDIWFMEJOFFOWBDVNCVJTWFSTOFME;JKWFSMBUFOEF
WFSTOFMMFSNFUFFOFOFSHJFWBOCJKWPPSCFFME.F7%FCVOEFMUBTUBVUPNBUJTDIFO
NFDIBOJTDIEFMBEJOHBG
%PPSWBONFFSEBOnnO[JKEFUFCFTUSBMFOXPSEUUPDIFFOWPMEPFOEFIPHFEPTJTJOIFU
IBSUWBOEFMBEJOHTCFTUBOEEFMFOCFSFJLU
&FOHSPPUWPPSEFFMWBOEFNFUIPEFJTEBUFSHFFOTUSBMFONFFSXPSEFOVJUHF[POEFO
[PESBEFFMFLUSJTDIFTQBOOJOHXPSEUVJUHFTDIBLFME&SPOUTUBBUHFFOSBEJPBDUJFGBGWBM
0PLJTFSHFFOCSPOWBOSBEJPBDUJFGNBUFSJBBMFOIFUJTEVTFFOWFJMJHFNFUIPEF
146 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 10.6
10.8.7
Sterilisatie door middel van elektronen
Plasmasterilisatie
&FOOJFVXFPOUXJLLFMJOHPQIFUHFCJFEWBOTUFSJMJTBUJFJTEFXBUFSTUPGQFSPYJEFQMBT
NBTUFSJMJTBUJF*OFOLFMF[JFLFOIVJ[FOXPSEUEF[FNFUIPEFBMUPFHFQBTU)JFSEPPSJT
IFUNPHFMJKLPNCJKFFOMBHFUFNQFSBUVVS $ UFTUFSJMJTFSFO [POEFSEBUFSHFWBBS
MJKLFSFTUTUPGGFOBDIUFSCMJKWFO BMMFFOXBUFSFO[VVSTUPG #PWFOEJFOJTEFQSPDFTEVVS
LPSU NJOVUFO FOHFFGUIFUHFFONFDIBOJTDIFCFTDIBEJHJOHFO%F[FTUFSJMJTBUJFNF
UIPEFJTEBBSEPPSVJUFSNBUFHFTDIJLUWPPSIFUTUFSJMJTFSFOWBOEFMJDBBUFOIJUUFHFWPF
MJHJOTUSVNFOUBSJVN BQQBSBUVVSFOFOEPTDPQFO
)FUQSJODJQFWBOQMBTNBTUFSJMJTBUJFJTBMTWPMHU*OEFWBDVNHF[PHFOTUFSJMJTBUJFLB
NFSWBOEFTUFSJMJTBUPSXPSEUCJKFFOUFNQFSBUVVSWBO$FFOBNQVMNFU NM
WMPFJCBSF XBUFSTUPGQFSPYJEF JOHFCSBDIU %PPS EF JO EF TUFSJMJTBUJFLBNFS IFFSTFOEF
MBHFESVLWFSEBNQUIFUXBUFSTUPGQFSPYJEFPONJEEFMMJKLFOWVMUEFHFIFMFSVJNUF7FS
WPMHFOTXPSEUFFOFMFLUSPNBHOFUJTDIWFMEJOHFTDIBLFMEEBUIFUXBUFSTUPGQFSPYJEFHBT
JPOJTFFSU)FUHFuPOJTFFSEFHBTXPSEUQMBTNBHFOPFNE%PPSEFJPOJTBUJFWFSLFFSUIFU
QMBTNBJOFFOIPHFSFFOFSHJFUPFTUBOE XBBSEPPS[JDIJPOFOFOWSJKFSBEJDBMFOHBBO
WPSNFO%FSBEJDBMFOLVOOFO[JDICJOEFOBBOPSHBOJTDIFNPMFDVMFO [PBMTIFU%/"
FOEFDFMNFNCSBOFOWBOEFNJDSPPSHBOJTNFO EJFEPPSEJUPYJEBUJFQSPDFTPOIFSTUFM
CBBSXPSEFOCFTDIBEJHEFOWFSWPMHFOTTUFSWFO
;PESBIFUFMFLUSPNBHOFUJTDIWFMEXPSEUVJUHFTDIBLFME LFFSUIFUQMBTNBUFSVHOBBS
EFHBTGBTF CFTUBBOEFVJUTUFSJFMF)0FO0NPMFDVMFO
/BBTUHFOPFNEFWPPSEFMFOLFOUEFNFUIPEFPPLFOLFMFOBEFMFO%PPSEBUDFMMVMPTF
UJKEFOT IFU TUFSJMJTBUJFQSPDFT XPSEU HFPYJEFFSE JT DFMMVMPTFCFWBUUFOE NBUFSJBBM CJK
WPPSCFFMEQBQJFS WFSCBOE OJFUHFTDIJLUWPPSQMBTNBTUFSJMJTBUJF%PPSEBUIFUQMBTNB
HFFO QFOFUSFSFOE WFSNPHFO CF[JU PQQFSWMBLUFTUFSJMJTBUJF JT EF NFUIPEF FWFOFFOT
POHFTDIJLUWPPSIFUTUFSJMJTFSFOWBOCJKWPPSCFFMELBUPFO
Steriel, steriliseren en steriliteit
10.9
147
Good Manufacturing Practice (GMP) en validatie
(PPE.BOVGBDUVSJOH1SBDUJDFJTFFOTZTUFNBUJTDIFPQ[FU VJUWPFSJOHFOCFHFMFJEJOH
WBOFFOQSPEVDUJFQSPDFTXBUCFUSFGUFJTFOUFTUFMMFOBBOHSPOETUPGGFO IVMQNJEEFMFO BQQBSBUVVS NBOLSBDIU CPVXLVOEJHFWPPS[JFOJOHFOFOPSHBOJTBUJF%PPSWBOJFEFSF
TUBQJOIFUQSPEVDUJFQSPDFTUFWPSFOBBOUFHFWFOCJOOFOXFMLFNBSHFTEJFNPFUXPS
EFOVJUHFWPFSEFOUFUPFUTFOPGIFUHFTUFMEFEPFMPPLXPSEUHFIBBME XPSEUIFUKVJTUF
WFSMPPQWBOIFUQSPDFTQFSNBOFOUCFXBBLU
/BBTU FFO PQUJNBBM POUXFSQ WBO IFU QSPDFT JT PPL FFO HSPUF CFUSPLLFOIFJE WBO EF
NFEFXFSLFSTWFSFJTUWPPSFFO(.1CFESJKGTDVMUVVS
&FOCFMBOHSJKLFNFUIPEFPNEFNBUFWBOEFCFSFJLUF(.1UFCFPPSEFMFOJTWBMJEBUJF
7BMJEBUJFJTIFUTZTUFNBUJTDIWFS[BNFMFOFOCFPPSEFMFOWBOHFHFWFOTPNWPMEPFOEF[FLFSIFJEUF
LVOOFOCJFEFOEBUIFUCFPPHEFSFTVMUBBUPPLTUFFETXPSEUCFSFJLU
#FPPSEFFMEXPSEFOEFFJHFOTDIBQQFOWBOIFUQSPEVDU IFUGVODUJPOFSFOWBOEFCJK
EFQSPEVDUJFHFCSVJLUFBQQBSBUVVS EFPSHBOJTBUJFWBOIFUQSPDFTFOIFUWFSMPPQWBO
JFEFSQSPDFT
7PPSTUFSJMJTBUJFQSPDFTTFO[JKOSJDIUMJKOFOPQHFTUFMEEJFBMMFBTQFDUFOWBOEFWBMJEBUJF
IFMEFSVJUFFO[FUUFO0OEFSTDIFJEFOXPSEFO
JEFOUJ¾DBUJFWBOEFTUFSJMJTBUPS
TQFDJ¾DBUJFWBOEFNFFUFOSFHFMBQQBSBUVVSWBOEFTUFSJMJTBUPS
TQFDJ¾DBUJFWBOWBMJEBUJFBQQBSBUVVS
LBMJCSBUJFWBOEFWBMJEBUJFBQQBSBUVVS
WBTUTUFMMFOWBOEFQFOFUSBUJFJOFFOMBEJOHWBOXBSNUF HBTPGLJFNEPEFOEFGGFDU
UFNQFSBUVVSWFSEFMJOHJOEFMFHFTUFSJMJTBUPS
UFNQFSBUVVSWFSEFMJOHJOEFCFMBEFOTUFSJMJTBUPS
DPOUSPMFWBOEFESVLNFUJOHFOSFHJTUSBUJF
WFSFJTUFGSFRVFOUJFWBOEFWBMJEBUJF
WFSTMBHMFHHJOHWBOEFWBMJEBUJF
)FUJTHFCSVJLFMJKLEFBMMFSFFSTUFLFFSEBUFFOOJFVXFTUFSJMJTBUPSEBOXFMFFOOJFVX
QSPEVDUPGFFOBOEFSQSPDFTXPSEUHFWBMJEFFSEUFTQSFLFOWBOJOJUJqMFWBMJEBUJF&SPQ
WPMHFOEFWBMJEBUJFTXPSEFOIFSWBMJEBUJFTHFOPFNE&FOTUPPNTUFSJMJTBUJFQSPDFT[BMXPS
EFOHFWBMJEFFSEPQHSPOEWBOEFSFHJTUSBUJFWBOIFUWFSMPPQWBOUFNQFSBUVVSFOESVL
UJKEFOTEBUQSPDFT EFMFLUFTUFOEF#PXJFFO%JDLUFTUWBOEJFEBH*OEFHFIFMFMBEJOH
NPFUEFCFSFJLUFUFNQFSBUVVSBMUJKEKVJTUCPWFOEFCFPPHEFUFNQFSBUVVSWBOSFTQFD
UJFWFMJKL$FO$MJHHFO%FUFNQFSBUVVSNBHFDIUFSOPPJUNFFSEBO$IP
HFS[JKOEBOEFCFPPHEFUFNQFSBUVVS5JKEFOTEFTUFSJMJTBUJFGBTFNPHFOJOEFLBNFSFO
EVTPPLJOEFMBEJOHHFFOUFNQFSBUVVSWFSTDIJMMFOPQUSFEFOEJFHSPUFS[JKOEBO$
&FOHBTTUFSJMJTBUJFQSPDFT[BMFWFOFFOTXPSEFOHFWBMJEFFSEPQHSPOEWBOIFUWFSMPPQ
WBOUFNQFSBUVVSFOESVL EJFHFSFHJTUSFFSEXPSEFOUJKEFOTIFUQSPDFT%BBSOBBTUPQ
HSPOEWBOEFMFLUFTU IFUWFSCSVJLWBOXBUFSFOHBT EFHFCSVJLUFGZTJTDIDIFNJTDIF
JOEJDBUPSFOFOEFSFTVMUBUFOWBOEFBBOLXFFLWBOCJPJOEJDBUPSFO%FCJPJOEJDBUPSFO
XPSEFOEBOPQEFNPFJMJKLTUCFSFJLCBSFQMBBUTFOJOEFMBEJOHNFFHFOPNFO
148 Hygiëne en infectiepreventie
7PPSEFHSPUFBBOUBMMFOCJPJOEJDBUPSFO EJFWFSFJTU[JKOWPPSJOJUJqMFWBMJEBUJFWBOFFO
HBTTUFSJMJTBUJFQSPDFT [JKWFSXF[FOOBBSEF8FHXJK[FS3JDIUMJKOFOTUFSJMJTFSFOFOTUFSJ
MJUFJU
%PPSTUSBMFONFUHBNNBTUSBMFOFOCFTUSBMFONFUFMFLUSPOFOXPSEUHFWBMJEFFSEEPPS
IFUNFUFOWBOEFTUFSLUFWBOEFCSPOFOEFHFBETPSCFFSEFEPTFT
#JKWBMJEBUJFWBOHBNNBEPPSTUSBMJOHXPSEFOEPTJNFUFSTJOFFODPOUBJOFSHFQMBBUTU
FOEBBSOBBTUXPSEUEFPNMPPQTOFMIFJEHFSFHJTUSFFSE7BMJEBUJFCMJKGUOJFUBMMFFOOPEJH
WPPSIFUCJFEFOWBOEFWFSFJTUF[FLFSIFJE BMTFSHFFOBBOXJK[JOHFO[JKOEBUIFUQSPDFT
BGXJKLFOEWFSMPPQU NBBSIFSWBMJEBUJFJTPPLOPEJHOBJFEFSPOEFSIPVEPGSFQBSBUJF
10.10 Hersterilisatie of hergebruik van steriele
disposables
&FOGBCSJLBOUQSPEVDFFSUFFOTUFSJFMFEJTQPTBCMFNFUEFVJUESVLLFMJKLFCFEPFMJOHEBU
EJFNBBSFFONBBMHFCSVJLUXPSEU)FUPOUXFSQFOQSPEVDUJFQSPDFT[JKOEVTOJFUHF
SJDIUPQNFFSEBOFFONBBMTUFSJMJTFSFOPQXFMLFNBOJFSEBOPPLFOBMIFMFNBBMOJFU
PQOBHFCSVJLOPHFFOTSFJOJHFO EFTJOGFDUFSFOFOTUFSJMJTFSFO
)FSHFCSVJLWBOFFOEJTQPTBCMFEBUOPHOJFUXFSEHFCSVJLU NBBSXBBSWBOEFWFSQBL
LJOHXFSEHFPQFOE LBOVJUTMVJUFOEOBOPHFFOTTUFSJMJTFSFO EVTOBIFSTUFSJMJTBUJF
)FSTUFSJMJTBUJFJTBMMFFOEBOUPFHFTUBBOBMTCFXF[FOJTEBUIFUIVMQNJEEFMEBBSEPPS
OJFUPOHFTDIJLUXPSEUWPPSHFCSVJL EPPSEBUIFU[JDIUCBBSPGPO[JDIUCBBSCFTDIBEJHE
XPSEU OJFUUPYJTDIPGBMMFSHFFOXPSEUFOBMTEFTUFSJMJTBUJFHFWBMJEFFSEJT
/BHFCSVJLSFJOJHFOFOEFTJOGFDUFSFOWBOFFOEJTQPTBCMFWFSFJTUEBUEF[FTUBQJOIFU
QSPDFTUFWBMJEFSFOJT PPLXBUCFUSFGUIFUWFSXJKEFSFOWBOSFTUFOEFTJOGFDUJFPGSFJOJ
HJOHTNJEEFM)FUIVMQNJEEFMNPFUJNNFSTOJFUBMMFFOXFFSTUFSJFMXPSEFO NBBSPPL
GVODUJPOFFMJOUBDUFOCJPDPNQBUJCFMCMJKWFO
*OIFUBMHFNFFOLBOEFQSPEVDFOUXFMJO[JDIUWFSTDIBGGFOXFMLFQSPCMFNFOCJKPQ
OJFVX SFJOJHFO FO TUFSJMJTFSFO PG VJUTMVJUFOE IFSTUFSJMJTFSFO UF WFSXBDIUFO [JKO )JK
LBOFDIUFSEFQSPDFTTFOJOFFO[JFLFOIVJTOJFUCFPPSEFMFOFOJOIFUBMHFNFFO[BMFFO
MFWFSBODJFSPGGBCSJLBOUEVTHFFOWFSBOUXPPSEJOHLVOOFOFOXJMMFOOFNFOWPPSEF
IFSTUFSJMJTBUJFPGIFUIFSHFCSVJL
)FUWBMJEFSFOJOFFO[JFLFOIVJTWBOEFEBBSHFCSVJLUFQSPDFTTFOJTUFHFDPNQMJDFFSE
FOUFUJKESPWFOEPNIBBMCBBSEBOXFMCFUBBMCBBSUF[JKO;PXFMIFSTUFSJMJTBUJFBMTIFS
HFCSVJLJTEBOPPL[POEFSNFFSOJFUUPFHFTUBBO
11
Preventieve maatregelen
Y.M. van Ouwerkerk en J.L. Paardekooper
11.1
Inleiding
.FEFXFSLFST JO EF HF[POEIFJET[PSH EJFOFO [JDI WPPSUEVSFOE UF SFBMJTFSFO EBU [JK NJDSPCJPMPHJTDIHF[JFO FFOSJTJDPLVOOFOCFUFLFOFOWPPSEFQBUJqOUFOEJFBBOIVO
[PSHFO[JKOUPFWFSUSPVXE"OEFSTHF[FHE CFQBBMEFNJDSPPSHBOJTNFOWBOEFNFEF
XFSLFS LVOOFO FFO HFWBBS PQMFWFSFO WPPS EF QBUJqOU %F NFFTUF QBUJqOUFO IFCCFO
FFOWFSNJOEFSEFXFFSTUBOEFO[JKOEBBSEPPSNFFSPOUWBOLFMJKLWPPSFFOJOGFDUJF0N
EJU SJTJDP [P WFFM NPHFMJKL UF CFQFSLFO EJFOFO EF NFEFXFSLFST [JDI BBO CFQBBMEF
SJDIUMJKOFOUFIPVEFO
"OEFS[JKET LBO FMLF QBUJqOU FFO NPHFMJKLF CSPO WBO CFTNFUUJOH [JKO WPPS EF NFEF
XFSLFSFOWJBEF[FFWFOUVFFMWPPSBOEFSFQBUJqOUFO7PPS[PSHTNBBUSFHFMFO[JKOEVT
BMUJKEOPPE[BLFMJKLPNWFSTQSFJEJOHWBONJDSPPSHBOJTNFOFONPHFMJKLFJOGFDUJFTUF
WPPSLPNFO
11.2
Preventie van overdracht: medewerkers
11.2.1
Handhygiëne
0Q IFU HFCJFE WBO JOGFDUJFQSFWFOUJF CFTUBBO UBM WBO QSPUPDPMMFO EJF QFS JOTUFMMJOH
LVOOFO WFSTDIJMMFO 0Q WFSTDIJMMFOEF QMBBUTFO JO EJU CPFL XPSEU EBBSBBO BBOEBDIU
CFTUFFE&DIUFS EFCBTJTWBOBMMFQSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFOMJHUCJKFFOHPFEFIBOEIZ
HJqOF
0QFOJOEFIVJELPNFOWFFMNJDSPPSHBOJTNFOWPPS EF[PHFOBBNEFIVJE¿PSB#JK
EF[FIVJE¿PSBEJFOUPOEFSTDIFJEHFNBBLUUFXPSEFOUVTTFOUSBOTJqOUF UJKEFMJKLF FO
SFTJEFOUF CMJKWFOEF ¿PSB7PPSBMPQEFIBOEFOLPNU BGIBOLFMJKLWBOEFXFSL[BBN
IFEFO WFFMUSBOTJqOUF¿PSBWPPS XBBSPOEFSWBBLQBUIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFO&FO
BBO[JFOMJKL EFFM WBO EF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT XPSEU WFSPPS[BBLU EPPS PWFSESBDIU WBO
EF[F USBOTJqOUF ¿PSB WJB EF IBOEFO EPPS EJSFDU FO JOEJSFDU DPOUBDU WBO NFOT PQ
NFOT0NEF[FPWFSESBDIUUFWPPSLPNFO EJFOUEF[F¿PSBEBOPPLWFSXJKEFSEUFXPS
EFO%FSFTJEFOUF¿PSBCMJKGUPWFSPQFOJOEFQPSJqOWBOEFIVJEOBWFSXJKEFSJOHWBO
EFUSBOTJqOUF¿PSB%F[FSFTJEFOUF¿PSBCFTUBBUWPPSOBNFMJKLVJUBQBUIPHFOFNJDSP
PSHBOJTNFOFOIPFGUBMMFFOJOTQFDJBMFHFWBMMFO JOWBTJFWFIBOEFMJOHFO POEFSESVLU
UFXPSEFO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_11, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
150 Hygiëne en infectiepreventie
%FIBOEFOWBOIFU[JFLFOIVJTQFSTPOFFM[JKOIFUUSBOTQPSUNJEEFMCJKVJUTUFLWBOQB
UIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFO)FUESBHFOWBOTJFSBEFOBBOEFIBOEFOUJKEFOTIFUXFSL
JTOJFUUPFHFTUBBO PNEBUEFIVJEFSPOEFSOJFUHPFEHFSFJOJHEFOHFESPPHELBOXPS
EFOPPLLVOTUOBHFMT[JKOWFSCPEFO/BHFMMBLJTUPFHFTUBBO NJUTJOUBDU0WFSESBDIU
WJBEFIBOEFOLBOWPPSLPNFOXPSEFOEPPS
EFIBOEFOHPFEUFXBTTFO
EFIBOEFOUFEFTJOGFDUFSFO
IBOETDIPFOFOUFESBHFO
Handen wassen of desinfecteren
)FUXBTTFOWBOEFIBOEFOJTOPPE[BLFMJKLCJKWJTVFMFWFSPOUSFJOJHJOH WVJM )JFSCJK
XPSEFO EF IBOEFO HFXBTTFO NFU HFXPOF WMPFJCBSF [FFQ VJU OJFUIFSWVMCBSF SFTFS
WPJST0QEF[FXJK[FXPSEFO´WVJMµFOUSBOTJqOUF¿PSBWFSXJKEFSE
Handen desinfecteren
#JK WFFM IBOEFMJOHFO JT FS TQSBLF WBO QPUFOUJqMF CFTNFUUJOH FS JT FFO LBOT EBU QB
UIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFOPQEFIBOEFO[JKOUFSFDIUHFLPNFOFOEF[FNPFUFOEVT
WFSXJKEFSEXPSEFO
)BOEBMDPIPMIFFGUFFOTUFSLFFOTOFMEPEFOEFXFSLJOHPQWFFMNJDSPPSHBOJTNFO%F
IBOEFOEFTJOGFDUFSFONFUIBOEBMDPIPMJTIJFSEPPSWBBLFGGFDUJFWFSEBOIFUXBTTFO
NFUXBUFSFO[FFQ%BBSCJKLPNUEBUIFUHFCSVJLWBOIBOEBMDPIPMWFFMNJOEFSUJKE
OFFNUEBOXBTTFOnOEBUFSHFFOWPPS[JFOJOHFOBMTXBTUBGFMFOIBOEEPFLKFTOPEJH
[JKO 0PL CMJKLU EBU EPPS EF UFSVHWFUUFOEF CFTUBOEEFMFO IVJELMBDIUFO WFFM NJOEFS
WPPSLPNFO
%PPSBMEF[FWPPSEFMFOJTCJOOFO´EFIBOEIZHJqOFµFFOEVJEFMJKLFWFSTDIVJWJOHPOU
TUBBOBMTEFIBOEFOOJFUWJTVFFMWVJM[JKO XPSEUEFWPPSLFVSHFHFWFOBBOIFUHFCSVJL
WBOIBOEBMDPIPM
#JKIFUHFCSVJLWBOIBOEBMDPIPMOBIBOEFOXBTTFOJTPQMFUUFOEIFJEHFCPEFO3FTUFO
[FFQLVOOFOIJFSCJKIVJEQSPCMFNFOWFSPPS[BLFO FOFFOOPHWPDIUJHFIVJEHFFGUWFS
EVOOJOHWBOIFUEFTJOGFDUBOT
Tabel 11.1 Wenselijkheid van handenreiniging
vóór patiëntencontact
na patiëntencontact
geen handenreiniging:
• vóór vluchtige contacten
• vóór lichamelijk onderzoek
• vóór wassen van de patiënt
geen handenreiniging:
• na vluchtige contacten
wel handenreiniging:
• vóór kleine ingrepen
• vóór wondbehandeling of
wondverzorging
wel handenreiniging:
• na ieder lichamelijk onderzoek
• na contact met lichaamsvloeistoffen
• na verpleegkundige handelingen
• na het dragen van handschoenen
Preventieve maatregelen
151
Tabel 11.2 Verplichting van handdesinfectie
vóór patiëntencontact
na patiëntencontact
vóór contact met patiënten
met verminderde weerstand
Patiënten met verminderde
weerstand zijn onder anderen:
• intensivecarepatiënten
• neonaten op de couveuseafdeling
• patiënten in beschermende isolatie
• patiënten met granulocytopenie en
• patiënten met brandwonden
ná contact met patiënten met een
infectie of in isolatie
Bron: Hagaziekenhuis Den Haag
#JK QBUJqOUFO NFU FFO OPSNBMF XFFSTUBOE LVOOFO IBOESFJOJHJOH FO HFCSVJL WBO
IBOEBMDPIPMBMTHFMJKLXBBSEJHFNFUIPEFOXPSEFOCFTDIPVXE
Handschoenen dragen
8BOOFFSFSTQSBLFJTWBOFFOEVJEFMJKLCFTNFUUJOHTHFWBBSXPSEFOIBOETDIPFOFOHF
ESBHFO"GIBOLFMJKLWBOEFTJUVBUJF[JKOEJUTUFSJFMFPGOJFUTUFSJFMFIBOETDIPFOFO
4UFSJFMFIBOETDIPFOFOXPSEFOHFESBHFOUFSCFTDIFSNJOHWBOEFQBUJqOU CJKWPPSCFFME
CJKJOWBTJFWFJOHSFQFO/JFUTUFSJFMFIBOETDIPFOFOXPSEFOHFCSVJLUUFSCFTDIFSNJOH
WBOEFNFEFXFSLFS
"BOHF[JFOPPLEFIBOETDIPFOFOJODPOUBDULPNFONFUNJDSPPSHBOJTNFO NPFUFO
