Download مقاله دربند

Survey
yes no Was this document useful for you?
   Thank you for your participation!

* Your assessment is very important for improving the workof artificial intelligence, which forms the content of this project

Document related concepts
no text concepts found
Transcript
‫استاد‪ :‬وحدانه فوالدی‬
‫استادیار دانشکده معماری‪،‬واحد علوم و‬
‫تحقیقات‪،‬دانشگاه آزاد‪،‬تهران‪،‬ایران‬
‫‪[email protected]‬‬
‫دانشجو‪ :‬سمیه داودی‬
‫دانشجوی دکتری‪ ،‬واحد علوم و تحقیقات‪،‬دانشگاه‬
‫آزاد‪،‬تهران‪،‬ایران‬
‫‪[email protected]‬‬
‫تحلیل انسجام ساختاری دربندهای یزد بر اساس نظریه "فرم‬
‫جمعی" فومی هیکو ماکی‬
‫مورد مطالعاتی‪ :‬دربند ملک التجار‬
‫چکیده‪:‬‬
‫دربند به عنوان یکی از عناصر با ارزش بافت تاریخی همواره مورد‬
‫توجه بوده است‪ .‬فرم خاص و محوری دربند به عنوان یک اتصال دهنده‬
‫قوی بین دانه ها عمل می کند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬عرصه خصوصی مسکونی‬
‫را در کنار عرصه عمومی مانند بازار قرار می دهد تا ضمن اینکه‬
‫محرمیت و امنیت دانه ها تامین می شود‪ ،‬همانند مفصلی جهت تامین‬
‫نیازهای روزمره و رفت و امد به عرصه بازار نیز اتصال یابند‪.‬‬
‫شکل گیری اجزا و عناصر شهری در طول یک محور قوی به نام دربند‬
‫که نقش اصلی آن سازماندهی می باشد به انسجام ساختاری دربند می‬
‫انجامد‪ .‬پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناخت عمیق تر دربند انجام‬
‫شد تا ضمن معرفی به تحلیل انسجام ساختاری و فاکتورهای آن که‬
‫در ترکیب با یکدیگر به آن انسجام و ثبات می بخشند‪ ،‬بپردازد‪.‬‬
‫سپس بر اساس "نظریه فرم جمعی" و با روش کیفی به صورت توصیفی‪-‬‬
‫تحلیلی و مطالعات اسنادی‪ ،‬دربند ملک التجار مورد بررسی و تحلیل‬
‫قرار گرفت و نتیجه این بررسی با روش استدالل منطقی به صورت یک‬
‫جدول در انتها ارایه گردید‪ .‬نتایج حاصل از تحلیل ساختاری دربند‬
‫نشان داد که اتصال و پیوند فرم گروهی دربند به مگافرم بازارکه‬
‫ترکیب تمام عناصر دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد‪ ،‬باعث شده تا‬
‫در عین اتصال‪ ،‬عرصه های عمومی و خصوصی کامال حفظ شود‪ .‬این اتصال‬
‫به دلیل فرم خاص و ساختار قوی دربند برقرار شده است‪ .‬همچنین‬
‫فرم ساختاری و انسجام دربندها الگوی مناسبی جهت احیا ارزش های‬
‫سکونت مانند عرصه بندی‪ ،‬حفظ محرمیت‪ ،‬هماهنگی با اقلیم و‬
‫همسایگی در بافت شهری میباشد‪ 260( .‬کلمه)‬
‫کلمات کلیدی‪:‬‬
‫دربندهای یزد‪ -‬انسجام ساختاری‪ -‬نظریه فرم جمعی‪ -‬مگافرم‪ -‬فرم‬