[F OB JFEFSF IBOEFMJOH XPSEFO VJUHFUSPLLFO #JK IFU VJUUSFLLFOWBO IBOETDIPFOFO
XPSEFOEFIBOEFOWBBLPQOJFVXCFTNFU[PEBUIBOEEFTJOGFDUJFOPPE[BLFMJKLJT
11.2.2
Accidenteel bloedcontact en preventie
#MPFEPWFSESBBHCBSF BBOEPFOJOHFO LVOOFO JO IFU [JFLFOIVJT XPSEFO PWFSHFCSBDIU
EPPSQSJL TOJKFOCJKUBDDJEFOUFO FOEPPSCMPPUTUFMMJOHWBOPPHFONPOETMJKNWMJFT
BBOCFTNFUCMPFE
&FOWFFMWPPSLPNFOEPOHFWBMCJKNFEFXFSLFSTJOEFHF[POEIFJET[PSHJTIFU[JDIQSJL
LFOBBOFFOHFCSVJLUFJOKFDUJFOBBME"BOHF[JFOFSFFOLBOTCFTUBBUEBUEF[FOBBMEJT
HFCSVJLUCJKFFOQBUJqOUNFUFFOWJBCMPFEPWFSESBBHCBSF[JFLUF [PBMTIFQBUJUJT# IF
QBUJUJT$ PGIFUIVNBBOJNNVOPEF¾DJqOUJFWJSVT IJW EJFOUNFOEF[FQSJLBDDJEFOUFO
UFWPPSLPNFO4JOETEFKBSFOUBDIUJHWBOEFWPSJHFFFVXJTEFBBOEBDIUWPPSQSJLBD
DJEFOUFOUPFHFOPNFO NFEFOBBSBBOMFJEJOHWBOEFIJWQSPCMFNBUJFL&FOHFCSVJLUF
OBBMENBHOPPJUJOIFUIVMTKFXPSEFOUFSVHHFTUPLFO PNEBUEFLBOTPQWFSXPOEJOH
EBBSCJK [FFS HSPPU JT 7FSEFS JT IFU WBO CFMBOH EBU FFO OBBME OPPJU JO FFO BGWBM[BL
UFSFDIULPNU PNUFWPPSLPNFOEBUFFONFEFXFSLFS[JDIQSJLUCJKIFUBGWBMUSBOTQPSU
"MEF[FSJTJDPµTLVOOFOJOCFMBOHSJKLFNBUFXPSEFOCFQFSLUEPPSHFCSVJLUFNBLFO
WBOFFOOBBMEFOCFLFS%JUJTFFOIBSEQMBTUJDDPOUBJOFSNFUJOEFEFLTFMFFOWPPS[JF
OJOHPNOBBMEFOTQVJUWBOFMLBBSUFTDIFJEFO%FOBBME[FMGIPFGU[PEPFOEFOJFUUF
XPSEFOBBOHFSBBLU0PLBOEFS LMFJO TDIFSQBGWBM [PBMTDBQTVMFTFONFTKFT LBOWJB
EF OBBMEFOCFLFS PQ WFSBOUXPPSEF XJK[F XPSEFO BGHFWPFSE BGCFFMEJOH )FU JT
152 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 11.1
Handafdruk op een voedingsbodem
WBOCFMBOHEFOBBMEFOCFLFSTOJFUUFWPMUFNBLFOBBOHF[JFOEJUIFUSJTJDPPQQSJLBD
DJEFOUFOXFFSWFSHSPPU
*OEF7FSFOJHEF4UBUFOXPSEFOWBBLBMUFSOBUJFWFNFUIPEFOHFCSVJLUPNQSJLBDDJEFO
UFOUFWPPSLPNFO CJKWPPSCFFMECFTDIFSNFOEFIVM[FO EJFOBIFUHFCSVJLPNEFOBBME
IFFOLMJLLFO0PL[JKOFSBBOTMVJUJOHFOCFEBDIUEJFIFUNPHFMJKLNBLFO[POEFSOBBME
UFXFSLFOJOFFOJOGVVTTZTUFFN
*O/FEFSMBOEJTNFOOPHBMUFSVHIPVEFOEPWFSEF[FPQMPTTJOHFOPNEJWFSTFSFEFOFO
EFLBOTPQQSJLBDDJEFOUFOFONJDSPCJqMFCFTNFUUJOHMJKLUTPNTIPHFSUF[JKO#PWFO
EJFO[JKOEFJO/FEFSMBOEHFCSVJLUFTZTUFNFOWFSTDIJMMFOEWBOEF"NFSJLBBOTF XBBS
EPPSEFLBOTPQQSJLBDDJEFOUFOJO/FEFSMBOEMBHFSMJHU7BBLXPSEUHFCSVJLHFNBBLU
Preventieve maatregelen
Afbeelding 11.2
153
Een voorlichtingspamflet over het voorkomen van prikaccidenten
WBOFFOHFTMPUFOBGOBNFTZTUFFN WBDVNTZTUFFN *OEJFOEJUOJFUIFUHFWBMJT NPF
UFOIBOETDIPFOFOHFESBHFOXPSEFO
0PL JO BOEFSF TJUVBUJFT JT IFU SJTJDP PQ WFSXPOEJOH BBO NFU CMPFE CFTNFU TDIFSQ NBUFSJBBMOJFUEFOLCFFMEJH#JKWPPSCFFMECJKIFUEFNPOUFSFOWBOTBNFOHFTUFMEFJO
TUSVNFOUFO
#JKNPHFMJKLTQBUUFOWBOCMPFEJTIFUESBHFOWBOFFOCSJMFOOFVTNPOENBTLFSOPPE
[BLFMJKL
11.2.3
Maatregelen na accidenteel bloedcontact
*OEF[JFLFOIVJ[FOCFTUBBOQSPUPDPMMFOXBBSJOTUBBUIPFUFIBOEFMFOJOEJFOFFONF
EFXFSLFSFFOEFSHFMJKLBDDJEFOUJTPWFSLPNFO*FEFSBDDJEFOUNPFU OBIFUWFS[PSHFO
WBOIFUXPOEKF EJSFDUHFNFMEXPSEFO NFUOBNFPNOBUFHBBOPGFSLBOTCFTUBBUPQ
CFTNFUUJOH NFU CMPFEPWFSESBBHCBSF WJSVTTFO [PEBU IFU FWFOUVFMF WFSWPMHCFMFJE CF
QBBMELBOXPSEFO
*OFFSTUFJOTUBOUJFXPSEUOBHFHBBOPGEFWFSXPOEFNFEFXFSLFSCFTDIFSNEJTUFHFO
IFQBUJUJT# IFU[JKEPPSEBUEF[FEF[JFLUFIFFGUEPPSHFNBBLU IFU[JKEPPSWBDDJOBUJF*T
FSHFFOBGEPFOEFCFTDIFSNJOH EBOXPSEUIFQBUJUJT#JNNVOPHMPCVMJOF )#*H UPFHF
EJFOEFOXPSEUHFTUBSUNFUBDUJFWFWBDDJOBUJFUFHFOIFQBUJUJT#
154 Hygiëne en infectiepreventie
7PPSXBUCFUSFGUIFQBUJUJT$XPSEUOBHFHBBOPGEFCSPO EFQBUJqOU CFIPPSUUPUFFO
SJTJDPHSPFQ*TEJUIFUHFWBM EBOXPSEUEFQBUJqOUPNUPFTUFNNJOHWFS[PDIUUPUTFSP
MPHJTDIPOEFS[PFL"MTCMJKLUEBUEFQBUJqOUIFQBUJUJT$IFFGU XPSEUEFWFSXPOEF[FT
hOFHFONBBOEFOTFSPMPHJTDIHFDPOUSPMFFSE*OEJFOFFOJOGFDUJFXPSEUHFDPOTUBUFFSE XPSEUFFOCFIBOEFMJOHJOHFTUFME
#JK IJW [BM EF FSOTU WBO IFU BDDJEFOU BMMFSFFSTU XPSEFO BGHFXPHFO *T FS TQSBLF WBO
FFO EJFQF XPOE WFSPPS[BBLU EPPS FFO IPMMF OBBME NFU [JDIUCBBS CMPFE EJF JO FFO
WFOFPGBSUFSJFWBOEFCSPOJTHFXFFTU EBOXPSEUFSBDUJFPOEFSOPNFO%FCSPO[BM
PN UPFTUFNNJOH XPSEFO HFWSBBHE PN TFSPMPHJTDI POEFS[PFL UF MBUFO EPFO *OEJFO
EFQBUJqOUIJWQPTJUJFGCMJKLUUF[JKO FOFSJTTQSBLFWBOFFOFSOTUJHBDDJEFOU XPSEU
EFWFSXPOEFEPPSWFSXF[FOFOCFIPPSUFFOCFIBOEFMJOHNFUQPTUFYQPTJUJFQSPGZMBYF
1&1 UPUEFNPHFMJKLIFEFO
4PNTCMJKLUEFNFEFXFSLFS´ESBHFSµUF[JKOWBOFFOEFSHFMJKLWJSVT*OEJFTJUVBUJFNPFU
XPSEFO OBHFHBBO PG EF[F ESBHFS FFO SJTJDP [PV LVOOFO WPSNFO WPPS BOEFSFO .FU
OBNFCJKJOWBTJFWFJOHSFQFO [PBMTPQFSBUJFTLBOIFUSJTJDPHSPPU[JKO
11.2.4
Vaccinatie tegen hepatitis B
&FOBOEFSFWPSNWBOQSFWFOUJFXPSEUHFWPSNEEPPSIFUWBDDJOBUJFQSPHSBNNB*OIFU
CFHJOWBOEFKBSFOUBDIUJHJTIFUIFQBUJUJT#WBDDJOCFTDIJLCBBSHFLPNFO7PPSNFEF
XFSLFSTEJFHFSFHFMENFUCMPFEFOPGCMPFEQSPEVDUFOJOBBOSBLJOHLPNFO JTEF[FWBD
DJOBUJFOPPE[BLFMJKL7PPS[PWFSOVCFLFOEJTOBWPSNJOHWBOWPMEPFOEFBOUJTUPGGFO
HFFOSFWBDDJOBUJFNFFSOPEJH
5FHFOIFQBUJUJT$FOIJWJTWBDDJOBUJFUPUPQIFEFOOJFUNPHFMJKL
11.2.5
Meldingsplicht
*O[JFLFOIVJ[FOCFTUBBUFFONFMEJOHTQMJDIUWPPSNFEFXFSLFSTNFUCFQBBMEFBBOEPF
OJOHFO%FCFEPFMJOHWBOEF[FNFMEJOHTQMJDIUJTEBUFSUJKEJHNBBUSFHFMFOHFOPNFO
LVOOFOXPSEFOPNUFWPPSLPNFOEBUEF[FNFEFXFSLFSTBOEFSFNFEFXFSLFSTFOPG
QBUJqOUFOCFTNFUUFO%FNFMEJOHTQMJDIUJTPOEFSBOEFSFWBOUPFQBTTJOHCJKIVJEBBO
EPFOJOHFO ° [PBMT FD[FFN TUFFOQVJTUFO OBHFMCFEJOGFDUJFT DPOUBDU NFU CFTNFUUF
MJKLFLJOEFS[JFLUFOFOBBOIPVEFOEFEJBSSFF CJKWPPSCFFMEOBFFOCVJUFOMBOETFSFJT
0PLPQOBNFPGXFSLFOJOFFOCVJUFOMBOET[JFLFOIVJTJTFFOJOEJDBUJFUPUNFMEJOHJO
WFSCBOENFUFFONPHFMJKLF.34"CFTNFUUJOH [JFQBSBHSBBG %FXJK[FXBBSPQ
EFNFMEJOHHFTDIJFEU WFSTDIJMUQFSJOTUFMMJOH
11.3
Preventie van overdracht: patiënten
11.3.1
Patiënten als bron
&FOEFFMWBOEFJO[JFLFOIVJ[FOPQHFOPNFOQBUJqOUFOMJKEUBBOFFOBDUJFWFJOGFDUJF
%F[F QBUJqOUFO [JKO BMT EVJEFMJKLF CSPO WBO CFTNFUUFMJKLF NJDSPPSHBOJTNFO UF CF
Preventieve maatregelen
155
TDIPVXFO0NUFWPPSLPNFOEBU[JKBOEFSFO QBUJqOUFOFOPGNFEFXFSLFST CFTNFU
UFO USFGUNFONBBUSFHFMFO
"OEFS[JKET[JKOFSPPLQBUJqOUFOEJFEPPSIVOBBOEPFOJOHFOCJK[POEFSHFWPFMJH[JKO
WPPSJOGFDUJFT%F[FQBUJqOUFO[BMNFOEJFOFOUFCFTDIFSNFOUFHFOCFTNFUUJOHNFU
NJDSPPSHBOJTNFOEJFWPPSNFOTFONFUOPSNBMFXFFSTUBOEHFFOHFWBBSPQMFWFSFO
0PLCJKEF[FQBUJqOUFOXPSEFOTQFDJ¾FLFNBBUSFHFMFOHFUSPGGFO
7FSEFSLBOIFUWPPSLPNFOEBUEF[FQBUJqOUFONFUWFSNJOEFSEFXFFSTUBOEJOGFDUJFT
IFCCFOEJFWPPSBOEFSFOCFTNFUUJOHTHFWBBSPQMFWFSFOPPLIJFSWPPSNPFUFOTQFDJBMF
NBBUSFHFMFOHFOPNFOXPSEFO
"OEFSF QBUJqOUFO CJK XJF HFFO EVJEFMJKLF JOGFDUJF LFONFSLFO XBBSOFFNCBBS [JKO LVOOFOFDIUFSPPLCFTNFUUJOHTHFWBBSPQMFWFSFO
%F OBESVL EJF TJOET FFO BBOUBM KBSFO JT HFMFHE PQ EF QSFWFOUJF WBO PWFSESBDIU WBO
CMPFEPWFSESBBHCBSFNJDSPPSHBOJTNFOCJKBMMFQBUJqOUFO WMPFJEFSFFETWPPSUVJUEJU
QSJODJQF5FHFOXPPSEJHHBBUNFOFSWBOVJUEBUIFUCFUFSJTOJFUBMMFFOWPPS[PSHFOUFO
PQ[JDIUF WBO CMPFE UF OFNFO NBBS EBU TPPSUHFMJKLF NBBUSFHFMFO PPL OPPE[BLFMJKL
[JKOCJKBMMFBOEFSFMJDIBBNTWPDIUFO FYDSFUBFOTFDSFUB VJUHF[POEFSE[XFFU [FMGTBMT
FSHFFO[JDIUCBBSCMPFEBBOXF[JHJT
4BNFOHFWBU EF NBBUSFHFMFO [JKO WPPSUBBO EVT BMUJKE HFSJDIU PQ QSFWFOUJF WBO PWFS
ESBDIUEPPS
CMPFE
BMMFMJDIBBNTWPDIUFO FYDSFUBFOTFDSFUB VJUHF[POEFSE[XFFU OJFUJOUBDUFIVJE
TMJKNWMJF[FO
WPPSXFSQFOEJFNFUQBUJqOUFONBUFSJBBM[JKOCFTNFU
11.3.2
Handschoenen en handhygiëne bij contact met alle
lichaamsvochten en -producten
)FUNFFTUSFDFOUFTZTUFFNWBONBBUSFHFMFOEBUIJFSWPPSJOQBSBHSBBGBMJOIFU
LPSUXFSECFTQSPLFOHBBUVJUWBOQSFWFOUJFWBOPWFSESBDIUWBOCMPFEnOBMMFBOEFSF
MJDIBBNTWPDIUFO TFDSFUBFOFYDSFUB CFIBMWF[XFFU nOEFOJFUJOUBDUFIVJEFOTMJKN
WMJF[FO .BBUSFHFMFO EJF IJFSUPF CFIPSFO WBMMFO JO GFJUF OJFU POEFS ´JTPMBUJFµ NBBS
[JKOPOEFSEFFMWBOEFSPVUJOFNBBUSFHFMFOJOIFU[JFLFOIVJT XFOPFNFO[F"MHFNFOF
WPPS[PSHTNBBUSFHFMFO%FCFMBOHSJKLTUFPWFSESBDIUJTWJBDPOUBDU EJUIPVEUEVTJOEBU
NFOBMUJKEIBOETDIPFOFOESBBHUWPPSEBUNFOEJSFDUPGJOEJSFDUDPOUBDUIFFGUNFUCP
WFOHFOPFNEFMJDIBBNTQSPEVDUFOFOMJDIBBNTPQQFSWMBLLFO&FOWBOEFCFMBOHSJKLTUF
NBOJFSFOPNEFCFTNFUUJOHTDZDMVTUFEPPSCSFLFOJTFFOHPFEFIBOEIZHJqOF [JFQBSB
HSBBG NFUOBNFIFUIBOETDIPFOFOESBHFO)BOETDIPFOFOESBHFOLPNUFDIUFS
OJFUJOEFQMBBUTWBOIBOEIZHJqOFNBBSNPFUFFOFYUSBCJKESBHFMFWFSFO
4BNFOHFWBUCJKBMMFUFWFSXBDIUFOEJSFDUFFOJOEJSFDUFDPOUBDUFONFUMJDIBBNTWPDI
UFOQSPEVDUFOXPSEFOIBOETDIPFOFOHFESBHFO
156 Hygiëne en infectiepreventie
11.3.3
Isolatie
*OEJFO FFO QBUJqOU FFO CFTNFUUFMJKLF [JFLUF IFFGU LBO NFO EPPS JTPMBUJF BG[POEF
SJOH PWFSESBDIUWBOEF[F[JFLUFWPPSLPNFO*TPMBUJFXPSEUSFFETMBOHUPFHFQBTUMBOH
HFMFEFOCFTUPOEFOFSSFFETMFQSBLPMPOJFTFOQFTUIVJ[FOWPPSHSPFQFOQBUJqOUFONFU
EF[FMGEF [JFLUFO /BBTU EF JTPMBUJF PQ FFO FFOQFSTPPOTLBNFS LPNU PPL OV OPH EJU
TPPSUHSPFQTJTPMBUJFWPPS DPIPSUJTPMBUJF /BBSNBUFFSNFFSCFLFOEXFSEPWFSEF[JFLUFWFSPPS[BLFSTFOEFXJK[FWBOPWFSESBDIU
LPONFONFFSHFSJDIUFNBBUSFHFMFOOFNFO%JWFSTFWPSNFOWBOJTPMBUJF[JKOJOEF
BGHFMPQFO KBSFO JO EF [JFLFOIVJ[FO JOHFWPFSE FO XFFS HFXJK[JHE BGIBOLFMJKL WBO
OJFVXFJO[JDIUFO
&FOWFFMHFCSVJLUTZTUFFNJO/FEFSMBOEJTHFCBTFFSEPQIFUTBNFOWPFHFOWBOEJWFSTF
JOGFDUJF[JFLUFO NFU HFMJKLTPPSUJHF JTPMBUJFNBBUSFHFMFO DBUFHPSJFTQFDJ¾FL JTPMBUJFTZ
TUFFN 11.3.4
Huidige vormen van isolatie
*O EF JTPMBUJFSJDIUMJKO WBO EF 8FSLHSPFQ *OGFDUJF 1SFWFOUJF 8*1 XPSEU IFU CFMFJE
WPPS CSPO JTPMBUJFCFTDISFWFO%FIPPGEMJKOFOLPNFOPQIFUWPMHFOEFOFFSEFCBTJT
XPSEUHFWPSNEEPPSIFUCFMFJEWBO"MHFNFOFWPPS[PSHTNBBUSFHFMFO [JFQBSBHSBGFO
FO XBBS OPEJH BBOHFWVME NFU FYUSB NBBUSFHFMFO %JU CFUFLFOU WBBL EBU EF
QBUJqOU JO FFO FFOQFSTPPOTLBNFS XPSEU WFSQMFFHE NFU PG [POEFS TMVJT XBBSCJK EF
PWFSJHF NBBUSFHFMFO QFS JTPMBUJFWPSN WFSTDIJMMFO &FO TMVJT JT EF SVJNUF UVTTFO EF
HBOHFOEFQBUJqOUFOLBNFS)JFSLVOOFOEFNFEFXFSLFSTQFSTPPOMJKLFCFTDIFSNJOHT
NJEEFMFOBBOUSFLLFO0PLLBOIJFSEPPSBBOQBTTJOHWBOMVDIUTUSPPNFOWFOUJMBUJF
EFMVDIUESVLJOEFQBUJqOUFOLBNFSHFSFHFMEXPSEFO XBBSEPPSEFTMVJTFFOCBSSJoSF
WPSNUUVTTFOEFQBUJqOUFOLBNFSFOEFSFTUWBOIFU[JFLFOIVJT
%FWPMHFOEFJTPMBUJFWPSNFOXPSEFOPOEFSTDIFJEFO
DPOUBDUJTPMBUJF
ESVQQFMJTPMBUJF
BFSPHFOFJTPMBUJF
TUSJLUFJTPMBUJF
CFTDIFSNFOEFJTPMBUJF
Contactisolatie
%F[F JTPMBUJFWPSN WJOEU QMBBUT PQ FFO FFOQFSTPPOTLBNFS [POEFS TMVJT %F QBUJqOU
IFFGUFFOJOGFDUJFXBBSCJKIFUCFUSFGGFOEFNJDSPPSHBOJTNFWJBDPOUBDULBOXPSEFO
PWFSHFCSBDIU nO EF "MHFNFOF WPPS[PSHTNBBUSFHFMFO BMT OJFU WPMEPFOEF XPSEFO CFPPS
EFFME
7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOFFOHFESBJOFFSEBCDFTNFUEPPSMFLLFOEWFSCBOEFOFOUFSJ
UJTCJKLJOEFSFO
Preventieve maatregelen
157
Druppelisolatie
%SVQQFMJTPMBUJFWJOEUQMBBUTPQFFOFFOQFSTPPOTLBNFS[POEFSTMVJT%SVQQFMJTPMBUJF
JTOPEJHCJKJOGFDUJF[JFLUFOEJFWJBESVQQFMTWBOVJUEFNPOELFFMIPMUFXPSEFOPWFSHF
CSBDIUFOEJF EPPSIVOHSPPUUFFOHFXJDIU OJFUWFSEFSEBOBOEFSIBMWFNFUFSSPOE
EFQBUJqOUXPSEFOWFSTQSFJE)FUESBHFOWBOFFOCJKEF[FJTPMBUJFWPSNQBTTFOEOFVT
NPOENBTLFSJTEBOPPLOPPE[BLFMJKL%JUTPPSUJTPMBUJFXPSEUPOEFSBOEFSFUPFHFQBTU
CJKNFOJOHPLPLLFOQOFVNPOJF SPEFIPOEFOSPPEWPOL
Aerogene isolatie
#JKEF[FJTPMBUJFWPSNJTFFOFFOQFSTPPOTLBNFSNFUTMVJTNFUMVDIUWPPS[JFOJOHOPPE
[BLFMJKL%FNJDSPPSHBOJTNFOLVOOFOEPPS[FFSLMFJOFESVQQFMTXPSEFOPWFSHFCSBDIU
XBBSEPPSWFSTQSFJEJOHPWFSHSPUFBGTUBOENPHFMJKLJT%JUEPFU[JDICJKWPPSCFFMEWPPS
CJKUVCFSDVMPTF [JFPPLQBSBHSBBG FONB[FMFO
)FU HFCSVJL WBO FFO TQFDJBBM ´¾MUFSµOFVTNPOENBTLFS JT OPEJH PN PWFSESBDIU OBBS
BOEFSFOUFWPPSLPNFO
Strikte isolatie
4USJLUFJTPMBUJFWJOEUQMBBUTPQFFOFFOQFSTPPOTLBNFSNFUTMVJTNFUMVDIUWPPS[JFOJOH
4USJLUFJTPMBUJFDPNCJOFFSUNBBUSFHFMFOEJFOPEJH[JKOPNWFSTQSFJEJOHWBOIFUNJDSP
PSHBOJTNFWJBDPOUBDUnOWJBESVQQFMTUFWPPSLPNFO%JUXPSEUCJKWPPSCFFMEUPFHFQBTU
CJKXBUFSQPLLFOFO.34"CFTNFUUJOH)FUUZQFNBTLFSEBUCJKEF[FJTPMBUJFXPSEUHF
ESBHFOJTBGIBOLFMJKLWBOIFUNJDSPPSHBOJTNF7FSEFS[JKOCFTDIFSNFOEFLMFEJOHFO
IFUESBHFOWBOIBOETDIPFOFOOPPE[BLFMJKL
Beschermende isolatie
#FTDIFSNFOEFJTPMBUJFJOQFSJGFSF[JFLFOIVJ[FOCFUFLFOUNFUOBNFBG[POEFSJOHWBO
FFOQBUJqOUNFUFFOWFFMUFMBBHBBOUBMMFVLPDZUFOJOFFOJTPMBUJFLBNFS
#FTDIFSNFOEF JTPMBUJF WJOEU QMBBUT JO FFO FFOQFSTPPOTLBNFS NFU TMVJT NFU MVDIU
WPPS[JFOJOH .FEFXFSLFST ESBHFO CFTDIFSNFOEF LMFEJOH FO FFO DIJSVSHJTDI OFVT
NPOENBTLFS
7PPSUSBOTQMBOUBUJFTWBOCFFONFSHFOEFSHFMJKLFXPSEUFFOJOUFOTJFWFWPSNWBOCF
TDIFSNFOEFJTPMBUJFUPFHFQBTUJOHFTQFDJBMJTFFSEFDFOUSB
4PNTJTFSTQSBLFWBOFFOCFTDIFSNFOEFJTPMBUJFnOFFOCSPOJTPMBUJF PNEBUEFQB
UJqOUOBBTUFFOUFLPSUBBOMFVLPDZUFOPPLQBUIPHFOFNJDSPPSHBOJTNFOWFSTQSFJEU
11.3.5
Tuberculose
"MTHPFEWPPSCFFMEWBOBFSPHFOFJTPMBUJFXPSEUIJFSPQFOMPOHUVCFSDVMPTFWFSNFME
%FPWFSESBDIUWBOEFUVCFSDVMPTFCBDUFSJFWJOEUQMBBUTWJBBBOHFIPFTUF NBBSPPLWJB PWFSWFSSFBGTUBOEFO[XFWFOEF NJOVTDVMFESVQQFMLFSOFO*TPMBUJFJOFFOLBNFSNFU
TMVJTFOPOEFSESVLPNWFSTQSFJEJOHUFHFOUFHBBOJTEBOOPPE[BLFMJKL[PMBOHEFQB
UJqOUOPHOJFUBEFRVBBUCFIBOEFMEJT
158 Hygiëne en infectiepreventie
*O"NFSJLBNBBSPPLFMEFSTNFUOBNFJO0PTU&VSPQBFO3VTMBOELPNFONVMUJSFTJ
TUFOUFUVCFSDVMPTFTUBNNFOWPPS%FPPS[BBLMJHUWFSNPFEFMJKLCJKFFOTMFDIUCFIBO
EFMQSPHSBNNB TMFDIUFUIFSBQJFUSPVX NPOPUIFSBQJF BGCPVXHFPSHBOJTFFSEFUVCFS
DVMPTFCFTUSJKEJOHFO[ )PFXFM EF NVMUJSFTJTUFOUF UVCFSLFMCBDUFSJF FFO[FMGEF WFSTQSFJEJOHTXFH LFOU BMT EF
HFXPOF UVCFSLFMCBDUFSJF [JKO EF DPOTFRVFOUJFT [PXFM WPPS EF QBUJqOU BMT WPPS IFU
[JFLFOIVJTJOHSJKQFOEEFQFSJPEFOWBOJTPMBUJFFOCFIBOEFMJOHNPFUFOBBO[JFOMJKL
WFSMFOHEXPSEFO
5PUPQIFEFOLPNFOEFNVMUJSFTJTUFOUFTUBNNFOJO/FEFSMBOETMFDIUTCFQFSLUWPPS
%FQSPCMFNFOFMEFSTIFCCFOFSXFMUPFHFMFJEEBUPO[FCFTUBBOEFSJDIUMJKOFOPQIFU
HFCJFEWBOEFUVCFSDVMPTFPQOJFVXLSJUJTDI[JKOCFLFLFOFOXBBSOPEJHBBOHFTDIFSQU
;PJT[FMGTEFXFUHFWJOH[PEBOJHBBOHFQBTUEBUFFOHFEXPOHFOPQOBNFWBOFFOQB
UJqOUNFUNVMUJSFTJTUFOUFUVCFSDVMPTFNPHFMJKLJT BMTEF[FQBUJqOUXFJHFSUNFFUFXFS
LFOBBOCFIBOEFMJOH
11.3.6
MRSA
&FO BOEFS WPPSCFFME WBO CBDUFSJqO EJF UPU FFO TQFDJ¾FLF BBOQBL OPPQU JT EF .34"
NFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT QBUJqOUFONFU.34"XPSEFOJOTUSJLUFJTP
MBUJFWFSQMFFHE
*OEFNFEJBWFSTDIJKOFOHFSFHFMECFSJDIUFOPWFSEF[F´[JFLFOIVJTCBDUFSJFµ%F[FTUB
GZMPLPLJTPOHFWPFMJHWPPSEFNFFTUFBOUJCJPUJDB XBBSEPPSCFIBOEFMJOHWBOJOGFDUJFT
TUFFETNPFJMJKLFSXPSEU#PWFOEJFO[JKOPPLEFTUFFETWFSEFSHBBOEFSFTJTUFOUJFQSPCMF
NFOFFOSFEFOUPUIFUWPMHFOWBOFFOTUSJOHFOUCFMFJE)FU/FEFSMBOETFCFMFJEJTHFCB
TFFSEPQ´TFBSDIBOEEFTUSPZµ%JUIPVEUBDUJFGPOEFS[PFLJOFSXPSEULXFFLNBUFSJBBM
BGHFOPNFOFOCJKIFUBBOUSFGGFOWBOEF[FCBDUFSJFXPSEFOEJSFDU JTPMBUJF NBBUSFHFMFO
HFOPNFO
%FCBDUFSJFLBOJOIFU[JFLFOIVJT[FFSTOFMWFSTQSFJEXPSEFO%FIBOEFOWBO[JFLFO
IVJTNFEFXFSLFSTTQFMFOIJFSCJKFFODSVDJBMFSPM NBBSWFSTQSFJEJOHLBOPPLHFTDIJF
EFOEPPSBFSPHFOFPWFSESBDIU ESVQQFMLFSOFO IVJETDIJMGFSTFOTUPG [PEBUWPPSEF
.34"EBOPPLFYUSBJTPMBUJFNBBUSFHFMFOHFMEFO
7BBLXPSEUEF.34"JOFFO[JFLFOIVJTHFuOUSPEVDFFSEEPPSFFOQBUJqOUEJFFFSEFS
PQHFOPNFOJTHFXFFTUJOFFOCVJUFOMBOET[JFLFOIVJT*OEFNFFTUFMBOEFOJTIFUQFS
DFOUBHF.34"JOEF[JFLFOIVJ[FONFFSEBO JOTPNNJHFMBOEFOJTIFUBMNFFSEBO
&ML[JFLFOIVJTWPFSUEBBSPNFFOTUSJOHFOUCFMFJEUFOBBO[JFOWBOFFOBBOUBMQBUJqO
UFOHSPFQFO[PBMTQBUJqOUFOVJUFFOCVJUFOMBOET[JFLFOIVJT QBUJqOUFOEJFFFOCVJUFO
MBOET[JFLFOIVJT[JKOHFEJBMZTFFSE FOQBUJqOUFOEJFCFSPFQTNBUJHJODPOUBDULPNFO
NFUWBSLFOTFOPGSVOEFSFO(FCMFLFOJTEBUCJKEF[FQBUJqOUFOHSPFQFOIFUSJTJDPPQ
.34"ESBHFSTDIBQJTWFSHSPPU
0PLJT IFS JOUSPEVDUJFWBOFFO.34"TUBNNPHFMJKLWJBFFO FY QPTJUJFWFQBUJqOUEJF
BMFFSEFSPQHFOPNFOJTHFXFFTU*OWFFM[JFLFOIVJ[FO[JKOEBBSPNJOEFPQOBNFQSP
DFEVSFTNBBUSFHFMFOPQHFOPNFOPNEJUUFWPPSLPNFO
Preventieve maatregelen
159
-BOHFUJKEJTBBOHFOPNFOEBUIFU.34"QSPCMFFNFFO[JFLFOIVJTQSPCMFFNXBT%F
MBBUTUF KBSFO JT PPL FFO TUFSLF UPFOBNF WBO .34" XBBS UF OFNFO CJK QBUJqOUFO EJF
OPHOPPJUPQHFOPNFO[JKOHFXFFTUJOFFO[JFLFOIVJTDPNNVOJUZBDRVJSFE.34" $"
.34" %FTUSFOHFPQOBNFQSPDFEVSFT[JKOJOEF[FHFWBMMFOEVTWFSHFFGT
%F .34" JT WPPS EF HF[POEF NFEFXFSLFS [FMG WBO XFJOJH LMJOJTDIF CFUFLFOJT 8FM
NPFU WPPSLPNFO XPSEFO EBU FFO NFEFXFSLFS HFLPMPOJTFFSE SBBLU XFMMJDIU ESBHFS
XPSEUWBOEF[FSFTJTUFOUFCBDUFSJF FOBMTCSPOLBOGVOHFSFOCJOOFOIFU[JFLFOIVJT
#FIBOEFMJOH WBO EF[F UJKEFMJKL HFDPOUBNJOFFSEF NFEFXFSLFS JT JO IFU BMHFNFFO
HPFENPHFMJKL.FEFXFSLFSTNFUIVJEBBOEPFOJOHFO[PBMTFD[FFN[JKOFDIUFSNPFJMJK
LFSUFCFIBOEFMFOFOLVOOFO[JDIUPUESBHFSTWBO.34"POUXJLLFMFO
*OEJFO.34"[JDINBOJGFTUFFSU EJFOUTUSJLUWPMHFOTIFUHFMEFOEFQSPUPDPMHFXFSLUUF
XPSEFO
11.3.7
Clostridium difficile
;JFLFOIVJ[FO FO BOEFSF JOTUFMMJOHFO CJOOFO EF HF[POEIFJET[PSH XPSEFO JO UPFOF
NFOEF NBUF HFDPOGSPOUFFSE NFU EF EBSNCBDUFSJF $MPTUSJEJVN EJG¾DJMF 3FHFMNBUJH JT
FS TQSBLF WBO FFO PVUCSFBL WBO $ EJG¾DJMF XBBSCJK WFSTQSFJEJOH HFNBLLFMJKL WJB EF
IBOEFO LMFEJOHFOCJKWPPSCFFMEFFOUPJMFULBOWFSMPQFO0NEBUEF[FCBDUFSJFTQPSFO
BMTPWFSMFWJOHTWPSNWPSNUFO[PPOEFSBOEFSFSFTJTUFOUJTUFHFOESPPHUF XBSNUFFO
BMDPIPM JTCFTUSJKEJOHWBOEFTQPSFOEPPSEFTJOGFDUJFWBOEFPNHFWJOHNPFJMJKL)PHF
DPODFOUSBUJFTDIMPPSPQMPTTJOHFO[FFSMBOHFJOXFSLUJKEFO[JKOIJFSCJKWFSFJTUFOOJFU
HFTDIJLUWPPSUPFQBTTJOHJOFFO[JFLFOIVJTNFUQBUJqOUFO)FUUJKEJHUPFQBTTFOWBO
JTPMBUJFNBBUSFHFMFO JOGFJUFCJKJFEFSFFONFUEJBSSFF FOFFOHPFEBOUJCJPUJDBCFMFJE
NPFUFOEFWFSTQSFJEJOHUFHFOHBBO0PLIJFSJTIFUKVJTUVJUWPFSFOWBOIBOEIZHJqOF
DSVDJBBMXBBSCJKJOEJUHFWBMEFIBOEFONPFUFOXPSEFOHFXBTTFONFUXBUFSFO[FFQ
PNEBUEF$EJG¾DJMFSFTJTUFOUJTUFHFO IBOE BMDPIPM
3JCPUZQFJTFFOWJSVMFOUF$MPTUSJEJVNEJG¾DJMFTUBNEJFEFBGHFMPQFOKBSFOJOCJO
OFOFOCVJUFOMBOEWPPSWFFMQSPCMFNFOIFFGUHF[PSHE%F[FWBSJBOUHFFGUFFOFSOTUJH
[JFLUFCFFME %F WFSTQSFJEJOH WBO EF[F CBDUFSJF JT HFMJKL BBO EJF WBO EF ´HFXPOFµ $
EJG¾DJMF#JKIFUBBOUSFGGFOWBOEF[FWJSVMFOUFTUBN[VMMFOEFNBBUSFHFMFOOPHXPSEFO
BBOHFTDIFSQU
11.3.8
Bijzondere resistente bacteriën
%FMBBUTUFKBSFOLPNFOOBBTUEFNVMUJSFTJTUFOUFUVCFSLFMCBDUFSJFFO.34"PPLBOEFSF
CBDUFSJFTPPSUFOWPPS EJFJOUPFOFNFOEFNBUFSFTJTUFOUJFUFHFOBOUJCJPUJDBWFSUPOFO
%F[FNJDSPPSHBOJTNFO[JKOJOTUBBUSFTJTUFOUJFUFPOUXJLLFMFOUFHFOIFUFFSTUFLFVT
BOUJCJPUJDVNPGUFHFOFFODPNCJOBUJFWBOBOUJCJPUJDB%FSHFMJKLFNJDSPPSHBOJTNFO
HSPFQFFSUNFOPOEFSEFOBBN#3.0 CJK[POEFSFSFTJTUFOUFNJDSPPSHBOJTNFO 7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOSFTJTUFOUF"DJOFUPCBDUFS ,MFCTJFMMB FOUFSPLPLLFOFOTUSFQUP
LPLLFO 7BBL XPSEFO EF[F TUBNNFO HFWPOEFO CJK QBUJqOUFO EJF MBOHEVSJH [JKO WFS
QMFFHEPQEFJOUFOTJWFDBSFVOJUXBBSWSJKXFMBMUJKETQSBLFJTWBOFFO UF IPPHBOUJCJ
PUJDBHFCSVJL
160 Hygiëne en infectiepreventie
7PPSIFUWPPSLwNFOWBOWFSEFSFSFTJTUFOUJFPOUXJLLFMJOHNPFUPOTBOUJCJPUJDBCFMFJE
[PSHWVMEJHFOUFSVHIPVEFOE[JKO
5FSWPPSLPNJOHWBOWFSTQSFJEJOHWBOSFFETSFTJTUFOUFTUBNNFO[PSHFOEFKVJTUFJTPMB
UJFNBBUSFHFMFOWPPSWFSEFSFJOQFSLJOH
7PPS IFU PQTQPSFO WBO EFSHFMJKLF SFTJTUFOUF TUBNNFO XPSEFO TUFFET NFFS CF
QBBMEF QBUJqOUFOHSPFQFO SPVUJOFNBUJH HFTDSFFOE PQ ESBHFSTDIBQ [PEBU UJKEJH
JTPMBUJF NBBUSFHFMFOLVOOFOXPSEFOHFOPNFO%JULPNUJOGFJUFPWFSFFONFUIFUCJK
.34"UPFHFQBTUFCFMFJEWBO´TFBSDIFOEFTUSPZµ
12
Infectiepreventie bij verschillende
behandel- en zorgprocessen
*OWFFMQSPDFTNBUJHFIBOEFMJOHFOBBOEFQBUJqOUTDIVJMUIFUHFWBBSWBOCFTNFUUJOHFO
JOGFDUJFWBOEFQBUJqOU*NNFST EFIBOEFMJOHFOWPSNFOEJLXJKMTFFOFYUSBBBOTMBHPQ
EFWFFMBMHFSJOHFXFFSTUBOEWBOEFQBUJqOU%FOLBMMFFONBBSBBOIFUGFJUEBUUJKEFOT
FFOPQFSBUJFFFOHFEFFMUFWBOEFIVJECBSSJoSFWFSXJKEFSEXPSEU XBBSEPPSNJDSPPS
HBOJTNFOIFUMJDIBBNLVOOFOCJOOFOESJOHFOXBBSOBJOGFDUJFTNPHFMJKL[JKO
*OEJUIPPGETUVL[VMMFOFOLFMFWBOEF[FQSPDFTTFOXPSEFOCFTDISFWFO6JUHBOHTQVOU
[JKOEF3JDIUMJKOFOWBOEF8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJF 8*1 %F[FXFSLHSPFQJTFFO
TUJDIUJOHWBOWJFSPQIFUUFSSFJOWBOJOGFDUJFQSFWFOUJFXFSL[BNFWFSFOJHJOHFO EJFBE
WJF[FOHFFGUFOSJDIUMJKOFOPQTUFMUNFUCFUSFLLJOHUPUJOGFDUJFQSFWFOUJFJOEFHF[POE
IFJET[PSH %F[F SJDIUMJKOFO XPSEFO EPPS IFU 4UBBUTUPF[JDIU PQ EF 7PMLTHF[POEIFJE
CFTDIPVXE BMT EF QSPGFTTJPOFMF TUBOEBBSE FO XPSEFO HFCSVJLU BMT VJUHBOHTQVOU CJK
UPFUTJOHWBOEFXFSL[BBNIFEFOEPPSEF*OTQFDUJFWPPSEF(F[POEIFJET[PSH *(; 12.1
Operatieve ingrepen
J.L. Paardekooper
12.1.1
Inleiding
Beheersplan Luchtbehandeling
*OJTIFU#FIFFSTQMBO-VDIUCFIBOEFMJOHWPPSEFPQFSBUJFBGEFMJOHWFSTDIFOFOEBU
EPPSFFONVMUJQSPGFTTJPOFMFXFSLHSPFQFOJOTBNFOXFSLJOHNFUSFMFWBOUFCFSPFQT
HSPFQFOJTPQHFTUFME
)FUCFIFFSTQMBOJTPQHFCPVXEWPMHFOTEF)"$$1TUSVDUVVSFFOTZTUFNBUJTDIFBOB
MZTFFOBBOQBLWBOBMMFNPHFMJKLLSJUJFLFQVOUFOJOIFUQSPDFT
%FQBUJqOUCJKXJFFFOPQFSBUJFWFJOHSFFQXPSEUWFSSJDIU JTCJKVJUTUFLIFUWPPSCFFMEWBO
FFOQFSTPPONFUWFSNJOEFSEFXFFSTUBOE%FDIJSVSHJTDIFIBOEFMJOHFONBLFOCFTDIBEJ
HJOHFOWBOIFUTMJKNWMJFTFOIFUEPPSCSFLFOWBOEFOBUVVSMJKLFIVJECBSSJoSFPOPOULPPN
CBBS XBBSEPPSFSHSPUFLBOTCFTUBBUPQIFUWFSLSJKHFOWBOFFOJOGFDUJFOBEFJOHSFFQ7PPS
BMCJKEFQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFJTEFPPS[BBLWBBLJOEFPQFSBUJFLBNFSUFWJOEFO
*O BGCFFMEJOH XPSEFO NJDSPCJqMF SJTJDPµT JO EF PQFSBUJFLBNFS FO QSFWFOUJFWF
NBBUSFHFMFOXFFSHFHFWFO
*OEFPOEFSTUBBOEFUFLTUXPSEUPQFFOBBOUBM[BLFOOBEFSJOHFHBBO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1_12, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
162 Hygiëne en infectiepreventie
microbiële risico’s
preventieve maatregelen
inblaas
medewerkers
patiënt
ok-tafel
lucht
instrumenten/apparatuur/vloeistoffen
12.1.2
pre- en peroperatief antibiotica
huiddesinfectie
afdekmateriaal
filters voor luchtinblaas
overdruk in ok
luchthuishouding
afvoer
lucht
Afbeelding 12.1
operatiekamer
bouw- en inrichtingseisen
beschermende kleding
neus/mondmasker
minimaal aantal medewerkers
steriliteit en asepsis
Schema microbiële risico’s en preventieve maatregelen in de
Ruimtelijke voorzieningen, apparatuur, instrumentarium
en vloeistoffen
Ruimtelijke voorzieningen
%FPQFSBUJFBGEFMJOHJTEPPSFFOTMVJ[FOTZTUFFNBGHFTDIFJEFOWBOEFSFTUWBOIFU[JF
LFOIVJT XBBSCJKNFOOBBSHFMBOHEFNJDSPCJqMFCFMBTUJOHWBOEFMVDIUFFO[POFJOEF
MJOHIBOUFFSU
7PPS EF PQFSBUJFLBNFS [FMG XPSEU MVDIU WFSFJTU EJF WJB FFO BBOUBM ¾MUFST LJFNBSN
XPSEUHFNBBLU)FUMBBUTUF )&1" ¾MUFSIPVEU[FMGTEFFMUKFTWBO NJDSPOWPPS UFHFO
)FU JOCMBBT FO BG[VJHTZTUFFN WBSJFFSU QFS PQFSBUJFBGEFMJOH &S LBO TQSBLF [JKO WBO
WFSUJDBMF PG IPSJ[POUBMF MVDIUTUSPNFO WFSESJOHFOEF FOPG NFOHFOEF TZTUFNFO FO
[PWPPSU
*OTUFFETNJOEFS[JFLFOIVJ[FOXPSEUIFUNFOHFOEFTZTUFFNHFCSVJLU"BOHF[JFOEF
LBOTPQCFTNFUUJOHIJFSCJKUPDIOPHBBOXF[JHJT XPSEUEFWPPSLFVSHFHFWFOBBOQBS
UJqMFPGUPUBMFEPXO¿PXTZTUFNFOXBBSCJKEFMVDIUCPWFOEFPQFSBUJFUBGFMWFSESPOHFO
XPSEUFOEFLBOTPQCFTNFUUJOHWFFMLMFJOFSJT*OPQFSBUJFLBNFSTXBBSPQFSBUJFTXPS
EFOWFSSJDIUNFUVJU[POEFSMJKLIPPHSJTJDPXPSEFOFWFOUVFFMOPHFYUSBWPPS[JFOJOHFO
HFUSPGGFO [PBMTFFOMVDIUHPSEJKOSPOEEFPQFSBUJFUBGFM FFOHSPUFSBBOUBMMVDIUXJTTF
MJOHFOFOTQFDJBMFLMFEJOHWPPSEFNFEFXFSLFST
*OEFPQFSBUJFLBNFSIFFSTUFFOPWFSESVLUFOPQ[JDIUFWBOEFBBOHSFO[FOEFSVJNUFO
6JU[POEFSJOH IJFSPQ WPSNU FFO FWFOUVFMF BBOHSFO[FOEF PQTMBHSVJNUF WPPS TUFSJFMF
NFEJTDIFIVMQNJEEFMFO EJFFFOPWFSESVLUFOPQ[JDIUFWBOEFPQFSBUJFLBNFSEJFOU
UFIFCCFO%FPWFSESVLEJFOUUFBMMFOUJKEFHFIBOEIBBGEUFXPSEFO
0PLBBOEFUFNQFSBUVVSFOSFMBUJFWFWPDIUJHIFJEWBOEFMVDIUXPSEFOFJTFOHFTUFME
EFUFNQFSBUVVSWBOEFJOTUSPPNMVDIUJTNFFTUBM$FOEFSFMBUJFWFWPDIUJHIFJEMJHU
UVTTFOEFFO
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
163
Reiniging en eventuele desinfectie van de operatiekamers
/BFMLFPQFSBUJFXPSEFOEFPQFSBUJFUBGFMFOEFWMPFSSPOEPNEFUBGFMIVJTIPVEFMJKL
HFSFJOJHE"MMFFOJOEJFOFSTQSBLFJTWBODPOUBNJOBUJFNFUCMPFECFWBUUFOEFMJDIBBN
TQSPEVDUFOEJFOUNFUFFODIMPPSIPVEFOEFPQMPTTJOHPGBMDPIPMUFXPSEFOHFEFT
JOGFDUFFSE"BOIFUFJOEFWBOIFUEBHQSPHSBNNBXPSEUFMLFPQFSBUJFLBNFSWPMMFEJH
HFSFJOJHE JODMVTJFGEFMBNQ )PFXFMJOFFOBBOUBM[JFLFOIVJ[FOEFPQFSBUJFLBNFS
WFSWPMHFOTOPHHFEFTJOGFDUFFSEXPSEU JTEJUEJTDVUBCFM*NNFST EFHFDPOUBNJOFFSEF
QMFLLFO[JKOSFFETHFEFTJOGFDUFFSEFOIFUSPVUJOFNBUJHEFTJOGFDUFSFOWBOWMPFSFOJT
PNTUSFEFO
8BOEFOFOQMBGPOETMFWFSFOHFFOJOGFDUJFHFWBBSPQFOIPFWFOTMFDIUTTQPSBEJTDIUF
XPSEFOHFSFJOJHE UFO[JKFS[JDIUCBSFDPOUBNJOBUJFBBOXF[JHJT
)FU JT CFMBOHSJKL OB JFEFSF PQFSBUJF UF SFJOJHFO NFU TDIPPO TPQ FO UF XFSLFO NFU
TDIPOFNBUFSJBMFO7wwSIFUJOSVJNFONPFUFOPQQFSWMBLLFOHFESPPHE[JKO
*OEJFOHFCSVJLXPSEUHFNBBLUWBOFFOTDISPCNBDIJOF EJFOUFFOQSPUPDPMUFXPSEFO
PQHFTUFMENFUCFUSFLLJOHUPUTDIPPONBBLFOEFTJOGFDUJFWBOEFCPSTUFMTFOEFWPPS
SBBEUBOL
Apparatuur
*OEFPQFSBUJFLBNFSTEJFOU[PNJONPHFMJKLBQQBSBUVVSQFSPQFSBUJFUFXPSEFOOFFS
HF[FU-FJEJOHFOWBOBQQBSBUVVSEJFOFOUF[JKOXFHHFXFSLU
"OFTUIFTJFBQQBSBUVVSFOMBSZOHPTDPPQ
)FUBOFTUIFTJFUPFTUFMEJFOUEBHFMJKLTUFXPSEFOHFSFJOJHE%FTMBOHFOFOBMMFBUUSJCV
UFOEJFJOEJSFDUDPOUBDU[JKOHFXFFTUNFUEFQBUJqOUXPSEFOQFSQBUJqOUWFSWBOHFOFO
CJKEFDFOUSBMFTUFSJMJTBUJFHFSFJOJHEFOHFEFTJOGFDUFFSE WPPS[PWFS[FOJFUEJTQPTBCMF
[JKO&FOBOEFSFNFUIPEFJTIFUQMBBUTFOWBOFFONJDSPCJFFM¾MUFSPQIFU:TUVL*OEBU
HFWBMLVOOFOEFTMBOHFOEBHFMJKLTXPSEFOWFSWBOHFO1FSQBUJqOUXPSEFOTUFFETUXFF
TUFSJFMFEJTQPTBCMFVJU[VJHLBUIFUFSTHFCSVJLU nnOWPPSEFOBTPGBSZOYFOnnOWPPSEF
UVCF %F BOFTUIFTJTU PG NFEFXFSLFS EJF EF[F LBUIFUFST IBOUFFSU ESBBHU IBOETDIPF
OFO
%FMBSZOHPTDPPQXPSEUNFULFFM¿PSBCFTNFUFOEJFOUOBFMLFQBUJqOUUIFSNJTDIUF
XPSEFOHFEFTJOGFDUFFSE8BOOFFSEJUOJFUNPHFMJKLJT EJFOUEFTDPPQIVJTIPVEFMJKL
UFXPSEFOHFSFJOJHEFOWFSWPMHFOTHFEFTJOGFDUFFSE
"G[VJHTZTUFNFOWPPSXPOEESBJOBHFFOEFSHFMJKLF
%FWVJMF[VJHTMBOHXPSEUOBFMLFQBUJqOUWFSXJKEFSE%F[BLWBOIFUEJTQPTBCMFBG[VJH
TZTUFFNXPSEUBBOIFUFJOEWBOIFUEBHQSPHSBNNB PGFFSEFSJOEJFOEF[FWPMJT BMT
TQFDJ¾FL[JFLFOIVJTBGWBMBGHFWPFSE#JKEF[FEJTQPTBCMFTZTUFNFOEJFOUEBHFMJKLTIFU
PNIVMTFMWBOEFPQWBOH[BLHFEFTJOGFDUFFSEUFXPSEFO