‫گروهی‪ -‬فرم ترکیب بندی شده‬
‫‪-1‬مقدمه‪:‬‬
‫واژه «انسجام» به معنای «جزء چیزی شدن» و «کل (چیزی) را» معین‬
‫کردن و به معنای ادغام شدن در یک کل و مشارکت در واحدی بزرگتر‬
‫است‪ .‬آنچه در ادغام رخ می دهد ترکیب شدنی است که به یکپارچگی‬
‫و پیوند می انجامد به نحوی که تک تک اجزا با هدف تشکیل یک کل‬
‫واحد در کنار هم جمع شوند‪ .‬تعریفی جامع از انسجام شهری‪ ،‬شکل‬
‫شهر منسجم را مجموعه عناصر متنوع وابسته به هم در شهر می داند‬
‫که در آن روابط متقابل یا مشارکت ضروری و همزمان میان اجزا به‬
‫طور ذهنی و عینی با هدف ایجاد کل هدفمند‪ ،‬یکپارچه‪ ،‬خوانا و‬
‫معنی دار صورت می گیرد‪( .‬توالیی‪)1381 ،‬‬
‫از دیدگاه توسلی بافت تاریخی شهرهای ایران اصولی ارزشمند را‬
‫در باب مفهوم انسجام کالبدی و سازماندهی در خود نهان دارد که‬
‫عبارت اند از‪ :‬هم پیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی به مثابه‬
‫یک مجموعه یکپارچه‪ ،‬محصورکردن فضا توسط بدنه ساختمانها یا‬
‫طاقنماها‪ ،‬سادگی در اجزا و کلیت توده و فضا‪ ،‬مقیاس انسانی و‬
‫تناسبات مطلوب‪ ،‬رشته ای از فضاهای متباین و متنوع‪ ،‬قلمروی‬
‫فضایی نیمه عمومی تا نیمه خصوصی‪،‬ترکیب فضا و بدنه محصورکننده‬
‫آن در بافت شهری‪(.‬توسلی‪)1369 ،‬‬
‫در ســال ‪1964،‬ماکــی کتابی را بــا عنــوان «جســتارهایی‬
‫دربــاره فــرم جمعــی در امریکا منتشــر کرد‪ .‬به گفته او‪،‬‬
‫این نوشــتار به عنوان زبان الگویی برای طراحی شهری نیز تعبیر‬
‫شده اســت‪ .‬در آنجا ماکی از اهمیت مفهوم پیوند در درک فرم جمعی‬
‫یاد میکنــد و اینکه تمرکز اصلی مفهوم پیوند بر طراحی فضای‬
‫خالی اســت‪ .‬آنچه ماکی در پی آن بوده‪ ،‬نشــان دادن گونه هایی‬
‫از پیوند بین اجزای یک مجموعه اســت‪ .‬به تعبیراو‪ ،‬ایجــاد‬
‫حالتی از پیوند در فــرم جمعی عالوه بر شکل ظاهری‪ ،‬سیستم ثانویه‬
‫ای از معانی و فواید را ایجاد می کند‪(.‬متکی‪)1393 ،‬‬
‫راجر ترانسیک از اندیشمندان فضاهای شهری قرن بیستم‪ ،‬فضای شهری‬
‫را حاصل هنر ارتباط می داند‪.‬‬
‫جدول ‪ :1‬نظریه های مختلف در باب ساختار شهر‬
‫سال‬
‫نظریه‬
‫زیر نظریه ها‬
‫نظریه‬
‫پرداز‬
‫فومی هیکو‬
‫ماکی‬
‫‪1964‬‬
‫نظریه فرم جمعی‬
‫مگافرم‬
‫فرم‬
‫گروهی‬
‫فرم‬
‫ترکیب‬
‫بندی‬
‫شده‬
‫کوین لینچ‬
‫‪1981‬‬
‫شکل شهر‬
‫هویت‬
‫ساختار‬
‫معنی‬
‫راجر‬
‫ترانسیک‬
‫‪1986‬‬
‫نظریه فضایی‬
‫شهر‬
‫توده‪-‬‬
‫فضا‬
‫پیوند‬
‫فضایی‬
‫مکان‬
‫‪-2‬مبانی نظری پژوهش‪:‬‬
‫"فومی هیکو ماکی" معمار معاصر ژاپنی و شاگرد کنزو تانگه می‬