Instrumentarium
*OTUSVNFOUBSJVNXPSEU[PLPSUNPHFMJKLWPPSEFPQFSBUJFVJUEFWFSQBLLJOHHFIBBME
PNUFWPPSLPNFOEBUEPPSTFEJNFOUBUJFWBOLJFNIPVEFOEFEFFMUKFTVJUEFMVDIUFFO
CFTNFUUJOH QMBBUTWJOEU /B IFU PQFOWPVXFO WBO EF[F WFSQBLLJOH WPSNU EF JOTUSV
164 Hygiëne en infectiepreventie
NFOUFOUBGFMFFOTUFSJFMWFME/BHFCSVJLXPSEUIFUJOTUSVNFOUBSJVNJOFFOEBBSWPPS
CFTUFNEFCBLWFS[BNFMEFOEPPSEFDFOUSBMFTUFSJMJTBUJFBGEFMJOHWFSEFSCFIBOEFME
Vloeistoffen
7MPFJTUPGGFO[PBMTHFEFTUJMMFFSEXBUFS TUFSJFMF[PVUPQMPTTJOHFOFOEFSHFMJKLF [JKOQP
UFOUJqMFCFTNFUUJOHTCSPOOFOPNEBUDPOTFSWFSFOEFNJEEFMFOPOUCSFLFOFOWPMEPFOEF
WPFEJOHTTUPGGFOWPPS´XBUFSNJOOFOEFµCBDUFSJqOBBOXF[JH[JKO%F[FWMPFJTUPGGFONP
HFOEBBSPNOBIFUBBOCSFLFOWBOEFWFSQBLLJOHNBYJNBBMVVSHFCSVJLUXPSEFO
#FUFSJTIFUFDIUFSPNLMFJOFSFWFSQBLLJOHFOUFOFNFOPNIFUSJTJDPUFWFSLMFJOFO
12.1.3
Medewerkers
)FUBBOUBMNJDSPPSHBOJTNFOJOEFMVDIUWBOEFPQFSBUJFLBNFSJTEJSFDUHFSFMBUFFSE
BBOIFUBBOUBMBBOXF[JHFOFOEFCFXFHJOHFOEJFXPSEFOHFNBBLU0NEFMVDIU[P
LJFNBSNNPHFMJKLUFIPVEFO EJFOUEVTIFUBBOUBMBBOXF[JHFO[PLMFJONPHFMJKLUF
XPSEFOHFIPVEFOFONPFUFOPWFSCPEJHFCFXFHJOHFOOBHFMBUFOXPSEFO [PJTIFUBGUF
XJK[FOEBUNFOUJKEFOTEFPQFSBUJFSFFETHBBUPQSVJNFO XBBSCJKPOOPEJHXPSEUIFFO
FO XFFS HFMPQFO 0PL EJFOU WPPSLPNFO UF XPSEFO EBU EF MVDIUDJSDVMBUJF POOPEJH
XPSEUWFSTUPPSE%JUIPVEUJOEBUIFUWFSCPEFOJTUJKEFOTFFOPQFSBUJFEFEFVSWBOEF
PQFSBUJFLBNFSUFPQFOFO
Kleding
(FCMFLFOJTEBUTQFDJBMFPQFSBUJFLMFEJOHFFOEVJEFMJKLFSFEVDUJFWBOIFUEPPSJFEFSF
NFOTBGHFHFWFOBBOUBMIVJETDIJMGFSTCFUFLFOU*OEFNFFTUFPQFSBUJFBGEFMJOHFOXPS
EFOPLQBLLFOHFESBHFOEJF[JKOHFNBBLUWBOFFOTQFDJBBMXFFGTFMNFULMFJOFQPSJqO
%F[FPLQBLLFO[JKOWPPS[JFOWBOFMBTUJTDIFCPPSEFOSPOEBSNFO FOLFMTFOPOEFS
LBOUWBOEFCMPFT XBBSEPPSEFBGHJGUFWBOIVJETDIJMGFSTXPSEUWFSNJOEFSE)FUPQF
SBUJFUFBNESBBHUPWFSIFUPLQBLOPHFFOTUFSJFMFKBT CJKWPPSLFVSNFUWPDIUXFSFOEF
WPPSLBOUFONPVXFO%F[FKBTTFOLVOOFOFFOBBOUBMNBMFOXPSEFOHFTUFSJMJTFFSEFS
CFTUBBOPPLEJTQPTBCMFTUFSJFMFKBTTFO
#JKCFQBBMEFPQFSBUJFT XBBSCJKMJDIBBNTWSFFNENBUFSJBBMXPSEUJOHFCSBDIU LBOIFU
HFSJOHFBBOUBMNJDSPPSHBOJTNFOEBUIFUPLUFBNUPDIOPHWFSTQSFJEU CJKWPPSCFFME
EPPSXSJKWJOHWBOEFLMFEJOH FSOTUJHFHFWPMHFOIFCCFO0NEJUSJTJDP[PHFSJOHNPHF
MJKLUFNBLFOLBOIFUPQFSBUJFUFBNFFOTPPSUSVJNUFQBLESBHFO NFUWBTUHFTDISPFGEF
IFMNFOBBOFOBGWPFSTMBOHWPPSEFMVDIUWPPS[JFOJOH
1FSTPOFOEJFOJFUUPUEFWBTUFPQFSBUJFNFEFXFSLFSTHFSFLFOEXPSEFO FOEJFFFOPQF
SBUJF CJKXPOFO ESBHFO PPL IFU PQFSBUJFQBL 7FSEFS XPSEFO HFESBHFO IPPGEEFLTFM OFVTNPOENBTLFS EJTQPTBCMF PWFSTDIPFOFO PG PLLMPNQFO %F IBOEFO XPSEFO HF
XBTTFO FO HFEFTJOGFDUFFSE WPPS IFU CFUSFEFO WBO EF PQFSBUJFLBNFS "BOHF[JFO IFU
BBOUBMBBOXF[JHFOUJKEFOTFFOPQFSBUJF[PCFQFSLUNPHFMJKLEJFOUUF[JKO XPSEUCF
[PFL[PWFFMNPHFMJKLHFXFFSE
Persoonlijke hygiëne medewerkers
"MMFPLNFEFXFSLFSTESBHFOFFOIPPGEEFLTFM EBUBMIFUIBBSEJFOUUFCFEFLLFOFOFFO
HPFEOFVTNPOENBTLFSEBUPQEFKVJTUFNBOJFSXPSEFOHFIBOUFFSE#FJEFWPPSXFS
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
165
QFOXPSEFO[PESBNFOEFPQFSBUJFBGEFMJOHWFSMBBU BGHF[FUFOXFHHFEBBOCJKMBOH
EVSJHFPQFSBUJFTXPSEUBBOHFSBEFOEFOFVTNPOENBTLFSTUFWFSXJTTFMFO BBOHF[JFO
[JK WPDIUJH XPSEFO FO BMTOPH EPPSMBBUCBBS LVOOFO XPSEFO WPPS NJDSPPSHBOJTNFO
%FNFEFXFSLFSTESBHFOHPFEBGXBTCBBSTDIPFJTFMEBUBMMFFOJOIFUPQFSBUJFDPNQMFY
HFESBHFONBHXPSEFO
.FEFXFSLFST EJF UJKEFOT FFO PQFSBUJFWF JOHSFFQ LBOT MPQFO PQ FFO CFTNFUUJOH WBO
IFUPPHTMJKNWMJFTESBHFOFFO WFJMJHIFJET CSJM)FUCFMBOHSJKLTUFWBOBMMFNBBUSFHFMFO
JTFDIUFSFFOPQUJNBMFIBOEIZHJqOF XBBSCJKOJFUBMMFFOBBOIFUIBOEFOXBTTFO IBO
EFOEFTJOGFDUFSFOFOIBOETDIPFOFOESBHFOXPSEUHFEBDIUIFUHBBUIJFSUFWFOTPN
IFU´NJDSPCJqMFEFOLFOµ XFUFOEBUPPLTUFSJFMFIBOETDIPFOFOCFTNFULVOOFOXPS
EFOEPPSBBOSBLJOHWBOOJFUTUFSJFMFWPPSXFSQFO
Preoperatieve handhygiëne
)FUPQFSBUJFUFBNXBTUFOEFTJOGFDUFFSUQSFPQFSBUJFGEFIBOEFOFOPOEFSBSNFO%F
IJFSWPPSUFWPMHFONFUIPEFJTWBBLQFSJOTUFMMJOHWFSTDIJMMFOE5JKEFOTEF$POTFOTVT
CJKFFOLPNTUWPPS1SFWFOUJFWBO;JFLFOIVJTJOGFDUJFT NFJ JTEFPQUJNBMFQSPDF
EVSFBMTWPMHUHFGPSNVMFFSE
#JKEFFFSTUFPQFSBUJF
IBOEFOXBTTFONFU[BDIUFCPSTUFMNFUXBUFSFO[FFQ EFTJOGFDUFSFOEF[FFQJTPWFS
CPEJH HFEVSFOEFNJOVVU OBHFMTFOLOPLLFMT IBOEFOFOPOEFSBSNFOXBTTFOHFEVSFOEFNJOVUFO[POEFSCPSTUFM
HPFEBGESPHFONFU OJFUTUFSJFMF IBOEEPFLKFT
IBOEFOFOPOEFSBSNFOHPFEJOXSJKWFO UPUEFIVJEESPPHJT NFUNMDIMPPSIFYJ
EJOF BMDPIPM
OPHNBBMTNFUNMDIMPPSIFYJEJOFBMDPIPMJOXSJKWFO XFEFSPNUPUEFIVJEESPPH
JT
TUFSJFMFPQFSBUJFLMFEJOHBBOUSFLLFO
#JKWPMHFOEFPQFSBUJF T OBBSCFIPFGUF JOEJFOIBOEFOWVJM[JKO XBTTFO[POEFSCPSTUFM
DIMPPSIFYJEJOFBMDPIPMYNM IBOEFOFOPOEFSBSNFOJOXSJKWFOUFMLFOTUPUEF
IVJEESPPHJT
TUFSJFMFPQFSBUJFLMFEJOHBBOUSFLLFO
7FSWPMHFOTXPSEFOTUFSJFMFIBOETDIPFOFOBBOHFUSPLLFO*OEJFOUJKEFOTFFOPQFSBUJF
XPSEUHFDPOTUBUFFSEEBUFFOIBOETDIPFOHFQFSGPSFFSEJT EJFOUEF[FPONJEEFMMJKLUF
XPSEFOWFSWBOHFO1FSPQFSBUJFXPSEFOEFIBOETDIPFOFOWFSXJTTFME/BIFUVJUUSFL
LFOWBOEFIBOETDIPFOFOXPSEFOEFIBOEFOHFXBTTFOPGHFEFTJOGFDUFFSE
7PPS EF NFEFXFSLFST WBO EF PNMPPQ HFMEU EBU OJFUTUFSJFMF IBOETDIPFOFO XPSEFO
HFESBHFOCJKBMMFWFSXBDIUFBBOSBLJOHFONFUCMPFEPGBOEFSFMJDIBBNTWPDIUFO1FS
PQFSBUJFXPSEFOEF[FIBOETDIPFOFOWFSXJTTFMEFO[PXFMCJKBBOWBOHBMTUVTTFOFOOB
EFPQFSBUJFTXPSEFOEFIBOEFOHSPOEJHHFXBTTFOPGHFEFTJOGFDUFFSE7PPSEFBOFT
UIFTJFNFEFXFSLFSTHFMEUEBUCJKFMLUFWFSXBDIUFODPOUBDUNFULFFMOFVT¿PSBWBOEF
QBUJqOUOJFUTUFSJFMFIBOETDIPFOFOXPSEFOHFESBHFO
166 Hygiëne en infectiepreventie
)FUESBHFOWBOTJFSBEFO QPMTIPSMPHFTFOSJOHFO JTOJFUUPFHFTUBBO
Medewerkers als bron
7PPSBMMFNFEFXFSLFSTEJFJODPOUBDULPNFONFUQBUJqOUFOHFMEFOSFHFMTNFUCFUSFL
LJOHUPUJOGFDUJFV[FBBOEPFOJOHFO7PPSNFEFXFSLFSTFOTQFDJBMJTUFOEJFJOEFPQFSB
UJFLBNFSTXFSLFO HFMEFOEF[FSFHFMT [FLFSUFOBBO[JFOWBOIVJEBBOEPFOJOHFO FY
USBTUSJOHFOU#JKIVJEBBOEPFOJOHFOLBOOBNFMJKLTQSBLF[JKOWBOFFOTUFSLWFSIPPHEF
BGHJGUFWBOIVJETDIJMGFSTNFUCJKWPPSCFFME4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT
8BOOFFSCJKEFSFHJTUSBUJFWBOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFTCMJKLUEBUFSFFOUPFOBNF
JTWBO4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTJOGFDUJFTLBOFFO´TUSPPJPOEFS[PFLµHFuOEJDFFSE[JKO0PL
LVOOFOUJKEFOTEFPQFSBUJFTTFEJNFOUBUJFQMBUFOXPSEFOHFQMBBUTU*OEJFOFFOPGNFFS
NFEFXFSLFSTEFPPS[BBLMJKLFOUF[JKOWBOQPTUPQFSBUJFWFXPOEJOGFDUJFT[BMFFOOBEFS
POEFS[PFLQMBBUTWJOEFO4PNT[BMFFONFEFXFSLFSIFUXFSLPQEFPQFSBUJFLBNFSUJK
EFMJKLEJFOFOUFTUBLFO
12.1.4
Patiënten
0G FFO QBUJqOU XFM PG OJFU FFO QPTUPQFSBUJFWF XPOE JOGFDUJF LSJKHU IBOHU WBO FFO
BBOUBMGBDUPSFOBG [PBMT
SFFETBBOXF[JHFJOGFDUJFTPGTZTUFNJTDIF[JFLUFO
MFFGUJKEWBOEFQBUJqOU
DIJSVSHJTDIFUFDIOJFL
TPPSUPQFSBUJF ESBJOBHF
BOUJCJPUJTDIFQSPGZMBYF
HFCSFLFOJOEFMVDIUCFIBOEFMJOHWBOEFPQFSBUJFLBNFS
5FO TMPUUF [JKO FS OPH GBDUPSFO BMT IFU BBOUBM EBHFO EBU EF QBUJqOU QSFPQFSBUJFG JO
IFU[JFLFOIVJTWFSCMJKGUFOPGIJKBMNFFS[JFLFOIVJTPQOBNFOPQFSBUJFTIFFGUPOEFS
HBBO )FU QSFPQFSBUJFG POUIBSFO FO EF QSFPQFSBUJFWF IVJEEFTJOGFDUJF LVOOFO PPL
WBOJOWMPFE[JKO)FUQSFPQFSBUJFWFPOUIBSFOXPSEUPOUSBEFO BBOHF[JFOIJFSCJKWBBL
IVJECFTDIBEJHJOHFOPQUSFEFOEJFIFUSJTJDPPQJOGFDUJFWFSHSPUFO"BOHFSBEFOXPSEU
IFUIBBSOJFUQSFPQFSBUJFGUFWFSXJKEFSFOUFO[JKIFUXFSLFMJKLOPPE[BLFMJKLJT)JFSCJK
EJFOUHFFOHFCSVJLUFXPSEFOHFNBBLUWBOFFOTDIFFSNFTKFNBBSCJKWPPSCFFMEWBO
FFO UPOEFVTF PNEBU EF[F HFFO PG OBVXFMJKLT IVJECFTDIBEJHJOHFO WFSPPS[BBLU *O
EJFOIFUPOUIBSFOHFuOEJDFFSEJT EJFOUEJU[PLPSUNPHFMJKLWPPSEFPQFSBUJFQMBBUTUF
WJOEFOPNEFJOGFDUJFLBOT[PLMFJONPHFMJKLUFIPVEFO
0QEFPQFSBUJFLBNFSXPSEUQSFPQFSBUJFGEFIVJEWBOEFQBUJqOUHFEFTJOGFDUFFSENFU
FFOKPEJVNPGDIMPPSIFYJEJOFUJODUVVS XBBSEPPSEFBBOXF[JHFIVJE¿PSBTUFSLHFSF
EVDFFSEXPSEU/BWFSEBNQFOWBOEFBMDPIPM CSBOEHFWBBS LBOEFQBUJqOUWFSWPMHFOT
XPSEFOBGHFEFLUNFUTUFSJFMFMBLFOT
Afdekmateriaal
"BOBGEFLNBUFSJBBMXPSEUFFOBBOUBMFJTFOHFTUFME [PBMTTUFSJMJUFJUFOHFSJOHFEPPS
MBBUCBBSIFJEWPPSWPDIUFONJDSPPSHBOJTNFO7FSEFSNPFUIFUNBUFSJBBM[PNJONP
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
167
HFMJKLQBSUJLFMTBGHFWFOFOFFOHPFEFWPDIUBCTPSQUJFCF[JUUFO FWFOBMTTPFQFMIFJEFO
TDIFVSWBTUIFJE
(FXPPOUFYUJFMWPMEPFUOBBSNBUFIFUWBLFSXPSEUHFXBTTFOFOHFTUFSJMJTFFSEOJFUBBO
EF[FFJTFOEFEPPSMBBUCBBSIFJEWPPSWPDIU EFBGHJGUFWBOWF[FMTFOEFLBOTPQHBBUKFT
OFNFOUPFCJKMBOHFSHFCSVJL
%BBSPN XPSEU UFYUJFM JO UPFOFNFOEF NBUF WFSWBOHFO EPPS EJTQPTBCMF PG SFVTBCMF
NBUFSJBBMEBUXFMBBOEFFJTFOWPMEPFU.FUOBNFEFWPDIUXFSFOEFFJHFOTDIBQQFOFO
EFBGHJGUFWBOWF[FMTTQFMFOFFOCFMBOHSJKLFSPMCJKEFVJUFJOEFMJKLFLFV[F
12.2
Intensieve zorg
C.M. Taal
12.2.1
Inleiding
*OUFOTJFWF[PSHXPSEUPQEJWFSTFBGEFMJOHFOJOIFU[JFLFOIVJTHFHFWFO XBBSPOEFSEF
JOUFOTJWFDBSF EFIBSUCFXBLJOHPGDPSPOBSZDBSFFOEFOFPOBUPMPHJF
0QEFSHFMJKLFBGEFMJOHFOXPSEFOQBUJqOUFOWFSQMFFHEEJFEPPSIVOTMFDIUFDPOEJUJF
FFOTUFSLWFSNJOEFSEFBGXFFSFOEBBSEPPSFFOWFSIPPHEFLBOTPQJOGFDUJFTIFCCFO
%FQBUJqOU EJFWBBLJOFFOMFWFOTCFESFJHFOEFTJUVBUJFWFSLFFSUUFOHFWPMHFWBOCJKWPPS
CFFMEFFOJOHSJKQFOEFPQFSBUJF NVMUJQFMFUSBVNBUBPGDJSDVMBUJFTUPPSOJTTFO XPSEUJO
[JKO WJUBMF GVODUJFT POEFSTUFVOE PG CFXBBLU *OUFOTJFWF [PSH CSFOHU WBBL SJTJDPWPMMF
IBOEFMJOHFONFU[JDINFF7PPSCFFMEFOIJFSWBO[JKOIFUJOCSFOHFOWBOFFODFOUSBBM
WFOFV[FPGBSUFSJqMFLBUIFUFS7BBLXPSEUNFFSEBOnnOLBUIFUFSJOHFCSBDIU UFOCF
IPFWFWBOUPUBMFQBSFOUFSBMFWPFEJOH 517 DFOUSBBMWFOFV[FPGBSUFSJqMFESVLNFUJOH CMPFEBGOBNF NFEJDBUJFFOWPDIUUPFEJFOJOH8BOOFFSEFQBUJqOUPOWPMEPFOEFPGOJFU
JOTUBBUJT[FMGUFBEFNFO WJOEUJOUVCBUJFFOLVOTUNBUJHF CJK CFBEFNJOHQMBBUT
#PWFOHFOPFNEFIBOEFMJOHFOTQFMFOFFOSPMCJKIFUPOUTUBBOWBOJOGFDUJFTEPPSFYP
HFOFGBDUPSFO
%FBGEFMJOHOFPOBUPMPHJFJTUFCFTDIPVXFOBMTFFOJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOHWPPSUFWSPFH
HFCPSFOFO)JFSWJOEUCFIBOEFMJOHQMBBUTWBOCBCZµTEJFJOIVOWJUBMFGVODUJFTNPF
UFOXPSEFOPOEFSTUFVOE7FSHFMJKLCBSFNBBUSFHFMFOBMTPQFFOJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOH
EJFOFONJOJNBBMHFOPNFOUFXPSEFO
7FSTUPSJOHJOIFUFWFOXJDIUWBOEF¿PSBWBOEFQBUJqOUJTEFPPS[BBLWBOWFFMFOEP
HFOFJOGFDUJFT%F[FWFSTUPSJOHJTPOEFSBOEFSFUPFUFTDISJKWFOBBO
JOTJUV[JKOHFEVSFOEFMBOHFSFQFSJPEFOWBOLBUIFUFST TPOEFT UVCFTFOEFSHFMJK
LF
UPFEJFOJOHWBOWFFMBOUJCJPUJDB BOUBDJEB FOEFSHFMJKLF
%PPSEF[FWFSTUPSJOHLVOOFOWPPSBMHSBNOFHBUJFWFTUBWFOVJUEFEBSN¿PSBEFPWFS
IBOELSJKHFOFOEFPPS[BBL[JKOWBOFFOJOGFDUJF*OFFOBBOUBM[JFLFOIVJ[FOXPSEUTF
MFDUJFWFEBSNEFDPOUBNJOBUJF 4%% UPFHFQBTU%JUIFFGUUPUEPFMNFUOBNFEFBFSPCF
HSBNOFHBUJFWFEBSN¿PSBWBOEFQBUJqOUUFSFNNFOFOUFEPEFO XBBSEPPSIFUBBOUBM
168 Hygiëne en infectiepreventie
JOGFDUJFTWBOFOEPHFOFPPSTQSPOHWFSNJOEFSU [JFWFSEFSIPPGETUVL )FUCMJKGUNPFJ
MJKLBOEFSFFOEPHFOFGBDUPSFOUFCFuOWMPFEFO
7FFM FYPHFOF GBDUPSFO [JKO EBBSFOUFHFO XFM UF CFuOWMPFEFO UFOFJOEF FYPHFOF JO
GFDUJFT UF WPPSLPNFO %F CFMBOHSJKLTUF CFTNFUUJOHTXFH WPSNFO EF IBOEFO WBO IFU
NFEJTDIFOWFSQMFFHLVOEJHQFSTPOFFM(PFEFIBOEIZHJqOFJTWFSFJTU;PSHWVMEJHIFJE
NPFUXPSEFOCFUSBDIUCJKPOEFSBOEFSF
LVOTUNBUJHFCFBEFNJOH
[VVSTUPGUPFEJFOJOH
WFSOFWFMUIFSBQJF
CSPODIJBBMUPJMFU
JOCSFOHFOFOWFS[PSHFOWBOJOUSBWBTBMFLBUIFUFST
FQJEVSBMFLBUIFUFST
12.2.2
Kunstmatige beademing
#JKLVOTUNBUJHFCFBEFNJOHXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOCFBEFNJOHTBQQBSBUVVS0N
VJUESPHJOHWBOEFTMJKNWMJF[FOWBOEFMVDIUXFHFOUFHFOUFHBBO XPSEUEFUPFUFEJF
OFO MVDIU WFSXBSNE FO CFWPDIUJHE 7PPSLPNFO NPFU XPSEFO EBU EF BQQBSBUVVS EPPSEBUWFSTDIJMMFOEFPOEFSEFMFOIJFSWBOTUFFETXBSNFOWPDIUJH[JKO FFOCFTNFU
UJOHTCSPOXPSEU"BOIFUCFBEFNJOHTBQQBSBBUCFWJOEFO[JDIFFOJOTQJSBUJFFOFFO
FYQJSBUJFTMBOHFOTPNTFFOXBUFSSFTFSWPJS%FCFBEFNJOHTTMBOHFOXPSEFOQFSQBUJqOU
HFCSVJLUFOCJK[JDIUCBSFWFSPOUSFJOJHJOHFONFDIBOJTDIFQSPCMFNFOWFSWBOHFO3F
VTBCMFTMBOHFOXPSEFOHFSFJOJHEFOUIFSNJTDIHFEFTJOGFDUFFSEPQEFDFOUSBMFTUFSJMJ
TBUJFBGEFMJOH $4" JOFFOXBTNBDIJOFNFUFFOTQFDJBBMQSPHSBNNBWPPSTMBOHFO)FU
POEFSEFFMWBOIFUCFBEFNJOHTBQQBSBBUXBBSEFMVDIUEPPSIFFOXPSEUHFMFJEOBBSEF
TMBOHFO UPF JT VJUOFFNCBBS FO LBO OB IVJTIPVEFMJKLF SFJOJHJOH JO FFO TUPPNBVUP
DMBBGHFTUFSJMJTFFSEXPSEFO0NCFTNFUUJOHWBOIFUBQQBSBBUUFWPPSLPNFO LBOPQ
EFFYQJSBUJFJOHBOHFFOIZESPGPPC¾MUFSHFQMBBUTUXPSEFO$POEFOTWPDIUVJUIFUCF
BEFNJOHTTZTUFFNWPSNUFFOQPUFOUJqMFCSPOWBOCFTNFUUJOHSFVTBCMFDPOEFOTQPUKFT
XPSEFOOBIFUWFSWBOHFOWBOIFUTMBOHFOTZTUFFN NFUOJFUTUFSJFMFIBOETDIPFOFO PG
OBPOUTMBHWBOEFQBUJqOUHFTUFSJMJTFFSEEJTQPTBCMFDPOEFOTQPUKFTXPSEFOJOEFSHF
MJKLFHFWBMMFOXFHHFHPPJE
7PPSCFWPDIUJHJOHCJKLVOTUNBUJHCFBEFNFO[JKOFSUXFFNPHFMJKLIFEFO
&FOLVOTUOFVTFFOEJTQPTBCMFIZESPGPPC¾MUFSEBUUVTTFOEFUVCFFOEFJOTQJSBUJFFO
FYQJSBUJFTMBOHXPSEUHFQMBBUTU BMEBOOJFUJODPNCJOBUJFNFUFFOCBDUFSJF¾MUFS)FU
WPDIUWBOEFVJUHFBEFNEFMVDIUXPSEUPQHFWBOHFOFOXFFSBGHFHFWFOBBOEFJOUF
BEFNFO MVDIU %F TMBOHFO XPSEFO IJFSEPPS OJFU WPDIUJH [PEBU HSPFJ WBO CBDUFSJqO
IJFSJOXPSEUUFHFOHFHBBO%FLVOTUOFVTEJFOUEBHFMJKLTWFSXJTTFMEUFXPSEFO
&FOXBUFSWFSEBNQFSFFOWFSEBNQJOHTTZTUFFN CJKWPPSCFFMEPQCBTJTWBOIPHFUFNQFSB
UVVS EBUEFJOBEFNJOHTMVDIUCFWPDIUJHUNFUTUFSJFMXBUFS%FWFSEBNQFSXPSEUUFHF
MJKLNFUIFUTMBOHFOTZTUFFNWFSWBOHFO7FSEBNQFSTEJFIFSHFCSVJLUXPSEFO XPSEFO
HFTUFSJMJTFFSE
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
12.2.3
169
Zuurstoftoediening
*OEJFOEFUPFUFEJFOFO[VVSTUPGXPSEUCFWPDIUJHE NPFUCJKWPPSLFVSHFCSVJLHFNBBLU
XPSEFOWBOEJTQPTBCMFWFSEBNQJOHTTZTUFNFOEJFTUFSJFMXBUFSCFWBUUFO%F[FSFTFS
WPJST IBOHFO CJK PG POEFS EF ¿PXNFUFS %F POWFSXBSNEF [VVSTUPG XPSEU IJFSEPPS
HFMFJEFOCFWPDIUJHE%F[FEJTQPTBCMFWFSEBNQJOHTTZTUFNFOLVOOFOJOHFCSVJLCMJK
WFOUPUIFUXBUFSPQJTFONPHFOCJKNFFSQBUJqOUFOXPSEFOHFCSVJLU8FMEJFOUEF
WFSCJOEJOHTTMBOHWBOIFUXBUFSSFTFSWPJSOBBSEFQBUJqOUOBJFEFSFQBUJqOUWFSWBOHFO
UFXPSEFO
12.2.4
Verneveltherapie
0QFFOJOUFOTJWFDBSFBGEFMJOHNBBLUNFOHFCSVJLWBOWFSOFWFMBBST)FUEPFMWBOWFS
OFWFMFOJTIFUCFWPDIUJHFOWBOEFCSPODIJqOFOBMWFPMJNFUCFIVMQWBOBFSPTPMFO NJDSPNFUFS 7PPSEJWFSTFUPFQBTTJOHFO[JKOWFSTDIJMMFOEFTPPSUFOWFSOFWFMBBSTCFTDIJLCBBS
5FOCFIPFWFWBOWPDIUJOIBMBUJF $"3" DZTUJD¾CSPTF XPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOVM
USBTPOF WFSOFWFMBBST #JK VMUSBTPOF WFSOFWFMJOH XPSEU XBUFS JO IPPHGSFRVFOUF USJMMJOH
HFCSBDIUNFUCFIVMQWBOFFOLSJTUBM XBBSEPPSFFOBFSPTPMFOXPMLPOUTUBBU)FUXBUFS
LPNUCJKWPPSLFVSVJUFFOEJTQPTBCMF¿FTNFUTUFSJFMXBUFS
7FSOFWFMBQQBSBUVVSNFUFFOHSPPUWPMVNF WPPSOBNFMJKLHFCSVJLUCJKCFWPDIUJHFO JT
QFSTPPOTHFCPOEFO
7FSOFWFMBQQBSBUVVS FO UPFCFIPSFO BMT NPOETUVL LPQQFMTUVLLFO FO HFOFFTNJEEF
MFODVQT NFUFFOLMFJOWPMVNF EJFHFCSVJLUXPSEUPNHFOFFTNJEEFMFOBBOEFMVDIU
XFHFOUPFUFWPFHFO JTQFSTPPOTHFCPOEFOFOXPSEUOBB¿PPQWBOEFUIFSBQJFBMTBGWBM
BGHFWPFSE
7PPSEFUPFEJFOJOHWBONFEJDJKOFOHFCSVJLUNFOWBBLFFOKFUWFSOFWFMBBS0PLFFOVM
USBTPOFWFSOFWFMBBSLBOWPPSEJUEPFMXPSEFOBBOHFXFOE&FOKFUWFSOFWFMBBSXFSLU
NFU CFIVMQ WBO QFSTMVDIU %F[F QFSTMVDIU XPSEU EPPS FFO WFSOFWFMLBNFS WFOUVSJ HFCMB[FO )JFSCJK XPSEFO ESVQQFMT WBO WFSTDIJMMFOEF HSPPUUF VJU EF NFEJDJKOPQMPT
TJOHHFUSPLLFO BGCFFMEJOH 7PPSLPNFOEJFOUUFXPSEFOEBUIFUSFTFSWPJSPGBO
EFSF EFMFO WBO EF WFSOFWFMBBS FFO CFTNFUUJOHTCSPO LVOOFO WPSNFO 0N EJU UFHFO
UF HBBO XPSEU OB HFCSVJL IFU NFEJDJKOSFTFSWPJS IVJTIPVEFMJKL HFSFJOJHE HFESPPHE
NFUFFOTDIPOFESPPHEPFL OBHFTQPFMENFUBMDPIPMFOWFSWPMHFOTBBOEFMVDIU
HFESPPHE
.BTLFS NPOETUVLFOLPQQFMTUVLLFOXPSEFOCJKHFCSVJLEPPSEF[FMGEFQBUJqOUEBHF
MJKLT HFSFJOJHE HFESPPHE NFU FFO TDIPOF ESPPHEPFL HFEFTJOGFDUFFSE NFU BMDPIPM
FOBBOEFMVDIUHFESPPHE%JTQPTBCMFTMBOHFOXPSEFOEBHFMJKLTWFSWBOHFO3FJOJ
HJOH EFTJOGFDUJFFOFWFOUVFFMTUFSJMJTBUJFWBOWFSOFWFMBBSTEJFOFOWPMHFOTWPPSTDISJGU
WBOEFGBCSJLBOUUFHFTDIJFEFO
12.2.5
Bronchiaaltoilet
)FU VJU[VJHFO WBO CSPODIJBBMTMJKN LBO OPPE[BLFMJKL [JKO [PXFM CJK QBUJqOUFO EJF
TQPOUBBOBEFNFOBMTCJKQBUJqOUFOEJFLVOTUNBUJHCFBEFNEXPSEFO#JKIFUVJU[VJ
170 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 12.2
Het venturiprincipe
HFOXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOFFOTUFSJFMFEJTQPTBCMFLBUIFUFSEJFXPSEUJOHFWPFSE
WJBEFNPOEPGOFVTPGEPPSEFJOHFCSBDIUFUVCFPGDBOVMF0NPWFSESBDIUWBONJ
DSPPSHBOJTNFOWJBEFIBOEFOUFWPPSLPNFO XPSEUNJOJNBBMFFOOJFUTUFSJFMFXFH
XFSQIBOETDIPFOHFESBHFO"MTFFONBZPUVCF (VFEFM PGOBTBMBJSXBZBBOXF[JHJT EJFOUEF[FFMLFVVSEPPSFFOTDIPOFUFXPSEFOWFSWBOHFOFOFMLVVSUFXPSEFO
HFDPOUSPMFFSEPQEPPSHBOLFMJKLIFJE%FNBZPUVCFLBOPOEFSTUSPNFOEXBUFSXPSEFO
VJUHFTQPFME HFESPPHENFUFFOHBBTKF BGHFTQPFMENFUBMDPIPMFOHFESPPHEBBO
EFMVDIUFOEBBSOBXFFSCJKEF[FMGEFQBUJqOUXPSEFOJOHFCSBDIU*OEJFOEFUVCFOJFU
NFFSHFCSVJLUXPSEU EJFOUEF[FUFXPSEFOXFHHFHPPJE
%FLBUIFUFSEJFHFCSVJLUXPSEUCJKIFUVJU[VJHFO NBHOBIFUEPPSTQPFMFONFUTUFSJFM
XBUFSPG/B$MOPHNBBMTPQHFWPFSEXPSEFO%FOFVTLFFMIPMUFNBHOPPJUFFSTUXPSEFO
VJUHF[PHFOPNEBBSOBEF[FMGEFLBUIFUFSPQUFWPFSFOJOEFDBOVMFPGUVCF"MTTQPFM
WMPFJTUPGWPPSEFVJU[VJHTMBOHHFOJFUFFOTUFSJFMFWMPFJTUPGJOFFOLMFJOFIPFWFFMIFJE WPPSFFONBMJHHFCSVJL EFWPPSLFVS)JFSEPPSXPSEUWPPSLPNFOEBUEFTQPFMWMPFJTUPG
[FMGCFTNFUUJOHTCSPOXPSEU0NIFUSJTJDPPQTQBUUFOFODPOUBNJOBUJFWBOEFIBOEFO
[PLMFJONPHFMJKLUFIPVEFO EJFOUIFUTMJKNCJKWPPSLFVSPQHFWBOHFOUFXPSEFOJOEJT
QPTBCMFTZTUFNFO&FOOJFVXFPOUXJLLFMJOHJTIFUHFTMPUFOVJU[VJHTZTUFFN XBBSCJK
EFLBOTPQCFTNFUUJOHNJOEFSJT
%JUEJTQPTBCMFVJU[VJHTZTUFFNXPSEUFMLFVVSWFSWBOHFO
12.2.6
Inbrengen/verzorgen intravasale katheters
#JKEFJOUSBWBTBMFUIFSBQJFXPSEUWMPFJTUPGBBOFFOQBUJqOUUPFHFEJFOEWJBFFOOBBMEPG
LBUIFUFSEJFJOHFCSBDIUJTJOFFOWFOFPGBSUFSJF*OUSBWBTBMFUIFSBQJFJTCJKEFIVJEJHF
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
171
QBUJqOUFO[PSHFFOCFMBOHSJKLPOEFSEFFMWBOEFCFIBOEFMJOHFOXPSEUCJKPOHFWFFS
WBOEFLMJOJTDIFQBUJqOUFOUPFHFQBTU
%FNFFTUFQBUJqOUFOIFCCFOFFOJOUSBWFOFV[FOBBMEWPPSEFUPFEJFOJOHWBOJOGVVT
WMPFJTUPG XBBSBBOFWFOUVFFMHFOFFTNJEEFMFO[JKOUPFHFWPFHE #JKIFUHFCSVJLWBOJO
USBWBTBMFLBUIFUFSTLBOUFWFOTWPFEJOHXPSEFOUPFHFEJFOEFOLVOOFOIFNPEZOBNJ
TDIFHFHFWFOTXPSEFOWFSLSFHFO CJKWPPSCFFMENFUFOWBOEFDFOUSBBMWFOFV[FESVL *OUSBWBTBMFLBUIFUFSTLVOOFOPPLJOEFBSUFSJqOXPSEFOBBOHFCSBDIUFOXPSEFOEBO
WPPSOBNFMJKLHFCSVJLUWPPSIFUNFUFOWBOEFBSUFSJqMFESVLPGWPPSIFUBGOFNFOWBO
CMPFEUFOCFIPFWFWBOCMPFEHBTBOBMZTF
#JKIFUJOCSFOHFOWBOFFOJOUSBWBTBMFOBBMEPGLBUIFUFSXPSEUEFOBUVVSMJKLFIVJECBS
SJoSFEPPSCSPLFO XBBSEPPSNJDSPPSHBOJTNFOWJBIFUJOTUFFLLBOBBMJOEFCMPFECBBO
LVOOFOLPNFOFOFFOCBDUFSJqNJFPGTFQTJTLBOPOUTUBBO5FSQMBBUTFWBOEFJOTUFF
LPQFOJOHLBOFFO USPNCP ¿FCJUJTUFOHFWPMHFWBONFDIBOJTDIFPGDIFNJTDIFJOWMPF
EFOPOUTUBBOPGEFJOTUFFLPQFOJOH[FMGLBOPOUTUFLJOHTWFSTDIJKOTFMFOWFSUPOFO [PBMT
QVTWPSNJOH
)FUSJTJDPPQIFUPOUTUBBOWBOFFOJOGFDUJFCJKFFOJOUSBWBTBMFLBUIFUFSJTBGIBOLFMJKL
WBOFFOBBOUBMGBDUPSFO [PBMT
WFSNJOEFSEFBGXFFSWBOEFQBUJqOU
UZQFOBBMEPGLBUIFUFS
XJK[FFOQMBBUTWBOJOCSFOHFOWBOOBBMEPGLBUIFUFS
EVVSWFSCMJKGOBBMEPGLBUIFUFS
TPPSUJOGVTJFWMPFJTUPGFOXJK[FWBOUPFEJFOJOH
TOFMIFJEUPFEJFOJOHJOGVVTWMPFJTUPG
CFSFJEJOHJOGVTJFWMPFJTUPG
UPFWPFHFOWBOCJKWPPSCFFMENFEJDJKOFOBBOEFJOGVTJFWMPFJTUPG
WFS[PSHJOHWBOEFJOTUFFLPQFOJOH
0NEFSJTJDPµTPQIFUWFSLSJKHFOWBOFFOJOGFDUJF[PWFFMNPHFMJKLUFCFQFSLFO[JKOEF
WPMHFOEFBBOEBDIUTQVOUFOCFMBOHSJKL
)FUJOCSFOHFOWBOEFLBUIFUFSEJFOUWPMHFOT BGEFMJOHT WPPSTDISJGUWFSSJDIUUFXPS
EFOCJKIFSIBBMEFJOCSFOHQPHJOHFFOOJFVXFLBUIFUFSHFCSVJLFO
%FLBUIFUFSTEJFOFO[PLPSUNPHFMJKLJOTJUVUFCMJKWFO
0OOPEJHFNBOJQVMBUJFTNPFUFOXPSEFOWFSNFEFO
0QUJNBMF IBOEIZHJqOF TUFSJFMF IBOETDIPFOFO PG OPUPVDIUFDIOJFL CFUSBDIUFO
WwwSJFEFSFIBOEFMJOH
%BHFMJKLTFWJTVFMFJOTQFDUJFWBOEFJOTFSUJFQMBBUTJTOPPE[BLFMJKL IFUHFCSVJLWBO
WPDIUEPPSMBBUCBSFEPPS[JDIUJHFGPMJFWFSHFNBLLFMJKLUEFJOTQFDUJFWBOEFJOTUFFL
PQFOJOH 3PPEIFJE [XFMMJOHFOLPPSUTLVOOFOTJHOBMFO[JKOPNEFLBUIFUFSUFWFSXJKEFSFO
*OGVVTUPFEJFOJOHTTZTUFNFOEJFOFOFMLFVVSUFXPSEFOWFSXJTTFME CJKUPFEJF
OJOHWBOCMPFEQSPEVDUFOPGMJQJEFOFMLFVVSWFSXJTTFMFO )FUJOGFDUJFSJTJDPCJKNVMUJMVNFOLBUIFUFSTJTHSPUFSEBOCJKTJOHMFMVNFOLBUIFUFST
EBBSPN EJFOU IFU HFCSVJL WBO NVMUJMVNFOLBUIFUFST [P WFFM NPHFMJKL UF XPSEFO
CFQFSLU
172 Hygiëne en infectiepreventie
$FOUSBBMWFOFV[F LBUIFUFST EJF HFUVOOFME XPSEFO WFSPPS[BLFO NPHFMJKL NJOEFS
JOGFDUJFTEBOOJFUHFUVOOFMEFLBUIFUFST
12.2.7
Epidurale katheters
#FIBMWF WPPS QJKOCFTUSJKEJOH CJK PQFSBUJFWF JOHSFQFO XPSEU FQJEVSBMF LBUIFUFSJTBUJF
TUFFETWBLFSUPFHFQBTUWPPSIFUCFTUSJKEFOWBOMBOHEVSJHFQJKO"MTFFOFQJEVSBMFLB
UIFUFSMBOHFSEBOFOLFMFEBHFOJOTJUVJT OFFNUIFUSJTJDPPQIFUWFSLSJKHFOWBOFFO
FQJEVSBBMBCDFTUPF%FLBUIFUFSXPSEUNFFTUBMHF¾YFFSENFUFFOWPDIUEPPSMBBUCBSF
EPPS[JDIUJHFGPMJF7BOCFMBOHWPPSEFJOGFDUJFQSFWFOUJF[JKOEFNFUIPEJFLWBOJOCSFO
HFO EFEBHFMJKLTFJOTQFDUJFFOIFUTJHOBMFSFOWBOEFFFSTUFUFLFOFO
&QJEVSBMF LBUIFUFST EJF MBOHFSF UJKE JO TJUV [VMMFO CMJKWFO XPSEFO PQ EF PL POEFS
BTFQUJTDIFPNTUBOEJHIFEFOJOHFCSBDIU)FUUPFEJFOJOHTTZTUFFNEJFOUOBVVSUF
XPSEFOWFSWBOHFO#JKEFWFS[PSHJOHXPSEFOTUFSJFMFIBOETDIPFOFOHFESBHFO
12.3
Wondverzorging
J.L. Paardekooper
&ML IVJEEFGFDU CFUFLFOU FFO EPPSCSFLJOH WBO EF FFSTUF WFSEFEJHJOHTMJOJF EF IVJE XBBSEPPS NJDSPPSHBOJTNFO WBO EF FJHFO IVJE NBBS PPL WBO EF PNHFWJOH JO EF
XPOELVOOFOEPPSESJOHFO"GIBOLFMJKLWBOEFMPLBMFFOTZTUFNJTDIFBGXFFSWBOEF
QBUJqOUFOWBOBBOUBMFOTPPSUWBOEFCFUSFGGFOEFNJDSPPSHBOJTNFO LBOFSFFOJOGFD
UJFPOUTUBBOEJFBMEBOOJFUTQPOUBBOHFOFFTU
%FPPS[BLFOWPPSIFUPOUTUBBOWBOIVJEEFGFDUFO[JKO[FFSVJUFFOMPQFOEFOLVOOFO
WBSJqSFOWBOFFOLMFJOXPOEKFUFOHFWPMHFWBOFFOEPPSOPGLFVLFONFTKFUPUXPOEFO
UFOHFWPMHFWBOPQFSBUJFWFJOHSFQFOPGEFDVCJUVT%FWFSTDIJMMFOEFTPPSUFOXPOEFO
WFSFJTFOWBBLFFOWFSTDIJMMFOEFCFIBOEFMJOH
4UFSJMJUFJUWBOEFUFHFCSVJLFONJEEFMFOFOBTFQTJTCJKEFXPOEWFS[PSHJOH[JKOWFSFJTU
%BBSPNIBOUFFSUNFO
TUFSJFMWFSCBOENBUFSJBBM
TUFSJFMFWMPFJTUPGGFO
UVCFT[BMGQFSQBUJqOU NFUHFCSVJLWBOTQBUFM
PQUJNBMFIBOEIZHJqOF HFFOTJFSBEFO FWFOUVFFMIBOETDIPFOFO
OPUPVDIUFDIOJFL QJODFUHFCSVJLFO WFSCBOECMBEPGLBSSFUKFQFSQBUJqOU
)FUHFCSVJLWBOWMPFJTUPGGFOFO[BMWFOEJFDZUPUPYJTDI[JKONPFU[PWFFMNPHFMJKLWPPS
LPNFOXPSEFO BBOHF[JFOIJFSEPPSFFOPQUJNBMFXPOEHFOF[JOHCFMFNNFSEXPSEU
&FOBBOUBMWBOEFUPFHFQBTUFNJEEFMFOTUBBUJOEJUWFSCBOEEFMBBUTUFUJKEJOUPFOF
NFOEFNBUFUFSEJTDVTTJF
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
173
Gebruikt materiaal
%JTQPTBCMFNBUFSJBBM [PBMTQJODFUUFO XPSEUEJSFDUOBHFCSVJLXFHHFEBBO/JFUEJTQP
TBCMFNBUFSJBBMXPSEUOBHFCSVJLHFSFJOJHEFOBGIBOLFMJKLWBOEFUPFQBTTJOHHFEFTJO
GFDUFFSEFOPGHFTUFSJMJTFFSE
Wondinfectie
7BOXPOEJOGFDUJFJTTQSBLFBMTNJDSPPSHBOJTNFO[JDIJOEFXPOEWFSNFOJHWVMEJHFO
FOFSQMBBUTFMJKLSPPEIFJE QJKO XBSNUFFOQVTWPSNJOHPQUSFFEU#JKXPOEJOGFDUJFLBO
EFXPOE¿PSBFFOHFWBBSWPPSEFPNHFWJOHCFUFLFOFO%FXPOECFEFLLJOHEJFOUEBO
UFWFOTBMTCBSSJoSFPNCFTNFUUJOHOBBSBOEFSFOFOEFPNHFWJOHUFWPPSLPNFO
*OEJFO IFU XPOECFEFLLFOE WFSCBOE WPDIUJH JT OBUUF LPNQSFTTFO PG WPDIUJH XPSEU
EPPSXPOEWPDIU EJFOUNFO[JDIUFSFBMJTFSFOEBUEJUNJDSPPSHBOJTNFOEPPSMBBU[P
EBUWFSTQSFJEJOHNPHFMJKLJT
12.4
Blaaskatheterisatie
Y.M. van Ouwerkerk
#JKIFUJOCSFOHFOWBOFFOCMBBTLBUIFUFSWJOEUCFTDIBEJHJOHWBOIFUTMJKNWMJFTWBOEF
CMBBTQMBBUT XBBSEPPSLPMPOJTBUJFWBONJDSPPSHBOJTNFOPQUSFFEU)FUSJTJDPOFFNU
UPFNFUIFUMBOHFSJOTJUV[JKOWBOEFWFSCMJKGTLBUIFUFS%FJOGFDUJFPOUTUBBUNFFTUBM
EPPSEBUNJDSPPSHBOJTNFO BGLPNTUJHWBOIFUQFSJOFVN MBOHTEFLBUIFUFSJOEFCMBBT
UFSFDIULPNFO0PLCFTNFUUJOHWBOEFVSJOFJOEFCMBBTWBOVJUIFUPQWBOHTZTUFFNJT
NPHFMJKL7JBIFUBGUBQLSBBOUKFPGEFWFSCJOEJOHUVTTFOLBUIFUFSFOPQWBOH[BLLVO
OFONJDSPPSHBOJTNFOMBOHTEFCJOOFOLBOUWBOEFLBUIFUFSEFCMBBTCFSFJLFO
#MBBTLBUIFUFSJTBUJFWPSNUEBOPPLFFOSFqFMSJTJDPWPPSIFUPOUTUBBOWBOFFOVSJOF
XFHJOGFDUJFFONPFU[PWFFMNPHFMJKLWFSNFEFOXPSEFO
;P[JKOJODPOUJOFOUJF IFUXJMMFONFUFOWBOEFVSJOFQSPEVDUJFFOCFIBOEFMJOHNFU
EJVSFUJDBWPPSCFFMEFOWBOPOUFSFDIUFJOEJDBUJFTWPPSFFOWFSCMJKGTLBUIFUFS
*OEJFOEFWFSCMJKGTLBUIFUFSEBBEXFSLFMJKLOPPE[BLFMJKLJT EJFOFOBMUFSOBUJFWFOBMTJO
UFSNJUUFSFOELBUIFUFSJTFSFOFOEFDPOEPPNLBUIFUFS PGIFUHFCSVJLWBOJODPOUJOFO
UJFNBUFSJBBM[FLFSPWFSXPHFOUFXPSEFO
*OUFSNJUUFSFOELBUIFUFSJTFSFOLBOPWFSFFOMBOHFQFSJPEFXPSEFOUPFHFQBTUFOHFFGU
FFOBBO[JFOMJKLLMFJOFSSJTJDPPQFFOVSJOFXFHJOGFDUJFEBOWFSCMJKGTLBUIFUFSJTBUJF
#JKLPSUEVSFOEFLBUIFUFSJTBUJFLBOEFTVQSBQVCJTDIF LBUIFUFSVJULPNTUCJFEFO%JU
CFUSFGUHFFOVSFUISBLBUIFUFSJTBUJFFOHFFGUEBBSEPPS NFUOBNFCJKFFOLPSUFLBUIFUF
SJTBUJFEVVS FFOLMFJOFSJOGFDUJFSJTJDP#JKMBOHEVSFOEFTVQSBQVCJTDIFLBUIFUFSJTBUJF
OFFNU IFU SJTJDP PQ FFO XPOEJOGFDUJF UPF FO WBMU IFU ´WPPSEFFMµ XFH #JK NBOOFO JT
IFUHFCSVJLWBOEFTVQSBQVCJTDIFLBUIFUFS PPLCJKMBOHEVSJHFLBUIFUFSJTBUJF BBOUF
CFWFMFONFEFUFSQSFWFOUJFWBOQSPTUBUJUJT
*OEJFOWFSCMJKGTLBUIFUFSJTBUJFPOWFSNJKEFMJKLJT [JKOEFWPMHFOEFCBTBMFVJUHBOHTQVO
UFOCFMBOHSJKL
174 Hygiëne en infectiepreventie
-BBUEFLBUIFUFS[PLPSUNPHFMJKLJOTJUVEPPSJFEFSFEBHEFOPPE[BLFMJKLIFJEWBO
EFLBUIFUFSJTBUJFBGUFXFHFO
#FQFSL PPLQFSJPQFSBUJFG IFUHFCSVJLWBOFFOVSFUISBLBUIFUFS[PWFFMNPHFMJKL
)BOUFFSFFOBTFQUJTDIFLBUIFUFSJTBUJFUFDIOJFL
7FSXJTTFMEFLBUIFUFSFOPGIFUPQWBOHTZTUFFNOPPJUSPVUJOFNBUJHNBBSBMMFFOPQ
JOEJDBUJFJFEFSFNBOJQVMBUJFWPSNUFFOSJTJDP
.BBLWPPSWFSCMJKGTLBUIFUFSJTBUJFHFCSVJLWBOFFOHFTMPUFOPQWBOHTZTUFFNNFUUF
SVHTMBHWFOUJFM
)BOUFFSEFKVJTUFLBUIFUFS[PSH LBUIFUFSUPJMFU MFHFOWBOEFPQWBOH[BL EFTJOGFDUJF
BGUBQLSBBOUKFFO[PWPPSU 1BTPQUJNBMFIBOEIZHJqOFUPFCJKJFEFSFIBOEFMJOHBBOIFUTZTUFFN
6SJOFXFHJOGFDUJFT [JKO IFU NFFTU WPPSLPNFOEF UZQF [JFLFOIVJTJOGFDUJFT /JFU BMMF
VSJOFXFHJOGFDUJFT[JKOUFWPPSLPNFO8FMLBO EPPS[PSHWVMEJHIBOEFMFO IFUBBOUBM
JOGFDUJFTXPSEFOHFSFEVDFFSE
12.5
Hemodialyse en peritoneale dialyse
G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