‫باشد‪ .‬وی تجربه تحصیل و تدریس در مدرســه طراحی هاروارد و‬
‫واشنگتن را دارد و با بررسی معماری شرق (آسیا) مطرح کننده‬
‫نظریه «فرم جمعی» است که در مطالعات طراحی شــهری و طراحی‬
‫مجتمع های بزرگ مقیاس تأثیرگذار بوده است‪ .‬مهمترین بیانیه‬
‫معماری ماکی در دهه ‪70‬میالدی درباره «فرم جمعی» بود‪ .‬اگرچه این‬
‫بیانیه به سبب جو حاکم بــر زمانه و جنبش متابولیســم در ژاپن‬
‫به سرعت و گستردگی طرح نشد و حتی بعضا توسط برخی از تاریخ‬
‫نگاران معماری به اشتباه تببین شد اما کماکان در بســیاری از‬
‫مدارس طراحی شهری به عنوان نظریه های مهم تدریس و تحلیل می‬
‫شود‪ .‬فرم جمعی که ماکي در اوایــل از آن به فرم گروهی یاد‬
‫میکرد حاصل ســفرها و بازدیدهای فراوان او از نقاط مختلف جهان‬
‫خصوصا نواحی آســیای میانه و آمریکای التین بود‪ .‬ســفرهای ماکی‬
‫به روستاها و شهرهای ســنتی وی را متوجه نوعی پیوستگی و‬
‫وابســتگی فضایی ســیال که قابلیت دربرگرفتن بســترهای مختلف‬
‫کارکردی و فضایی را دارد‪،‬کرد که از آن به فرم جمعی یاد کرد‪.‬‬
‫(متکی‪)1393 ،‬‬
‫‪ 2-1‬مگا فرم‪ :‬حاصل حضوریک عنصر طراحی قوی است که ترکیب تمام‬
‫عناصر دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد‪ .‬نوعی ابرساختارکه ستون‬
‫فقرات ترکیب بندی است و تمام عناصر در ارتباط با آن تعریف می‬
‫شــوند‪ .‬این ابرساختار میتواند شبکه ارتباطی‪ ،‬تأسیسات شهری‬
‫ویا حتــی محوری بنیادی در طرح باشــد که تمام عناصر بر مبنای‬
‫آن جایابی می شــوند‪.‬‬
‫‪ 2-2‬فرم گروهی‪ :‬فرم گروهی حاصل چینش کم و بیش همگن عناصر ناهمگن‬
‫اســت‪ .‬عناصری کــه خلل و فرج یکدیگر را به لحاظ ترکیب بندی‬
‫پر می کنند‪ .‬این فرم بیشتر حاصل پیوند عناصر مختلف است که با‬
‫جفت و جور کردن آنها نیازمند تعامالتی با میزانی از پویایی‬
‫درونی است‪ .‬فرم گروهی از این جنبه به کل پیچیده ای که رابرت‬
‫ونتوری از آن یاد می کند نزدیک می شود‪* .‬زمان در فرم گروهی‬
‫اهمیت ویژه ای دارد و این گذر زمان اســت که پیوندهای صریح و‬
‫ضمنی عناصر مجموعه را بایکدیگر هویدا می کند‪ .‬نمونه های متعددی‬
‫از این نوع فرم را میتوان در معماری سنتی ایران همانگونه که‬
‫ماکی هم اشاره می کند یافت‪.‬‬
‫‪ 2-3‬فرم ترکیب بندی شده‪ :‬در این فرم تمام عناصر به دقت در جای‬
‫خود قرار داده شده اند که شامل ساختمانهایی است که الگوی ساده‬
‫و معین دارند و روی یک نقشه دوبعدی ترکیب شده اند‪.‬‬
‫در هر سه گونه فرم‪ ،‬اتصال و پیوند به عنوان عاملی برای نظم‬
‫بخشیدن به بناها بوده و ترکیب عناصر و ایجاد یک کل منسجم از‬
‫عناصر منفرد‪ ،‬مهم تر می باشد‪.‬‬
‫تصویر‪ :1‬انواع فرم از نظر ماکی‬
‫نظریه‬
‫توصیف‬
‫مصداق‬
‫‪1‬‬
‫‪Mega‬‬
‫‪structure‬‬
‫ستون فقراتی‬
‫که عملکردهای‬
‫متفاوت را‬
‫سازماندهی می‬
‫کند‬
‫بازار‬
‫در‬
‫بافت‬
‫شهری‬
‫یزد‬
‫‪2‬‬
‫‪composition‬‬
‫یک نقشه‬
‫دوبعدی جهت‬
‫قرارگیری و‬
‫ارتباط دانه‬
‫ها با یکدیگر‬
‫دانه‬
‫های‬
‫مسکونی‬
‫یک‬
‫محله‬
‫‪3‬‬
‫‪Group form‬‬
‫همبستگی و‬
‫وحدت بخشی‬
‫مجموعه ای از‬
‫عناصر یا‬
‫دانه ها‬
‫دربند‬
‫تصویر‬
‫جدول‪ :2‬نظریه فرم جمعی فومی هیکو ماکی‬
‫آنچه ساختار دربند ملک التجار را از بقیه دربندها متمایز می‬
‫سازد‪ ،‬قرارگیری آن در مجاورت راسته بازار است که عرصه خصوصی‬
‫سکونت را به عرصه عمومی بازار پیوند می دهد و از این رو به‬
‫عنوان یک عرصه نیمه عمومی‪-‬نیمه خصوصی نقش اتصال دهنده دارد‪.‬‬
‫در جدول زیر ویژگی های شاخص سه نمونه از دربندها جهت معرفی‬
‫ذکر شده است‪.‬‬
‫نام‬
‫دربند‬
‫نام‬
‫محله‬
‫قدمت‬
‫ملک‬
‫التجار‬
‫بازار‬
‫پنجه‬
‫علی‪-‬‬
‫یزد‬
‫قاجاری‬
‫ه‬
‫مجدالعلم‬
‫ا‬
‫چرخاب‬
‫‬‫اردکا‬
‫ن‬
‫قاجاری‬
‫ه‬
‫صدرالفضال‬
‫چرخاب‬
‫‬‫اردکا‬
‫ن‬
‫قاجاری‬
‫ه‬
‫بنای‬
‫شاخص‬
‫ویژگی‬
‫شاخص‬
‫خانه ملک‬
‫التجار‬
‫اتصال‬
‫به‬
‫بازار‬
‫خانه‬
‫مجدالعلم‬
‫ا‬
‫هشتی‬
‫با سقف‬
‫کاله‬
‫فرنگی‬
‫و شمسه‬
‫گچبری‬
‫خانه‬
‫حائریان‬
‫تصویر‬
‫آجرکار‬
‫ی و‬
‫قوس‬
‫های‬
‫موزون‬
‫جدول‪:3‬ویژگی ها و تصویر دربندهای شاخص استان یزد‬
‫‪-3‬روش پژوهش‪:‬‬
‫در این پژوهش با هدف احیا یکی از مهمترین عناصر بافت تاریخی‬
‫شهر یزد در زندگی شهری‪ ،‬به تحلیل و شناخت عمیق تر ساختار دربند‬
‫پرداخته می شود‪ .‬پژوهش حاضر با روش کیفی و به صورت توصیفی‪-‬‬
‫تحلیلی انجام شده است‪ .‬در گام اول داده ها بر اساس مطالعات‬
‫اسنادی (کتابخانه ای) و مشاهدات میدانی و برداشت ها جمع آوری‬
‫گردید و در گام دوم بر اساس نظریه فرم گروهی مورد تحلیل قرار‬
‫گرفت تا بر اساس آن بتوان انسجام ساختاری دربند را تحلیل نمود‪.‬‬
‫این پژوهش قصد دارد به پاسخ سواالت زیر دست یابد‪:‬‬
‫‪-1‬انسجام ساختاری دربندها بر اساس نظریه فرم گروهی چگونه‬
‫تبیین می شود؟‬
‫‪-2‬فرم گروهی(دربند) چگونه به مگافرم(بازار) اتصال می‬
‫یابد؟‬
‫‪-3‬چگونه می توان از انسجام ساختاری دربند در جهت بهبود‬
‫کیفیت زندگی شهری بهره برد؟‬
‫‪-4‬معرفی مورد مطالعاتی‪:‬‬
‫دربند ملک التجار در شهر یزد و در محله پنجه علی قرار گرفته‬
‫است که اکنون به محله بازار شهرت دارد‪ .‬نام محله پنجه علی‬
‫تنها در کتاب تاریخ شهدای یزد آمده است و نواحی اطراف بازار‬