12.5.1
Inleiding
%JBMZTFJTFFOUFDIOJFLEJFUPFHFQBTUXPSEUPNEFOJFSGVODUJFUFWFSWBOHFOCJKFFOQB
UJqOUNFUFSOTUJHFOJFSJOTVG¾DJqOUJF.FUCFIVMQWBOFFOTFNJQFSNFBCFMFNFNCSBBO
XPSEFOBGWBMQSPEVDUFOWBOEFTUPGXJTTFMJOHWFSXJKEFSEFOXPSEUFFOKVJTUFFMFLUSPMZ
UFOFOXBUFSCBMBOTWFSLSFHFO&S[JKOUXFFEJBMZTFNFUIPEFOUFPOEFSTDIFJEFO IFNP
EJBMZTFFOQFSJUPOFBMFEJBMZTF
12.5.2
Hemodialyse
#JKIFNPEJBMZTFXPSEUBMTNFNCSBBOFFOLVOTUNBUJH¾MUFS LVOTUOJFS HFCSVJLU)FU
CMPFEWBOEFQBUJqOUDJSDVMFFSUCVJUFOIFUMJDIBBNJOFFONBDIJOF NPOJUPS XBBSCJK
IFUJODPOUBDUXPSEUHFCSBDIUNFUFFOVJUHFCBMBODFFSEFFMFLUSPMZUFOPQMPTTJOH EJBMZ
TBBU BGCFFMEJOH /B¾MUFSJOHCMJKWFOEFHJGUJHFBGWBMTUPGGFOBDIUFSFOIFUHF[VJ
WFSEFCMPFEXPSEUUFSVHJOEFCMPFECBBOWBOEFQBUJqOUHFCSBDIU&FOQBUJqOUEJFFFO
IFNPEJBMZTFCFIBOEFMJOH POEFSHBBU NPFU HFNJEEFME UXFF EBHFO HFEVSFOEF h VVS QFSXFFLJOFFOTQFDJBBMDFOUSVN´HFTQPFMEµXPSEFO
0N FFO QFSNBOFOUF FO HPFE CFSFJLCBSF UPFHBOH UPU EF CMPFECBBO WBO EF QBUJqOU
UF IFCCFO XPSEU WBBL PQFSBUJFG FFO TIVOU JO EF BSN BBOHFMFHE &FO TIVOU JT FFO
LVOTUNBUJHFWFSCJOEJOHUVTTFOFFOBEFSFOFFOTMBHBEFS&FOJOXFOEJHF POEFSIVJE
TF TIVOUJTFFODJNJOPCSFTDJBTIVOU.FONBBLUUFHFOXPPSEJHTUFFETNFFSHFCSVJL
WBODFOUSBBMWFOFV[FMJKOFOPNFFOFOUSFFUFIFCCFOUPUEFCMPFECBBO [FLFSCJKBDVUF
EJBMZTFT
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
Afbeelding 12.3
12.5.3
175
Hemodialyseapparaat, dialyseafdeling Hagaziekenhuis, Den Haag
Peritoneale dialyse
#JKQFSJUPOFBMFEJBMZTFGVOHFFSUIFUCVJLWMJFT QFSJUPOFVN WBOEFQBUJqOUBMTNFN
CSBBO)FUEJBMZTBBUXPSEUJOEFCVJLIPMUFHFCSBDIUFOWJBIFUCVJLWMJFTXPSEFOEF
HJGUJHFBGWBMTUPGGFOBBOIFUCMPFEPOUUSPLLFO%FCFLFOETUFFONFFTUUPFHFQBTUFNF
UIPEFJTEFDPOUJOVFBNCVMBOUFQFSJUPOFBMFEJBMZTF $"1% 0NFFOQFSNBOFOUF HPFE
CFSFJLCBSFUPFHBOHUPUIFUQFSJUPOFVNUFIFCCFO XPSEUPQFSBUJFGFFO[PHFOPFNEF
5FODLIPGGLBUIFUFSJOHFCSBDIU%F[FLBUIFUFSXPSEUPOEFSIVJETHFUVOOFMEPNJOGFD
176 Hygiëne en infectiepreventie
UJFTUFWPPSLPNFOFOBBOEFCVJLXBOEHFIFDIU"BOEF[FLBUIFUFSXPSEUBTFQUJTDI
FFOUPFEJFOJOHTTZTUFFNBBOHFTMPUFO CFTUBBOEFVJUFFONFUTUFSJFMEJBMZTBBUHFWVMEF
[BLFOFFOMFHF[BL.FUEJUEVCCFMFTZTUFFNXPSEUFFSTUIFU PVEF EJBMZTBBUVJUEF
CVJLIPMUFWFSXJKEFSE XBBSOBPQOJFVXEJBMZTBBUJOEFCVJLIPMUFXPSEUHFCSBDIUFO
IFU TZTUFFN XPSEU BGHFLPQQFME %F[F IBOEFMJOHFO WJOEFO FOJHF LFSFO QFS FUNBBM
QMBBUTPNUFWPPSLPNFOEBUIFUEJBMZTBBUWFS[BEJHESBBLU%FWPPSEFMFOWBOEF[FNF
UIPEF [JKO EBU EF UPUBMF XJTTFMQSPDFEVSF TMFDIUT NJOVUFO JO CFTMBH OFFNU FO
EBUEFQBUJqOU[FMG$"1%LBOUPFQBTTFOJOJFEFSFSVJNUF NJUTEFPNHFWJOHTDIPPO
HFOPFHJT
12.5.4
Hygiënische maatregelen
;PXFMIFNPEJBMZTFBMTQFSJUPOFBMFEJBMZTFJTFFOJOWBTJFWFUFDIOJFL%FTIVOU LBUIF
UFS FO BOEFSF IVMQNJEEFMFO EJF HFCSVJLU XPSEFO PN UPFHBOH UF WFSLSJKHFO UPU IFU
DBSEJPWBTDVMBJSFTZTUFFNPGUPUIFUQFSJUPOFVN LVOOFOFFONPHFMJKLFCFTNFUUJOHT
XFHWPSNFO
1BUJqOUFOWPPSXJFEJBMZTFOPPE[BLFMJKLJT IFCCFOEPPSHBBOTFFOTUFSLWFSNJOEFSEF
XFFSTUBOEFOEBBSEPPSFFOWFSIPPHESJTJDPPQJOGFDUJF
*OGFDUJFTEJFEPPSEJBMZTFLVOOFOPOUTUBBO [JKO
JOGFDUJFTSPOEEFJOTUFFLQMBBUTWBOEFTIVOUFOLBUIFUFS
TFQTJT
QFSJUPOJUJT
*OGFDUJFTCJKEJBMZTFLVOOFOCFQFSLUXPSEFOEPPS
UPFQBTTFOWBOBTFQUJTDIFUFDIOJFLFOCJKEFWPPSCFSFJEJOHFOVJUWPFSJOHWBOIFNP
FOQFSJUPOFBMFEJBMZTF IBOEFOXBTTFOEFTJOGFDUFSFO TUFSJFMFIBOETDIPFOFO HPF
EFIVJEEFTJOGFDUJF TUFSJFMFWFSCBOENJEEFMFOFO[ PQTUFMMFOFOTUSJLUWPMHFOWBOQSPUPDPMMFOUFOBBO[JFOWBOSFJOJHFO EFTJOGFDUFSFO
FOTUFSJMJTFSFOWBOJOTUSVNFOUBSJVN BQQBSBUVVS EJBMZTBBUFOXBUFSCFIBOEFMJOHT
TZTUFFN POUIBSEFS SFWFSTFPTNPTF 12.6
Endoscopie
G.V.M. Koopmans-Zwanenburg
12.6.1
Inleiding
#JKFOEPTDPQJFXPSEUIFUJOXFOEJHFWBOEFNFOTCFLFLFONFUCFIVMQWBOFFOFOEPT
DPPQ (SJFLTFOEPCJOOFOTLPQFJOLJKLFO &OEPTDPQJFLBOXPSEFOUPFHFQBTUJOIFUNBBHEBSNLBOBBM IFUVSPHFOJUBMFHFCJFE EF MPOHFO PG EF OFVTLFFMIPMUF )JFSCJK LBO NFO EF OBUVVSMJKLF PQFOJOHFO WBO IFU
MJDIBBNHFCSVJLFO&FOTDPQJFWJOEUNFFTUBMQPMJLMJOJTDIQMBBUT#JKEF[FQSPDFEVSF
LBOXPSEFOWPMTUBBONFUIPPHXBBSEJHFEFTJOGFDUJFWBOEFHFCSVJLUFNBUFSJBMFO
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
177
&S [JKO FDIUFS PPL FOEPTDPQJFqO XBBSCJK EF IVJE HFPQFOE EJFOU UF XPSEFO CJKWPPS
CFFMEBSUSPTDPQJFPGMBQBSPTDPQJF%F[FTDPQJFqOXPSEFOEBBSPNPQFFOPQFSBUJFLB
NFSVJUHFWPFSE)JFSCJKXPSEFOTUFSJFMFFOEPTDPQFOHFCSVJLU
&OEPTDPQJFqO[JKOJOWBTJFWFIBOEFMJOHFO [FLFSJOEJFONFOPPLCJPQUFOOFFNU
*O EF MJUFSBUVVS [JKO FOEPTDPQJFqO OPHBM FFOT BMT CSPO WBO [JFLFOIVJTJOGFDUJFT HF
LFONFSLU.FUOBNFFOEPTDPQFONFUNFFSLBOBMFO[JKONPFJMJKLUFSFJOJHFOFOUF
EFTJOGFDUFSFO XBBSEPPSUSBOTNJTTJFWBONJDSPPSHBOJTNFOWBOQBUJqOUOBBSQBUJqOU
NPHFMJKLFOCFXF[FOJT*OGFJUF[PVEFOBMMFTDPQFOHFTUFSJMJTFFSEEJFOFOUFXPSEFO NBBSHF[JFOEFLXFUTCBSFPQUJFLFOJTTUPPNTUFSJMJTBUJFOJFUBMUJKENPHFMJKL%BBSPN
HBBUNFOPWFSUPUFFOIPPHXBBSEJHFEFTJOGFDUJF7BBLXPSEUIJFSWPPSFFOBMEFIZEF
CJKWPPSCFFMEHMVUBBSBMEFIZEF HFCSVJLU)FU UPYJTDIF EFTJOGFDUBOTEJFOUWPMMFEJH
UFXPSEFOWFSXJKEFSEEPPSHPFEOBTQPFMFO0PLWPPSEFNFEFXFSLFSTHFMEUFFOBBO
UBMBBOEBDIUTQVOUFOCJKIFUHFCSVJLWBOBMEFIZEFOBMTEFTJOGFDUBOT IBOETDIPFOFO HPFEFWFOUJMBUJFFOBG[VJHNPHFMJKLIFJEWBOEFPOUTUBOFEBNQFO 4JOET QMFJU EF *OTQFDUJF WPPS EF (F[POEIFJET[PSH WPPS IFUBBOTUFMMFO WBO FFO
%FTLVOEJHF &OEPTDPQFO EJF WFSBOUXPPSEFMJKL JT WPPS EF LXBMJUFJU WBO EF NBUFSJB
MFOFOBQQBSBUVVSEJFHFCSVJLUXPSEFOCJKFOEPTDPQJFqO%JUCFUFLFOUPOEFSBOEFSF
UPF[JDIUPQEFSFJOJHJOHTFOEFTJOGFDUJFQSPDFTTFO [PXFMIBOENBUJHBMTNBDIJOBBM FOIFUCJKIPVEFOWBOFFOMPHCPFL*OEJUMPHCPFLEJFOFOEBHFMJKLTFOEPTDPPQ TPPSU
FOOVNNFS FOQSPDFTHBOHJOEFNBDIJOFUFSVHUFMFJEFOUF[JKOPQEFJOEJWJEVFMF
QBUJqOU
&S[JKOUXFFTPPSUFOFOEPTDPQFOUFPOEFSTDIFJEFOTUBSSFFO¿FYJCFMF
12.6.2
Starre endoscoop
&FOTUBSSFFOEPTDPPQJTFFOIPMMF NFFTUBMSPFTUWSJKTUBMFOCVJTNFUPQUJFL%F[FTDPPQ
XPSEUWPPSOBNFMJKLHFCSVJLUCJKIFUCFLJKLFOWBO
EFCMBBT DZTUPTDPPQ EFCVJLIPMUF MBQBSPTDPPQ .PEFSOF TUBSSFTDPQFOLVOOFOXPSEFOHFTUFSJMJTFFSE
/BFMLHFCSVJLEJFOUEFTDPPQHPFEHFSFJOJHEUFXPSEFO XBBSOBTUFSJMJTBUJFPGEFT
JOGFDUJF QMBBUTWJOEU"MMFPOEFSEFMFOWBOEFTDPPQNPFUFONFUIFUEFTJOGFDUBOTJO
DPOUBDULPNFO/BEFTJOGFDUJFXPSEUEFHFIFMFTDPPQ[PSHWVMEJHHFTQPFMENFUCBDUF
SJFWSJKXBUFS
12.6.3
Flexibele endoscoop
&FO¿FYJCFMFFOEPTDPPQJTFFOCVJH[BNFCVJTXBBSJO[JDIHMBT¾CFSTCFWJOEFO%F[F¾
CFSTHFMFJEFOMJDIUOBBSIFUUFCFLJKLFOJOXFOEJHFEFFMWBOEFNFOT'JCFSFOEPTDPQFO
XPSEFOWPPSOBNFMJKLHFCSVJLUCJKIFUCFLJKLFOWBO
IFUNBBHEBSNLBOBBM [PBMTHBTUSPTDPPQ EFMPOHFO CSPODIPTDPPQ 178 Hygiëne en infectiepreventie
Afbeelding 12.4
Gastroscoop
Bron: Fujinon Medical Holland bv, Renswoude
EFPSPGBSZOY SJOPTDPPQ EFHFXSJDIUFO BSUSPTDPPQ
&S[JKO¾CFSFOEPTDPQFO
[POEFSLBOBMFO SJOPTDPPQ NFUnnOLBOBBM CSPODIPTDPPQ NFUNFFSLBOBMFO BGCFFMEJOH HBTUSPTDPPQ EVPEFOPTDPPQ %FLBOBMFOXPSEFOWPPSWFSTDIJMMFOEFEPFMFJOEFOHFCSVJLU POEFSBOEFSF
WPPSIFUMFJEFOWBOEFCJPQUFVSFOIFUBG[VJHFOWBOWPDIU CJPQTJFLBOBBM WPPSIFUTDIPPOTQPFMFOWBOEFMFOTPG´IFUTDIPPOCMB[FOµWBOIFUUFCFLJKLFOHF
CJFE MVDIUXBUFSLBOBBM 12.6.4
Reiniging, desinfectie en sterilisatie van endoscopen
&OEPTDPQJTDI POEFS[PFL EJFOU UF XPSEFO VJUHFWPFSE NFU NBUFSJBBM EBU OB HFCSVJL
[PEBOJHUFCFIBOEFMFOJTEBUPWFSESBDIUWBONJDSPPSHBOJTNFOLBOXPSEFOVJUHFTMP
UFO
/BFMLHFCSVJLXPSEUEFNBOUFMWBOEFTDPPQBGHFOPNFONFUFFOESPPHHBBT7PPSIFU
CFEJFOJOHTIVJTXPSEUFFOHBBTNFUBMDPIPMHFCSVJLU7FSWPMHFOTXPSEFOBMMFLB
OBMFOHSPOEJHHFSFJOJHENFUFFOFJXJUBGCSFLFOEEFUFSHFOTFONFUCFIVMQWBOSBHFST
"BOXF[JHF WFOUJFMFO XPSEFO WFSXJKEFSE /BEBU BMMF LBOBMFO [JKO EPPSHFTQPFME NFU
XBUFSWPMHUIFUEFTJOGFDUJFQSPDFT6JUFSBBSEXPSEFOCJKBMMFIBOEFMJOHFOIBOETDIPF
OFOHFESBHFO
7SJKXFMBMMF¾CFSFOEPTDPQFO[JKOPOEFSEPNQFMCBBS%JUIPVEUJOEBUEFUPUBMFTDPPQ JODMVTJFGCFEJFOJOHTIVJT POEFSHFEPNQFMELBOXPSEFOJOFFOWMPFJTUPG
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
179
7PPSEFPOEFSEPNQFMCBSFTDPQFO[JKOJONJEEFMTXBTNBDIJOFTPOUXJLLFMEEJFEFHF
IFMFTDPPQ JODMVTJFGCFEJFOJOHTIVJT LVOOFOSFJOJHFO EFTJOGFDUFSFOFOTQPFMFO/B
EFTJOGFDUJFJTFFOESPPHGBTFNPHFMJKL
)FUSFJOJHJOHTFOEFTJOGFDUJFQSPDFTJOBVUPNBUJTDIFFOEPTDPQFOXBTNBDIJOFTJTSF
QSPEVDFFSCBBS FO UF DPOUSPMFSFO 7BO EF[F QSPDFEVSF EJFOU PPL FFO MPHCPFL CJKHF
IPVEFOUFXPSEFO0NEBUIFUEFTJOGFDUBOTJOFFOBGHFTMPUFODJSDVJUDJSDVMFFSUNFU
FFOEJSFDUFBG[VJHJOHOBBSEFCVJUFOMVDIU [JKOFSHFFOTDIBEFMJKLFHFWPMHFOWPPSIFU
QFSTPOFFM #JK POEFSIPVE MFLLBHF FO BOEFSF QSPCMFNFO XBBSCJK CMPPUTUFMMJOH BBO
EFTJOGFDUBOTNPHFMJKLJT EJFOFOVJUFSBBSEXFMCFTDIFSNFOEFNBBUSFHFMFO PBOFVT
NPOENBTLFS HFOPNFOUFXPSEFO
#JK EF OJFUPOEFSEPNQFMCBSF ¾CFSFOEPTDPQFO XPSEFO EF JOXFOEJHF LBOBMFO IBOE
NBUJHPGNBDIJOBBM NFUEFUFSHFOTJODPOUBDUHFCSBDIUFOOBTQPFMFONFUIFUEFT
JOGFDUBOT/BEFKVJTUFJOXFSLUJKEXPSEUIFUEFTJOGFDUBOTVJUEF¾CFSFOEPTDPPQWFS
XJKEFSEFOXPSEUNFUCBDUFSJFWSJKXBUFSHFTQPFME)JFSOBCMJKGUIFUJOXFOEJHFWBOEF
TDPPQWPDIUJH [JFIJFSOBPOEFS´%SPHFOµ Drogen
0OEBOLTEFTJOGFDUJFLVOOFONJDSPPSHBOJTNFOBDIUFSCMJKWFOPQNPFJMJKLUFCFSFJLFO
QMBBUTFO%FFOEPTDPPQEJFOUOBIFUEFTJOGFDUJFQSPDFTJOXFOEJHHFESPPHEUFXPSEFO PNUFWPPSLPNFOEBUFWFOUVFFMBBOXF[JHFNJDSPPSHBOJTNFO[JDIWFSNFOJHWVMEJHFO
%JUESPHFOWJOEUQMBBUTPQWFSTDIJMMFOEFOJWFBVT
JOEFXBTNBDIJOF BMTMBBUTUFPOEFSEFFMWBOIFUUPUBMFEFTJOGFDUJFQSPDFT
NFUCFIVMQWBOQFSTMVDIU
UPUTMPUJOFFOTQFDJBMFESPPHLBTU XBBSXBSNFMVDIUEPPSBMMFLBOBMFOXPSEUHF
CMB[FO
"GIBOLFMJKLWBOIFUESPPHSFTVMUBBUWBOEFHFCSVJLUFXBTNBDIJOFXPSEFODPNCJOB
UJFTWBOCPWFOTUBBOEFESPPHNFUIPEFOVJUHFWPFSE
Andere aandachtspunten
"MMFIVMQTUVLLFOEJFEFOBUVVSMJKLFTMJKNWMJFTCBSSJoSFEPPSCSFLFO [PBMTEFCJPQ
TJFUBOH EJFOFOTUFSJFMUF[JKO
7PPSIFUTDIPPOTQPFMFOWBOEFMFOT BBOEFUJQWBOEFFOEPTDPPQ FOIFUHFEFFMUF
WBOEFFOEPTDPPQEBUJOIFUUFCFLJKLFOHFCJFELPNU EJFOUTUFSJFMXBUFSHFCSVJLU
UFXPSEFO%BBSPNFMLFEBHFFOTUFSJFMXBUFS¿FTKFHFCSVJLFOFOWVMMFONFUTUFSJFM
XBUFS
7PPS SBHFST EJF HFCSVJLU XPSEFO CJK IFU IBOENBUJH SFJOJHFO WBO EF LBOBMFO JT
EFTJOGFDUJFPGTUFSJMJTBUJFOBHFCSVJLOPPE[BLFMJKL
#PSTUFMUKFTWPPSDZUPMPHJTDIPOEFS[PFLXPSEFOCJKWPPSLFVSFFONBMJHHFCSVJLUCJK
IFSHFCSVJLJTTUFSJMJTBUJFOPPE[BLFMJKL
6JU[VJHBQQBSBUVVSCFIBOEFMFOBMTCJKCSPODIJBBMUPJMFU [JFQBSBHSBBG %JTQPTB
CMFTZTUFNFOWFSEJFOFOEFWPPSLFVS
1FSQBUJqOUFFOTDIPPONPOETUVLHFCSVJLFO
#JKJFEFSFTDPQJFEJTQPTBCMFIBOETDIPFOFOESBHFO
180 Hygiëne en infectiepreventie
#JKLBOTPQBBOIPFTUFOEPPSEFQBUJqOUFFOOFVTNPOENBTLFSESBHFO
#JK NPHFMJKLF FYQPTJUJF BBO CMPFE PG BOEFS QBUJqOUFONBUFSJBBM FFO QMBTUJD PWFS
TDIPSUFOFFOCFTDIFSNFOEFCSJMESBHFO
/B JFEFSF TDPQJF FO OB DPOUBDU NFU QBUJqOUFONBUFSJBBM EF IBOEFO XBTTFO FOPG
EFTJOGFDUFSFO
.FOEJFOUCFEBDIUUF[JKOPQOJFVXFUFDIOJTDIFPOUXJLLFMJOHFOCJKEFQSPEVDUJF
WBO¾CFSFOEPTDPQFO [PEBUIFUSFJOJHJOHTFOEFTJOGFDUJFQSPDFTIJFSBBOLBOXPS
EFOBBOHFQBTU CJKWPPSCFFMEMJGULBOBBMUKFWBOEVPEFOPTDPPQCJK&3$1 12.7
Fysiotherapie
Th.A. Laarman-Trumpie
12.7.1
Inleiding
'ZTJPUIFSBQJFCJFEUEJWFSTFNPHFMJKLIFEFOPNQBUJqOUFOUFCFIBOEFMFO POEFSBOEFSF
IZESP FO HFMVJETUIFSBQJF #JK POKVJTUF IZESPUIFSBQJF LVOOFO QSPCMFNFO PQUSFEFO
[PBMTIVJE PPSFOPPHJOGFDUJFT
0PL XPSEFO EPPS GZTJPUIFSBQFVUFO IVMQNJEEFMFO HFCSVJLU UFS CFIBOEFMJOH WBO EF
MVDIUXFHFO [PBMTWFSOFWFMBQQBSBUVVS MPOHWPMVNFUSBJOFSTFOEFSHFMJKLF*OTPNNJHF
HFWBMMFO XPSEU HFCSVJLHFNBBLU WBO VMUSBTPOPSF WFSOFWFMBBST EJF PPL FFO CFTNFU
UJOHTCSPOLVOOFO[JKO
"BOHF[JFOWBOEF[FWPPS[JFOJOHFOHFCSVJLXPSEUHFNBBLUEPPSNFFSEFSFQBUJqOUFO JTEFNPHFMJKLIFJEWBOCFTNFUUJOHBBOXF[JH
#JKMPOHBBOEPFOJOHFOWBOEFQBUJqOU [PBMTUVCFSDVMPTF CFTUBBUFSFFOCFTNFUUJOHTSJ
TJDPWPPSEFGZTJPUIFSBQFVU
12.7.2
Algemene hygiëne in de fysiotherapie
#JKBMMFIBOEFMJOHFOWBOEFGZTJPUIFSBQFVUWJOEUFSVJUXJTTFMJOHWBONJDSPPSHBOJTNFO
QMBBUTUVTTFOUIFSBQFVUFOQBUJqOU)BOEIZHJqOF [JFQBSBHSBBG JTFFOLSBDIUJH
NJEEFMPNWFSTQSFJEJOHWBONJDSPPSHBOJTNFOWJBEFIBOEFOWBOEFGZTJPUIFSBQFVU
OBBSBOEFSFQBUJqOUFOUFWPPSLPNFONBBSPPLUFSCFTDIFSNJOHWBOEFGZTJPUIFSBQFVU
[FMG %BBSOBBTU EJFOFO BMHFNFOF IVMQNJEEFMFO EJF EPPS NFFS QBUJqOUFO HFCSVJLU
XPSEFO [PBMT EF CFIBOEFMCBOL FO PFGFONBUFSJBBM [PEBOJH UF XPSEFO HFSFJOJHE PG
WBOBGEFLNBUFSJBBMUFXPSEFOWPPS[JFOEBU[FHFFOSJTJDPWPSNFOWPPSEFWPMHFOEF
HFCSVJLFS7PPSEFCFIBOEFMCBOLFOEFPFGFONBUHFMEUEBUEF[FWPPSJFEFSFQBUJqOU
NFUFFOQBQJFSMBBHPGTDIPPOMBLFONPFUXPSEFOBGHFEFLU7PPSBMIFUNBUFSJBBMHFMEU
EBUEJUCJK[JDIUCBSFWFSPOUSFJOJHJOHEJSFDUXPSEUHFSFJOJHEFOSPVUJOFNBUJHFFONBBM
QFSNBBOE*OEJFOWFSPOUSFJOJHENFUCMPFEPGBOEFSFMJDIBBNTWPDIUFOEJFOUOBEF
SFJOJHJOH EFTJOGFDUJF QMBBUT UF WJOEFO CJKWPPSCFFME NFU BMDPIPM .BUFSJBBM WBO
MFFSXPSEUCJKWPPSLFVSOJFUHFCSVJLUPNEBUEJUOJFUUFSFJOJHFOJT%F[PHFOPFNEF
1BDLIFBUFSTNPFUFOOBJFEFSHFCSVJLHFSFJOJHEXPSEFO
8BUFSCBEFO WPPS IFU WFSXBSNFO WBO 1BDLIFBUFST FO QBSBG¾OFCBEFO NPFUFO XFLF