‫پنجه علی را شامل می شده است که اکنون به نام بازار معروف می‬
‫باشد‪ .‬با توجه به شکل گیری بازار پنجه علی احتماال این محله در‬
‫دوره قاجار وجود داشته است‪(.‬خادم زاده‪)1388 ،‬‬
‫تصویر‪:2‬‬
‫شهر یزد‬
‫محالت‬
‫بازار‬
‫محله‬
‫دار‬
‫محالت‬
‫به‬
‫لب خندق‬
‫و‬
‫الشفا‬
‫محالت‬
‫از شمال‪،‬‬
‫میرقطب‬
‫گلچینان و‬
‫محله‬
‫از جنوب‪،‬‬
‫کوچه کالهدوزها و خیابان امام خمینی از شرق و محله امام زاده‬
‫جعفر و خیابان مالاسماعیل از غرب محدود می شود‪(.‬خادم زاده) در‬
‫سال ‪ 1317‬هجری شمسی خیابان قیام از میان بازار گذشته و این‬
‫محله را به دو قسمت تقسیم کرده است که دربند ملک التجار در‬
‫محدوده جنوبی و در مجاورت محله گلچینان قرار گرفته است‪ .‬از‬
‫مهمترین بناهایی که در مجاورت این دربند قرار دارد بعد از‬
‫بازار پنجه علی می توان به مدرسه خان‪ ،‬مدرسه علمیه شفیعیه و‬
‫میدان خان اشاره کرد‪.‬‬
‫ورودي دربند درضلع شرقی یکی از راسته هاي بازار یزد می باشد‬
‫که پس از ورودي راهروئی درجهت شمالی حـدود ‪8‬متـر بایـک زاویـه‬
‫‪90‬درجه به سمت شرق تا انتهاي دربند امتداد می یابد درمسیر شرق‬
‫به غرب این داالن دونقطه روبازاست که یکـی از اواسط مسیر و یکی‬
‫درانتها که عمل تامین روشنائی داالن راانجام می دهد‪.‬‬
‫همچنین خانه ملک التجار که شاخص ترین بنای مسکونی در این دربند‬
‫می باشد در بدنـه شـمالی انتهاي داالن قرار دارد که ورودي آن‬
‫دریک ایوان باپوشش سقف ضربی‬
‫باقوس جناقی قرار دارد پـس ازدرورودي فضایی باپالن چهارضلعی‬
‫تصویر‪ :3‬خانه ملک التجار در حین مرمت‬
‫وجود دارد که عملکرد هشتی بنارا دارد به طورکلی این بنا‬
‫بامصالح خشت و آجر با مـالط گـل و گـچ و سـاروج سـاخته شـده‬
‫ازجملـه تزئینات موجود دراین خانه می توان به نقاشی ‪ ،‬گچ بري‬
‫ُپ بري ‪ ،‬گره چینی و غیره اشاره‬
‫‪ ،‬قطاربندي ‪ ،‬آئینه کاري ‪ ،‬ک‬
‫دربند ملک التجار‬
‫راسته‬
‫علی‬
‫بازار‬
‫پنجه‬
‫کرد‪ .‬در گذشته این بنا کاربري مسکونی داشته و درحال حاضر‬
‫باتوجه به تغییر کاربري بنا از خانه به هتـل سـنتی ایـن مکان‬
‫کاربري اقامتی –رفاهی دارد‪.‬‬
‫تصویر‪ :4‬دربند ملک التجار شهر یزد‬
‫‪4-1‬انسجام کارکردی‬
‫همانطور که قبال هم اشاره شد‪ ،‬ویژگی شاخص این دربند‪ ،‬قرارگیری‬
‫در مجاورت راسته بازار می باشد‪ .‬بنابراین اتصال ‪ 3‬دانه مسکونی‬
‫(فرم ترکیب بندی شده) به یکدیگر و همچنین اتصال دربند (فرم‬
‫گروهی) به بازار (مگافرم)‬
‫قابل بررسی می باشد‪ .‬وجود‬
‫کارکردهای مشابه یعنی دانه های‬
‫مسکونی با ساکنین خویشاوند یا‬
‫همتراز که افراد غریبه را به درون راه نمی دهد‪ ،‬بر انسجام‬
‫ساختاری دربند می افزاید‪.‬‬
‫تصویر‪ :5‬موقعیت دربند ملک التجار در مجاور بازار‬
‫‪4-2‬انسجام کالبدی‬
‫‪4-2-1‬عرصه بندی‬
‫عرصه خصوصی دانه های مسکونی با هشتی و در به دربند اتصال می‬
‫یابد و عرصه نیمه عمومی‪ -‬نیمه خصوصی دربند هم به وسیله یک در‬
‫از فضای عمومی بازار جدا می گردد‪ .‬فرم خاص و محوری دربند همراه‬
‫با دو چرخش ‪ 90‬درجه ای به عنوان یک اتصال دهنده قوی بین دانه‬
‫ها عمل می کند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬عرصه خصوصی مسکونی را در کنار‬
‫عرصه شلوغ و پررفت و امد بازار قرار می دهد تا ضمن اینکه‬
‫محرمیت و امنیت دانه ها تامین می شود‪ ،‬جهت تامین نیازهای‬
‫روزمره و رفت و امد به عرصه بازار نیز اتصال یابند‪( .‬نظریه‬
‫پیوند) در واقع این عناصــر مانند مفاصلی می مانند که هم اتصال‬
‫را برقرار میکنند و هم انفصال چون هردوی این فرآیندها برای‬
‫دسترسی به فرم جمعی الزم اند‪.‬‬
‫خانه‬
‫التجار‬
‫ملک‬
‫ملک‬
‫دربند‬
‫التجار‬
‫تصویر‪ :6‬موقعیت خانه ملک التجار در مجاورت دربند ملک التجار‬
‫‪4-2-2‬فرم‬
‫فرم تظاهر حسی و واضح یک پدیده است‪(.‬پاکزاد) فرم محوری بازار‬
‫در کنار فرم محوری دربند و الگوی حیاط مرکزی که در دانه ها‬
‫تکرار شده است‪ .‬در این راستا بازار به عنوان یک آرماتور شهری‬
‫نقش انتظام بخش و مکان بخشی به عناصر مهم شهری را یافته‬
‫است‪(.‬لک و حکیمیان) آرماتور شهری مدلی است که برای درک و شناخت‬
‫بهتر سازماندهی فضایی شهر توسط اریکسون پیشنهاد شده است‪ .‬در‬
‫این مدل عناصر شهری دو دسته هستند‪ -1 :‬عناصر اصلی که اثر قابل‬
‫توجهی یر روی فرم‪،‬ساختار و عملکرد شهر دارند‪ .‬این عناصر که‬
‫شامل‬
‫مهم‪،‬‬
‫شهری و‬
‫های‬
‫معابر‬
‫هستند‬
‫ستون‬
‫اصلی‬
‫برای‬
‫شکل می‬
‫بناهای‬
‫فضاهای‬
‫نشانه‬
‫مهم و‬
‫اصلی‬
‫یک‬
‫فقرات‬
‫را‬
‫شهر‬
‫دهد که‬
‫آرماتور شهری نامیده می شود‪-2 .‬بافت شهری که مابقی توده و‬
‫فضای شهر را تشکیل می دهد و تاثیر چندانی بر الگوی کلی یا‬
‫کاربرد شهر ندارند‪.‬‬
‫‪4-2-3‬سلسله مراتب‬
‫مجموعه فضاها هنگامی تجربیات متوالی به دنبال خواهند داشت که‬
‫دارای وحدت بوده و در عین حال هر فضا شخصیت جداگانه ای داشته‬
‫و تنوع الزم در سلسله فضاها دیده شود‪(.‬پاکزاد) سلسله مراتب در‬
‫دربند از ابتدای ورود به آن و در حین عبور از دربند تا ورود‬
‫به دانه های مسکونی دیده می شود‪.‬‬
‫تصویر‪ :7‬محله های مجاور بازار پنجه علی‬
‫‪4-2-4‬پر و خالی‬
‫حرکت از بین فضاهای پر و خالی‪ ،‬تاریک و روشن‪ ،‬افتاب و سایه‬