MJKLTFFONBBMPQHFXBSNEXPSEFOUPUUFONJOTUF$HFEVSFOEFWJKGNJOVUFOPNEF
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
181
JOIPVEUFEFTJOGFDUFSFO#JKEVJEFMJKLFBBOTMBHPGWFSWVJMJOHWBOXBUFSCBEFOEJFOFO
EF[FHFMFFHE HFSFJOJHEFOPQOJFVXHFWVMEUFXPSEFONFUTDIPPOLSBBOXBUFS
#JKNPHFMJKLDPOUBDUNFUTFDSFUBFOFYDSFUBNPFUFOIBOETDIPFOFOFOWPDIUPOEPPS
MBBUCBSFLMFEJOHHFESBHFOXPSEFO
12.7.3
Hydrotherapie
#JKIZESPUIFSBQJFJTFSTQSBLFWBOCFIBOEFMJOHJOFFOPFGFOCBTTJO FFOWMJOEFSCBEPG
FFOEFMUBCBE%FUFNQFSBUVVSWBOIFUXBUFSJOEF[FCBEFOJTDJSDB$%PPSEF[F
UFNQFSBUVVSFOIFUWPDIUJHFNJMJFVLBOFSFFOVJUHSPFJWBONJDSPPSHBOJTNFOQMBBUT
WJOEFO XBBSEPPSIFUCBEFFOQPUFOUJqMFCFTNFUUJOHTCSPOWPPSQBUJqOUFOWPSNU*O
EJFOIFUCBEOJFUGSFRVFOUXPSEUHFCSVJLU LBOPWFSXPHFOXPSEFOWPPSJFEFSFQBUJqOU
IFUCBENFUTDIPPOXBUFSUFWVMMFO)FUXBUFS[FMGCFIPFGUEBOOJFUWPPS[JFOUFXPS
EFOWBOFFOEFTJOGFDUBOTUFO[JKWPPSIFUWVMMFOFFOQPNQHFCSVJLUXPSEU%F[FQPNQ
CFWBUTUJMTUBBOEXBUFSEBUFFOCFTNFUUJOHTCSPOLBO[JKO)FUBVUPNBUJTDIUPFWPFHFO
WBOFFOEFTJOGFDUBOTWJBEFQPNQJTEBOBBOHFXF[FO"MTBBOIFUXBUFSHFFOEFTJOGFD
UBOTXPSEUUPFHFWPFHE CJKIBOENBUJHFWVMMJOH EJFOUOBHFCSVJLIFUCBE[FMGHFSFJ
OJHEFOHFEFTJOGFDUFFSEUFXPSEFO*OEJFOIFUXBUFSEPPSPQFFOWPMHFOEFQBUJqOUFO
XPSEUHFCSVJLU NPFUIFUXBUFSHFEFTJOGFDUFFSEXPSEFO%JULBOPQEJWFSTFNBOJFSFO CJKWPPSCFFME
NFUOBUSJVNIZQPDIMPSJFU
NFUOBUSJVNEJDIMPPSJTPDZBOVSBBU DIMPPSUBCMFUUFO EPPSJPOJTBUJFWBOLFVLFO[PVUJO/B FO$M
)FU[PHFOBBNEFWSJKFDIMPPS[PSHUCJKEF[FNJEEFMFOWPPSEFEFTJOGFDUJF0QWFSEFSF
EFUBJMT[BMIJFSOJFUXPSEFOJOHFHBBO
0GEFTJOGFDUJFBEFRVBBUHFTDIJFEU LBONFUCFIVMQWBOWFSTDIJMMFOEFUFTUTHFDPOUSP
MFFSEXPSEFO
CFQBMJOHWBOIFU´WSJKFDIMPPSµHFIBMUF
Q)NFUJOH
CFQBMJOHWBOIFULJFNHFUBMWBOIFUXBUFSEPPSNJEEFMWBOLXFFL
"BOHF[JFO IFU FFO FO BOEFS TUFSL NFU FMLBBS TBNFOIBOHU [VMMFO EF[F DPOUSPMFT
NFFTUBM JO DPNCJOBUJF NFU FMLBBS XPSEFO VJUHFWPFSE WPMHFOT FFO WBTUHFTUFME TDIF
NB
%FOPSNFOEJFIJFSCJKHFIBOUFFSEXPSEFO[JKOEF[FMGEFBMTJOIFU#FTMVJUUPUVJUWPFSJOH
WBOEF8FUIZHJqOFFOWFJMJHIFJECBEJOSJDIUJOHFOFO[XFNHFMFHFOIFEFO 4UC ;PXPSEUFFOOPSNWBO NHMWSJKDIMPPSBBOHFIPVEFOWPPSEFKVJTUFEFTJOGFDUJFCJK
FFOQ)UVTTFOEF FO PNEBUIFUEFTJOGFDUFSFOEFWFSNPHFOWBOIFUWSJKFDIMPPS
EBOPQUJNBBMJT7PPSEFIPFWFFMIFJENJDSPPSHBOJTNFOHFMEULPMPOJFWPSNFOEF
FFOIFEFO QFS NJMMJMJUFS LWFNM XBBSCJK HFFO QBUIPHFOF NJDSPPSHBOJTNFO NPHFO
XPSEFOBBOHFUSPGGFO[PBMT&OUFSPCBDUFSJBDFBF#JOOFOIFU[JFLFOIVJTXPSEUEFBBOXF
[JHIFJEWBOQTFVEPNPOBEFOJOEF[FCBEFOPOBBOWBBSECBBSHFBDIU
%FSFTVMUBUFOWBOIFUEFTJOGFDUJFQSPDFTLVOOFOOFHBUJFGCFuOWMPFEXPSEFOEPPS
182 Hygiëne en infectiepreventie
BNNPOJB BGLPNTUJHWBOVSJOF TUJKHJOHQ) WFUUFO BGLPNTUJHWBOCJKWPPSCFFMECPEZMPUJPO CJOEJOHWSJKDIMPPS *OTUSVDUJFBBOEFQBUJqOUJTEBBSPNFWFOCFMBOHSJKLBMTFFOHPFEFNFDIBOJTDIFSFJOJ
HJOHWBOIFUCBEFOEFTJOGFDUJFWBOIFUXBUFS
%F[PHFOBBNEFPFGFOCBTTJOTIFCCFOPWFSIFUBMHFNFFOFFODPOUJOVFWFSWFSTJOHWBO
IFUXBUFS EFEFMUBFOWMJOEFSCBEFOOJFU)FUJTBBOUFSBEFO JOEJFOOJFUWPPSJFEFSF
QBUJqOU TDIPPO XBUFS XPSEU HFCSVJLU FFONBBM QFS XFFL IFU XBUFS WBO EF EFMUB PG
WMJOEFSCBEFOWPMMFEJHUFWFSTDIPOFOJOEJFOFSHFFODPOUJOVFBBOFOBGWPFSWBOXBUFS
JT6JUFSBBSEEJFOFOEFWMPFSFOWBOEFSVJNUFOXBBSJO[JDIEFCBEFOCFWJOEFO SFHFM
NBUJHHFSFJOJHEUFXPSEFO
0NVJUHSPFJWBO-FHJPOFMMBUFWPPSLPNFOEJFOFOEPVDIFTEPPSHFTQPFMEUFXPSEFOWPPS
HFCSVJL
12.7.4
Bekkenbodemtherapie
5SBJOJOHFOCFIBOEFMJOHWBOJODPOUJOFOUJFCFIPSFOPPLUPUEFXFSL[BBNIFEFOWBO
EFGZTJPUIFSBQFVU&SXPSEFOBOBMFFOWBHJOBMFTPOEFTPGQSPCFTJOHFCSBDIUCJKQBUJqO
UFO%F[FEJFOFOOBFMLHFCSVJLHFSFJOJHEFOHFEFTJOGFDUFFSEUFXPSEFOXBBSCJKFYUSB
BBOEBDIUNPFUXPSEFOCFTUFFEBBONPFJMJKLCFSFJLCBSF FOEVTNPFJMJKLUFSFJOJHFO QMBBUTFO[PBMTEFPWFSHBOHWBOFMFLUSPEFOBBSTOPFS)FUHFCSVJLWBOIJFSWPPSPOUXJL
LFMEFDPOEPPNTJTBBOUFCFWFMFONBBSLBOQSPCMFNFOPQMFWFSFOCJKEFXFSLJOHWBO
EFBQQBSBUVVS
12.7.5
Ultrageluidstherapie
#JKVMUSBHFMVJETUIFSBQJFXPSEUHFCSVJLHFNBBLUWBOFFOHFMVJETCSPOEJFIPPHGSFRVFO
UF HPMWFO VJU[FOEU WPPS POT HFIPPS OJFU XBBSOFFNCBBS 0Q EF[F XJK[F LVOOFO JO
CFQBBMEFHFWBMMFOPOUTUFLJOHTSFBDUJFTBBOHFXSJDIUFOCFIBOEFMEXPSEFO0PLEFDV
CJUVTXPSEUTPNTPQEF[FXJK[FCFIBOEFME"BOHF[JFOFSFFOEJSFDUDPOUBDUJTUVTTFO
EFLPQWBOIFUBQQBSBBUFOEFIVJEWBOEFQBUJqOU CFTUBBUEFNPHFMJKLIFJEEBUPQ
EF[FXJK[FNJDSPPSHBOJTNFOXPSEFOPWFSHFCSBDIUWBOEFFOFQBUJqOUOBBSEFBOEFSF
0NEJUUFWPPSLPNFO EJFOUEFLPQWBOIFUBQQBSBBU OBWFSXJKEFSJOHWBOIFUHFMFJ
EJOHTNJEEFM HFEFTJOGFDUFFSEUFXPSEFONFUBMDPIPM)FUJTBBOUFCFWFMFOFFO
HFMFJEJOHTNJEEFM HFM VJUFFOUVCFPG¿BDPOUFHFCSVJLFO PNLBOTPQCFTNFUUJOHWBO
EFHFMVJUUFTMVJUFO
12.7.6
Elektrotherapie
&MFLUSPUIFSBQJF XPSEU UPFHFQBTU BMT QJKOCFTUSJKEJOH FO CJK IFU TUJNVMFSFO WBO TQJF
SFO%FFMFLUSPEFOXPSEFOPQEFIVJEBBOHFCSBDIUNFUWPDIUJHFTQPOTKFT/BFMLHF
CSVJL NPFUFO EF TQPOTKFT NFU CFIVMQ WBO FFO [FFQPQMPTTJOH XPSEFO HFSFJOJHE FO
[PSHWVMEJHHFESPPHEWwwSUPFQBTTJOHCJKFFOWPMHFOEFQBUJqOU%FTQPOTKFTSFHFMNBUJH
WFSWBOHFO*OTQPOTKFTEJFWPDIUJHCFXBBSEXPSEFO LVOOFONJDSPPSHBOJTNFO[JDI
Infectiepreventie bij verschillende behandel- en zorgprocessen
183
WFSNFOJHWVMEJHFO XBBSEPPS[FWPPSQBUJqOUFONFUFFOWFSNJOEFSEFXFFSTUBOEFFO
CFTNFUUJOHTCSPOLVOOFOWPSNFO
4QPOTKFTHFCSVJLUCJKQBUJqOUFONFUFFOCFTNFUUFMJKLFIVJEBBOEPFOJOH CJKWPPSCFFME
FFOIFSQFT[PTUFSJOGFDUJF EJFOFOOBHFCSVJLUFXPSEFOXFHHFHPPJE
12.7.7
Oefenmateriaal voor longpatiënten
)FUPFGFONBUFSJBBMWPPSMPOHQBUJqOUFOPNWBUFFOCSFFETDBMBWBOBQQBSBUVVS [PBMT
MPOHWPMVNFUSBJOFST EPEFSVJNUFWFSHSPUFST QFQNBTLFSTFOTPNTPPLWFSOFWFMBQQBSB
UVVS7FSOFWFMBQQBSBUVVSXPSEUCFTDISFWFOJOQBSBHSBBG
%FMPOHWPMVNFUSBJOFSTXPSEFOQFSQBUJqOUHFCSVJLU EJTQPTBCMF 5PDIJTIFUBBOUF
CFWFMFOEF[FNBUFSJBMFOJODPNCJOBUJFNFUFFOCBDUFSJF¾MUFSUFHFCSVJLFO BBOHF[JFO
MPOHWPMVNFUSBJOFSTTPNTXFLFOMBOHHFCSVJLUXPSEFO%PEFSVJNUFWFSHSPUFSTFOQFQ
NBTLFSTNPFUFO OBHFCSVJLEPPSFFOQBUJqOU HFTUFSJMJTFFSEXPSEFO
*OWFFMHFWBMMFOXPSEFOEF[FNBUFSJBMFOPPLEPPSEFQBUJqOUUIVJTHFCSVJLU XBBSCJK
IFU WBO CFMBOH JT EBU EF GZTJPUIFSBQFVU EF QBUJqOU JOMJDIU PWFS EF SFJOJHJOH WBO EF
BQQBSBUFO EFJOGFDUJFSJTJDPµTFOIFUWPPSLwNFOEBBSWBO%JUJTWPPSBMCFMBOHSJKLCJK
IFUHFCSVJLWBOWFSOFWFMBQQBSBUVVS PPLWBONFEJDJKOWFSOFWFMBBST%FEPPSEF[FBQ
QBSBUVVSHFWPSNEFBFSPTPMFO EJFCJKPOKVJTUFSFJOJHJOHFOEFTJOGFDUJFNJDSPPSHBOJT
NFOCFWBUUFO LVOOFOJOEFEJFQFSFMVDIUXFHFOWBOEFQBUJqOUUFSFDIULPNFOFOFFO
QOFVNPOJFWFSPPS[BLFO
8BUCFUSFGUIFUCSPODIJBBMUPJMFU EBUWBBLEPPSEFGZTJPUIFSBQFVUCJKFFOQBUJqOUPQ
FFOWFSQMFFHBGEFMJOHXPSEUVJUHFWPFSE XPSEUWFSXF[FOOBBSQBSBHSBBG
Cystic fibrose
&FOTQFDJBMFQBUJqOUFOQPQVMBUJFEJFHFCSVJLNBBLUWBOEFGBDJMJUFJUFOWBOEFGZTJPUIF
SBQFVU [JKOEFDZTUJD¾CSPTFQBUJqOUFO*OUPFOFNFOEFNBUFXPSEUCJKEF[FQBUJqOUFO
IFUDPOUBDUPOEFSMJOHPOUNPFEJHEPNPWFSESBDIUWBOWPPSIFO[FFSCFMBTUFOEFNJ
DSPPSHBOJTNFOUFWPPSLPNFO%JUIFFGUPOEFSBOEFSFUPUHFWPMHEBUEF[FQBUJqOUFO
JOJTPMBUJFXPSEFOWFSQMFFHEJOEJFO[JKPQHFOPNFO[JKO0PLPQEFQPMJLMJOJFLFOEF
BGEFMJOHGZTJPUIFSBQJFJTFFOTUSBUFHJFPOUXJLLFMEPNEF[FQBUJqOUFO[PNJONPHFMJKL
NFUFMLBBSJODPOUBDUUFMBUFOLPNFO
Literatuur
"CSVUZO & %"(PMENBOO8&4DIFDLMFS FET ´(VJEFMJOFTGPSJOGFDUJPODPOUSPM
JOSFTQJSBUPSZDBSFµ*O4BVOEFST*OGFDUJPO$POUSPM3FGFSFODF4FSWJDF8#
4BVOEFST$PNQBOZ 1IJMBEFMQIJB QQ
"OESJFTTFO + ´8POECFIBOEFMJOH##FIBOEFMJOHTNFUIPEFOFONJEEFMFOµ*O
1IBSNBDFVUJTDI8FFLCMBE OS QQ
#SPFL 1+WBOEFO ´*OGFDUJFQSFWFOUJFOBµ*O5JKETDISJGUWPPSIZHJqOFFO
JOGFDUJFQSFWFOUJF OS QQ
#SVHI .BBOEF.&OTFSJOL ´)FUOBEFSFOEFJOEFWBOIFU"OUJCJPUJDBUJKEQFSL EF
CBDUFSJqOTMBBOUFSVHµ*O*OUFSNFEJBJS OS
$%$SFEVDFETVTDFQUJCJMJUZPG4UBQIZMPDPDDVTBVSFVTUPWBODPNZDJO+BQBO
..83 OS QQ
$FOUSBBM#FHFMFJEJOHT0SHBBOWPPSEF*OUFSDPMMFHJBMF5PFUTJOH $POTFOTVT1SFWFOUJF
;JFLFOIVJTJOGFDUJFT4ZMMBCVT $#0 6USFDIU
$FOUSBMF4UFSJMJTBUJF$MVC 7FSFOJHJOHWPPS)ZHJqOFFO*OGFDUJFQSFWFOUJFJOEF
(F[POEIFJET[PSHFB 7FSNJKEFOWBOJOGFLUJFTEPPSTUFSJMJTFSFOJO[JFLFOIVJ[FOFO
JOEVTUSJF%JBTFSJFFO8FSLCPFL .zMOZDLF/FEFSMBOE 1PTUCVT ")
"NTUFSEBN
$PPLF &. ´&QJEFNJPMPHZPGGPPECPSOFJMMOFTT6,µ*O5IF-BODFU QQ
$SBWFO %& .+$POPMMZ %"-JDIUFOCFSH 1+1SJNFBV83.D$BCF
´$POUBNJOBUJPOTPGNFDIBOJDBMWFOUJMBUPSTXJUIUVCJOHDIBOHFTFWFSZPS
IPVSTµ*O5IF/FX&OHMBOE+PVSOBMPG.FEJDJOF OS QQ
%PZMF .1´1BUIPHFOJD&TDIFSJDIJBDPMJ :FSTJOJBFOUFSPDPMJUJDB BOE7JCSJP
QBSBIBFNPMZUJDVTµ*O5IF-BODFU QQ
(BOU[ /. (.1SFTTXPPE 3(PMECFSH(%PFN ´&GGFDUPG%SFTTJOHUZQF
BOEDIBOHFJOUFSWBMPO*OUSBWFOPVT5IFSBQZDPNQMJDBUJPOSBUFTµ*O%JBHOPTUJD
.JDSPCJPMPHZBOE*OGFDUJPVT%JTFBTF OS QQ
(FVCCFMT &-1&FUBM 3*7.SBQQPSU13&;*&41SFWFOUJFWBO
;JFLFOIVJTJOGFDUJFTEPPS4VSWFJMMBODF%FFMDPNQPOFOUQPTUPQFSBUJFWF
XPOEJOGFDUJFT3*7. #JMUIPWFO
(FVCCFMT &-1&FUBM 3*7.SBQQPSU13&;*&41SFWFOUJFWBO
;JFLFOIVJTJOGFDUJFTEPPS4VSWFJMMBODF$PNQPOFOUJOGFDUJFTPQEF*OUFOTJWF$BSF
3*7. #JMUIPWFO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
186 Hygiëne en infectiepreventie
(SPCCF %&")PGNBO ´&QJEFNJPMPHJFEFS[JFLUFOJO/FEFSMBOEµ*O
7BOEFOCSPVDLF(SBVMT $.+' SFE ;JFLFOIVJTJOGFDUJFT8FUFOTDIBQQFMJKLF
VJUHFWFSJK#VOHF 6USFDIU QQ
(SPTT 1"$WBO"OUXFSQFO ´/PTPDPNJBM*OGFDUJPOTBOE)PTQJUBM%FBUITµ*O
"NFSJDBO+PVSOBMPG.FEJDJOF QQ
)BMFZ 38 ´&OEFNJDBOEFQJEFNJDJOGFDUJPOµ*O#FOOFUU +714#SBDLNBO FET )PTQJUBM*OGFDUJPOT-JUUMF #SPXOBOE$PNQBOZ #PTUPO5PSPOUP QQ
)BMFZ 38 FUBM ´5IFFG¾DBDZPGJOGFDUJPOTVSWFJMMBODFBOEDPOUSPMQSPHSBNTJO
QSFWFOUJOHOPTDPNJBMJOGFDUJPOTJO64IPTQJUBMTµ*O"NFSJDBO+PVSOBMPG
&QJEFNJPMPHZ OS QQ
)FS[JFOFSJDIUMJKOFOUFSQSFWFOUJFFOCFTUSJKEJOHWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFT"EWJFT
(F[POEIFJETSBBE OS3"
)VJTNBO + .JDSPCJqMFWPFETFMWFSHJGUJHJOHFOWPFETFMJOGFDUJF4UB¿FVµT8FUFOTDIBQQFMJKLF
6JUHFWFSTNBBUTDIBQQJK "MQIFOBE3JKO#SVTTFM
)ZHJqOFJO[XFNHFMFHFOIFEFO1VCMJDBUJFWBOEF(F[POEIFJETSBBE OS
*CFMJOHT .4)"#SVJOJOH ´/FEFSMBOETFSFTVMUBUFOWBOIFU&VSPQFTF
QSFWBMFOUJFPOEFS[PFLOBBSJOGFDUJFTUJKEFOTJOUFOTJWFDBSF &1**$ *8JFMPPQU
SJTJDPµ*O/FEFSMBOET5JKETDISJGUWPPS(FOFFTLVOEF OS
*CFMJOHT .4)"#SVJOJOH ´/FEFSMBOETFSFTVMUBUFOWBOIFU&VSPQFTF
QSFWBMFOUJFPOEFS[PFLOBBSJOGFDUJFTUJKEFOTJOUFOTJWFDBSF &1**$ **"BSEWBOEF
JOGFDUJFTµ*O/FEFSMBOET5JKETDISJGUWPPS(FOFFTLVOEF OS
+PIOTUPO ". ´7FUFSJOBSZTPVSDFTPGGPPECPSOFJMMOFTTµ*O5IF-BODFU QQ
,BMNBS 13)4UFJOIBHFO ´$IJSVSHJTDIF)jOEFEFTJOGFLUJPONJUBMDPIPMJTDIFO
&JOSFJCFQSjQBSBUFOµ*O%FS$IJSVSH OS QQ
,FSWFS "+) /PTPDPNJBM*OGFDUJPOTBOE*OGFDUJPO1SFWFOUJPOJO4VSHJDBM*OUFOTJWF$BSF
1BUJFOUT5IFTJT 6USFDIU
,MJOHFSFO #WBO".BOUFO ´%FTJOGFDUBOUJBµ*O-BNNFST 8 '"/FMFNBOT&+
4JEFSJVT SFE "MHFNFOFGBSNBDPUIFSBQJF IFUHFOFFTNJEEFMJOUIFPSJFFOQSBLUJKL
4UB¿FVµT8FUFOTDIBQQFMJKLF6JUHFWFSTNBBUTDIBQQJK "MQIFOBE3JKO QQ
,MJOHFSFO #WBO ´"OUJTFQUJTDIFUPFQBTTJOHWBOEFTJOGFDUBOUJBµ*O/FEFSMBOET
5JKETDISJGUWPPS(FOFFTLVOEF OS
,MJOHFSFO #WBO FUBM ´%FTJOGFDUJFFOTUFSJMJTBUJFJOEFBMHFNFOFQSBLUJKLµ*O
/FEFSMBOET5JKETDISJGUWPPS(FOFFTLVOEF OS
,MVOEFSU +". WBOEF ´;FWFOUJHKBBSBOUJCJPUJDBIFUFJOEFWBOFFOUJKEQFSL µ*O
5JKETDISJGUWPPSIZHJqOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJF OS QQ
,/$75VCFSDVMPTFGPOET3JDIUMJKOFONFUCFUSFLLJOHUPUEFCFIBOEFMJOHFO
QSFWFOUJFWBONVMUJSFTJTUFOUFUVCFSDVMPTFJO/FEFSMBOE$PNNJTTJF
.VMUJSFTJTUFOUFUVCFSDVMPTF ,/$7 -JHUWPFU &+ ´"BOUBM[JFLFOIVJTJOGFDUJFTLBOESBTUJTDIPNMBBHµ*O/3$ NFJ
-VOE #. ´'PPECPSOFEJTFBTFEVFUP#BDJMMVTBOE$MPTUSJEJVNTQFDJFTµ*O5IF-BODFU
QQ
Inleiding
187
.BLJ%(-".FSNFM ´*OGFDUJPOTEVFUPJOGVTJPOUIFSBQZµ*O#FOOFUU +714
#SBDINBO )PTQJUBMJOGFDUJPOT UIFE-JQQJODSPGU3BWFO 1IJMBEFMQIJB
.BLJ %( %"(PMENBO'43IBNF ´*OGFDUJPO$POUSPMJO*OUSBWFOPVTUIFSBQZµ
*O"OOBMTPG*OUFSOBM.FEJDJOF QQ
.BSUPOF8+ ´4QSFBEPGWBODPNZDJOSFTJTUBOUFOUFSPDPDDJXIZEJEJUIBQQFOJOUIF
6OJUFE4UBUFTµ*O*OGFDUJPO$POUSPMBOE)PTQJUBM&QJEFNJPMPHZ QQ
.FJKEF-FVS "1.WBOEFS 7BOPMJFFOXJKO(FTDIJFEFOJTWBOWFSQMFFHLVOEF HFOFFTLVOEF
FOTPDJBMF[PSH#PIO 4DIFMUFNB)PMLFNB 6USFDIU"OUXFSQFO
.FSNFM -" ´*OGFDUJPVTDPNQMJDBUJPOTPG4XBO(BO[QVMNPOBSZBSUFSZDBUIFUFSTµ
*O"NFSJDBO+PVSOBMPG3FTQJSBUPSZBOE$SJUJDBM$BSF.FEJDJOF QQ
.JOUKFTEF(SPPU "+ 4VSWFJMMBODFFOQSFWFOUJFWBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJO/FEFSMBOE KBBS
FSWBSJOHJOFFOBMHFNFFO[JFLFOIVJT1SPFGTDISJGU&SBTNVT6OJWFSTJUFJU 3PUUFSEBN .JOUKFTEF(SPPU "+ $"7WBO)BTTFM +",BBO 317FSLPPZFO)"7FSCSVHI
´*NQBDUPGIPTQJUBMXJEFTVSWFJMMBODFPGOPTPDPNJBMJOGFDUJPOTJOBOBDVUFDBSF
IPTQJUBMJOUIF/FUIFSMBOETµ*O+PVSOBMPG)PTQJUBM*OGFDUJPO OS QQ
/BUJPOBMF3BBEWPPSEF7PMLTHF[POEIFJE$PMMFHFWPPS;JFLFOIVJTWPPS[JFOJOHFO
"EWJFT1MBOOJOH*OUFOTJWF$BSF;PFUFSNFFS NBBSU
3*7.,BEFSHSPFQ3JDIUMJKOFO 3JDIUMJKOFO4UFSJMJTFSFOFO4UFSJMJUFJU 4BNTPN
4UB¿FV "MQIFOBE3JKO
3PCFSUT % ´4PVSDFTPGJOGFDUJPOGPPEµ*O5IF-BODFU QQ
4LJSSPX .# ´$BNQZMPCBDUFSµ 5IF-BODFU QQ
4MBEF /8"(JMMFTQJF 5IFVSJOBSZUSBDUBOEUIFDBUIFUFS*OGFDUJPOBOEPUIFSQSPCMFNT