‫کشش خاصی را برای عبور از دربند و رسیدن به دانه ها ایجاد می‬
‫کند‪.‬‬
‫تصویر‪ :8‬فصای داخلی دربند ملک التجار‬
‫‪4-3‬انسجام معنایی‬
‫فضاهای شهری را می توان عنصری‬
‫مهم در ساختار شهرها در نظر‬
‫گرفت که توانایی افزایش تعامالت‬
‫اجتماعی‪،‬هویت‬
‫و معنا مندی ‪ ،‬شکل گیری‬
‫تصویرهای ذهنی و حس خاطره جمعی‬
‫را در اختیار دارند‪ .‬از آنجایی‬
‫که‪ ،‬شکل گیری حس خاطره جمعی‬
‫همواره از اساسی ترین اصول و‬
‫مفاهیم کیفی در فضاهای شهری‬
‫بوده است‪ ،‬پیدا کردن رویکردی‬
‫جدید که به واسطه آن بتوان الیه‬
‫های شکل دهنده فضاهای شهری را‬
‫با دقت کندوکاو کرد را باید‬
‫مورد توجه قرار داد تا بتوانند‬
‫در یافتن راه حلهای مفید برای‬
‫خاطره انگیزی فضاها و ارتقا‬
‫کیفی مفید باشند‪.‬‬
‫بخش های پیوند دهنده به فضاهای عمومی ثبات و تداوم می بخشد‪.‬‬
‫در این فضاها است که مردم به داشتن تجربه های مشترك دست می‬
‫یابند که در حقیقت این تجربه ها همان خاطرات جمعی هستند‪( .‬عسگری‬
‫و نقیبی‪)1394 ،‬‬
‫تعامالت اجتماعی و خاطرات جمعی در بستری که محل تعامالت اجتماعی‬
‫است به وقوع می پیوندند‪ .‬برای شکل گیری خاطرات عالوه بر بستر‬
‫کالبدی شهر باید یک بستر اجتماعی‪ -‬فرهنگی هم وجود داشته باشد‬
‫تا افراد با ارتباطات متنوع خود تعامالت جمعی را شکل دهند و‬
‫اینهاست که موجب شکل گیری خاطرات جمعی می شوند‪ .‬ممکن است یک‬
‫رابطه اجتماعی بین گروهی از افراد رخ دهد‪ .‬جیکوبز درخصوص تأثیر‬
‫فرم شهری بر الگوهای حرکت افراد و تعامالت میان آنها به چندین‬
‫نتیجه رسیده است؛ از نظر او تعدد جریانهای حرکتی عابران پیاده‬
‫موجب افزایش میزان تعامل بین ساکنان و دیگران شده و فرصتهای‬
‫بیشتری برای پویایی اجتماعی در شهر شکل می دهد‪.‬‬
‫‪-5‬نتیجه گیری‪:‬‬
‫بافت تاریخی شهر یزد یک بافت ارگانیک‪ ،‬منسجم و همگن است‪.‬‬
‫بنابراین در دربندها هم به عنوان یکی از اجزای این بافت‪،‬‬
‫داشــتن نوعی وحدت در میان عناصــر ضروری است؛ اما بحث دیگر‬
‫وجود اتصال میان عناصراست‪ .‬این پیوندهای معمارانه است که فضا‬
‫را دلپذیر و انسانی میکند‪ .‬دربند مجموعه ای از عناصر متعدد به‬
‫صورت یک کل واحد است که به دلیل وجود رابطه ای خاص به هم پیوند‬
‫خورده و انتظام یافته اند‪ .‬این پیوند عناصر می تواند حاصل‬
‫تعامل پیچیده ســه الگو باشد که نظریه فرم جمعی را شکل می‬
‫دهند‪ .‬ساختار عظیم مگافرم بازار که دارای الیه های متعدد و‬
‫منسجم می باشد به همراه فرم ترکیبی دانه های مسکونی که دارای‬
‫عناصر عملکردی مرتبط با یکدیگر می باشد‪ ،‬فرم جمعی دربند را‬
‫شکل می دهند که عامل وحدت بخش و انتظام دهنده است‪.‬‬
‫شکل گیری اجزا و عناصر شهری در طول یک محور قوی به نام دربند‬
‫که نقش اصلی آن سازماندهی می باشد به انسجام ساختاری دربند می‬
‫انجامد‪ .‬نتایج حاصل از تحلیل ساختاری دربند نشان داد که اتصال‬
‫و پیوند فرم گروهی دربند به مگافرم بازارکه ترکیب تمام عناصر‬
‫دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد‪ ،‬باعث شده تا در عین اتصال‪،‬‬
‫عرصه های عمومی و خصوصی کامال حفظ شود‪ .‬این اتصال به دلیل فرم‬
‫خاص و ساختار قوی دربند برقرار شده است‪ .‬همچنین فرم ساختاری‬
‫و انسجام دربندها الگوی مناسبی جهت احیا ارزش های سکونت مانند‬
‫عرصه بندی‪ ،‬حفظ محرمیت‪ ،‬هماهنگی با اقلیم و همسایگی در بافت‬
‫شهری میباشد‪.‬‬
‫پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی به چگونگی الگو برداری از‬
‫دربندها جهت ایده گرفتن در طراحی مجموعه های مسکونی پرداخته‬
‫شود‪.‬‬
‫منابع‪:‬‬
‫ـ خادم زاده‪ ،‬محمدحسن‪.)1388( .‬محالت تاریخی شهر یزد‪.‬تهران‪:‬سبحان‬
‫نور‬
‫ـ کالنتری‪ ،‬حسین‪.)1385( .‬برنامه ریزی مرمت بافت تاریخی شهر‬
‫یزد‪.‬تهران‪ :‬کتاب پدیده‬
‫ـ افشار‪ ،‬ایرج‪.)1375( .‬یادگارهای یزد‪،‬یزد‪ :‬خانه کتاب یزد‪،‬انجمن‬
‫آثار و مفاخر فرهنگی‬
‫ـ توسلی‪ ،‬محمود‪.)1369( .‬اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای‬
‫مسکونی در ایران‪،‬تهران‪ :‬مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران‬
‫ـ توسلی‪ ،‬محمود‪.)1391( .‬ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک‬
‫ایران‪،‬تهران‪:‬پیام‬
‫ـ توسلی‪ ،‬محمود‪.)1393(.‬طراحی فضای شهری‪،‬تهران‪:‬شهیدی‬
‫ـ حبیبی‪ ،‬محسن‪.)1381( .‬مرمت شهری‪ ،‬محسن ‪،‬تهران‪:‬دانشگاه تهران‬
‫ـ حناچی‪ ،‬پیروز‪.)1391( .‬حیای بافت شهری تاریخی‪،‬تهران‬
‫ـ طالبیان‪.)1387( .‬تاریخ حفاظت معماری‪.‬تهران‬
‫ـ قزلباش‪.)1364( .‬الفبای کالبد خانه سنتی یزد‪،‬تهران‬
‫ـ معماریان‪ ،‬غالمحسین‪.)1391( .‬آشنایی با معماری مسکونی ایرانی‪:‬‬
‫گونه شناسی درونگرا‪،‬تهران‬
‫ـ حاجی قاسمی‪ ،‬کامبیز‪.)1383( .‬گنجنامه خانه های یزد‪،‬تهران‬
‫ـ حبیبی‪ ،‬محسن‪.)1384( .‬از شار تا شهر‪ ،‬تهران‬
‫ـ عسگری‪،‬علی و نقیبی‪ ،‬پرستو‪.)1394( .‬ضرورت و معیارهای ثبت و‬
‫ایجاد خاطره ی جمعی در فضای باز شهری‪،‬همایش معماری پایدار و‬
‫توسعه شهری‬
‫ـ اردالن‪ ،‬نادر و بختیار‪ ،‬الله‪.)1380( .‬حس وحدت‪،‬تهران‬
‫‪Investigation in collective form,fumi hiko maki,1984‬‬
Related documents