+PIO8JMFZ $IJDIFTUFS
4NJUI 183..BTTBOBSJ ´3PPN)VNJEJ¾FSTBTUIFTPVSDFPG"DJOFUPCBDUFS
JOGFDUJPOTµ*O+PVSOBMPGUIF"NFSJDBO.FEJDBM"TTPDJBUJPO OS
4PVMF #. FE 5IF"1*$$VSSJDVMVNGPSJOGFDUJPO$POUSPMQSBDUJDF,FOEBMM)VOU
1VCMJTIJOH$P %VCVRVF *PXB 4UJDIUJOH8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJF -FJET6OJWFSTJUBJS.FEJTDI$FOUSVN 3JDIUMJKOFO
"DDJEFOUFFMCMPFEDPOUBDUBMHFNFFO KVMJ
#FBEFNJOH KVMJ
#FIFFSTQMBO-VDIUCFIBOEFMJOHWPPSEFPQFSBUJFBGEFMJOH NBBSU
#FMFJE3FJOJHJOH %FTJOGFDUJFFO4UFSJMJTBUJF NFJ
#FMFJESFJOJHJOH EFTJOGFDUJFFOTUFSJMJTBUJF NFJ
#FXBSFOFOUSBOTQPSUFSFOWBOHFCSVJLUJOTUSVNFOUBSJVNWPPSTUFSJMJTBUJF TFQUFNCFS
(FCSVJLWBOVJU[VJHBQQBSBUVVS VJU[VJHFOFOWFS[PSHJOHUSBDIFBDBOVMF KVOJ
)BOEIZHJqOFNFEFXFSLFST PLUPCFS
*OUSBWBTBMFUIFSBQJF GFCSVBSJ
.BBUSFHFMFOUFHFOPWFSESBDIUWBOCJK[POEFSSFTJTUFOUFNJDSPPSHBOJTNFO #3.0 EFDFNCFS
188 Hygiëne en infectiepreventie
.34" [JFLFOIVJT TFQUFNCFS
1FSTPPOMJKLFIZHJqOFNFEFXFSLFSTJOEFJOUSBNVSBMFHF[POEIFJET[PSHFOEFUIVJT[PSH PLUPCFS
1SFWFOUJFWBOCFTNFUUJOHNFUUVCFSDVMPTFJO[JFLFOIVJ[FO BQSJM
3FJOJHJOHFOEFTJOGFDUJFWBOFOEPTDPQFO NBBSU
3FJOJHJOHFOEFTJOGFDUJFWBOSVJNUFO NFVCJMBJSFOWPPSXFSQFO PLUPCFS
6MUSBTPOFSFJOJHJOH KVMJ
7FJMJHXFSLFOCJKIFNPEJBMZTF KBOVBSJ
7FJMJHXFSLFOJOEFGZTJPUIFSBQJF EFDFNCFS
7FSOFWFMBBSTFOWFSEBNQFST EFDFNCFS
5PEE & ´&QJEFNJPMPHZPGGPPECPSOFJMMOFTT/PSUI"NFSJDBµ*O5IF-BODFU
QQ
5SBOUFS )4 ´'PPECPSOF TUBQIZMPDPDDBM JMMOFTTµ *O 5IF -BODFU QQ 7FSCSVHI )" "+.JOUKFTEF(SPPU31"+7FSLPPZFO ´3FHJTUSBUJFFOQSFWFOUJF
WBO[JFLFOIVJTJOGFDUJFTJOFFOBMHFNFFO[JFLFOIVJTµ*O/FEFSMBOET5JKETDISJGU
WPPS(FOFFTLVOEF OS QQ
8FO[FM 31 FE 1SFWFOUJPOBOE$POUSPMPG/PTPDPNJBM*OGFDUJPOT8JMMJBNT8JMLJOT
#BMUJNPSF
Websites
4UJDIUJOH8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJFXXXXJQOM
7FSFOJHJOHWPPS)ZHJqOFFOJOGFDUJFQSFWFOUJFXXXWIJHOM
Over de auteurs
NXES")#SBOEFOCVSH BSUTNJDSPCJPMPPH
-BCPSBUPSJVNWPPSEF7PMLTHF[POEIFJE'SJFTMBOE -FFVXBSEFO
QSPGES+&%FHFOFS BSUTNJDSPCJPMPPH
6OJWFSTJUBJU.FEJTDI$FOUSVN(SPOJOHFO
NX$.5BBM IZHJqOJTU
)ZHJqOF$POTVMU/FEFSMBOE
NX(7.,PPQNBOT;XBOFOCVSH IZHJqOJTU
DPOTVMFOU %FO)BBH
NX5I"-BBSNBO5SVNQJF IZHJqOJTU
)BHB[JFLFOIVJT %FO)BBH
NX)...FFTUFS IZHJqOJTU
76.FEJTDI$FOUSVN "NTUFSEBN
ES+1WBOEF.FSXF JOUFSOJTUJNNVOPMPPH
&SBTNVT.FEJTDI$FOUSVN 3PUUFSEBN
NXES"+.JOUKFT
%JSFDUFVS-&77
NX$+0PTUMBOEFSEFO%FLLFS WPPSIFFOIZHJqOJTU
;FJTUFS;JFLFOIVJT ;FJTU
NX:.WBO0VXFSLFSL IZHJqOJTU
)BHB[JFLFOIVJT %FO)BBH
NX+-1BBSEFLPPQFS IZHJqOJTU
DPOTVMFOU %FO)BBH
NXEST*+.4FOHFST IZHJqOJTU
LXBMJUFJUTBEWJTFVS0TJSBHSPFQ "NTUFSEBN
ES)4POEFSLBNQ BSUTNJDSPCJPMPPH
7FOMP
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
190 Hygiëne en infectiepreventie
EST45FSQTUSB IZHJqOJTU
;JFLFOIVJT/JK4NFMMJOHIF %SBDIUFO
NXQSPGES$.+&7BOEFOCSPVDLF(SBVMT BSUTNJDSPCJPMPPH
76.FEJTDI$FOUSVN "NTUFSEBN
QSPGES)"7FSCSVHI BSUTNJDSPCJPMPPH
&SBTNVT.FEJTDI$FOUSVN 3PUUFSEBN
37JTTJOHB LXBMJUFJUTGVODUJPOBSJT
;JFLFOIVJT%F5KPOHFSTDIBOT )FFSFOWFFO
Register
"DJOFUPCBDUFSTQ BDVVUSFVNB
BEIFTJOFO
BFSBUJF
BGEFLNBUFSJBBM
BGTUFSWJOHTGBTF
BG[VJHTZTUFFN
BHHMVUJOBUJFSFBDUJF
BJET BMDPIPMFO
BMEFIZEFO
BNJLBDJOF
BNJOPHMZDPTJEFO BNNPOJVNWFSCJOEJOHFO
BNPYJDJMMJOFDMBWVMBBO[VVS
BOBFSPCFO
BOBGZMBYJF
BOFTUIFTJFBQQBSBUVVS
BOUJCJPUJDB
CoUBMBDUBN
BOUJHFFO EFUFDUJF
)-"
BOUJNJDSPCJqMF
BDUJWJUFJU
QSPGZMBYF
SFTJTUFOUJF
BOUJTFQTJT
BOUJTUPGGFO BOUJUPYJOFO
BQBUIPHFFO
"TDBSJT
"TQFSHJMMVT
BTQJSBUJF
BTUNB
BVEJU
"VHNFOUJOˆ
BVUPJNNVVO[JFLUFO
B[JUSPNZDJOF
#BDJMMVT
#BDJMMVTTUFBSPUIFSNPQIJMVT
#BDJMMVTTVCUJMJTWBSOJHFS
CBDUFSJDJEF
CBDUFSJqNJF
TFDVOEBJSF
CBDUFSJqO
BOBFSPCF
GZTJPMPHJFWBO
HSBNOFHBUJFWF HSBNQPTJUJFWF IFUFSPUSPGF
JEFOUJ¾DBUJF
LPNNBWPSNJHF
PCMJHBBUBOBFSPCF
QZPHFOF
SFTJTUFOUF
TQJSBBMWPSNJHF
TUBBGWPSNJHF
CBDUFSJPGBHFO
CBDUFSJPMPHJF
CBDUFSJVSJF
#BDUFSPJEFT
CBSSJoSF CFBEFNJOHTBQQBSBUVVS
CFBEFNJOHTQBUJqOUFO
CFLLFOCPEFNUIFSBQJF
CFMVDIUFO
Y.M. van Ouwerkerk, S. Terpstra (red.), Hygiëne en infectiepreventie, DOI 10.1007/978-90-368-1222-1, © 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
192 Hygiëne en infectiepreventie
#FTMVJUIBOEFMJOHFTUFSJMJTFFSEFNFEJ
TDIFIVMQNJEEFMFO
CFTNFUUJOH
CFTNFUUJOHTCSPO
CFTNFUUJOHTDZDMVT
CFTNFUUJOHTHSBBE
CFTNFUUJOHTXFH CFTUSBMFO
#FTUSJKEJOHTNJEEFMFOXFU
CoUBTUSBMFO
CFWPDIUJHJOHTBQQBSBUVVS
CMBBTLBUIFUFSJTBUJF CMPFEUSBOTGVTJFSFBDUJF
CPPTUFS
#PXJFFO%JDLUFTU
#SBOIBNFMMBDBUIBSSBMJT
CSPODIJBBMUPJMFU
CSPOJTPMBUJF
CVCCMFQPJOUUFTU
CVJLUZGVT
$BOEJEBBMCJDBOT DFGBMPTQPSJOFO DFGFQJN
DFGPUBYJN
DFGPYJUJOF
DFGQJSPN
DFGUB[JEJN
DFGUSJBYPO
DFMLFSO
DFMMFO
FVLBSZPUF QSPLBSZPUF DFMXBOE
DFOUSBMFTUFSJMJTBUJFBGEFMJOH $4" DIFNPUBYJF
DIFNPUIFSBQFVUJDB PSBMF
DIJOPMPOFO
$IMBNZEJBF DIMPPSBNGFOJDPM
DIMPPSIFYJEJOFPQMPTTJOH
DIMPPSIFYJEJOFUJODUVVS
DIMPPSWFSCJOEJOHFO
DISPNPTPNFO
DJNJOPCSFTDJBTIVOU
DJQSP¿PYBDJOF
DMBSJUSPNZDJOF
DMJOEBNZDJOF $MPTUSJEJVN
$MPTUSJEJVNUFUBOJ
DPBHVMBTFOFHBUJFWFTUBGZMPLPL DPNNFOTBBM DPNQMFNFOU
FJXJU
GBDUPSFO DPOUBDU
EJSFDU
JOEJSFDU
DPOUBNJOBUJF
DPVMUFSDPVOUFS
$SZQUPDPDDVT
DVMUVVS
DZDMVT
DZTUFO
DZUPNFHBMPWJSVT DZUPQMBTNB DZUPUPYJDJUFJU DZUPUPYJTDIF
5MZNGPDZUFO
UZQF*
UZQF**
UZQF***
%XBBSEF EFDPOUBNJOBUJF
TFMFDUJFWF UPUBMF
EFHSBOVMBUJF
EFSNBUP¾FUFO
EFTJOGFDUBOUJB
EFTJOGFDUJF
DIFNJTDIF
UIFSNJTDIF
%FTLVOEJHF4UFSJFMF.FEJTDIF)VMQNJE
EFMFO
EFTRVBNBUJF
EJFQUF¾MUFS
EJGGVTJFUFTU
EJQMPCBDJMMFO
Register
EJQMPLPLLFO
EJQTMJEF
%/" QPMZNFSBTFLFUUJOHSFBDUJF 1$3 %/"BNQMJ¾DBUJFUFDIOJFLFO
%/"DISPNPTPPN
DJSDVMBJS
EPOLFSWFMENJDSPTDPPQ
EPPSTUSBMFO
EPTJNFUFST
ESBHFS
JOUFSNJUUFSFOE
QFSNBOFOU
ESBJOBHFTZTUFFN
ESVQQFMNFUIPEF
FD[FFN &JTFOWPPS&SLFOOJOH;JFLFOIVJ[FO
FJXJUNBOUFM FMFLUSPOFOCVOEFMT
FMFLUSPOFONJDSPTDPQJF
FMFLUSPOFOTUSBMFO
FMFLUSPUIFSBQJF
&-*4"
FO[ZNMJOLFEJNNVOPTPSCFOUBTTBZ FOEFNJF
FOEPTDPPQ
¿FYJCFMF
TUBSSF
FOEPTDPQJF
FOEPUPYJOFO
&OUBNPFCBIJTUPMZUJDB
&OUFSPCBDUFS
&OUFSPCBDUFSJBDFBF &OUFSPCBDUFSTQ &OUFSPCJVT
FOUFSPLPLLFO FO[ZNFO
FPTJOFNFUIPEF
FQJEFNJF
FSZUSPNZDJOF
&TDIFSJDIJBDPMJ FUIZMFFOPYJEF &VSPQFTF'BSNBDPQFF
193
FYPUPYJOFO GBHPDZUPTF
GBTFDPOUSBTUNJDSPTDPPQ
GFOPMWFSCJOEJOHFO
¾MUFST
IZESP¾FMF
IZESPGPCF
¾MUSBUJF WPPS
¾OHFSQSJOUNFUIPEF
'JSTU*O'JSTU0VU
¿BHFMMFO
¿FCJUJT
'MFNJOH "MFYBOEFS
¿PSB
DPNNFOTBMF
SFTJEFOUF
USBOTJqOUF
GPSNBMEFIZEF GPSXBSE¿PXUFTU
GVOHJ
GZTJPMPHJFWBOCBDUFSJqO
HBNNBTUFSJMJTBUJF
HBNNBTUSBMFO
HBTTUFSJMJTBUJF
HBTUIFFS EF¾OJUJFWF
HFWPFMJHF
HBTUIFFSXJTTFMJOH
HBTWFSHJGUJHJOH
HFOFO
HFOFSBUJPTQPOUBOFB
HFOPUZQFSJOH
HFOUBNJDJOF
HFTMPUFOVJU[VJHTZTUFFN
(JBSEJBMBNCMJB
HJTUFO (PPE.BOVGBDUVSJOH1SBDUJDF (.1 HSBNLMFVSJOH HSBNQSFQBSBBU
HSBOVMPDZUFO )BFNPQIJMVTJO¿VFO[BF IBOEBMDPIPM
194 Hygiëne en infectiepreventie
IBOEFOEFTJOGFDUJF
IBOEFOXBTQSPDFEVSF
IBOEIZHJqOF QSFPQFSBUJFWF
IBOETDIPFO )B[BSE"OBMZTJT$SJUJDBM$POUSPM1PJOUT
)"$$1 IFFUXBUFSTUFSJMJTBUJF
IFNPEJBMZTF
IFQBUJUJT
#
#WBDDJO
#WBDDJOBUJF
#WJSVT
$WJSVT
IFQBUJUJT$WJSVT
IFSQFTWJSVT
IFSTUFSJMJTBUJF
IFSWBMJEBUJF
)JHI&G¾DJFODZ1BSUJDVMBUF"JS )&1"
¾MUFS IJTUBNJOF
IJW IPPJLPPSUT
IVJEEFTJOGFDUBOUJB
IVJETDIJMGFST IVJTIPVEFMJKLFSFJOJHJOH
IZESPUIFSBQJF
IZGFO
IZHJqOJTU
*H"
*H"EF¾DJqOUJF
*H%
*H&
*H(
*H.
JNJQFOFN
JNNVOJTBUJF
BDUJFWF
QBTTJFWF
JNNVOJUFJU
JNNVOPEF¾DJqOUJF
TFDVOEBJSF
JNNVOPEF¾DJqOUJFT QSJNBJSF
TFDVOEBJSF
JNNVOP¿VPSFTDFOUJF
JNNVOPHMPCVMJOF
JNNVOPMPHJTDIFSFBDUJF
JNNVVODPNQMFY
JNNVVODPNQMFYSFBDUJFT
JNNVVOTZTUFFN
OJFUTQFDJ¾FL
JNQMBOUBUFO
JOCMBBTTZTUFFN
JODVCBUJFGBTF
JOEJDBUPSFO
CJP
GZTJTDIDIFNJTDIF
OFHBUJFWF
QBTTBHF
JOGFDUJF FOEPHFOF FYPHFOF
OPTPDPNJBMF PQQPSUVOJTUJTDIF
QBSBTJUBJSF JOGFDUJFDPNNJTTJF
JOGFDUJFGSFRVFOUJF
JOGFDUJFLFUFO JOGFDUJFQFSDFOUBHF
JOGFDUJFQSFWFOUJFCFMFJE JOGFDUJFSJTJDP JOGFDUJF[JFLUF
JO¿VFO[BWJSVT
JOOPDFOUCZTUBOEFSGFOPNFFO
JOTUSVDUJFCFMFJE
JOUSBWBTBMFMJKOFO
JOUVCBUJF
FOEPUSBDIFBMF
OBTPUSBDIFBMF
JTPMBUJF
BFSPHFOF
CFTDIFSNFOEF
DPOUBDU
ESVQQFM
TUSJLUF
JTPMBUJFTZTUFFN
DBUFHPSJFTQFDJ¾FL
Register
+FOOFS &EXBSE
KPEJVNUJODUVVS
,BEFSHSPFQ3JDIUMJKOFO4UFSJMJTFSFOFO
4UFSJMJUFJU
LBOBNZDJOF
LBQTFMT LBUIFUFS
CMBBT FQJEVSBMF
JOUSBWBTBMF
LBUIFUFSJTFSFO
LBUIFUFSVSJOF
LJFNEJDIUIFJE
LJFNHFUBM
LJFNSFEVDUJF ,MFCTJFMMBQOFVNPOJBF
,MFCTJFMMBTQ LMFVSJOH
HSBN NFUIZMFFOCMBVX [JFIMOFFMTFO
LMPPO
,PDI 3PCFSU NFUIPEFWBO
QPTUVMBUFOWBO
LPFQPLFOUJOH
LPLLFO
LPMPOJTBUJF LPMPOJTBUJFSFTJTUFOUJF OBUVVSMJKLF
LSVJTJOGFDUJF LVOTUNBUJHFCFBEFNJOH LVOTUOFVT
LXBMJUFJUTCFMFJE
LXBMJUFJUTCPSHJOHTJOTUSVNFOUFO
LXBMJUFJUTJOEJDBUPS
,XBMJUFJUTXFU[PSHJOTUFMMJOHFO
LXBMJUFJUT[PSHQSJODJQFT
LXFFL
MBDUPQFSPYJEBTF
MBHGBTF
MBNJOBBUWFSQBLLJOH
MBSZOHPTDPPQ
-FFVXFOIPFL "OUPOJWBO -FHJPOFMMBQOFVNPQIJMB -FQUPTQJSB
MJDIUNJDSPTDPPQ
MJKOTFQTJT
MJOUXPSN
-JTUFS +PTFQI
MPHGBTF
MPHJTUJFL
MPOHPOUTUFLJOH
MVDIUXFHJOGFDUJF
MVDIUXJTTFMJOH
MVJ[FO
MZNGPDZUFO #
5 MZTJT
MZTP[ZN ."$XBBSEF
NBDSPGBHFO NBTLFS NFMEJOHTQMJDIU
NFNCSBBO¾MUFS
NFOJOHJUJT
NFTUDFMMFO NFUSPOJEB[PM NJDSPBFSP¾FM
NJDSPPSHBOJTNFO
GBDVMUBUJFGBOBFSPCF
NJDSPCJPMPHJTDIPOEFS[PFL
NPSGPMPHJF
NVMUJSFTJTUFOUFUVCFSLFMCBDUFSJF
NZDFMJVN
NZDPCBDUFSJqO NZDPMPHJF
.ZDPQMBTNB UB NZDPTF
NZDPUPYJDPTF
OBBMEFOCFLFS
OBMJEJYJOF[VVS
OBUSJVNQFSCPSBBU
195
196 Hygiëne en infectiepreventie
/FJTTFSJB
OFPNZDJOF
OFUJMNJDJOF
/JHIUJOHBMF 'MPSFODF
OJUSPGVSBOUPuOF
/PDBSEJB
OPUPVDIUFDIOJFL
OVDMFuOF[VVS
POUTUFLJOHTSFBDUJF PQFSBUJFLBNFS
PQFSBUJFLMFEJOH
PQTPOJTBUJF
PSHBOJTNFO
PCMJHBBUBFSPCF
PTNPUJTDIFXBBSEF
PWFSHFWPFMJHIFJE
PWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJF 1BDLIFBUFST
QBOEFNJF
QBSBG¾OFCBEFO
QBSBTJFU QBSBTJUPMPHJF
QBSFOUFSBBM
QBTTBHF
1BTUFVS -PVJT QBUIPHFOFO JOUSBDFMMVMBJSF
PQQPSUVOJTUJTDIF
QFOJDJMMJOF QFOJDJMMJOFCJOEFOEFFJXJUUFO 1#& 1FOJDJMMJVNOPUBUVN
QFSB[JKO[VVS
QFSJUPOFBMFEJBMZTF
QFSPYJEFO
QJQFNJEJOF[VVS
QJQFSBDJMMJOF
QJQFSBDJMMJOFUB[PCBDUBN
QMBTNBDFM
QMBTNBTUFSJMJTBUJF
QMBTNJEFO
1MBTNPEJVN
QMBUXPSNFO
1OFVNPDZTUJTDBSJOJJ QPPMLPSSFMT
QPSUFEµFOUSnF
QPTUFYQPTJUJFQSPGZMBYF 1&1 QPWJEPOKPPE
QSFDPOEJUJPOFSFO QSFPQFSBUJFG
POUIBSFO
TDIFSFO
WFSCMJKG
QSFTTVSFIPMEUFTU
QSFWFOUJFWFNBBUSFHFMFO
QSJLBDDJEFOUFO QSJNBSZSFTQPOTF
QSPGFTTJPOFMFPOUXJLLFMJOHFO
QSPGZMBYF
BOUJNJDSPCJqMF
DIJSVSHJTDIF
OJFUDIJSVSHJTDIF
QSPUFuOF"
1SPUFVT 1SPUP[PB 1TFVEPNPOBT BFSVHJOPTB RVBUFSOBJSFBNNPOJVNWFSCJOEJOHFO
SFDFQUPSFO BOUJHFFO
SFEVDUJF
EFDJNBMF SFJODVMUVVS
SFJOJHFO
DFOUSBBM
EFDFOUSBBM
VMUSBTPPO
SFJOJHJOH
IVJTIPVEFMJKL
SFQMJDBUJF
SFTJEFOUF¿PSB
SFTJTUFOUJF
BOUJNJDSPCJqMF
SFTJTUFOUJFWPSNJOH
SFTJTUFOUJFXBBSEF
3FTQJSBUPJS4ZODZUJFFM7JSVT 347 Register
SFTVTJODPNQBUJCJMJUFJU
SFUSPWJSVT
SFWBDDJOBUJF
SJCPTPNFO
3JDLFUUTJBF
3/" SPOEXPSNFO
SzOUHFOTUSBMFO
SPYJUSPNZDJOF
4BMNPOFMMBTQ
TBQSPGZUFO TBSDPuEPTF TDIFSQBGWBM
TDIJNNFMT 4DIJTUPTPNB
TDIVSGUNJKU
TFDPOEBSZSFTQPOTF
TFMFDUJFWFEBSNEFDPOUBNJOBUJF 4%% 4FNNFMXFJTT *HOB[
TFOTJCJMJTBUJF
TFQTJT TFSPUZQFSJOH
4FSSBUJBTQ TFSVNIFQBUJUJT
TFSVN[JFLUF
TIVOU
TMJKNNBTTB
TQFDUSVN
CSFFE
TNBM
TQPSFO
TQVUVNPOEFS[PFL
TUBGZMPLPLLFO
TUBNNFO
BWJSVMFOUF
WJSVMFOUF
4UBQIZMPDPDDVTBVSFVT DPBHVMBTFOFHBUJFWF JOGFDUJFT
NFUJDJMMJOFSFTJTUFOUF .34" TUBUJPOBJSFGBTF
TUFSJFMWFME
TUFSJMJTBUJFWFSQBLLJOH
TUFSJMJTFSFO
EPPSESPPHWFSIJUUFO
TUPPN
OBUUF
PWFSWFSIJUUF
WFS[BEJHEF
TUPPNTUFSJMJTBUJF TUSBMJOH
FMFLUSPNBHOFUJTDIF
JPOJTFSFOEF
4USFQUPDPDDVTQOFVNPOJBF 4USFQUPDPDDVTQZPHFOFT
TUSFQUPLPLLFO
TUSFQUPNZDJOF
TUSPPJPOEFS[PFL
TVMGPOBNJEFO
CBDUFSJPTUBUJTDIF
TVQSBQVCJTDIFLBUIFUFS
TVSWFJMMBODF
TVSWFJMMBODFTZTUFFN 5MZNGPDZUFO 5B[PDJOˆ
UFMLBNFS
UFMNFUIPEFO
5FODLIPGGLBUIFUFS
UFUSBDZDMJOF O UPCSBNZDJOF
UPQQJOHVQ
UPYJOFO
UPYPuE
USBOTJqOUF¿PSB
5SFQPOFNBUB
5SJDIPNPOBT
5SJDIVSJT
UVCFSDVMPTF
UVTTFOHBTUIFFS
UXFFFNNFSTZTUFFN
VMUSB¾MUSFSFO
VMUSBHFMVJETUIFSBQJF
VMUSBWJPMFUMJDIU
VMUSBWJPMFUUFTUSBMJOH VW 197
198 Hygiëne en infectiepreventie
VSJOFXFHJOGFDUJF VSPTFQTJT
VSUJDBSJB
WBDDJO
WBDDJOBUJF WBDVNMFLUFTU
WBMJEBUJF
JOJUJqMF
WBODPNZDJOFSFTJTUFOUFFOUFSPLPLLFO
73& WFSIJUUFO
ESPPH OBU
TUFSJMJTFSFOEPPS
WFSOFWFMBBS
KFU
VMUSBTPOF
WFSOFWFMUIFSBQJF
WJSPMPHJF WJSVMFOUJF
WJSVT WJSVTJOGFDUJFTWJSBMFJOGFDUJFT
EJBHOPTUJFLWBO
WMPPJFO
WPFEJOHTCPEFN
WBTUF
WSFFNEMJDIBBNJOGFDUJF
XBUFSCBEFO
XBUFSTUPGQFSPYJEF
XBUFSWFSEBNQFS
XFFSTUBOE
BMHFNFOF
DFMMVMBJSF
IVNPSBMF
OBUVVSMJKLF
OJFUTQFDJ¾FLF
QMBBUTFMJKLF
TQFDJ¾FLF
WFSNJOEFSEF
WFSXPSWFO
8FSLHSPFQ*OGFDUJF1SFWFOUJF 8*1 XJTEPFL
XPOE
XPOEESBJOBHF
XPOEJOGFDUJFT
QPTUPQFSBUJFWF XPOEWFS[PSHJOH
XPSNFJFSFO
XPSNFO
[XBBSEF
[JFIMOFFMTFOLMFVSJOH
[JFLFOIVJT¿PSB
[JFLFOIVJTJOGFDUJF [JFLNBLFOENFDIBOJTNF
[JFLUFWBO#FTOJFS#PFDL
[PVU[VVS
[VVSTUPGUPFEJFOJOH